WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA NA FORUM SEJMU USTAWODAWCZEGO DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ I JEJ WPŁYW NA USTAWODAWSTWO WOJSKOWE

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA 1919 1920 NA FORUM SEJMU USTAWODAWCZEGO DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ I JEJ WPŁYW NA USTAWODAWSTWO WOJSKOWE"

Transkrypt

1 Agnieszka Orzechowska WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA NA FORUM SEJMU USTAWODAWCZEGO DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ I JEJ WPŁYW NA USTAWODAWSTWO WOJSKOWE Wojnę polsko-bolszewicką można nazwać niewypowiedzianą wojną, bowiem jej rozpoczęcia nie poprzedziło wystosowanie oficjalnych not 1. Pierwsze strzały padły jeszcze w czasie, kiedy Polska prowadziła walki z Ukraińcami. Działania zbrojne rozpoczęły się już w r. starciem między żołnierzami polskimi i bolszewickimi w Berezie Kartuskiej. Następna potyczka miała miejsce r. koło miasteczka Mosty na Białorusi, gdzie wysunięte poza wycofujące się jednostki niemieckie Ober-Ostu oddziały wojska polskiego powstrzymały dalszy marsz na zachód oddziałów Frontu Zachodniego Armii Czerwonej, działających w ramach operacji Cel Wisła 2. Konflikt Rzeczypospolitej Polskiej z Rosją sowiecką był spowodowany z jednej strony dążeniami bolszewików do rozprzestrzenienia rewolucji komunistycznej na zachód Europy, z drugiej natomiast dążeniem Józefa Piłsudskiego do realizacji idei federacyjnej, zakładającej powstanie związku państwowego Polski, Litwy i Białorusi, połączonego sojuszem z niepodległą Ukrainą. 1 J. Odziemkowski, Bitwa Warszawska 1920 r., Warszawa 1990, s Z.M. Musialik, Wojna polsko-bolszewicka , Włocławek 2000, s

2 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW Kwestie dotyczące wojny polsko-bolszewickiej siłą rzeczy musiały znaleźć odzwierciedlenie w pracach obradującego wówczas Sejmu. W artykule podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytanie jak często na forum Sejmu poruszano sprawy dotyczące armii i prowadzenia wojny, w jaki sposób o tych kwestiach dyskutowano oraz w jakim stopniu doświadczenia wojny polsko-bolszewickiej miały wpływ na tworzenie ustawodawstwa wojskowego Drugiej Rzeczypospolitej. Podstawowymi źródłami informacji o problematyce wojny polsko-bolszewickiej poruszanej na forum Sejmu Ustawodawczego Drugiej Rzeczypospolitej są przechowywane w Bibliotece Sejmowej stenogramy z posiedzeń Sejmu oraz Monitor Polski oficjalny dziennik urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej zwierający krótkie sprawozdania z przebiegu obrad sejmowych oraz uchwalone przezeń ustawy. Niestety nie zachowały się materiały źródłowe dokumentujące prace obradujących w tym okresie sejmowych komisji: wojskowej oraz spraw zagranicznych. Dokumenty te mogłyby rzucić szersze światło na omawianą kwestię 3. Materiały archiwalne odnoszące się do omawianego tematu odnaleźć można również w zasobie Centralnego Archiwum Wojskowego w zespole akt Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych. Znajdują się w nim m.in. interpelacje poselskie do Ministerstwa Spraw Wojskowych z lat , dokumentacja odnosząca się do ustawodawstwa wojskowego 5 oraz wycinki prasowe dotyczące Sejmu Ustawodawczego Drugiej Rzeczypospolitej 6. Przed omówieniem postawy polskiego parlamentu wobec toczącej się w latach wojny z bolszewikami oraz dysput prowadzonych na jego forum na ten temat należy krótko omówić działalność Sejmu oraz jego skład według przynależności partyjnej. Warto też przybliżyć poglądy partii politycznych dotyczące armii, wojen i problematyki Kresów Wschodnich 7. 3 Informacja udzielona autorce przez pracowników Informatorium Biblioteki Sejmowej. 4 CAW, Gabinet Ministra Spraw Wojskowych (Gab. MSWojsk.), sygn. I i I Ibidem, sygn. I Ibidem, sygn. I Najciekawszą pozycją bibliograficzną prezentującą historię, poglądy oraz programy partii politycznych jest: A. Bełcikowska, Stronnictwa i związki polityczne w Pol- 8

3 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... W okresie wojny polsko-bolszewickiej w Rzeczypospolitej Polskiej władzę ustawodawczą sprawował zwołany r. Sejm Ustawodawczy, będący jednoizbowym organem parlamentarnym 8. Sejm ten tylko częściowo został wyłoniony w drodze demokratycznych wyborów pięcioprzymiotnikowych. W jego skład dodatkowo weszli polscy posłowie z parlamentów zaborczych, stopniowo uzupełniano go również posłami wybieranymi w nowo wchodzących w skład państwa polskiego dzielnicach aż do 1922 r. 9 Sejm ten nie miał z góry wyznaczonej długości trwania kadencji. Jego najważniejszym i podstawowym zadaniem było uchwalenie Konstytucji dla odrodzonego Państwa Polskiego oraz określenie jego ustroju i miał działać aż do wykonania tego zadania. Dlatego określany jest również jako Konstytuanta Drugiej Rzeczypospolitej 10. Początkowo (od 10 do 14.02) obradom Sejmu Ustawodawczego przewodził marszałek senior Ferdynand Radziwiłł, od funkcję tę przejął Wojciech Trąmpczyński 11. Nawał prac legislacyjnych związanych z organizacją de novo państwa spowodował, że działał on nie w systemie sesyjnym, lecz na zasadzie ciągłości i odbył 342 posiedzenia 12. Funkcjonował do momentu zebrania się wybranego na mocy konstytucji marcowej z 1921 r. Sejmu i Senatu I Kadencji, co nastąpiło r. Na trzecim posiedzeniu, w dniu r., Sejm uchwalił ustawę o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania Urzędu Naczelnika Państwa, potocznie zwaną Małą Konstytucją 13. Ustawa ta ustalała zadania, kompetencje i formy działania Parlamentu, Naczelnika Państwa i Rady Ministrów, czyli de facto ustrój Państwa Polsce, Warszawa Parlamentaryzm II Rzeczypospolitej, Warszawa 1975, s Ibidem, s Ibidem, s Biblioteka Sejmowa, Stenogram z 342 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. Przemówienie Marszałka Sejmu dotyczące zakończenia prac Sejmu tej kadencji. 13 A. Ajnenkiel, Historia sejmu polskiego, t. 2, cz. II, II Rzeczpospolita, Warszawa 1989, s. 40; Biblioteka Sejmowa, Stenogram z 3 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. 9

4 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW skiego 14. Zapisy te ustanawiały Sejm Ustawodawczy suwerenną władzą ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej, natomiast osobie Naczelnika Państwa i jednocześnie Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego powierzała zarówno naczelną cywilną władzę wykonawczą, jak i naczelną władzę wojskową 15. W okresie obowiązywania Małej Konstytucji w Rzeczypospolitej panował, wprowadzony przez nią, ustrój parlamentarno-gabinetowy, a Sejm, jako władza ustawodawcza, stał się organem nadrzędnym w stosunku do władzy wykonawczej. Naczelnik Państwa i rząd ponosili przed Sejmem odpowiedzialność za swoje działania, jednakże każdy akt państwowy wymagał dla swej ważności kontrasygnaty ze strony właściwego ministra 16. Są to istotne fakty z punktu widzenia prezentowanego zagadnienia, gdyż to na Sejmie spoczywała największa odpowiedzialność za losy państwa i to właśnie Sejm miał wyłączne prawo do decydowania o wypowiedzeniu wojny i warunkach zawarcia pokoju. Należy zaznaczyć, że cała inicjatywa ustawodawcza należała wtedy prawie wyłącznie do posłów (projekty komisji sejmowych) i stosunkowo rzadko do rządu (projekty rządowe ustaw przesyłane do Sejmu). Konstytuanta uchwaliła dużą liczbę ustaw, wystosowała liczne wnioski i interpelacje 17, w tym wiele dotyczących spraw wojskowych. Nie może to jednakże dziwić, gdyż trzeba było właściwie od początku stworzyć polskie ustawodawstwo ze wszystkich dziedzin życia ujednolicić przepisy prawne obowiązujące w trzech zaborach bądź też wprowadzić zupełnie nowe. Sejm musiał regulować również kwestie wynikające z potrzeby chwili. W czasie trwania obrad Sejmu Ustawodawczego (lata ) żadna z partii politycznych wchodzących w jego skład nie uzyskała wyraźnej większości w parlamencie. Przewagę w liczbie mandatów poselskich uzyskały jednak ugrupowania z prawej strony sceny poli- 14 A. Ajnenkiel, Konstytucje Polski w rozwoju dziejowym , Warszawa 2001, s T. Maciejewski, Historia ustroju i prawa sądowego Polski, Warszawa 1999, s Ibidem, s A. Ajnenkiel, Historia sejmu, s. 168 i

5 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... tycznej, tworzące Związek Ludowo-Narodowy, w większości zdominowany przez Narodową Demokrację 18. Skład Sejmu pod względem przynależności partyjnej, po wyborach, w których wybrano 296 posłów, oraz powołaniu 46 posłów z dotychczasowych parlamentów zaborczych, przedstawia tabela 1. Tabela 1. Sejm Ustawodawczy w latach Partia Mandaty poselskie Procent głosów w Sejmie Związek Ludowo-Narodowy ,2 Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie 58 17,0 Polskie Stronnictwo Ludowe Piast 44 12,9 Związek Polskich Posłów Socjalistycznych 32 9,4 Polskie Zjednoczenie Ludowe 27 3,9 Klub Pracy Konstytucyjnej 18 5,2 Narodowy Związek Robotniczy 16 4,7 Polskie Stronnictwo Ludowe Lewica 13 3,9 Mniejszość żydowska 10 2,9 Mniejszość niemiecka 2 0,6 Bezpartyjni 4 1,2 Razem Tabela 2. Skład Sejmu Ustawodawczego w lipcu 1922 r. Partia Mandaty Procent głosów poselskie w Sejmie Polskie Stronnictwo Ludowe Piast 96 22,3 Związek Ludowo-Narodowy 81 18,8 Narodowe Zjednoczenie Ludowe 45 3,9 Związek Polskich Posłów Socjalistycznych 34 10,4 Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe 26 6,0 18 A. Ajnenkiel, Parlamentaryzm II Rzeczypospolitej, Warszawa 1975, s Dane procentowe dotyczące składu Sejmu Ustawodawczego podaję za: A. Gwiżdż, Sejm i Senat w latach [w:] Dzieje sejmu polskiego, red. J. Bardach, Warszawa 1993, s. 157, 169, 181 i 186, tab. I. Ze względu na liczne zmiany uwzględniam skład parlamentu w 1919 oraz w 1922 r. 11

6 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW Narodowo-Chrześcijański Klub Robotniczy 26 6,0 Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie 24 5,6 Narodowa Partia Robotnicza 21 4,9 Klub Pracy Konstytucyjnej 16 3,7 Polskie Stronnictwo Ludowe Lewica 11 2,5 Zjednoczenie Mieszczańskie 11 2,5 Stronnictwo Katolicko-Ludowe 7 1,6 Narodowa Partia Pracy 6 1,4 Rady Ludowe 5 1,1 Komunistyczna Frakcja Poselska 2 0,5 Mniejszość żydowska 10 2,9 Mniejszość niemiecka 7 1,6 Bezpartyjni 4 0,9 Razem Program Związku Ludowo-Narodowego (ZLN), ogłoszony na kongresie tej partii r., propagował tak zwane zasady wszechpolskie. Zawierały się w nich: zasada jedności narodowej bez różnic dzielnic i stanów, podporządkowanie interesów klasowych powszechnemu dobru oraz oparcie siły Polski na świadomości narodowej. Związek uznawał, że pierwszym i najgroźniejszym wrogiem Polski są Niemcy 20. W kwestii granic Państwa Polskiego ugrupowanie to stało na stanowisku, że mają one obejmować wszystkie ziemie, na których Polska liczbą czy cywilizacją góruje i chciało by Polska miała stałe oparcie o morze. Związek Ludowo-Narodowy, przeciwstawiając politykę inkorporacyjną polityce federacyjnej, uważał, że Wileńszczyzna oraz Galicja Wschodnia powinny być na stałe włączone w granice Polski 21. Warto przytoczyć dosłownie zapisy tego programu odnoszące się do armii: Póki te granice nie zostaną Polsce trwale przyznane, nie złoży Polska oręża. A i potem musi być gotowa do zbrojnej swych granic obrony. Armia Narodowa, ściśle zespolona ze społeczeństwem, powinna stać się nie tylko ukochaniem i dumą Narodu, lecz najpiękniejszym 20 A. Bełcikowska, op.cit., s Ibidem, s

7 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... wykwitem działalności narodowej 22. Posłowie ZLN szczególny nacisk kładli na konieczność podniesienia siły orężnej Rzeczypospolitej, dobrej organizacji wojska i zaspokojenia wszystkich jego potrzeb 23. Chrześcijańska Demokracja głosiła natomiast, że religia, która według niej nie była sprawą prywatną, ale jak najbardziej społeczną, stanowi najwyższą i jedyną siłę zdolną stworzyć podstawy moralności. Ugrupowanie to uważało, że granice polski mają obejmować jej tzw. granice etnograficzne oraz te tereny, których ludność sama zgłosi akces do Państwa Polskiego. Wobec tego ziemie wschodnie, których ludność podejmie taką uchwałę, należy włączyć do Rzeczypospolitej. Zapisy dotyczące obronności i siły zbrojnej Polski głosiły ponadto, że ze względu na niebezpieczeństwo ze strony sąsiadów konieczne jest, aby Państwo Polskie siłę zbrojną w należytej gotowości i ilości przysposobioną miało 24. Program Polskiego Stronnictwa Ludowego Piast postulował natomiast zmniejszenie siły zbrojnej i zastąpienie armii Milicją Narodową. Stronnictwo to uznało jednak konieczność utrzymania silnej i karnej armii narodowej z powszechnego poboru do czasu zlikwidowania zagrożenia zewnętrznych granic kraju ze strony sąsiadów. Armia miała według PSL stać się szkołą obywatelską, uczącą poszanowania prawa oraz patriotyzmu. Zgłaszało ono także konieczność należytego technicznego wyposażenia armii oraz zaspokojenia potrzeb materialnych żołnierza, a także, równie dobitnie, podkreślało obowiązek roztoczenia przez państwo opieki nad inwalidami wojennymi oraz wdowami i sierotami po żołnierzach 25. Centrowa Narodowa Partia Robotnicza opowiadała się za utrzymaniem powszechnej służby wojskowej wszystkich obywateli 26. Ugrupowania z lewej strony sceny politycznej przede wszystkim Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie oraz Polska Partia Socjalistyczna uważały, że Rzeczpospolita nie może być państwem zaborczym. Powinna prowadzić politykę pokojową w ramach przy- 22 Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s

8 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW jaźni między sąsiadującymi państwami i utrzymywać armię wyłącznie do obrony kraju. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że partie te miały programy o charakterze bardziej społecznym (socjalnym) niż politycznym, koncentrujące się na zabezpieczeniu praw robotniczych i chłopskich. Ponadto PPS, podobnie jak PSL Piast, zapisała w swoim programie, że armię powinna zastąpić milicja 27. Bardzo ciekawą opinię na temat Sejmu Ustawodawczego oraz stronnictw politycznych wchodzących w jego skład przedstawił Władysław Pobóg-Malinowski 28. Stwierdził, że przy rozbiciu na kilkanaście bardzo nierównych klubów, z ich wzajemną nieufnością i podejrzliwością, z ostrymi antagonizmami oraz animozjami, Sejm Ustawodawczy nie był w stanie wyłonić trwałej i zdolnej do konsekwentnego rządzenia państwem większości parlamentarnej 29. Większość ta tworzyła się w formie koalicji, rozumianych tu jako przejściowe związki kilku klubów. Opierały się one na, ustalonych po wielu wzajemnych targach, kompromisach, koncesjach i przyrzeczeniach. Podstawy te, bardzo zresztą kruche, załamywały się zazwyczaj po bardzo krótkim czasie wskutek nielojalności partnerów, niespodziewanych obstrukcji, celowo wywoływanych konfliktów, wycofywania się z wcześniejszego porozumienia w nadziei na uzyskanie większych zysków w koalicji z inną partią 30. Z tego też względu Sejm Ustawodawczy charakteryzował brak trwałej i solidnej większości parlamentarnej, co przekładało się między innymi na liczne w tym czasie zmiany rządów. Sytuacja taka nie była korzystna dla państwa, szczególnie zaś dla państwa prowadzącego wojnę. W konsekwencji parlamentowi brakowało zarówno wyraźnego programu, jak i zdecydowanej linii postępowania. Niejedna sprawa załamywała się i upadała z chwilą rozpadnięcia się prowadzącej ją większości; nowa koalicja, mająca inne cele, nie kontynuowała wysiłków swej poprzedniczki, a często wręcz przekreślała je i szła w odwrotnym kierunku. Dorobek Sejmu, w rezultacie znaczny, narastał jednak w bardzo powolnym tempie; każda część tego dorobku była wypad- 27 Ibidem, s. 229 i W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski, t. 2, , cz. 1, Gdańsk 1990, s Ibidem, s Ibidem, s

9 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... kową nie tylko jawnych i długotrwałych dyskusji, ale także ukrytych i zakulisowych zabiegów i targów 31. Gdy dziś, przy dostatecznie długiej już perspektywie, czyta się Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejmu Ustawodawczego, nie można się nie zgodzić z przytoczoną wyżej opinią. Uderza w nich zacietrzewienie oraz głębokie spory pomiędzy stronnictwami, które uwidaczniały się w bardzo burzliwym przebiegu obrad, przeradzających się nierzadko w awantury, kłótnie i długotrwałe jałowe dysputy. Słuszny wydaje się pogląd W. Poboga-Malinowskiego, że w Sejmie odzywały się skutki niewoli, w czasie której przyzwyczajono się widzieć w państwie siłę obcą i wrogą, że wciąż żył nawyk wyciągania od państwa, co się da, zamiast pracowania dla niego 32. W takiej atmosferze zapadały najważniejsze decyzje dotyczące ustaw odnoszących się do polskiej armii, w takiej atmosferze odbywały się dyskusje na temat prowadzonej na wschodzie wojny oraz przyszłych wschodnich granic państwa. Najwyraźniej daje się to zauważyć na przykładzie przemówień posłów oraz zgłaszanych przez nich wniosków nagłych. Ówczesny poseł PSL Piast Maciej Rataj (nota bene przyszły Marszałek Sejmu I Kadencji) w swoich pamiętnikach pisze, że w 1920 r. [...] społeczeństwo, ba, nawet sejm w stolicy nie miał kontaktu moralnego z wojskami walczącymi hen, gdzieś na kresach. Nie czuły one, że państwo prowadzi wojnę, nie były pod jej wrażeniem. Małe codzienne walki polityczne, wsadzanie szpilek przeciwnikowi, drobniutkie gry i posunięcia mające na celu pozyskanie wyborców odbywały się tak jak gdyby wojna toczyła się gdzieś na księżycu 33. Taki obraz obrad Sejmu wyłania się z tekstów sprawozdań stenograficznych z posiedzeń sejmowych. Przy ich lekturze można odnieść wrażenie, że życie państwowe i społeczne w Polsce toczyło się nadal swoim biegiem, a wojna stanowiła raczej odległy temat. Padały co prawda z trybuny sejmowej pytania dotyczące wojny z Ukrainą, Ibidem, s M. Rataj, Pamiętniki , Warszawa 1985, s

10 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW a potem z Rosją sowiecką, czy powodów przedłużania się walk. Jednakże, jak wynika z analizy stenogramów, nie były one zbyt częste i stosowano je przede wszystkim jako element walki politycznej. Jako przykład mogą tu posłużyć 24 i 25 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego, które odbyły się w dniach 3 i r. Na posiedzeniach tych Sejm, podczas omawiania kwestii polskich granic, po raz pierwszy debatował nad zagrożeniami ze strony bolszewickiej Rosji. Stronnictwa parlamentarne głosiły w tych sprawach poglądy zgodne ze swoimi programami. Prawica stała na stanowisku, że należy włączyć w obręb granic Polski jej dawne Kresy Wschodnie (łącznie z Litwą i Ukrainą) i zapewnić Polsce dostęp do morza, szczególnie podkreślając potrzebę odzyskania Gdańska, oraz odrzucić granicę polsko-rosyjską daleko od ziem etnicznie polskich. Lewica natomiast uważała, że Polska nie może stać się państwem zaborczym, choć uznawała potrzebę nawet zbrojnej obrony jej interesów 34. Gdyby nie powtarzające się co jakiś czas wnioski nagłe, wspomniane wyżej zapytania dotyczące prowadzonej na kresach wojny, czy też uchwalanie przez sejm kolejnych poborów rekruta, to właściwie do maja czerwca 1920 r. nie odczuwało się w toku prac sejmowych wpływów prowadzonej właśnie przez kraj wojny. Co ważne, również w przypadku uchwalania poboru do wojska partie nie mogły dojść do porozumienia. Jako przykład można podać 10 posiedzenie Sejmu ustawodawczego, które obyło się w dniu r. W jego trakcie przeprowadzono debatę nad przygotowanym przez wojskową komisję sejmową projektem dotyczącym poboru do wojska, w którym postulowano pobór sześciu roczników. Ugrupowania z lewej strony sceny politycznej nie przystały na te propozycje, motywując to niewystarczającym na taki wydatek stanem finansów państwa. Zaproponowały w to miejsce pobór nie sześciu, lecz trzech roczników 35. W 1919 r. oraz w pierwszej połowie 1920 r. echa wojny odzywały się m.in. w nowelizowanych, poprawianych i uchwalanych na nowo ustawach dotyczących rzeczowych i osobistych świadczeń wojennych, 34 Biblioteka Sejmowa, Sprawozdania Stenograficzne z 24 i 25 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z 3 i r. 35 Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne z 10 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z r. 16

11 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... spraw związanych ze służbą wojskową lekarzy i prawników. Na uwagę zasługuje również fakt uchwalania przez posłów, co prawda z wielkimi oporami i niekiedy po burzliwych dyskusjach, kredytów potrzebnych na finansowanie wojska. Pomimo niejednokrotnie bardzo gwałtownego przebiegu debat, w kwestii suwerenności państwa oraz obrony jego granic posłowie wydawali się jednomyślni, tonując nieco spory wobec zagrożenia zewnętrznego. Na podkreślenie zasługuje fakt, że o sprawach obronności, armii, jej naczelnych władz oraz materialnego bytu dyskutowano dość często na posiedzeniach plenarnych oraz w komisjach sejmowych. Trzeba jednakże zaznaczyć, że podobnie działo się także w przypadku wielu innych obszarów życia państwowego, które wymagały w tym czasie uregulowania, natomiast tocząca się w tym czasie wojna pozostawała jak gdyby w tle. Długą i poważną dyskusję prowadził w tym czasie Sejm nad wzbudzającą wiele emocji reformą rolną 36, jednak ustawę w tej sprawie uchwalił dopiero w sierpniu 1920 r., również po to, by jej zapisami zachęcić ochotników do wstępowania w szeregi Wojska Polskiego 37. W połowie 1920 r. wojna, o której naród polski raczej mało wiedział i mało myślał, bo toczyła się daleko, stanęła u wrót kraju, a odwrót wojsk polskich spod Kijowa przybierał coraz bardziej formę klęski. Pod wpływem nasuwającej się z północy i ze wschodu inwazji bolszewików na ziemie rdzennie polskie, zmieniła się atmosfera w kraju. W obliczu powtarzających się, niepokojących wieści o klęskach wojskowych na wschodzie, zaczęły krążyć niezrozumiałe zarzuty i nieuzasadnione oskarżenia pod adresem dowództwa i wojska. Sejm jako całość w tym tragicznie niebezpiecznym okresie nie stał wyżej od społeczeństwa, przyłączając się do tych głosów. Co więcej, podczas gdy wróg wdzierał się coraz bardziej w głąb państwa, rywalizujące w parlamencie stronnictwa polityczne wywołały przewlekły kryzys rządowy 38. Udało się go zażegnać tak naprawdę dopiero wraz powołaniem w dniu r. rządu Wincentego Witosa i Ignacego Daszyńskiego J. Odziemkowski, op.cit. s W. Pobóg-Malinowski, op.cit., cz. 2, s Patrz też: Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 166 po- 17

12 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW Tragizm sytuacji powiększały jeszcze mnożące się przejawy wielkiej zaciekłości, wręcz nienawiści do osoby Naczelnika Państwa ze strony Narodowej Demokracji. W momencie największego niebezpieczeństwa dla państwa ugrupowania prawicowe wchodzące w skład ZLN, zgaszone nieco przez sukcesy oręża polskiego na Ukrainie, powróciły do walki z Marszałkiem Piłsudskim. Stanisław Stroński w Sejmie i w redagowanej przez siebie Rzeczypospolitej, piśmie obejmującym swym zasięgiem całą Polskę i mającym wielki wpływ na opinię publiczną, rozpętał wielką nagonkę na Naczelnika Państwa 40. Sugerowano społeczeństwu, że odwrót i porażki polskiej armii w nieznanej dotąd skali są skutkiem awanturniczej i niepotrzebnej, nierozsądnej, nawet głupiej wyprawy na Kijów, wyprawy, u której podstaw miał leżeć tylko fanatyczny kaprys Piłsudskiego i wrodzona w nim skłonność do ryzykownego awanturnictwa 41. Nie wspomniano w tych atakach o siłach gromadzonych przez Rosję sowiecką przeciw Polsce. Nie chciano chyba zrozumieć faktu, że Rosja sowiecka będzie dążyć do podboju państw europejskich i przekształcenia ich w republiki sowieckie zgodnie z doktryną i deklarowanymi celami politycznymi rosyjskiej partii bolszewickiej 42, które znalazły wyraźny wydźwięk w słynnej dyrektywie M. Tuchaczewskiego nr 1896 z r. do rozpoczęcia ofensywy przez Front Zachodni [...] po trupie Polski wiedzie droga do ogólnego wszechświatowego pożaru. Na Wilno, Mińsk, Warszawę marsz. Naczelnemu Wodzowi zarzucano ponadto dyletantyzm i niefachowość, wykazywano jego błędy strategiczne oraz domagano się jego ustąpienia. Jako przykład przedstawiania takich poglądów na forum Sejmu może posłużyć wniosek nagły, wniesiony przez posła siedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. 40 W. Pobóg-Malinowski, op.cit., cz. 2 s We wrześniu 1920 r. Włodzimierz Lenin w czasie przemówienia na IX Konferencji Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) przedstawił główną według niego przyczynę wojny polsko-bolszewickiej: [stwierdziliśmy], że gdzieś pod Warszawą znajduje się nie centrum polskiego rządu burżuazyjnego i republiki kapitału, ale centrum całego współczesnego systemu imperialistycznego oraz, że okoliczności pozwalają nam wstrząsnąć tym systemem i prowadzić politykę nie w Polsce, ale w Niemczech i w Anglii. Tym samym stworzyliśmy w Niemczech i Anglii zupełnie nowy odcinek rewolucji proletariackiej, walczącej z ogólnoświatowym imperializmem. 18

13 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... ZLN na 138 posiedzeniu r., w którym wzywał on rząd do przedstawienia celów prowadzonej na wschodzie wojny 43. W końcu kwietnia 1920 r., podczas dyskusji nad ustawą budżetową, która ustalała między innymi zasady finansowania armii oraz toczącej się wojny, posłowie poruszali również kwestie dotyczące armii oraz funduszy przyznanych na jej potrzeby z budżetu państwa 44. Czynili to niekiedy w sposób bardzo ostry. Powstanie Rady Obrony Państwa (ROP) wiąże się z przezwyciężeniem kryzysu gabinetowego w czerwcu 1920 r. oraz groźbą inwazji wojsk Rosji sowieckiej na ziemie etnicznie polskie. Po dymisji rządu Leopolda Skulskiego na początku czerwca przez kilka tygodni trwały targi nad sformowaniem nowego gabinetu. Dopiero powierzenie misji tworzenia rządu Władysławowi Grabskiemu zakończyło kryzys. W dniu r. nowo powołany premier omawiał kierunki polityki swego rządu z Marszałkiem Sejmu. Podczas tego spotkania zarysowała się koncepcja utworzenia rządu obrony narodowej. Jednakże pomysł ten nie znalazł poparcia wśród stronnictw prawicowych i centrowych. Wobec tego Grabski przedstawił projekt powołania ustawą sejmową Rady Obrony Państwa 45. Projekt ten Rada Ministrów przedstawiła Sejmowi r., po uprzednich konsultacjach międzypartyjnych, co pozwoliło uniknąć długotrwałych dyskusji na forum Sejmu 46. Debatę na temat ustawy sejmowej powołującej Radę posłowie odbyli na 156 i 157 posiedzeniu w dniach oraz r. W przemówieniu z r. Ignacy Daszyński członek PPS podkreślał, że wojna, która wydawała się odległa, obecnie puka pięścią do bram stolicy. Wobec tego oraz faktu, że rząd Władysława Grabskiego nie ma szerokiego poparcia w masach robotniczo-chłopskich, PPS jako warunek głosowania za tą ustawą postawiło utworzenie rządu robotniczo-chłopskiego. Inne stronnictwa (PSL Piast, ZLN oraz 43 Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 138 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. 44 Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 141 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. oraz ze 142 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. 45 W. Pobóg-Malinowski, op.cit., cz. 2, s P.K. Marszałek, Rada Obrony Państwa. Studium prawnohistoryczne, Wrocław 1995, s

14 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW Chrześcijańska Demokracja) opowiedziały się za tą ustawą, wskazując na potrzebę ratowania państwa, konsolidacji narodu oraz większego związania społeczeństwa z ojczyzną poprzez jednomyślne poparcie tego projektu 47. Ustawa o Radzie Obrony Państwa została uchwalona w przyśpieszonym tempie już r., w trzecim czytaniu, po wniesieniu kilku poselskich poprawek 48. W skład Rady Obrony Państwa wchodziło 19 osób: Naczelnik Państwa, Prezes Rady Ministrów, Marszałek Sejmu, 10 reprezentantów głównych klubów poselskich, 3 przedstawicieli rządu, 3 przedstawicieli wojska, których powoływano w razie potrzeby 49. Zgodnie z postanowieniami ustawy powołującej Radę do życia, mogła ona decydować we wszystkich sprawach dotyczących prowadzenia i zakończenia wojny oraz zawierania pokoju. Uszczegółowienie zakresu działalności Rady zaproponował Marszałek Piłsudski na jej pierwszym posiedzeniu. Podstawowymi celami, które według niego stały przed ROP były: podniesienie morale w armii i społeczeństwie, skrócenie procesu legislacyjnego, rozstrzyganie w sprawie działań operacyjnych oraz podjęcie rozmów pokojowych 50. Jak słusznie zauważa w swym pamiętniku Maciej Rataj (członek ROP z ramienia PSL Piast ) stworzenie Rady było sprawą dużej wagi, szczególnie ze względu na fakt, że Sejm w obliczu niebezpieczeństwa czasowo przelał na nią swoje uprawnienia ustawodawcze rozporządzenia i zarządzenia ROP już jako ustawy sejmowe miały być później przedstawione parlamentowi do zatwierdzenia Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 156 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. oraz ze 157 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r Monitor Polski Nr 145 z dn r. 50 W. Pobóg-Malinowski, op.cit., s M. Rataj, op.cit., s

15 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... Szybkie uchwalenie ustawy i natychmiastowe ukonstytuowanie ROP zrobiło wielkie wrażenie na społeczeństwie. Wojna wysuwała szereg nagłych spraw i potrzeb, które wymagały szybkiego uregulowania przy pomocy przepisów prawnych. Rada Obrony Państwa, opierając się na swoich uprawnieniach legislacyjnych, mogła w trybie doraźnym wprowadzać niezbędne regulacje, co sprawiło, że była ciałem o wiele skuteczniejszym od licznego i podzielonego Sejmu 52. Faktem o symbolicznym znaczeniu jest to, że w dniu r., na miesiąc przed Bitwą Warszawską, po wielu trudnościach i zapytaniach ze strony posłów o powody przedłużania się prac, na forum ogólnym Sejmu został po raz pierwszy przedstawiony przez Komisję Sejmową projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który wymagał jeszcze rozstrzygnięcia wielu kwestii spornych 53. Wobec postępującego najazdu bolszewickiego dyskusję plenarną na ten temat, ledwie rozpoczętą, przerwano już r. Ostatnie przed decydującą o losach tej wojny Bitwą Warszawską, 166 posiedzenie Sejmu Ustawodawczego odbyło się r. 54 Na tym posiedzeniu powołano nowy rząd z Premierem Wincentym Witosem na czele oraz Ignacym Daszyńskim jako Wicepremierem, co było, jak pamiętamy, warunkiem poparcia przez stronnictwa lewicowe ustawy o powołaniu ROP. Nie można też nie wspomnieć o podjętej przez Sejm w tym samym dniu rezolucji O Obronie Ojczyzny, którą marszałek Trąmpczyński wygłosił w przemówieniu kończącym to posiedzenie 55. Do prac nad Konstytucją Sejm mógł wrócić dopiero po dwóch miesiącach, r. Na pierwszym posiedzeniu po zwycięskiej bitwie Marszałek Sejmu oraz Premier Witos w swoich przemówieniach podziękowali polskim żołnierzom za uratowanie Ojczyzny, jednocześnie podkreślając historyczną i cywilizacyjną rolę polskiego zwycięstwa nad bolszewikami Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 160 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. 54 Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 166 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 167 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. 21

16 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW W Monitorze Polskim można odnaleźć wzmiankę, że w czasie przerwy w obradach Sejmu, r., Marszałek Sejmu udał się z wizytą do żołnierzy polskich walczących na froncie 57. Kolejnym, chyba najważniejszym, tematem związanym z wojną polsko-bolszewicką, poruszanym na forum Sejmu w 1920 r. były warunki pokoju i zawieszenia broni. Traktat pokojowy między Polską a Rosją i Ukrainą, podpisany w Rydze dnia r. 58, został ratyfikowany przez Naczelnika Państwa r. Stanowił on o zakończeniu wojny prowadzonej w latach , ustalał przebieg granic między tymi państwami oraz regulował inne sporne dotąd kwestie. Poprzedzała go Umowa o preliminaryjnym pokoju i rozejmie między Rzeczypospolitą Polską a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Rad i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Rad, podpisana w Rydze r. Samo zawieszenie broni trwało już od r. Rokowania pokojowe polsko-sowieckie rozpoczęły się w sierpniu 1920 r. w Mińsku, w sytuacji zagrożenia niepodległości Polski. Jesienią 1920 r. przeniesione zostały na bardziej neutralny grunt do Rygi. Po zwycięstwie w Bitwie Warszawskiej i kampanii niemeńskiej polska delegacja zyskała znacznie korzystniejsze karty przetargowe. Najważniejsze decyzje w sprawie zawarcia pokoju Sejm Ustawodawczy podjął w październiku 1920 r. Ustawowa ratyfikacja preliminariów pokojowych i rozejmu przez Sejm RP nastąpiła r. na 177 posiedzeniu, po krótkiej debacie po kilku przemowach (w tym Marszałka Sejmu) wyrażających radość ze zwycięstwa oraz możliwości zawarcia przez Polskę honorowego pokoju kończącego wojnę oraz kilku stylistycznych sprostowaniach wszystkie kluby poselskie przyjęły ustawę ratyfikacyjną w trzecim czytaniu, jednogłośnie przy wielkim aplauzie 59. Stronnictwo Narodowej Demokracji, którego członkowie zdominowali skład delegacji pokojowej, zgodnie ze swoimi założeniami programowymi było przeciwne koncepcji federacyjnej Józefa 57 Monitor Polski Nr 185 z dn r. 58 Dz. U. RP Nr 49 z dn r., poz Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 177 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r. 22

17 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... Piłsudskiego, preferując bezpośrednie wcielenie terenów etnicznie mieszanych dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ponadto politycy Narodowej Demokracji byli przekonani o tymczasowości rządów bolszewików w Rosji i możliwości dwustronnej, skierowanej przeciwko Niemcom współpracy z wkrótce przywróconym rządem postkomunistycznej Rosji, opartej na podziale ziem Białorusi i Ukrainy pomiędzy Polskę a Rosję. Było to połączone z wiarą w możliwość asymilacji narodowej przez Polskę i Rosję Białorusinów i Ukraińców (traktowanych przez Narodową Demokrację jako narody niehistoryczne ) na inkorporowanych ziemiach. Ze względu na fakt, że delegaci Naczelnika Państwa byli przegłosowywani przez większość delegacji wyznaczonej w przeważającej części przez Sejm, ostatnią próbą realizacji przez Marszałka Piłsudskiego programu federacyjnego drogą faktów dokonanych był przeprowadzony r. tzw. bunt Żeligowskiego i utworzenie Litwy Środkowej 60. Traktat ryski potwierdzał status quo wojny polsko-bolszewickiej. Ze strony sowieckiej był traktowany od początku jako wymuszona sytuacją militarną i polityczną chwilowa przerwa w ekspansji państwa sowieckiego na Zachód. Iluzoryczne okazały się również prognozy Narodowej Demokracji co do przejściowego charakteru reżimu komunistycznego w Rosji. Rosja Sowiecka po podpisaniu w 1922 r. układu w Rapallo, poprzez porozumienie polityczne z Niemcami (Republiką Weimarską) uchyliła się od spłaty międzynarodowych zobowiązań Imperium Rosyjskiego i przełamała izolację dyplomatyczną. Konsekwencją tego porozumienia było oficjalne uznanie państwa sowieckiego kolejno przez Wielką Brytanię (1922), Francję (1923) i wreszcie Stany Zjednoczone (1934) 61. Jak już wcześniej zaznaczono nie zachowała się dokumentacja Sejmowej Komisji Wojskowej działającej w okresie trwania obrad Sejmu Ustawodawczego Drugiej Rzeczypospolitej. Jednakże akta związane z pracami tej Komisji w latach można odnaleźć w zespole Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych z lat , przechowywanym w Centralnym Archiwum Wojskowym. Do najciekawszych 60 W. Pobóg-Malinowski, op.cit., cz. 2, s Ibidem oraz s

18 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW z historyczno-badawczego punktu widzenia dokumentów należy tu zaliczyć: memoriał dotyczący możliwości i konieczności utworzenia polskiej floty wojennej z 1919 r. 62 oraz sprawozdanie z działalności Nadzwyczajnej Komisji Rewizyjnej przy Komisji Wojskowej Sejmu Ustawodawczego, działającej od r. do r., badającej nadużycia gospodarcze w wojsku na terenie Kresów Wschodnich 63. Ze wzmianek o sprawach, którymi w tym okresie zajmowała się Komisja Wojskowa wynika, że na jej forum omawiano kwestie związane z dyscypliną wojskową, sprawami gospodarczymi, polityką personalną dotyczącą oficerów i pracowników cywilnych wojska oraz odszkodowaniami za rekwizycje 64. Rąbka tajemnicy o pracy Komisji Sejmowej Spraw Zagranicznych Sejmu Ustawodawczego uchyla w swym pamiętniku jej członek Maciej Rataj. Wspomina on, że pod koniec stycznia 1920 r. bolszewicy wystosowali na ręce Naczelnika Państwa notę pokojową do rządu polskiego i ludu polskiego podpisaną przez Lenina, Czernina i Trockiego, ponawiającą propozycję z końca grudnia 1919 r. Rataj wierzył w dobrą wolę Sowietów zawartą w tych propozycjach, gdyż według jego osądów potrzebowali oni pokoju dla umocnienia wewnętrznego. Jednocześnie podkreślił, że nota ta była w najwyższym stopniu kłopotliwa i nie na rękę Piłsudskiemu, krzyżowała bowiem jego plany rozbicia i rozwałkowania Rosji 65. Ciekawe są również reakcje poszczególnych stronnictw politycznych na te propozycje. Jak podaje Rataj PPS chciała rokowań, natomiast prawica narodowo-demokratyczna zachowywała się wobec z nich z dużą rezerwą, bowiem z jednej strony nie chciała wojny wzmacniającej pozycję Naczelnika Państwa, z drugiej strony zaś bała się zalewu bolszewizmu CAW, Gab. MSWojsk., sygn. I , Memoriał Możliwość i konieczność utworzenia polskiej floty wojennej, s Ibidem, Sprawozdanie z działalności Nadzwyczajnej Komisji Rewizyjnej przy Komisji Wojskowej Sejmu Ustawodawczego, s CAW, Gab. MSWojsk., sygn. I , s M. Rataj, op.cit., s Patrz też: G. Nowik, Wojna polsko-rosyjska w eterze [w:] Bitwa Warszawska. W obronie niepodległości, red. J. Odziemkowski, Warszawa 2006, s

19 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... Ważnym czynnikiem kontroli Sejmu nad rządem były interpelacje poselskie. Tryb wnoszenia interpelacji i odpowiadania na nie był unormowany w regulaminie izby poselskiej 67. Regulamin ten stanowił, że interpelacje poselskie musiały być podpisane przez co najmniej 15 posłów. Marszałek Sejmu miał następnie obowiązek poinformować izbę o wniesieniu interpelacji i przekazać ją, wraz z zapytaniem o termin odpowiedzi, Prezesowi Rady Ministrów, który następnie kierował ją do właściwego ministra. Po otrzymaniu odpowiedzi, która powinna zostać udzielona przed upływem miesiąca, Marszałek Sejmu umieszczał interpelację na porządku obrad Sejmu i odczytywał treść odpowiedzi. Jeśli posłowie uznali to za konieczne, odbywała się debata, która kończyła się uchwałą o przyjęciu odpowiedzi do wiadomości lub jej odrzuceniu 68. Interpelacje poselskie wnoszone do Ministerstwa Spraw Wojskowych przez sejmy wszystkich kadencji w okresie międzywojennym zachowały się w materiałach archiwalnych zgromadzonych w zespole Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowym. Każda interpelacja składa się z pisma zawierającego treść interpelacji, odpowiedzi ministra spraw wojskowych oraz załączników w postaci raportów czy sprawozdań dotyczących poruszanych w interpelacji kwestii. Nierzadko obok interpelacji znajdują się monity z zapytaniem o powód nieudzielenia odpowiedzi w ustawowym terminie. Formuła interpelacji składała się z nagłówka, w którym powinno znajdować się nazwisko posła interpelanta (lub posłów interpelantów) i nazwa klubu poselskiego, do którego należał, z krótkiego zaprezentowania sprawy i właściwych zapytań do ministra spraw wojskowych oraz podpisu posła (posłów) składającego interpelację. Wśród zachowanych interpelacji najliczniejszą grupę stanowią zapytania poselskie do ministra spraw wojskowych wnoszone przez posłów w okresie Sejmu Ustawodawczego 69. Najwięcej interpelacji wnosili posłowie Związku Polskich Posłów Socjalistycznych oraz klu- 67 Biblioteka Sejmowa, Tymczasowy Regulamin Sejmu Ustawodawczego z 1919 r., s. 17, art Ibidem; A. Ajnenkiel, Historia sejmu, s CAW, Gab. MSWojsk., sygn. I i I

20 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW bów partii chłopskich: PSL Lewicy, PSL Wyzwolenie, rzadziej PSL Piast. Należy podkreślić, że w czasie kadencji Sejmu Ustawodawczego posłowie, bez względu na to, jaką partię reprezentowali, szczególnie chętnie wnosili interpelacje dotyczące nadużyć organów wojskowych przy rekwizycjach w czasie wojny lub ściąganiu kontyngentu, odszkodowań za zniszczenia spowodowane przez stacjonujące jednostki wojskowe, nadużyć żandarmerii wojskowej, urlopowania żołnierzy na czas żniw i złej pracy Powiatowych Komend Uzupełnień, które nie zwalniały żołnierzy do rezerwy w odpowiednich terminach. Uzupełniają je interpelacje dotyczące złego zaopatrzenia i traktowania żołnierzy przez przełożonych. Takie problemy poruszane w interpelacjach nie mogą dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę, że najczęściej wnosili je posłowie z ugrupowań, których programy miały charakter społeczny i lewicowy. Bardzo duża liczba interpelacji pochodzi również od posłów mniejszości żydowskiej. Zapytania te, powtarzające się przez całą kadencję, odnosiły się głównie do pogromów antysemickich, prześladowań oraz złego traktowania w wojsku żołnierzy i oficerów narodowości żydowskiej. W zespole Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych nie odnaleziono natomiast interpelacji dotyczących najbardziej istotnych i przełomowych momentów wojny polsko-bolszewickiej. Można powiedzieć, że zachowane interpelacje dotyczą raczej codziennego życia armii. Jednakże w stenogramie ze 172 posiedzenia Sejmu odbytego r. widnieje zapis odpowiedzi udzielonej przez premiera na interpelację dotyczącą Wilna i tzw. buntu Żeligowskiego oraz sytuacji na Kresach Wschodnich po zakończeniu działań wojennych 70. Prezes Rady Ministrów zapowiada w nim śledztwo dotyczące tych zajść i samowolnych działań żołnierzy, podkreślając jednocześnie stanowisko rządu Rzeczypospolitej uznające prawo Wileńszczyzny do samookreślenia Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie Stenograficzne ze 172 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn r

21 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... Interpelacje poselskie z czasów wojny polsko-bolszewickiej i z okresu późniejszego, lecz pośrednio jej dotyczące, obejmują bardzo szeroki zakres spraw, m.in.: sprawy rekwizycji i zniszczeń mienia prywatnego w czasie wojny polsko-bolszewickiej oraz odszkodowań za poczynione przez wojsko szkody, morale wojska, pobór rekrutów i nadużycia Powiatowych Komend Uzupełnień, zwolnienia ze służby wojskowej, renty inwalidzkie i kombatanckie, budownictwo wojskowe i koszary, sprawy gospodarcze wojska, osadnictwo wojskowe, wojsko a ludność cywilna. Tematyka ta ulegała wraz z upływem czasu pewnej tylko modyfikacji, wynikającej z odrębnej problematyki zadań wojska w czasie wojny i w czasie pokoju jest to charakterystyczne dla okresu I kadencji Sejmu i przejścia wojska na stopę pokojową już po wojnie 1920 r. Mimo to, jak wynika z analizy materiałów archiwalnych, w swej zasadniczej części pozostaje ona niezmienna. Od połowy lat 20. daje się zauważyć stopniowe zanikanie w interpelacjach poselskich spraw związanych z rekwizycjami nieruchomości na rzecz wojska, ich zwrotu poprzednim właścicielom i wypłatą odszkodowań za poczynione przez armię szkody wynikłe z działań wojennych. Pojawiają się za to bardzo liczne zapytania dotyczące wypłacania zasiłków inwalidom wojennym oraz wdowom i sierotom po poległych żołnierzach. Dla wszystkich, również późniejszych, kadencji sejmowych charakterystyczne są także interpelacje dotyczące sporów o budynki publiczne i grunty przeznaczone na poligony czy też pod zabudowę wojskową, toczących się między armią a władzami cywilnymi lub kościelnymi. Należy zauważyć również, że często przyczynkiem do wniesienia interpelacji były informacje zawarte w artykułach prasowych. Ustawodawstwo wojskowe, jako ostateczny wynik prac Sejmu, obejmowało nie tylko normatywy wynikające z potrzeby chwili wojennej, ale również regulujące codzienne sprawy wojska oraz powinności 27

22 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW obywateli na rzecz obronności państwa. Co więcej, przepisy ustaw powstałych już po zakończeniu działań wojennych często wykorzystywały ich doświadczenia bądź były jej bezpośrednim wynikiem. Jak już wcześniej wspomniano głównym zadaniem Sejmu Konstytuanty było opracowanie i uchwalenie konstytucji. Rozbicie sił politycznych nie ułatwiało tego zadania. W początkowej fazie budowy państwa życie wysuwało bowiem wiele palących i niecierpiących zwłoki spraw, którymi Sejm musiał się zajmować i które musiał regulować w formie ustaw wśród nich również tych z dziedziny wojskowości. Analiza ustawodawstwa z tego okresu prowadzi do wniosku, że mimo iż o samej wojnie nie mówiono wiele na forum Sejmu, miała ona duży wpływ na jego kształt oraz treść ustaw wojskowych. W latach Sejm Ustawodawczy wydał kilka ważnych ustaw dotyczących spraw wojska. Z tego okresu na uwagę zasługuje kilka aktów prawnych. Najważniejszym z nich jest ustawa z r. o ustaleniu starszeństwa i nadawaniu stopni oficerskich w Wojsku Polskim, tak zwana ustawa weryfikacyjna 72. Miała ona za zadanie zjednoczenie oficerów Polaków pochodzących z byłych armii zaborczych oraz ochotniczych formacji legionowych. Ponadto w 1919 r. Sejm uchwalił również ustawę o ustaleniu i szacowaniu świadczeń i strat wojennych oraz ustawę o tymczasowym dodatku do poborów oficerów i żołnierzy 73. Były to ustawy określające przede wszystkim stosunki prawne w wojsku oraz wzajemne świadczenia państwa i ludności wynikające z obrony kraju i prowadzonej wojny. Do tej kategorii można zaliczyć również ustawy o kolejnych poborach do wojska oraz, jak wskazują stenogramy sejmowe, wielokrotnie poprawiane ustawy o rzeczowych świadczeniach wojennych i osobistych świadczeniach wojennych, a także ustawy regulujące kwestię służby wojskowej lekarzy i prawników. Sugerowano zwiększenie liczby osób tych zawodów objętych obowiązkiem służby wojskowej, motywując to rosnącymi i palącymi potrzebami armii. Ustawy te nie miały jednak charakteru ustaw generalnych, rozwiązujących podstawowe kwestie organizacyjne armii i przede wszystkim były odpowiedzią na potrzeby chwili. 72 Dz. U. RP Nr 65 z dn r., poz P. Stawecki, op.cit., s

23 Agnieszka Orzechowska - Wojna polsko-bolszewicka... Uchwalona r., kilka dni po podpisaniu traktatu pokojowego w Rydze, konstytucja marcowa, będąca ukoronowaniem obrad Sejmu Ustawodawczego, regulując ogólnie kompetencje władz wykonawczych, jednocześnie normowała podstawowe zasady organizacji najwyższych władz wojskowych 74. Konstytucja stanowiła, że Prezydent Rzeczypospolitej, stojąc na czele władzy wykonawczej, był zarazem najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych (art. 46). Nie mógł on jednak sprawować naczelnego dowództwa podczas wojny. W art. 50 konstytucji zapisano, że Prezydent Rzeczypospolitej może wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój tylko za uprzednią zgodą Sejmu. Można tu zaryzykować stwierdzenie, że Wojsko Polskie podczas pokoju było zależne od organów ustawodawczych państwa 75. Konstytucja zawierała również przepisy dotyczące, choć nie bezpośrednio, stanu liczebnego wojska. W art. 5 wprowadziła ona zasadę, że o corocznym poborze rekruta i jego liczbie decydują izby ustawodawcze. Artykuł 12 odbierał natomiast wojskowym w czynnej służbie prawo głosowania w wyborach do izb ustawodawczych 76. Artykuł 85 postanawiał, że organizację sądów wojskowych określą oddzielne ustawy. Podobne delegacje ustawowe zastosowano w niej również w stosunku do powszechnego obowiązku służby wojskowej oraz wszystkich świadczeń na cele wojskowe (art. 91) 77. Przepisy konstytucji dotyczące stosunku sił zbrojnych do władz państwowych i społeczności cywilnej mówiły o wynagrodzeniu obywateli za szkody wyrządzone im przez wojsko (art. 121) oraz użyciu sił wojskowych w życiu wewnętrznym. Artykuł 123 Konstytucji głosił, że: Siła zbrojna może być użyta tylko na żądanie władzy cywilnej, przy ścisłym zachowaniu ustaw, do uśmierzenia rozruchów lub przymusowego wykonania przepisów prawnych. W tej sytuacji wojsko miało więc spełniać także funkcje ściśle wykonawcze, o charakterze prewencyjno-policyjnym. Kolejny artykuł (124) przewidywał czasowe zawieszenie praw obywatelskich obywateli Rzeczypospolitej podczas wojny A. Ajnenkiel, Konstytucje Polski..., s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s

24 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW Wydaje się, że twórcy Konstytucji, w obawie przed nadmierną władzą wyższych wojskowych, nie określili ściśle podległości sił zbrojnych. Władza prezydenta w stosunku do sił zbrojnych była ograniczona warunkami ustroju parlamentarnego, jednak wejście w życie wszelkich ustaw wymagało podpisu prezydenta i ministra spraw wojskowych. Izby ustawodawcze miały jednak wpływ na armię chociażby przez coroczny pobór rekruta i przyznawanie funduszy na wojsko. Ustawy wojskowe powstałe już po wojnie polsko-bolszewickiej i uchwaleniu konstytucji marcowej nadal czerpały z doświadczeń wojennych i były pośrednim rezultatem wojny. Zaczęły one wprowadzać rozwiązania już nie tymczasowe, lecz systemowe. Jako najważniejsze należy wymienić: ustawę o nadawaniu ziemi żołnierzom ( r.), która dała początek osadnictwu wojskowemu na wschodnich kresach Rzeczypospolitej, oraz ustawę o zaopatrzeniu inwalidów i ich rodzin ( r.) 79. Każdego badacza dziejów sejmowych uderzyć musi stosunkowo łagodny na tym etapie przebieg dyskusji tam, gdzie, wskutek drażliwości zagadnień, namiętności powinny były odezwać się z największą siłą i gdzie przed rokiem jeszcze panowała nieraz gwałtowna wrzawa. Zjawisko to, paradoksalnie niemal, wyrastało stąd, że namiętności wyładowały się w poprzednim okresie wzajemnych przepychanek, częściowo zaś, a może nawet w większej mierze, z faktu, że prawica swoją taktyką umiała przykuć w tym okresie uwagę sejmu przede wszystkim do zagadnień ustroju i organizacji naczelnych władz państwa, w innych sprawach zaś, nawet bardzo drażliwych, stosowała pozory kompromisu 80. Rozbrajała tym samym swych przeciwników przez propozycje rozwiązań połowicznych, tymczasowych, które nie przesądzając kwestii powierzały ich główny ciężar przyszłym osobnym ustawom państwowym 81. W krótkim czasie po uchwaleniu konstytucji marcowej Ministerstwo Spraw Wojskowych, chcąc stworzyć podstawy pokojowej egzystencji armii, wniosło do izby poselskiej kilka projektów ustaw o istot- 79 P. Stawecki, op.cit., s W. Pobóg-Malinowski, op.cit., s

Temat: Konstytucja marcowa i ustrój II Rzeczypospolitej

Temat: Konstytucja marcowa i ustrój II Rzeczypospolitej Temat: Konstytucja marcowa i ustrój II Rzeczypospolitej 1. Wybory do sejmu ustawodawczego (1919r.) 26 stycznia 1919 r. przeprowadzono wybory w dawnym Królestwie i Galicji Zachodnie, w czerwcu 1919 dołączyli

Bardziej szczegółowo

Niepodległa polska 100 lat

Niepodległa polska 100 lat Niepodległa polska 100 lat 1918-2018 UTRATA NIEPODLEGŁOŚCI Ostatni z trzech rozbiorów Polski przypieczętowała klęska powstania kościuszkowskiego w lipcu 1794 roku. W roku następnym 3 stycznia 1795 Rosja,

Bardziej szczegółowo

Mała Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Mała Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Mała Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej) http://maopd.wordpress.com/ Tymczasowa

Bardziej szczegółowo

WYBORY DO PARLAMENTU W 1922 ROKU: pierwsze wybory do parlamentu odbyły się w 1919 roku; pełnoprawnymi można

WYBORY DO PARLAMENTU W 1922 ROKU: pierwsze wybory do parlamentu odbyły się w 1919 roku; pełnoprawnymi można Demokracja parlamentarna w II Rzeczpospolitej WYBORY DO PARLAMENTU W 1922 ROKU: pierwsze wybory do parlamentu odbyły się w 1919 roku; pełnoprawnymi można nazwać wybory z roku 1922, kiedy funkcjonowała

Bardziej szczegółowo

Odrodzenie Państwa Polskiego w listopadzie 1918 roku. Teksty źródłowe

Odrodzenie Państwa Polskiego w listopadzie 1918 roku. Teksty źródłowe Odrodzenie Państwa Polskiego w listopadzie 1918 roku Teksty źródłowe Odezwa Rady Regencyjnej do Narodu Polskiego -11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna do Narodu Polskiego. Wobec grożącego niebezpieczeństwa

Bardziej szczegółowo

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi

Bardziej szczegółowo

PROCES TWORZENIA PRAWA W POLSCE

PROCES TWORZENIA PRAWA W POLSCE PROCES TWORZENIA PRAWA W POLSCE Źródło: https://www.pexels.com/photo/flag-of-poland-5611/, baza PEXELS, licencja CCO Proces ustawodawczy, zwany też legislacyjnym, oznacza przebieg stanowienia prawa w Polsce.

Bardziej szczegółowo

PROJEKT. Ustawa z dnia o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

PROJEKT. Ustawa z dnia o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Ustawa z dnia o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej PROJEKT Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319, z 2006

Bardziej szczegółowo

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. z dnia 2 kwietnia 1997 r.

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. z dnia 2 kwietnia 1997 r. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. Rozdział IV SEJM I SENAT Art. 95. 1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. 2. Sejm sprawuje kontrolę nad

Bardziej szczegółowo

WŁADZA USTAWODAWCZA W POLSCE. Sejm i Senat

WŁADZA USTAWODAWCZA W POLSCE. Sejm i Senat WŁADZA USTAWODAWCZA W POLSCE Sejm i Senat GŁÓWNE CECHY PARLAMENTU W RP Parlament jest jedynym organem ustawodawczym w Polsce. Parlament (zwłaszcza izba sejmowa) pełni też inne funkcje kontrolną i kreacyjną.

Bardziej szczegółowo

HISTORIA USTROJU POLSKI. Autor: Marian Kallas

HISTORIA USTROJU POLSKI. Autor: Marian Kallas HISTORIA USTROJU POLSKI Autor: Marian Kallas Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Powstanie Polski i zmiany terytorialno-administracyjne

Bardziej szczegółowo

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak art. 110 ust. 1 Konstytucji RP Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków. O R G A N Y S E J M U ( O R G A

Bardziej szczegółowo

Wystawa plenerowa Powstała, by żyć w 100. rocznicę odzyskania niepodległości Warszawa, 29 maja 20 czerwca 2018

Wystawa plenerowa Powstała, by żyć w 100. rocznicę odzyskania niepodległości Warszawa, 29 maja 20 czerwca 2018 Moja Niepodległa https://mojaniepodlegla.pl/mn/aktualnosci/4234,wystawa-plenerowa-powstala-by-zyc-w-100-rocznice-odzyskania -niepodleglosci-warsz.html 2019-07-19, 23:16 żyć w 100. rocznicę odzyskania niepodległości

Bardziej szczegółowo

USTRÓJ POLITYCZNY: PARLAMENT:

USTRÓJ POLITYCZNY: PARLAMENT: USTRÓJ POLITYCZNY: Francja jest republiką o systemie semiprezydenckim. Konstytucja przyjęta została w referendum w 1958 roku. Modyfikowana była w latach 1962 oraz 1995. Głową państwa jest prezydent wybierany

Bardziej szczegółowo

OBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE

OBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE ... imię i nazwisko ucznia czas trwania konkursu: 45 minut maks. liczba punktów: 65... nazwa i adres szkoły OBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE KONKURS WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY

Bardziej szczegółowo

Spis treści CZĘŚĆ PIERWSZA U ŹRÓDEŁ USTROJU MARCOWEGO. I. Powrót na mapę polityczną Europy. Wstęp... 11

Spis treści CZĘŚĆ PIERWSZA U ŹRÓDEŁ USTROJU MARCOWEGO. I. Powrót na mapę polityczną Europy. Wstęp... 11 Spis treści Wstęp.............................................................. 11 CZĘŚĆ PIERWSZA U ŹRÓDEŁ USTROJU MARCOWEGO I. Powrót na mapę polityczną Europy Rozdział 1. Ziemie polskie w latach 1917

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski. Do Czytelnika Przedmowa... 13

Spis treści. Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski. Do Czytelnika Przedmowa... 13 Spis treści Do Czytelnika.............................................. 11 Przedmowa................................................ 13 Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część

Bardziej szczegółowo

Podstawy prawa w gospodarce (PPwG) Funkcje parlamentu

Podstawy prawa w gospodarce (PPwG) Funkcje parlamentu Podstawy prawa w gospodarce (PPwG) Funkcje parlamentu Przedmiot 1 Funkcje parlamentu - ogólnie 2 Funkcja ustawodawcza 3 Funkcja kontrolna 4 Funkcja kreacyjna 2 Funkcje parlamentu - ogólnie Funkcje: Ustawodawcza

Bardziej szczegółowo

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR LETNI 2017/2018 mgr Anna Kuchciak

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR LETNI 2017/2018 mgr Anna Kuchciak P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E SEMESTR LETNI 2017/2018 mgr Anna Kuchciak KONTRASYGNATA współpodpis Prezes Rady Ministrów, który przejmuje przed Sejmem ODPOWIEDZIALNOŚĆ za akt urzędowy Prezydenta (polityczna

Bardziej szczegółowo

FUNKCJONOWANIE I ORGANIZACJA SEJMU, SENATU. PRAWA I OBOWIĄZKI PARLAMENTARZYSTY

FUNKCJONOWANIE I ORGANIZACJA SEJMU, SENATU. PRAWA I OBOWIĄZKI PARLAMENTARZYSTY FUNKCJONOWANIE I ORGANIZACJA SEJMU, SENATU. PRAWA I OBOWIĄZKI PARLAMENTARZYSTY Rozdział IV SEJM I SENAT Art. 95. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. Sejm sprawuje kontrolę

Bardziej szczegółowo

USTAWA. z dnia... o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

USTAWA. z dnia... o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Projekt USTAWA z dnia... o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Art. 1 W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U.1997.78.483) wprowadza się następujące zmiany: 1)

Bardziej szczegółowo

Autor: Błażej Szyca kl.vii b.

Autor: Błażej Szyca kl.vii b. 1795 1918 Autor: Błażej Szyca kl.vii b. Pod koniec XVIII wieku Polska utraciła niepodległość. Wówczas Rosja, Prusy, Austria wykorzystując osłabienie naszego kraju podzielili ziemie Polski między siebie.

Bardziej szczegółowo

Konstytucja Marcowa - 17 III 1921 roku

Konstytucja Marcowa - 17 III 1921 roku Konstytucja Marcowa 17 III 1921 roku Konstytucja Marcowa wprowadzenie Oparto ją o zasady Konstytucji III Republiki Francuskiej z roku 1875 Konstytucję polską oparto o zasady: ciągłości państwa polskiego

Bardziej szczegółowo

ZASADY NACZELNE USTROJU RP

ZASADY NACZELNE USTROJU RP ZASADY NACZELNE USTROJU RP Zasady naczelne ustroju RP Zawierają idee przewodnie ustawy zasadniczej. Są to normy prawne zawarte w Konstytucji, których szczególna doniosłość charakteryzuje się w tym, że

Bardziej szczegółowo

Małopolski Konkurs Tematyczny:

Małopolski Konkurs Tematyczny: Małopolski Konkurs Tematyczny: Na Polu Chwały... - Damy i Kawalerowie Virtuti Militari i Krzyża Walecznych w walce o niepodległość i granice II Rzeczypospolitej dla uczniów dotychczasowych gimnazjów i

Bardziej szczegółowo

Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski

Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Spis treści Do Czytelnika Przedmowa Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Powstanie Polski i zmiany terytorialno-administracyjne

Bardziej szczegółowo

Tabela 3. Porównanie systemów politycznych

Tabela 3. Porównanie systemów politycznych Tabela 3. Porównanie systemów politycznych Charakterystyka ustroju System polityczny charakter głowy państwa republika republika republika republika monarchia parlamentarna budowa terytorialna państwo

Bardziej szczegółowo

PROBLEMATYKA OBRONNOŚCI NA FORUM SEJMU DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ W ŚWIETLE AKT GABINETU MINISTRA SPRAW WOJSKOWYCH Z LAT

PROBLEMATYKA OBRONNOŚCI NA FORUM SEJMU DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ W ŚWIETLE AKT GABINETU MINISTRA SPRAW WOJSKOWYCH Z LAT Agnieszka Orzechowska PROBLEMATYKA OBRONNOŚCI NA FORUM SEJMU DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ W ŚWIETLE AKT GABINETU MINISTRA SPRAW WOJSKOWYCH Z LAT 1918-1939 Można zaryzykować stwierdzenie, że integracyjna czy

Bardziej szczegółowo

PRAWO KONSTYTUCYJNE. Ćwiczenia 5

PRAWO KONSTYTUCYJNE. Ćwiczenia 5 PRAWO KONSTYTUCYJNE Ćwiczenia 5 Prezydent a) Pozycja ustrojowa b) Zasady wyboru c) Funkcje ustrojowe i kompetencje d) Odpowiedzialność polityczna i konstytucyjna WŁADZA WYKONAWCZA Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej

Bardziej szczegółowo

Prezydent RP uwarunkowania administracyjnoprawne. mgr Maciej M. Sokołowski WPiA UW

Prezydent RP uwarunkowania administracyjnoprawne. mgr Maciej M. Sokołowski WPiA UW Prezydent RP uwarunkowania administracyjnoprawne mgr Maciej M. Sokołowski WPiA UW Prezydent RP głowa Państwa Władza wykonawcza Nie jest centralnym organem administracji Poza strukturą administracji głowa

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Przedmowa (Anna Rytel-Warzocha) Rozdział I Z PROBLEMATYKI STATUSU POSŁA... 13

SPIS TREŚCI. Przedmowa (Anna Rytel-Warzocha) Rozdział I Z PROBLEMATYKI STATUSU POSŁA... 13 SPIS TREŚCI Przedmowa (Anna Rytel-Warzocha)........................................... 11 Rozdział I Z PROBLEMATYKI STATUSU POSŁA..................................... 13 1. Niepołączalność mandatu poselskiego.....................................

Bardziej szczegółowo

Zakres rozszerzony - moduł 25 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Janusz Korzeniowski

Zakres rozszerzony - moduł 25 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Janusz Korzeniowski Zakres rozszerzony - moduł 25 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Bardziej szczegółowo

RADA MINISTRÓW. Prawo konstytucyjne / ćwiczenia 2014/2015

RADA MINISTRÓW. Prawo konstytucyjne / ćwiczenia 2014/2015 RADA MINISTRÓW Prawo konstytucyjne / ćwiczenia 2014/2015 Pozycję ustrojową Rady Ministrów określa 5 cech: 1. Jest jednym z dwu podstawowych organów władzy wykonawczej 2. Rada Ministrów i jej poszczególni

Bardziej szczegółowo

Pytania na powtórzenie wiadomości z zakresu ustroju Rzeczypospolitej Polskiej wiedza o społeczeństwie (nowa podstawa programowa)

Pytania na powtórzenie wiadomości z zakresu ustroju Rzeczypospolitej Polskiej wiedza o społeczeństwie (nowa podstawa programowa) Pytania na powtórzenie wiadomości z zakresu ustroju Rzeczypospolitej Polskiej wiedza o społeczeństwie (nowa podstawa programowa) 1) Kiedy odbyły się obrady Okrągłego Stołu? 2) Na czym polegały najważniejsze

Bardziej szczegółowo

11 listopada 1918 roku

11 listopada 1918 roku 11 listopada 1918 roku 92 lat temu Polska odzyskała niepodległość Europa w II połowie XVII wieku Dlaczego Polska zniknęła z mapy Europy? Władza szlachty demokracja szlachecka Wolna elekcja Wojny Rzeczpospolitej

Bardziej szczegółowo

KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ

KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ PRZEDMOWA ROZDZIAŁ I. ZMIANY USTROJU POLITYCZNEGO POLSKI W LATACH 1944-1997 1. Pojęcie ustroju politycznego i jego periodyzacja 2. Okres Krajowej

Bardziej szczegółowo

PARLAMENT ( SEJM I SENAT).

PARLAMENT ( SEJM I SENAT). WYKŁAD 5 05.04.2009 PARLAMENT ( SEJM I SENAT). Zasada dwuizbowości. Jedną z zasad Konstytucji jest zasada dwuizbowości Parlamentu, która zakłada istnienie dwóch odrębnych izb parlamentarnych( Sejm i Senat).

Bardziej szczegółowo

Piłsudski i Dmowski dwie wizje niepodległej Polski. Debata Lublin, 6 września 2018

Piłsudski i Dmowski dwie wizje niepodległej Polski. Debata Lublin, 6 września 2018 Moja Niepodległa https://mojaniepodlegla.pl/mn/konferencje-i-wyklady/6529,pilsudski-i-dmowski-dwie-wizje-niepodleglej-polski-d ebata-lublin-6-wrzesnia-2018.html 2019-05-24, 05:31 Piłsudski i Dmowski dwie

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Część I. Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320)

Spis treści. Część I. Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320) Spis treści Do Czytelnika 5 Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320) 1.1. Początki i rozwój państwa polskiego (do 1138). Rozbicie dzielnicowe i dążenia

Bardziej szczegółowo

POWOŁYWANIE RADY MINISTRÓW. ODPOWIEDZIALNOŚĆ RADY MINISTRÓW I JEJ CZŁONKÓW. mgr Kinga Drewniowska

POWOŁYWANIE RADY MINISTRÓW. ODPOWIEDZIALNOŚĆ RADY MINISTRÓW I JEJ CZŁONKÓW. mgr Kinga Drewniowska POWOŁYWANIE RADY MINISTRÓW. ODPOWIEDZIALNOŚĆ RADY MINISTRÓW I JEJ CZŁONKÓW mgr Kinga Drewniowska RADA GABINETOWA Art. 141 Konstytucji RP 1. W sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać

Bardziej szczegółowo

KIEROWANIE OBRONĄ PAŃSTWA

KIEROWANIE OBRONĄ PAŃSTWA Warszawa, kwiecień 2014 KIEROWANIE OBRONĄ PAŃSTWA (Potrzeba nowelizacji regulacji prawnych dotyczących tej problematyki) Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego Stanisław Koziej 1 Cel: Skonsultowanie i zweryfikowanie

Bardziej szczegółowo

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

BADANIE DIAGNOSTYCZNE Centralna Komisja Egzaminacyjna BADANIE DIAGNOSTYCZNE W ROKU SZKOLNYM 2011/2012 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI GRUDZIEŃ 2011 Numer zadania 1. 2.

Bardziej szczegółowo

Rozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa

Rozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE Red.: Dariusz Górecki Wykaz skrótów Wstęp Rozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa Rozdział

Bardziej szczegółowo

III 3 - Pytanie testowe WSPÓŁCZESNE SYSTEMY RZĄDÓW

III 3 - Pytanie testowe WSPÓŁCZESNE SYSTEMY RZĄDÓW III 3 - Pytanie testowe WSPÓŁCZESNE SYSTEMY RZĄDÓW T1: 1. Zasada incompatibilitas polega na: a) zakazie łączenia funkcji b) braku kompetencji do dokonania określonej czynności c) nakazie określonego zachowania

Bardziej szczegółowo

Podstawy prawa w gospodarce (PPwG) Prezydent

Podstawy prawa w gospodarce (PPwG) Prezydent Podstawy prawa w gospodarce (PPwG) Prezydent Przedmiot 1 Władza wykonawcza Prezydent, ogólnie 2 Kadencja i wybory 3 Kadencja sytuacje szczególne 4 Zadania i kompetencje 2 Władza wykonawcza - Prezydent

Bardziej szczegółowo

Władza wykonawcza Rada Ministrów. Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego

Władza wykonawcza Rada Ministrów. Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego Władza wykonawcza Rada Ministrów Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego RADA MINISTRÓW mieszany charakter: 1) organ kolegialny 2) każdy minister stanowi jednoosobowy organ konstytucyjny o własnych kompetencjach

Bardziej szczegółowo

listopad 13, Warszawa. Rozporządzenie wykonawcze Rady Ministrów do rozporządzenia z dn. 28 sierpnia 1919 r. (Dz. Pr. P. P. 72 poz.

listopad 13, Warszawa. Rozporządzenie wykonawcze Rady Ministrów do rozporządzenia z dn. 28 sierpnia 1919 r. (Dz. Pr. P. P. 72 poz. Spis treści 1. 1918 październik 7, Warszawa. Rada Regencyjna do Narodu Polskiego 2. 1918 listopad 11, Warszawa. Rada Regencyjna do narodu Polskiego 3. 1918 listopad 14, Warszawa. Do Naczelnego Dowódcy

Bardziej szczegółowo

SEJM I SENAT JAKO ORGANY WŁADZY USTAWODAWCZEJ W RP

SEJM I SENAT JAKO ORGANY WŁADZY USTAWODAWCZEJ W RP SEJM I SENAT JAKO ORGANY WŁADZY USTAWODAWCZEJ W RP PARLAMENT - DEFINICJA Organ państwowy który: ma charakter kolegialny, przy czym jest to ciało o znacznej liczebności, nawet kilkusetosobowe, stanowi reprezentacje

Bardziej szczegółowo

WŁADZA WYKONAWCZA W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ RADA MINISTRÓW Skład i powoływanie Rady Ministrów

WŁADZA WYKONAWCZA W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ RADA MINISTRÓW Skład i powoływanie Rady Ministrów Skład i powoływanie Rady Ministrów Skład Rady Ministrów Rada Ministrów (rząd) składa się z Prezesa Rady Ministrów (premiera) i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powołani wiceprezesi Rady Ministrów

Bardziej szczegółowo

HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny

HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny - wymienia datę kongresu wiedeńskiego, cele i główne państwa - wie, na czym polegała rewolucja przemysłowa - potrafi wymienić nowe idee polityczne

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Część A. Pytania egzaminacyjne. Część B. Kazusy. Część C. Tablice. Wykaz skrótów. Pytanie

Spis treści. Część A. Pytania egzaminacyjne. Część B. Kazusy. Część C. Tablice. Wykaz skrótów. Pytanie Wykaz skrótów XI Część A. Pytania egzaminacyjne Pytanie 1 150 1 Część B. Kazusy Kazus 1. Umowa międzynarodowa 109 Kazus 2. Immunitet, ułaskawienie 112 Kazus 3. Rozporządzenie z mocą ustawy, Trybunał Konstytucyjny

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Rozdział I. Aksjologiczne fundamenty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Uwagi wprowadzające... 26

SPIS TREŚCI. Rozdział I. Aksjologiczne fundamenty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Uwagi wprowadzające... 26 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII Rozdział I. Aksjologiczne fundamenty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... 1 1. Uwagi wprowadzające... 2 2. Zasada

Bardziej szczegółowo

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje

Bardziej szczegółowo

II Rzeczpospolita. Test a. Test podsumowujący rozdział II

II Rzeczpospolita. Test a. Test podsumowujący rozdział II Test a II Rzeczpospolita Test podsumowujący rozdział II 1. Czytaj uważnie tekst i zadania. 2. W zadaniach od 1. do 8. znajdują się cztery odpowiedzi: A, B, C, D. Wybierz tylko jedną z nich i zamaluj kratkę

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII ( wg programu Wczoraj i dziś nr dopuszczenia 877/4/2017 ). Rok szkolny 2017/2018 Ocena dopuszczająca : - zna datę i postanowienia

Bardziej szczegółowo

1.*Roman Dmowski był jedną z dwóch najważniejszych postaci II RP. Jednak sprawował tylko jedno ważne stanowisko. Które?

1.*Roman Dmowski był jedną z dwóch najważniejszych postaci II RP. Jednak sprawował tylko jedno ważne stanowisko. Które? Quiz 11 Listopada 1.*Roman Dmowski był jedną z dwóch najważniejszych postaci II RP. Jednak sprawował tylko jedno ważne stanowisko. Które? a) Był prezydentem b) Był premierem c)był ministrem spraw zagranicznych

Bardziej szczegółowo

Temat: Walka o granice II Rzeczypospolitej

Temat: Walka o granice II Rzeczypospolitej Temat: Walka o granice II Rzeczypospolitej. 1918-1922 Czynniki kształtujące polskie granice po I wojnie wiatowej Decyzje mocarstw na konferencji wersalskiej Walka zbrojna Polaków o prawo do decydowania

Bardziej szczegółowo

Konstytucja wk r. Prezydent cd

Konstytucja wk r. Prezydent cd Konstytucja wk 8 10.05.2009r. Prezydent cd Prezydent RP pełni funkcję arbitra. Przyjęcie tej koncepcji oznacza, że w przypadku zakłócenia wzajemnych stosunków między rządem a Sejmem, Prezydent powinien

Bardziej szczegółowo

MATERIAŁY ARCHIWALNE CAW DOTYCZĄCE STANÓW LICZEBNYCH WOJSKA W LATACH Zarys organizacyjno-prawny

MATERIAŁY ARCHIWALNE CAW DOTYCZĄCE STANÓW LICZEBNYCH WOJSKA W LATACH Zarys organizacyjno-prawny Kazimierz Bar MATERIAŁY ARCHIWALNE CAW DOTYCZĄCE STANÓW LICZEBNYCH WOJSKA W LATACH 1918 1939 1. Zarys organizacyjno-prawny W związku z dekretem Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego z dnia 12 października

Bardziej szczegółowo

Prezydent. Prawo Konstytucyjne / ćwiczenia 2014/2015

Prezydent. Prawo Konstytucyjne / ćwiczenia 2014/2015 Prezydent Prawo Konstytucyjne / ćwiczenia 2014/2015 Ustrojową pozycję prezydenta określa zasada podziału władzy Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej,

Bardziej szczegółowo

Nie tylko Legiony Czyn zbrojny czwarta debata historyków w Belwederze 19 czerwca 2017

Nie tylko Legiony Czyn zbrojny czwarta debata historyków w Belwederze 19 czerwca 2017 Moja Niepodległa https://mojaniepodlegla.pl/mn/debaty-belwederskie/2413,nie-tylko-legiony-czyn-zbrojny-19141918-czwarta-deb ata-historykow-w-belwederze-1.html 2019-07-01, 14:36 Nie tylko Legiony Czyn zbrojny

Bardziej szczegółowo

RADA KONSULTACYJNA SĘDZIÓW EUROPEJSKICH (CCJE) Opinia Biura CCJE. na wniosek polskiej Krajowej Rady Sądownictwa

RADA KONSULTACYJNA SĘDZIÓW EUROPEJSKICH (CCJE) Opinia Biura CCJE. na wniosek polskiej Krajowej Rady Sądownictwa Strasburg, 12 października 2017 r. CCJE-BU(2017)9REV RADA KONSULTACYJNA SĘDZIÓW EUROPEJSKICH (CCJE) Opinia Biura CCJE na wniosek polskiej Krajowej Rady Sądownictwa o przedstawienie opinii w sprawie projektu

Bardziej szczegółowo

KOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK

KOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK Dał Polsce wolność, granice, moc i szacunek. Warsztaty historyczne KOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK Śladami Józefa Piłsudskiego Część 3: DAŁ POLSCE WOLNOŚĆ, GRANICE, MOC I SZACUNEK Po powrocie do Polski,

Bardziej szczegółowo

KOMU ZAWDZIĘCZAMY TO, ŻE POLSKA WYBIŁA SIĘ NA NIEPODLEGŁOŚĆ?

KOMU ZAWDZIĘCZAMY TO, ŻE POLSKA WYBIŁA SIĘ NA NIEPODLEGŁOŚĆ? KOMU ZAWDZIĘCZAMY TO, ŻE POLSKA WYBIŁA SIĘ NA NIEPODLEGŁOŚĆ? ROZBIORY POLSKI PRZYCZYNĄ UTRATY NIEPODLEGŁOŚCI NASTĄPIŁY W II POŁOWIE XVIII W. NA DRODZE CESJI TERYTORIUM I RZECZYPOSPOLITEJ DOKONANEJ PRZEZ

Bardziej szczegółowo

Agresja ZSRR na Polskę zbrojna napaść dokonana 17 września 1939 przez ZSRR na Polskę, będącą od 1 września 1939 w stanie wojny z III Rzeszą.

Agresja ZSRR na Polskę zbrojna napaść dokonana 17 września 1939 przez ZSRR na Polskę, będącą od 1 września 1939 w stanie wojny z III Rzeszą. Agresja ZSRR na Polskę zbrojna napaść dokonana 17 września 1939 przez ZSRR na Polskę, będącą od 1 września 1939 w stanie wojny z III Rzeszą. Element działań wojennych kampanii wrześniowej pierwszej kampanii

Bardziej szczegółowo

Przedmiot: HISTORIA. Uczyć się z historii. Niepodległość historia i pamięć po 90 latach.

Przedmiot: HISTORIA. Uczyć się z historii. Niepodległość historia i pamięć po 90 latach. KLUCZ ODPOWIEDZI KONKURS PRZEDMIOTOWY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Przedmiot: HISTORIA Uczyć się z historii. Niepodległość historia i pamięć po 90 latach. ETAP WOJEWÓDZKI

Bardziej szczegółowo

Jerzy Buczkowski (red.) Łukasz Buczkowski Krzysztof Eckhardt

Jerzy Buczkowski (red.) Łukasz Buczkowski Krzysztof Eckhardt Podręczniki uczelniane nr 125 Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Rzeszów-Przemyśl Wydział Prawa i Administracji 105 (125) Jerzy Buczkowski (red.) Łukasz Buczkowski Krzysztof Eckhardt PRAWO KONSTYTUCYJNE

Bardziej szczegółowo

MODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH

MODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH MODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH S. PREZYDENCKI Ogólna charakterystyka: Rozdzielczość i względna równość kompetencji władzy ustawodawczej i wykonawczej Władza wykonawcza prezydent Władza ustawodawcza

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 27 lipca 2001 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa

USTAWA z dnia 27 lipca 2001 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa Kancelaria Sejmu s. 1/7 USTAWA z dnia 27 lipca 2001 r. Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1082. o Krajowej Radzie Sądownictwa Art. 1. 1. Krajowa Rada Sądownictwa, zwana dalej Radą, realizuje

Bardziej szczegółowo

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i

Bardziej szczegółowo

ŹRÓDŁA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO W SYSTEMIE PRAWA WEWNĘTRZNEGO

ŹRÓDŁA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO W SYSTEMIE PRAWA WEWNĘTRZNEGO Maciej M. Sokołowski ŹRÓDŁA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO W SYSTEMIE PRAWA WEWNĘTRZNEGO Warszawa, 16/10/2014 r. POJĘCIE ŹRÓDEŁ PRAWA Czynniki wpływające na treść prawa np. wola narodu czy prawodawcy, stosunki

Bardziej szczegółowo

Dz.U FRAGMENT KONSTYTUCJI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) Rozdział VIII. Art. 173.

Dz.U FRAGMENT KONSTYTUCJI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) Rozdział VIII. Art. 173. Dz.U.97.78.483 FRAGMENT KONSTYTUCJI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) Rozdział VIII SĄDY I TRYBUNAŁY Art. 173. Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezaleŝną

Bardziej szczegółowo

Terminy rozpoczęcia oraz zakończenia kadencji Sejmu i Senatu od 1989 r.

Terminy rozpoczęcia oraz zakończenia kadencji Sejmu i Senatu od 1989 r. Biuro Informacji i Dokumentacji Kancelaria Senatu OT-427 Październik 2005 Terminy rozpoczęcia oraz zakończenia kadencji Sejmu i Senatu od 1989 r. Dział Informacji i Ekspertyz Seria: Opracowania Tematyczne

Bardziej szczegółowo

90. ROCZNICA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI

90. ROCZNICA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI "Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku teraźniejszości, ani nie ma prawa do przyszłości". Józef Piłsudski Po 123 latach zaborów Polacy doczekali się odzyskania niepodległości.

Bardziej szczegółowo

6 VIII 1926 roku prezydent wydał pierwszy dekret tworzący Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych

6 VIII 1926 roku prezydent wydał pierwszy dekret tworzący Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Rządy Sanacji 6 VIII 1926 roku prezydent wydał pierwszy dekret tworzący Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (adsbygoogle = window.adsbygoogle []).push({}); podlegał tylko prezydentowi Piłsudski rezygnując

Bardziej szczegółowo

ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII

ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII Zakładane osiągnięcia uczniów to wiadomości i umiejętności, którymi uczeń powinien się wykazywać po zakończeniu nauki w szkole podstawowej. Dzięki przyporządkowaniu

Bardziej szczegółowo

Grabski dla Niepodległej. Jak zbudować funkcjonalną gospodarkę w niepodległym państwie polskim?

Grabski dla Niepodległej. Jak zbudować funkcjonalną gospodarkę w niepodległym państwie polskim? Grabski dla Niepodległej. Jak zbudować funkcjonalną gospodarkę w niepodległym państwie polskim? 1 W wyniku zaborów państwo polskie zostało wymazane z mapy Europy. Pomimo licznych powstań, nie udało się

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

USTAWA z dnia r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Projekt 27 kwietnia 2017 r. Wariant art. 121 ust. 4 USTAWA z dnia r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. poz.

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk nr 1175).

- o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk nr 1175). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140 274(4)/08 Warszawa, 2 grudnia 2008 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Przekazuję przyjęte przez

Bardziej szczegółowo

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. [ ]

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. [ ] Art. 173 Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. [ ] Art. 175 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczpospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sady administracyjne

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

Dz.U Nr 19 poz. 101 USTAWA. z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Dz.U Nr 19 poz. 101 USTAWA. z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Kancelaria Sejmu s. 1/8 Dz.U. 1989 Nr 19 poz. 101 USTAWA z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U.

Bardziej szczegółowo

Polska po II wojnie światowej

Polska po II wojnie światowej Polska po II wojnie światowej w latach 1945-1947 Rafał Nowicki źródła - Internet, (http://historia-polski.klp.pl/a-6269.html) obrazki - Wikipedia TERYTORIUM GRANICE - LUDNOŚĆ Obszar Polski po II wojnie

Bardziej szczegółowo

Zakres materiału na egzamin z prawa konstytucyjnego

Zakres materiału na egzamin z prawa konstytucyjnego Poznań, 9 października 2018 r. Zakres materiału na egzamin z prawa konstytucyjnego I. Podstawowe pojęcia prawa konstytucyjnego 1. Pojęcia małej konstytucji, minimum konstytucyjnego, ustawy organicznej.

Bardziej szczegółowo

USTAWA KONSTYTUCYJNA Z DNIA 19 LUTEGO 1947 R. ZE ZMIANAMI

USTAWA KONSTYTUCYJNA Z DNIA 19 LUTEGO 1947 R. ZE ZMIANAMI USTAWA KONSTYTUCYJNA Z DNIA 19 LUTEGO 1947 R. ZE ZMIANAMI o ustroju i zakresie działania najwyŝszych organów Rzeczypospolitej Polskiej. (Dz. U. Nr 18, poz. 71 z dnia 20 lutego 1947 r.) Art. 1. Do czasu

Bardziej szczegółowo

PRAWO KONSTYTUCYJNE. Ćwiczenia 4

PRAWO KONSTYTUCYJNE. Ćwiczenia 4 PRAWO KONSTYTUCYJNE Ćwiczenia 4 Status prawny posła i senatora a) Mandat przedstawicielski b) Immunitet parlamentarny c) Zasada incompatibilitas d) Prawa i obowiązki posłów e) Organizacje posłów f) Zgromadzenie

Bardziej szczegółowo

POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE W ZARYSIE. PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW KIERUNKÓW NIEPRAWNICZYCH W

POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE W ZARYSIE. PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW KIERUNKÓW NIEPRAWNICZYCH W POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE W ZARYSIE. PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW KIERUNKÓW NIEPRAWNICZYCH W RED.: DARIUSZ GÓRECKI Wykaz skrótów Przedmowa Rozdział pierwszy Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1. Nazwa

Bardziej szczegółowo

W centrum uwagi Roczny plan pracy. Liczb a godzi n lekcyj nych. Punkt z NPP

W centrum uwagi Roczny plan pracy. Liczb a godzi n lekcyj nych. Punkt z NPP W centrum uwagi Roczny plan pracy Jednostka tematyczna 1. Życie zbiorowe i jego reguły 2. Socjalizacja i kontrola społeczna Zagadnienia Klasa II I. Społeczeństwo socjologia formy życia społecznego normy

Bardziej szczegółowo

Łukasz Gibała Poseł na Sejm RP

Łukasz Gibała Poseł na Sejm RP Kraków, czerwca 2012 r. Szanowny Pan Donald Tusk Prezes Rady Ministrów INTERPELACJA w sprawie konieczności udziału Polski w międzynarodowym porozumieniu Partnerstwo Otwartych Rządów (Open Government Partnership)

Bardziej szczegółowo

12. WŁADZA WYKONAWCZA

12. WŁADZA WYKONAWCZA 12. WŁADZA WYKONAWCZA 12. Władza wykonawcza w RP. 1) przedstawia pozycję ustrojową Prezydenta RP, 2) charakteryzuje kompetencje Prezydenta RP, 3) przedstawia pozycję ustrojową Rady Ministrów, 4) charakteryzuje

Bardziej szczegółowo

Politologia studia niestacjonarne Seminaria dyplomowe w roku akademickim 2017/2018 Spis treści

Politologia studia niestacjonarne Seminaria dyplomowe w roku akademickim 2017/2018 Spis treści Politologia studia niestacjonarne Spis treści HARMONOGRAM SPOTKAŃ... 2 Prof. UAM dr hab. Anita Adamczyk... 3 Prof. UAM dr hab. Edward Jeliński... 4 Prof. UAM dr hab. Andrzej Stelmach... 5 1. Ni 28 Sty

Bardziej szczegółowo

PRAWO. SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak

PRAWO. SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak PRAWO KONSTYTUCYJNE SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak Z A S A D A S U W E R E N N O Ś C I N A R O D U art. 4 Konstytucji RP 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

Bardziej szczegółowo

KOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK

KOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK Dał Polsce wolność, granice, moc i szacunek. Warsztaty historyczne KOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK Śladami Józefa Piłsudskiego Część 2: DAŁ POLSCE WOLNOŚĆ, GRANICE, MOC SZACUNEK Podczas studiów Józef zaangażował

Bardziej szczegółowo

WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH Z PRAWA KONSTYTUCYJNEGO. 2. Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U. z 2011 r. Nr 43, poz. 224 ze zm.

WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH Z PRAWA KONSTYTUCYJNEGO. 2. Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U. z 2011 r. Nr 43, poz. 224 ze zm. WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH Z PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze 2. Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U.

Bardziej szczegółowo

POLSKA W LATACH 1944-1947 WALKA O WŁADZĘ. Łukasz Leśniak IVti

POLSKA W LATACH 1944-1947 WALKA O WŁADZĘ. Łukasz Leśniak IVti POLSKA W LATACH 1944-1947 WALKA O WŁADZĘ Łukasz Leśniak IVti W początkowej fazie drugiej wojny światowej rząd polski w skutek działań wojennych musiał ewakuować się poza granice kraju. Po agresji sowieckiej

Bardziej szczegółowo

Konstytucja kwietniowa, 1935 r. 1

Konstytucja kwietniowa, 1935 r. 1 Konstytucja kwietniowa, 1935 r. 1 Źródło Konstytucja kwietniowa została uchwalona 23 marca 1935 r., prezydent Ignacy Mościcki podpisał ją miesiąc później, stąd wzięła się jej nazwa. Konstytucja ta ustanowiła

Bardziej szczegółowo

MORZE BAŁTYCKIE W KONCEPCJACH I POLITYCE POLSKI I LITWY: SPOJRZENIE NA PODRĘCZNIKI LITEWSKIE

MORZE BAŁTYCKIE W KONCEPCJACH I POLITYCE POLSKI I LITWY: SPOJRZENIE NA PODRĘCZNIKI LITEWSKIE 2015.05.11 1 BALTIJOS JŪRA LENKIJOS IR LIETUVOS KONCEPCIJOSE IR POLITIKOJE: ŽVILGSNIS Į LIETUVIŠKUS VADOVĖLIUS / MORZE BAŁTYCKIE W KONCEPCJACH I POLITYCE POLSKI I LITWY: SPOJRZENIE NA PODRĘCZNIKI LITEWSKIE

Bardziej szczegółowo

Pytania na egzamin magisterski dla kierunku prawo

Pytania na egzamin magisterski dla kierunku prawo Pytania na egzamin magisterski dla kierunku prawo 1. Pojęcie zasady naczelnej konstytucji 2. Zasada zwierzchnictwa Narodu 3. Formy realizacji zasady zwierzchnictwa Narodu 4. Zasada demokratycznego państwa

Bardziej szczegółowo

- kontrola finansów państwa poprzez stanowienie budżetu i ustalanie wysokości podatków;

- kontrola finansów państwa poprzez stanowienie budżetu i ustalanie wysokości podatków; Zjednoczone Królestwo to monarchia parlamentarna z rządem ponoszącym odpowiedzialność przed parlamentem. Na czele państwa stoi monarcha brytyjski. Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu. Władzę

Bardziej szczegółowo

DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA

DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA - Sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych - Bezpośrednie decydowanie prze

Bardziej szczegółowo