Konsultacje: od godziny w dniu zjazdów w sali 27

Transkrypt

1 LITERATURA: 1. D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch: Ekonomia. Mikroekonomia, PWE, Warszawa D. Kamerschen, R. McKenzie, C. Nardinelli: Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ Solidarność, Gdańsk E. Nojszewska, Podstawy ekonomii, WSiP, Warszawa Mikroekonomia, D. Kopycińska red., Szczecin W. F. Samuelson, S. G. Marks: Ekonomia menedżerska, PWE, Warszawa Konsultacje: od godziny w dniu zjazdów w sali 27 Wykład 2 - Wprowadzenie do ekonomii 1. Dlaczego warto uczyć się ekonomii? (nie tylko wybierając ekonomię, jako kierunek studiów?) Ekonomia jest nauką o gospodarowaniu, a więc o najstarszej i ciągle najważniejszej dziedzinie aktywności człowieka; Ekonomia pozwala lepiej zrozumieć funkcjonowanie współczesnych społeczeństw, spełnia więc bardzo ważną rolę poznawczą. Jedna z czołowych ekonomistek brytyjskich Joan Robinson lubiła powtarzać: ekonomii warto uczyć się chociażby dlatego, aby nie dać się ekonomistom wodzić za nos! A wiemy, że ekonomiści spełniają bardzo ważną rolę w życiu publicznym i w kształtowaniu opinii publicznej! Ekonomia spełnia też niezmiernie doniosłą funkcję praktyczną: pozwala lepiej rozwiązywać podstawowe problemy ludzkości, jakimi są niedostatki środków zaspokajających najważniejsze potrzeby człowieka; Wiedza ekonomiczna może mieć zastosowanie do wielu dziedzin aktywności człowieka, wykraczających poza typową działalność gospodarczą. Ekonomia pomaga racjonalizować czy ekonomizować nasze działania w różnych sferach życia, pozwalając rozwiązać wiele podstawowych egzystencjalnych problemów w sposób zarówno skuteczniejszy, jak i bardziej efektywny; Ucząc się ekonomii nabywasz wiedzę, która pomoże Ci w rozwijaniu Twojej kariery zawodowej, nie tylko w biznesie, ale też w pracy prawnika, socjologa, przedstawiciela władzy publicznej czy pracownika środków masowego przekazu. W wysoko rozwiniętych krajach większość prawników czy socjologów pracuje na potrzeby instytucji gospodarczych. Prawie połowa wytworzonego dochodu narodowego w krajach wysoko rozwiniętych dzielona jest przez mechanizm

2 władzy politycznej, a więc odpowiednie gospodarowanie tymi środkami, ich ekonomizacja ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania państwa; Znajomość ekonomii pozwala lepiej zrozumieć człowieka w jego społecznym uwikłaniu, a przez to lepiej służyć człowiekowi. Jest to wspaniała misja! Last but not least! Studiowanie ekonomii i zdobycie gruntownej wiedzy w tej dziedzinie jest bardzo dobra inwestycją. Dobrze wykształceni ekonomiści, czy przedstawiciele innych dyscyplin mający odpowiednią wiedzę ekonomiczną są zazwyczaj wysoko opłacani i na ogół nie mają kłopotów ze znalezieniem zatrudnienia. Powiadamy, że dobrzy ekonomiści są w cenie. A jak dowiecie się później, cena na rynku jest wyrazem wartości; wysoka cena oznacza, że dana rzecz jest potrzebna, poszukiwana i akceptowana. Rynek przyznaje wiedzy ekonomicznej wysoką wartość. Warto więc studiować ekonomię! 2. Proces gospodarowania Potrzeby człowieka: - Indywidualne, - Zbiorowe, - Niższego rzędu, - Wyższego rzędu Ewolucja potrzeb i ich rozszerzanie się Założenie o nieograniczoności potrzeb człowieka Potencjał produkcyjny: - Zasoby naturalne (odtwarzalne i nieodtwarzalne), - Zasoby ludzkie, - Kapitał Kategorie zasobu i strumienia w ekonomi 3. Gospodarowanie Wykorzystywanie rzadkich (ograniczonych) zasobów w celu realizacji różnorodnych i rosnących potrzeb człowieka; Proces gospodarowania obejmuje zarówno przetwarzanie zasobów w trakcie produkcji, jak i podział, wymianę oraz konsumpcję wytworzonych produktów; Gospodarowanie, to stały proces konfrontowania ograniczonych zasobów z nieograniczonymi potrzebami. 4. Czynniki produkcji - źródło nowych wartości Klasyczne (tradycyjne) czynniki produkcji: - Ziemia - Praca - Kapitał Współczesne rodzaje kapitału i ich znaczenie: - Kapitał materialny (produkcyjny), - Kapitał finansowy - Kapitał ludzki, - Kapitał kulturowy - Kapitał społeczny

3 5. Ewolucja znaczenia poszczególnych czynników produkcji Epoka agrarna Epoka przemysłowa Epoka postindustrialna Gospodarka oparta na wiedzy gospodarka informacyjna Relatywna zmiana roli ziemi, pracy, technologii, wiedzy, informacji, instytucji itp. Jakie czynniki decydują o bogactwie narodów na różnych etapach rozwoju społeczeństw? 6. System gospodarczy Gospodarowanie zawsze dokonuje się w ramach wielu ograniczeń; zarówno naturalnych, technicznych, społecznych, jak i politycznych; Najważniejsze ograniczenia i możliwości gospodarowania wynikają z właściwości systemu gospodarczego, w jakim zachodzą procesy produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji; System gospodarczy jest zbiorem powiązanych ze sobą instytucji formalnych i nieformalnych; Czym jest system? Ogólna teoria systemów i analiza systemowa; System gospodarczy a system społeczny i polityczny wzajemne powiązania i zależności; Zinterpretuj stwierdzenie R. Kapuścińskiego: Żyjemy coraz bardziej w gospodarce, a coraz mniej w społeczeństwie Znaczenie systemowych ram działalności gospodarczej na przykładzie realnego socjalizmu Systemy gospodarcze wg wielkości: System globalny gospodarka światowa, System makroekonomiczny gospodarka narodowa, Systemy mikroekonomiczne np. przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne, organizacja rządowa czy pozarządowa Systemy gospodarcze, jako modele teoretyczne: Gospodarka feudalna, Gospodarka kapitalistyczna, Gospodarka socjalistyczna, bądź: Gospodarka wolnokonkurencyjna, Gospodarka, oligopolistyczna, monopolistyczna itp..

4 7. Ekonomia, jako nauka społeczna i znaczenie społecznych ram gospodarowania Klasyfikacja nauk: - Nauki humanistyczne, społeczne, przyrodnicze, ścisłe, techniczne, Nauki społeczne: - Ekonomia - Filozofia - Socjologia - Prawo - Nauki polityczne - Historia - Psychologia społeczna - Nauki o zarządzaniu 8. Związki ekonomii z innymi dziedzinami nauki Inne nauki społeczne: - Wykorzystywanie badań empirycznych i osiągnięć metodologicznych; np. socjologii czy psychologii; - Socjologia ekonomiczna, psychologia ekonomiczna, ekonomiczna analiza prawa, ekonomiczna teoria polityki Nauki ścisłe i przyrodnicze: - Znaczenie matematyki w ekonomii: modele matematyczne, ekonometria, statystyka, cybernetyka; Nauki przyrodnicze: inspiracje metodologiczne, np. teoria ewolucji, mechanizm równowagi, adaptacja, rutyna, homeostaza itp.. 9. Człowiek gospodarujący i ekonomizacja zachowań ludzkich Model człowieka: Homo oeconomicus : - Egoista - Indywidualista - Jednostka maksymalizująca - Jednostka racjonalna - Wie czego chce i ma uporządkowane preferencje

5 Ekonomizacja: takie postępowanie człowieka, które prowadzi do racjonalnego wykorzystania dostępnych zasobów, zgodnie z zasadą maksymalizacji efektów lub minimalizacji nakładów Homo oeconomicus w koncepcji Adama Smitha Człowiek (...) prawie ciągle potrzebuje pomocy swoich bliźnich i na próżno szukałby jej w ich życzliwości. Jest bardziej prawdopodobne, że nakłoni ich do pomocy, gdy potrafi przemówić do ich egoizmu i pokazać im, że jest dla nich samych korzystne, by zrobili to, czego od nich żąda. Każdy, kto proponuje drugiemu jakiś interes, postępuje w ten sposób. Daj mi to, czego ja chcę, a otrzymasz to, czego ty chcesz: oto znaczenie każdej takiej propozycji, i to jest właśnie sposób, w jaki otrzymujemy nawzajem od siebie największą część usług, których potrzebujemy. Nie od przychylności rzeźnika, piwowara czy piekarza oczekujemy naszego obiadu, lecz od ich dbałości o własny interes. Zwracamy się nie do ich humanitarności, lecz do egoizmu i nie mówimy im o naszych potrzebach, lecz o ich korzyści. (A. Smith: Bogactwo narodów, I wyd r.) 10. Co to jest: ekonomia? Ekonomia jest nauką społeczną o warunkach i zasadach dokonywania wyboru w sferze działalności gospodarczej i konsumpcji, pozwalającą odpowiedzieć na zasadnicze dla egzystencji człowieka pytania: co produkować, w jaki sposób i dla kogo przeznaczyć wytworzone wartości? Ekonomia próbuje też odpowiedzieć na pytanie: co należy zrobić, aby możliwości zaspokajania potrzeb ludzkich ulegały zwiększeniu. Podstawy metodologiczne ekonomii 1. Modele w ekonomii Rzeczywistość gospodarcza a jej teoretyczne odwzorowanie Model konstrukcja teoretyczna, będąca uproszczonym odwzorowaniem rzeczywistości Modele opisowe, graficzne i matematyczne Danemu obiektowi badawczemu może odpowiadać wiele modeli Proces abstrakcji i poziomy abstrakcji 2. Do czego służą modele? Rzeczywistość społeczna czy przyrodnicza jest niezmiernie skomplikowana, a pojedyncze składniki tej rzeczywistości (np. jednostki ludzkie, rośliny czy zwierzęta) są niepowtarzalne i nigdy identyczne. Nie ma, jak wiadomo, nie tylko dwóch identycznych jednostek ludzkich, ale nawet dwóch identycznych liści na drzewie. Nauka dąży natomiast do formułowania twierdzeń ogólnych, odnoszących się do wielu ludzi czy wielu obiektów przyrodniczych. Temu celowi służą modele, które upraszczając obraz rzeczywistości pozwalają jednocześnie ją lepiej zrozumieć

6 3. Kategorie ekonomiczne Kategoria ekonomiczna jest pojęciem abstrakcyjnym, odzwierciedlającym wybrany element procesu gospodarowania. Typowe kategorie ekonomiczne, używane bardzo często w ekonomii, to np.: cena, towar, popyt, podaż, rynek, zysk, równowaga rynkowa, preferencje konsumenta, pieniądz, koszt krańcowy itp. Ekonomia bada związki między różnymi kategoriami ekonomicznymi i formułuje te związki w postaci praw ekonomicznych 4. Prawa ekonomiczne Prawa ekonomiczne są głównym składnikiem wiedzy ekonomicznej. Odzwierciedlają one podstawowe prawidłowości rządzące procesami gospodarowania. Odkrywanie praw rządzących danym wycinkiem rzeczywistości jest podstawowym celem każdej nauki 5. Trzy części ekonomii trzy podejścia do problematyki ekonomicznej Ekonomia pozytywna (positive economics) Ekonomia normatywna (normative economics) Ekonomia, jako sztuka (the art of economics) ekonomia stosowana, sztuka wykorzystania wiedzy ekonomicznej 6. Pozytywne i normatywne podejście w ekonomii Ekonomia pozytywna jest tą częścią teorii ekonomii, która analizuje i opisuje przebieg procesów gospodarki, odpowiadając na pytanie: jak jest? oraz budując na podstawie tych badań wnioski dotyczące przyszłości. Podejście pozytywne w ekonomii ma pomóc w ukształtowaniu ekonomii, jako nauki obiektywnej, wolnej od sądów wartościujących i subiektywnych poglądów badaczy. Ekonomia pozytywna opiera się na analizie faktów, a wyniki badań dzieli na fałszywe lub prawdziwe, a nie dobre i złe Ekonomia normatywna stara się odpowiedzieć na pytanie: jak być powinno? Nie ignoruje ona jednak badań odpowiadających na pytanie: jak jest, a więc osiągnięć ekonomii pozytywnej. Zwolennicy normatywnego podejścia do ekonomii argumentują, że niemożliwe jest całkowicie obiektywne badanie procesów ekonomicznych. Ekonomista zawsze kieruje się jakimiś wartościami, podejmując się badania tego lub innego problemu badawczego, wybierając określone metody badawcze czy też mając na uwadze jakieś cele praktyczne, którym ma służyć nauka ekonomii 7. Przykład podejścia pozytywnego i normatywnego: podatki Pozytywne: -Analiza wpływu systemu podatkowego na decyzje konsumentów i producentów; - Krzywa Laffera : związek między stopą podatkową a wielkością wpływów z podatków do budżetu państwa Normatywne: -Sposoby wykorzystania systemu podatkowego do zmniejszenia zróżnicowania dochodów w społeczeństwie; - Sprawiedliwy system podatkowy

7 8. Z czego wynikają spory między ekonomistami? Różny zakres ujęć pozytywnych i normatywnych Możliwość wykorzystania różnych modeli tego samego wycinka rzeczywistości Różnorodność szkół naukowych i metodologii badawczych 9. Podmioty gospodarcze Podmiot gospodarczy: wyodrębniona jednostka biorąca udział w procesach gospodarowania, a więc podejmująca decyzje w sprawie alokacji zasobów, podziału dochodów, produkcji, konsumpcji itp. Rodzaje podmiotów gospodarczych: -firmy (przedsiębiorstwa) -gospodarstwa domowe -państwo (rząd i inne agendy władzy państwowej) 10. Nowe tendencje w metodologii ekonomii Szerokie zastosowanie matematyki, a zwłaszcza teorii gier Wykorzystanie eksperymentów i rozwój ekonomii eksperymentalnej Wzrost zainteresowania rolą instytucji w gospodarowaniu i interdyscyplinarnym podejściem do badania procesów gospodarowania Poszerzanie się zakresu przedmiotu ekonomii i wykorzystania teorii ekonomicznych 11. Pytania do wykładu 2 W jaki sposób tworzone są teorie ekonomiczne? Na czym polega znaczenie modeli w ekonomii i jakie są rodzaje modeli? Podaj przykłady modeli ekonomicznych Czym różni się podejście pozytywne i normatywne w ekonomii? Z czego wynikają spory między ekonomistami? Dlaczego przedmiot ekonomii ulega poszerzeniu; podaj kilka przykładów tej ekspansji ekonomii Problem wyboru w ekonomii 1. Zachowania i wybór konsumenta Konsument (gospodarstwo domowe), jako podmiot wyboru Preferencje konsumenckie Koszyk dóbr i usług Krzywa obojętności Ograniczenie budżetowe Zbiór budżetowy walrasowski zbiór konsumpcyjny (zbiór koszyków, które spełniają ograniczenia budżetowe) Równowaga konsumenta 2. Koszty gospodarowania Koszty prywatne i koszty społeczne

8 -Koszty prywatne (ponoszone przez producenta czy konsumenta i uwzględnione w rachunku kosztów firmy, czy ponoszonych przez konsumenta) -Koszty społeczne koszty prywatne plus koszty związane z dana aktywnością ponoszone przez osoby trzecie (w tym państwo) 3. Efekty gospodarowania Efekty rynkowe dochody, zyski, wynagrodzenia itp. Efekty pozarynkowe skutki gospodarowania dla zdrowia obywateli, stanu środowiska naturalnego, prestiżu społecznego, spójności społecznej itp. Efekty zewnętrzne gospodarowania pozytywne i negatywne Wycena rynkowa i nierynkowa (np. jak wycenić zniszczenia środowiska naturalnego spowodowane przez działalność gospodarczą?) 4. Pytania problemowe Jaką rolę odgrywa konsument, jako podmiot gospodarowania? Jakie cele i ograniczenia bierze konsument pod uwagę w dokonywaniu wyborów ekonomicznych? Na czym polega równowaga konsumenta? Wymień główne składniki kosztów i efektów (zarówno prywatnych, jak i społecznych) na przykładzie kształcenia uniwersyteckiego Wyjaśnij pojecie kosztu alternatywnego i podaj jego przykłady Na czym polegają pozytywne i negatywne efekty zewnętrzne gospodarowania? Podstawowa analiza rynku 1. Co kryje się za pojęciem: rynek? Miejsce styku kupujących i sprzedających Miejsce przejawiania się popytu i podaży Złożony proces wzajemnego oddziaływania uczestników wymiany towarów, usług, kapitału itp. Miejsce, gdzie kształtują się ceny Mechanizm regulacji i koordynacji gospodarki 2. Modele rynków Rynek doskonałej konkurencji (rynek wolnokonkurencyjny) Rynek oligopolistyczny (rynek zdominowany przez kilku producentów) Rynek monopolistyczny (rynek kontrolowany przez jednego producenta) Monopson (monopol po stronie popytu, rynek kontrolowany przez jednego kupującego) 3. Inna klasyfikacja rynków (w zależności od tego, co jest przedmiotem obrotu) Rynek produktów i usług Rynek czynników produkcji (siły roboczej, ziemi itp.) Rynek finansowy -Pieniężny -Kapitałowy - 4. Popytowa strona rynku Potrzeby ludzkie a popyt różnice i relacje

9 Czynniki kształtujące popyt: -dochody ludności -ceny -dobra substytucyjne i komplementarne -gusty, moda i inne subiektywne czynniki Krzywa popytu i prawo popytu Dochodowa i cenowa elastyczność popytu 5. Podażowa strona rynku Produkcja a podaż, elastyczność produkcji a elastyczność podaży Czynniki kształtujące podaż: -dostępność zasobów produkcyjnych -postęp techniczny -Ceny Krzywa podaży i prawo podaży Wpływ postępu technicznego na przesunięcia krzywej podaży 6. Rola cen w gospodarce Cena jako rynkowy wyraz wartości towaru Cena a wartość towaru, marksistowska koncepcja wartości Cena równowagi Cena jako: -informacja -czynnik kształtowania dochodu -narzędzie dystrybucji -bodziec -narzędzie rachunku ekonomicznego - 7. Nierównowaga na rynku Zjawisko nadprodukcji podaż większa od popytu. Kryzysy nadprodukcji w gospodarce kapitalistycznej Zjawisko niedoboru popyt większy od podaży. Powszechny niedobór towarów w gospodarce centralnie planowanej Sposoby przywracania równowagi rynkowej przykład polskiej gospodarki w latach Funkcjonowanie rynku na przykładzie produktów żywnościowych Popytowa strona rynku żywności: wpływ dochodów i cen na popyt, dochodowa i cenowa elastyczność popytu przyczyny zróżnicowania dochodowej i cenowej elastyczności popytu, w zależności od produktów dlaczego na niektóre produkty popyt jest sztywny i nie reaguje na zmiany ceny czy dochodu? dobra Veblena i dobra Giffena Prawo Engla: wraz ze wzrostem dochodów, udział wydatków na żywność w całości wydatków gospodarstw domowych ma tendencję malejącą Podażowa strona rynku żywności: - produkcja a podaż produktów żywnościowych różnice - produkcja naturalna nietowarowa na przykładzie polskiego rolnictwa

10 - elastyczność podaży a elastyczność produkcji w rolnictwie kwestia cykli produkcyjnych i ograniczonej mobilności czynników produkcji - regulacje rynku rolnego przez państwo i Unię Europejską - wpływ protekcjonizmu handlowego na ceny żywności Rynek finansowy; Rynek kapitału i znaczenie kapitału w funkcjonowaniu współczesnej gospodarki 1. Formy kapitału w gospodarce Kapitał ludzki Kapitał społeczny Kapitał fizyczny Kapitał finansowy: -Pieniężny -Papiery wartościowe 2. Funkcje rynku kapitałowego Rynek kapitałowy jest miejscem transakcji instrumentów finansowych o okresie wykupu nie niższym niż rok Rynek ten służy do mobilizacji i gromadzenia wolnych funduszy, które mogą być wykorzystane na cele rozwojowe i modernizacyjne przedsiębiorstw Na rynku kapitałowym towarem są papiery wartościowe Rynek kapitałowy daje inwestorom (indywidualnym i instytucjonalnym) możliwość uzyskania wysokiej stopy zwrotu od zainwestowanych kapitałów Służy realokacji kapitału między różnymi dziedzinami działalności gospodarczej Dzieli się na rynek pierwotny i wtórny oraz giełdowy i pozagiełdowy 3. Rodzaje papierów wartościowych Akcje Obligacje Opcje i kontrakty terminowe Bony (skarbowe, pieniężne, prywatyzacyjne, oszczędnościowe, lokacyjne, rewaloryzacyjne itp.) Towarowe (kwity składowe) Weksle i listy zastawne Certyfikaty lokacji inwestycji Książeczki oszczędnościowe Certyfikaty depozytowe Polisy ubezpieczeniowe 4. Rozwój rynku kapitałowego w Polsce Powstanie i rozwój Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych: 1991 utworzenie giełdy Wzrost liczby firm notowanych na giełdzie: od 5 w 1991 do ponad 200 obecnie Wzrost tzw. kapitalizacji giełdy (wartości akcji notowanych na giełdzie)

11 Zwiększanie rodzajów papierów wartościowych i typów transakcji na giełdzie Indeksy rynku kapitałowego w Polsce: - WIG Warszawski Indeks Giełdowy (indeks rynku podstawowego akcji) - WIG 20 Warszawski Indeks Giełdowy 20 (indeks rynku podstawowego akcji 20 wybranych spółek) - WIRR Warszawski Indeks Rynku Równoległego (indeks rynku równoległego spółek) - NIF Indeks Narodowych Funduszy Inwestycyjnych - 3 indeksy Centralnej Tablicy Ofert (ITO indeks ofert rynku pozagiełgowego, IB 5 Indeks sektora bankowego i IM 10 indeks sektora niebankowego 5. Najważniejsze instytucje rynku giełdowego Giełda Papierów Wartościowych Biuro maklerskie i bank rozliczeniowy Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych Komisja Papierów Wartościowych i Giełd 6. Stopa zwrotu i ryzyko finansowe Celem uczestników systemu finansowego jest wiec uzyskanie w kolejnych okresach czasu jak najwyższej stopy zwrotu netto z kapitału r Gdzie: So -wartość środków na początku okresu, - wartość środków na końcu okresu pomniejszona o koszty transakcyjne, podatki itd. St wartość środków na końcu okresu pomniejszona o koszty transakcyjne, podatki itp. 7. Warunki dopuszczenia akcji do obrotu giełdowego Czy akcje cechują się nieograniczoną zbywalnością i są dopuszczone do publicznego obrotu (KPWiG) Wartość emisji akcji wynosi co najmniej 4 mln. zł Wartość księgowa spółki (wartość kapitałów własnych) wynosi co najmniej 4 mln. zł Publiczne ogłoszenie rocznego sprawozdania finansowego z opinią audytora Dostępna jest informacja o sytuacji finansowo-ekonomicznej remitenta Stopa zwrotu netto z kapitału, gdzie So wartość środków na początku okresu, - St wartość środków na końcu okresu pomniejszona o koszty transakcyjne, podatki itd. s r t s 0 s 0 8. Spekulacja giełdowa Pozycja długa: zakup papierów wartościowych z zamiarem ich sprzedaży i otrzymania zysku w przyszłości Pozycja krótka: sprzedaż papierów wartościowych z zamiarem ich wykupienia gdy ich ceny spadną

12 9. Wybrane pojęcia rynku kapitałowego Rynek byka i rynek niedźwiedzia Bezpośrednie inwestycje kapitałowe i inwestycje portfelowe Przestępstwa giełdowe: insider trading Hedging transakcje zabezpieczające; różnicowanie portfela instrumentów Analiza fundamentalna i techniczna Inżynieria finansowa 10. Globalizacja rynku finansowego i jej skutki (1) Świat finansów wyemancypował się ze świata rzeczywistego Tylko 2-3% światowych transakcji finansowych służy zabezpieczeniu transakcji przemysłu i handlu, reszta jest czystą spekulacja finansową Najszybciej rozwijają się transakcje instrumentami pochodnymi W l wartość kontraktów terminowych podwajała się średnio co dwa lata i osiągnęła sumę 41 bilionów dolarów Firma Siemens AG zarabia więcej na transakcjach kapitałowych niż na swych produktach Niestabilność rynków finansowych i potencjalna groźba globalnej katastrofy finansowej Historia firmy Quantum G. Sorosa 11. Atak firmy Quantum na walutę brytyjską Kontrola kursów walutowych w ramach ESW Zaciąganie pożyczek w funtach i zamiana ich na marki Wyczerpywanie się rezerw Bank of England Obniżka kursu funta Zakup funtów w celu spłaty długów Miliard $ zarobku dla Quantum 12. Pytania problemowe Na czym polega znaczenie rynku kapitałowego dla funkcjonowania współczesnej gospodarki? Jakie są główne instytucje i instrumenty rynku kapitałowego? Co to jest inżynieria finansowa? Najważniejsze etapy budowy rynku kapitałowego w Polsce Dobre i złe strony spekulacji finansowej podaj przykłady Wykład 6 - Rynek światowy i globalny system gospodarczy 1. Czym jest globalizacja?

13 Globalizacja jest procesem rozszerzania i intensyfikacji więzi produkcyjnych, handlowych, finansowych i informacyjnych pomiędzy podmiotami gospodarczymi w skali światowej. W trakcie tego procesu następuje nie tylko zagęszczenie sieci kontaktów, relacji i przepływów, ale także wzmocnienie siły wzajemnego oddziałowania podmiotów gospodarczych w układzie światowym. 2. Globalny system ekonomiczny Główne podmioty (aktorzy) systemu: -gospodarki narodowe i władze państwowe, -korporacje ponadnarodowe, -instytucje międzynarodowe (ONZ, OECD, WTO, MFW, BŚ) Więzi między podmiotami: -informacyjne, -handlowe, -finansowe 3. Przykład globalnych więzi Robert Reich: "Gdy Amerykanin kupuje Pontiaca Le Mans w General Motors, dla przykładu, angażuje się nieświadomie w transakcję międzynarodową. Z kwoty 10 tysięcy dolarów zapłaconych General Motors, około 3 tysiące wędruje do Korei Południowej dla opłacenia rutynowej pracy i operacji składania, 1750 dolarów do Japonii za zaawansowane komponenty (silniki, zawieszenie, elektronikę), 750 dolarów do Niemiec Zachodnich za styling i projektowanie inżynierskie, 400 dolarów na Tajwan, do Singapuru i Japonii za drobne komponenty, 250 dolarów do Irlandii i na Barbados za przetwarzanie danych. Reszta - mniej niż 4 tysiące dolarów - wędruje do strategów w Detroit, prawników i bankierów w Nowym Jorku, lobbistów w Waszyngtonie, pracowników ubezpieczeń i służby zdrowia w całym kraju i udziałowców General Motors, z których większość żyje w Stanach Zjednoczonych, choć coraz więcej jest wśród nich obywateli innych państw 4. Główne czynniki przyspieszające globalizację Rewolucja informatyczna i telekomunikacyjna; Liberalizacja obrotów handlowych i finansowych; Wzrost liczby i znaczenia korporacji ponadnarodowych; Upowszechnianie się produkcji masowej i kultury masowej 5. Znaczenie podmiotów ponadnarodowych w procesie globalizacji Korporacje ponadnarodowe GATT i WTO (Światowa Organizacja Handlowa) Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy Ugrupowania integracyjne UE i NAFTA 6. Wzrost gospodarczy świata Angus Maddison : The World Economy: A Millenial Perspective, W pierwszym tysiącleciu naszej ery gospodarka światowa znajdowała się w stanie stagnacji. W drugim tysiącleciu, aż do 1820 r., wzrost gospodarczy był bardzo niewielki i wynosił średnio 0,5% rocznie. Dopiero rewolucja przemysłowa oraz

14 związane z nią zmiany strukturalne i instytucjonalne spowodowały przyspieszenie wzrostu produktu narodowego do ok. 1,5% średnio rocznie w okresie Przyspieszenie wzrostu szło też w parze z jego silnym różnicowaniem się między regionami świata i poszczególnymi państwami. W roku 1000 PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca był podobny w Europie Zachodniej i w Azji czy Ameryce Łacińskiej (w ocenie Mddisona wskaźnik ten w tamtym okresie był nawet nieco wyższy w Afryce niż w Europie Zachodniej!); w roku 1820 PKB per capita w Ameryce Północnej i w Europie Zachodniej był już dwukrotnie wyższy niż średnio w Azji (bez Japonii), Afryce i Ameryce Łacińskiej, zaś w 1998 był on już wyższy siedmiokrotnie 7. Korzyści z globalizacji Wzrost efektywności wykorzystania zasobów; dzięki swobodzie przepływów międzynarodowych i konkurencji o ograniczone zasoby, zasoby te trafiają tam, gdzie są najefektywniej wykorzystywane; Zwiększanie korzyści z handlu dla wszystkich stron w nim uczestniczących; Wzrost i upowszechnianie tzw. korzyści skali, pogłębianie specjalizacji międzynarodowej, międzygałęziowej i wewnątrzgałęziowej; Poprawa dostępu do czynników produkcji i ułatwianie przezwyciężania barier wzrostu i rozwoju; Poszerzanie zakresu ludzkiej wolności (gospodarczej, politycznej, osobistej) -!? J. Stiglitz: W wielu krajach globalizacja przyniosła ogromne korzyści nielicznym i nieliczne korzyści większości obywateli. Ale w przypadku nielicznych krajów przyniosła ogromne korzyści większości. Globalizacja jest zarządzana niedemokratycznie; globalizacja jest sterowana politycznie, ale nie podlega politycznej odpowiedzialności. 8. G. Soros o globalnym rynku finansowym Światowy system kapitalistyczny opiera się na przekonaniu, że jeśli rynki finansowe pozostawi się działaniu ich własnych mechanizmów, to będą one dążyły do osiągnięcia stanu równowagi. Swym zachowaniem mają rzekomo przypominać wahadło: mogą ulec przesunięciu wskutek działania sił zewnętrznych, tak zwanych wstrząsów pozaustrojowych, jednak zawsze będą skłonne do odzyskania pozycji równowagi. Jest to przekonanie pozbawione podstaw. Rynki finansowe poddawane są różnym przeciążeniom i jeśli cykl hossy-bessy przekroczy pewien punkt, nigdy już nie nastąpi powrót do punktu wyjścia. Zamiast naśladowania wahadła, rynki finansowe zachowują się raczej jak stalowa kula do kruszenia murów, godząc kolejno w gospodarki różnych krajów 9. Główne problemy gospodarki światowej Wzrost zróżnicowań międzynarodowych i międzyregionalnych pod względem poziomu dochodu i bogactwa; Kielich wstydu graficzna ilustracja problemu zróżnicowań dochodów w świecie (I. Sachs) Centrum i Peryferie, Północ i Południe; zmiana pozycji liderów w gospodarcze światowej w ostatnich dwóch stuleciach; Zakres głodu i ubóstwa; Problem zanieczyszczeń i migracja zanieczyszczeń ;

15 Kryzysy finansowe 10. Kielich wstydu kto korzysta z bogactwa świata? (J. Sachs dane dla 1991 r.) Najbogatsza 1/5 ludności świata otrzymuje 84,7% PNB świata Najbiedniejsza 1/5 ludności świata otrzymuje 1,4% PNB świata 11. Raporty Rzymskie dotyczące globalizacji 1972 Granice wzrostu i 1992 Przekraczanie granic Główne procesy wyznaczające granice wzrostu: wzrost demograficzny, wzrost zanieczyszczeń, wyczerpywanie się surowców nieodnawialnych, tempo przyrostu żywności, wzrost przemysłu Podejście systemowe do analizy procesów globalnych Scenariusze rozwoju świata (najbardziej optymistyczny, to stabilizacja wzrostu) 12. Pytania problemowe Zdefiniuj pojęcie globalnego systemu gospodarczego i wyjaśnij na czym polega globalizacja zjawisk ekonomicznych; Dlaczego globalizacja przyspiesza wzrost gospodarczy? Jakie czynniki i uwarunkowania sprzyjaja globalizacji? Główni aktorzy systemu globalnego i rozkład korzyści z globalizacji; Zagrożenia związane z globalizacją WZROST I ROZWÓJ GOSPODARCZY 1. Wzrost gospodarczy a rozwój gospodarczy Wzrost gospodarczy: Proces powiększania efektów gospodarowania, wyrażający się przede wszystkim w zwiększaniu Produktu Krajowego Brutto Produkt Krajowy Brutto wartość nowo wytworzonych dóbr i usług w danej gospodarce narodowej w ciągu roku Rozwój gospodarczy: złożony proces gospodarczo-społeczny, przejawiający się w przemianach strukturalnych gospodarki oraz poprawie najważniejszych wskaźników charakteryzujących warunki życia społeczeństwa. Syntetycznym wskaźnikiem rozwoju jest stosowany przez UNDP tzw. Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI Human Development Index) 2. Klasyfikacje krajów(pod względem rozwoju) rozwinięte vs. nierozwinięte/rozwijające się/zacofane uprzemysłowione vs. Nieuprzemysłowione Pierwszy, Drugi, Trzeci Świat Północ vs. Południe bogate vs. biedne

16 3. Przegląd stanu faktycznego Stopa wzrostu gospodarczego w wybranych krajach ( ) Kraj Średnia Argentyna Bangladesz Chiny Etiopia Francja Niemcy Polska Rosja USA Źródło: Obliczenia własne w oparciu o Bank Światowy (2005). Ewolucja PKB w krajach postsocjalistycznych ( ) 3,00 2,50 2,00 1,50 Post-socialist countries of Europe and Asia 1,00 Central and Eastern Europe (incl. Baltic republics) 0,50 0, Former Soviet republics (excl. Baltic republics) Źródło: Obliczenia własne w oparciu o Bank Światowy (2002, 2005). Wybrane wskaźniki rozwoju gospodarczego (2001) Kraj PKB per Średnia % HDI capita ($,PPP) dług. życia analfabetów pow. 15 lat Argentyna Bangladesz

17 4. Czynniki wzrostu Zasoby naturalne Czynniki osobowe Czynniki kapitałowe Czynniki instytucjonalne Chiny Etiopia Francja b.d Niemcy b.d Polska Rosja USA b.d Źródło: Human Development Report (2002). 5. Modele wzrostu MODEL HARRODA-DOMARA Y = K 1/k gdzie: Y produkt krajowy brutto K kapitał k kapitałochłonność ΔY = ΔK 1/k gdzie: ΔY wzrost produktu krajowego brutto ΔK przyrost kapitału (= inwestycje) k kapitałochłonność ΔY/Y = ΔK/Y 1/k gdzie: ΔY/Y stopa wzrostu produktu krajowego brutto ΔK/Y stopa inwestycji k kapitałochłonność MODEL SOLOWA Y = f(k, L, A) gdzie: Y produkt krajowy brutto K kapitał L siła robocza (praca)

18 A efektywność wykorzystania czynników produkcji (technologia) ΔY/Y = a + W K r K + W L r L gdzie: ΔY/Y stopa wzrostu produktu krajowego brutto a parametr efektywności wykorzystania czynników produkcji W K (W L ) proporcja dochodu przypadająca na kapitał (pracę) r K (r L ) stopa wzrostu kapitału (pracy) Źródła wzrostu PKB w USA w latach Źródło wzrostu Udział (%) Wzrost zatrudnienia 32 Wzrost wydajności pracy w tym: 68 postęp techniczny 28 wzrost kapitału 19 edukacja 14 wzrost skali produkcji lepsza alokacja zasobów ochrona środowiska i zasobów pracy Źródło: Denison, Wzrost a dobrobyt Wzrost gospodarczy a redystrybucja dochodów Granice wzrostu(wg. Raportów dla Klubu Rzymskiego) Pytania problemowe Wyjaśnij różnice między pojęciem wzrostu i rozwoju gospodarczego W jaki sposób możemy mierzyć wzrost i rozwój gospodarczy? Jak przebiega ewolucja znaczenia różnych czynników wzrostu gospodarczego? Klasyczne modele wzrostu gospodarczego Wykorzystanie Human Development Index dla mierzenia i porównywania rozwoju gospodarczego Rola państwa w gospodarce 1. Pojęcie państwa w ekonomii Państwo jako podmiot gospodarczy; Państwo i rynek jako komplementarne i substytucyjne regulatory gospodarki; Państwo minimalne, państwo aktywne, państwo socjalne (państwo dobrobytu); Wpływ keynesizmu na zwiększenie roli państwa w gospodarce;

19 Rola państwa w socjalizmie i kapitalizmie 2. Państwo wobec zjawiska niesprawności rynku Sfera niesprawności rynku Nieefektywność: - monopolizacja - efekty zewnętrzne - dobra publiczne Sfera interwencji państwa - interwencja na rynku - subsydiowanie niektórych form działalności Przykłady narzędzi polityki państwa - ustawodawstwo antymonopolowe - regulacje dotyczące ochrony środowiska - finansowanie obrony narodowej, sądów, opieki zdrowotnej itp.. Nierówność: - nadmierne zróżnicowanie dochodów i bogactwa Niestabilność: - inflacja - bezrobocie - wahania wzrostu gosp. - redystrybucja dochodów -kształtowanie polityki makroekonomicznej - progresywne opodatkowanie - wspieranie dochodów niektórych grup ludności - polityka monetarna - polityka fiskalna - inne formy polityki 3. Dobra publiczne Konieczność wytwarzania dóbr publicznych jako efekt zawodności rynku Dobra prywatne (wykluczalność i konkurencyjność) a dobra publiczne (niewykluczalność i niekonkurencyjność) Dobra publiczne a zjawisko gapowicza (free rider) Zerowy koszt krańcowy i zerowa cena dóbr publicznych Czy sektor prywatny może być zaangażowany w wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych? Czy dobra publiczne mogą być zastąpione dobrami prywatnymi? 4. Wydatki państwa, jako odsetek PKB

20 5. Państwo i rynek w różnych modelach gospodarki 6. Opinie Polaków na temat roli państwa w gospodarce Zgadzam się z opinią, że: Rok badań Rząd powinien kontrolować ceny 85,0 79,6 Rząd powinien zapewnić mieszkania tym, których na nie 80,6 80,4 nie stać Elektrownie powinny być własnością państwa 77,4 77,4 Transport kolejowy powinien być własnością państwa 77,3 75,7 Poczta powinna być własnością państwa 75,9 75,0 Huty powinny być własnością państwa 73,7 70,4 Rząd powinien zmniejszać różnice dochodów między bogatymi a biednymi 72,1 69,7 7. Nawrót liberalizmu w gospodarce Zjawiska wpływające na ograniczenie roli państwa w gospodarce: Reaganomics Thatcheryzm Kryzys koncepcji państwa dobrobytu Upadek systemu socjalizmu typu radzieckiego Od państwa rządzącego do państwa zarządzającego (governing vs. governance) 8. Dyskusja o roli państwa w transformującej się, polskiej gospodarce Jaki model gospodarki kapitalistycznej?

21 Rola państwa w kształtowaniu fundamentów nowego systemu (kreacjonizm vs spontaniczność) Zakres i tempo prywatyzacji Państwo opiekuńcze czy państwo produktywne? Rola państwa w integrowaniu Polski z UE 9. Zasady dobrego państwa Symbioza państwa i rynku Komplementarność rynku i demokracji Dominacja mechanizmu rynkowego w regulowaniu gospodarowania Surowy paternalizm państwa Ekonomizacja funkcjonowania sfery publicznej Poszerzanie samorządności i decentralizacji Zapewnienie stabilności, która nie demobilizuje Przejrzystość i dezalienacja państwa 10. Rodzaje polityki państwa Polityka kształtowania ładu gospodarczego i społecznego Ordnungspolitik Polityka makroekonomiczna: Fiskalna Monetarna Kursu walutowego Polityka sektorowa (mikroekonomiczna): Rolna Przemysłowa Polityka regionalna, socjalna, spójności itp Pytania problemowe Jakie funkcje spełnia państwo we współczesnej gospodarce Przyczyny wzrostu roli państwa w gospodarce w perspektywie historycznej Na czym polega komplementarność i konkurencyjność roli państwa w gospodarce? Co to są niesprawności rynku i jaka jest reakcja państwa na te niesprawności? Co wpłynęło na ograniczenie roli państwa w gospodarce w latach 80. I 90. XX wieku? Dobra publiczne ich cechy i rola w gospodarce Na czym polegają główne zasady tzw. dobrego państwa? Główne obszary sporu w ekonomii na temat roli państwa Podstawy analizy makroekonomicznej główne kontrowersje i kierunki 1. Czym zajmuje się makroekonomia? Makroekonomia jest częścią nauk ekonomicznych, która wyjaśnia zmiany zachodzące w gospodarce, jako całości, a przede wszystkim stara się wyjaśnić przyczyny i mechanizmy wzrostu i rozwoju gospodarczego, wahań koniunktury gospodarczej, inflacji i bezrobocia. Makroekonomia dostarcza naukowych podstaw do kształtowania polityki gospodarczej państwa, a szczególnie polityki fiskalnej i polityki monetarnej.

22 2. Przykłady zjawisk makroekonomicznych Załamanie koniunktury i kryzys ekonomiczny w latach W latach produkcja przemysłowa spadła w Polsce o 37%, w Niemczech o 41% a w USA o 45%. W wyniku katastrofalnej inflacji w Niemczech ceny w listopadzie 1923 r. były wyższe od cen w 1913 r razy. Stopa inflacji w Polsce w 1990 r. przekroczyła 500% Stopa bezrobocia wzrosła w okresie transformacji postsocjalistycznej od prawie 0% do 20% w 2003 r. Tempo wzrostu gospodarczego Japonii w końcu lat Przekroczyło 12%, a tempo wzrostu gospodarczego Chin wynosi w ostatnim dziesięcioleciu 9-10% 3. Produkt Krajowy Brutto (PKB) PKB jest najpowszechniej wykorzystywaną kategorią makroekonomiczną PKB to suma wartości rynkowej dóbr i usług wytworzonych w gospodarce narodowej w wybranym okresie (najczęściej jednego roku) 4. Jak oblicza się PKB?(Polska, 2004 r.) Produkcja globalna 1853 mld zł - Zużycie pośrednie 1036 mld zł = Podatki od produktów minus dotacje do produktów 106 mld zł = Produkt Krajowy Brutto 923 mld zł + Wartość dodana brutto 817 mld zł Spożycie 756 mld zł Akumulacja 186 mld zł 5. Szkoła klasyczna w ekonomii Podstawowe twierdzenie makroekonomiczne: Podaż sama sobie wytwarza popyt (Twierdzenie J.B. Say a) W nieskrępowanej gospodarce rynkowej suma dochodów równa się sumie wydatków, a te równają się PKB 6. Składniki PKB PKB = Ki + Kr + I + Exn Gdzie: Ki konsumpcja indywidualna Kr wydatki rządowe na dobra i usługi I inwestycje Exn eksport netto (eksport import) 7. Rewolucja Keynesowska J. M. Keynes: Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza 1936 r. Zakwestionowanie tzw. prawa Saya Dochód narodowy zależy od rozmiarów zatrudnienia

23 Równowaga makroekonomiczna może istnieć przy niedobrowolnym bezrobociu Znaczenie efektywnego popytu i rola państwa 8. Pytania problemowe Czym zajmuje się mikroekonomia, a czym makroekonomia? Podaj przykłady zjawisk makroekonomicznych i scharakteryzuj sytuację makroekonomiczną Polski w 2005 r. W jaki sposób oblicza się Produkt Krajowy Brutto? Równowaga makroekonomiczna w ujęciu klasycznej ekonomii i ekonomii keynesowskiej Polityka fiskalna państwa 1. Główne kategorie Budżet państwa: przychody i wydatki budżetu państwa Podatki i polityka podatkowa Deficyt budżetowy i dług publiczny Fiskalizm i jego skutki Krzywa Laffera Kryteria i aspekty społeczno-ekonomiczne systemu podatkowego 2. Budżet państwa Plan dochodów i wydatków państwa, zatwierdzony ustawą budżetową; Deficyt budżetowy: nadwyżka wydatków państwa ponad przychody do budżetu, która musi być sfinansowana poprzez zaciągnięcie długu publicznego 3. Tzw. złota reguła finansów publicznych G. Jeze: Są wydatki, trzeba je pokryć Strona dochodowa budżetu państwa powinna być dostosowana do strony wydatkowej Zapewnienie dostępu państwa do rynku pożyczkowego, w przypadku braku pokrycia wydatków w bieżących dochodach budżetowych 4. Struktura budżetu państwa (2005 r.) Dochody budżetu: 174 mld zł., w tym: z podatków: 154 mld zł z innych źródeł: 19,5 mld. zł Wydatki państwa: 208,7 mld zł, w tym: wydatki sztywne: 122,6 mld zł wydatki elastyczne: 86,1 mld zł 5. Dochody z podatków VAT: 73,1 mld zł Akcyza: 42,3 mld zł CIT: 14,7 mld zł PIT: 23,5 mld zł

24 6. Najważniejsze wydatki z budżetu Subwencje dla samorządu terytorialnego, w tym subwencja oświatowa: 32,4 mld zł Koszty obsługi długu publicznego: 27,4 mld zł Dotacja do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych: 18,6 mld zł Dotacja do KRUS: 14,2 mld zł Obrona narodowa: 12,6 mld zł Składki do budżetu UE: 10,2 mld zł Szkolnictwo wyższe: 9,6 mld zł 7. Koncepcje systemu podatkowego Podatek liniowy Podatek płaski Podatek progresywny Wady i zalety różnych systemów podatkowych 8. Rodzaje podatków Podatki bezpośrednie: PIT podatek od dochodów osób fizycznych CIT podatek od dochodów osób prawnych Podarki lokalne: gruntowy, od nieruchomości, leśny i inne Podatki pośrednie: VAT podatek od wartości dodanej Akcyza 9. Funkcje podatków Dochodowa Redystrybucyjna Alokacyjna Społeczna Podatki a szara strefa 10. Fiskalizm Wpływ systemu podatkowego na funkcjonowanie gospodarki Krzywa Laffera: związek stopy opodatkowania z wielkością wpływów do budżetu. Dlaczego niższa stopa podatkowa może dawać większe wpływy do budżetu państwa niż wysoka stopa opodatkowania? 11. Krzywa Laffera

25 Wpływy do budżetu Pytania problemowe Jakie są cele polityki fiskalnej państwa? Przyczyny i skutki deficytu budżetowego Wady i zalety różnych systemów podatkowych Rodzaje i funkcje podatków Skutki nadmiernego fiskalizmu Stopa podatkowa