NOTE Polish delegation Delegations Decisions of Supreme Courts and Constitutional Courts concerning the European Arrest Warrant

Transkrypt

1 COUNCIL OF THE EUROPEAN UNION Brussels, 1 September /05 LIMITE COPEN 130 EJN 49 EUROJUST 53 NOTE from : to : Subject : Polish delegation Delegations Decisions of Supreme Courts and Constitutional Courts concerning the European Arrest Warrant Delegations will find for their information in Annex A a summary of a decision of the Supreme Court of Poland concerning the European Arrest Warrant and in Annex B the Decision /05 HGN/ld 1 DG H 2 EN/PL

2 ANNEX A Judgement of 27 April 2005, P 1/05 Review protected by copyright 1 APPLICATION OF THE EUROPEAN ARREST WARRANT WITH REGARD TO POLISH NATIONALS Type of proceedings: Reference for preliminary ruling from a court Initiated by: Circuit Court (sąd okręgowy) in Gdańsk Composition of the panel: Full panel Differing opinions: Object of control Model of control Admissibility of surrender of Polish nationals to other states of the European Union pursuant to the European arrest warrant [Act of 6 June 1997 Code of Criminal Procedure: Article 607t 1 (added in 2004)] Prohibition to extradite Polish nationals [Constitution: Article 55 (1)] On 13 June 2002 the Council of the European Union adopted the Framework Decision on the European arrest warrant and the surrender procedures between Member States (2002/584/JHA). This decision is a source of secondary EU law within the framework of the so-called pillar III of the European Union (cf. Article 34 [former K.6] (2)(b) of the Treaty on the European Union). The Framework Decision of 13 June 2002 constitutes a reaction of the EU Member States to undesirable side effects of the free movement of persons between the states that require new forms of cooperation for the purpose of combating serious crimes. 1 Translated on the basis of the summary of the judgment as displayed on the official Court s website /05 HGN/ld 2 ANNEX A DG H 2 EN/PL

3 Pursuant to the definition in Article 1 (1) of the Framework Decision of 13 June 2002, the European arrest warrant (EAW) is a judicial decision issued by a Member State with a view to arrest and surrender by another Member State of a requested person, for the purposes of conducting a criminal prosecution or executing a custodial sentence or detention order. Basically, the obligation to execute EAW exists also when a person concerned is a national of the requested state. The requested state may refuse to surrender its own national only when the warrant has been issued for the purposes of executing a custodial sentence or detention order already adjudicated and that State undertakes to execute the sentence or detention order in accordance with its domestic law (Article 4 item 6 of the Framework Decision). However, if EAW was issued for the purpose of prosecution of an offence in respect of which no decision has been passed yet, the state obliged to execute the warrant may subject the surrender of its national to the condition that the custodial sentence would be served or a detention order would be executed in that State (Article 5 item 3 of the Framework Decision). Moreover, the Framework Decision gives up the principle of the so-called double criminality, which is characteristic to the classic institution of extradition between states. Pursuant to this principle, for the extradition to be possible it is necessary to recognise an act as an offence also in a state that surrenders a person sentenced or suspected. However, in the case of numerous acts listed in the Framework Decision of 13 June 2002, in order to surrender a person under EAW it is sufficient if the act is considered an offence in the issuing State. Also the political nature of an offence makes no impediment to the execution of EAW. The EAW surrender procedure is simpler as compared to the classic extradition procedures. It transpires, for example, from the fact that arrest warrants are transmitted directly between the competent judicial authorities, without the use of a diplomatic channel or other indirect links. Poland, in consequence of its accession to the European Union on 1 May 2004, committed itself to a complete implementation of the Framework Decision of 13 June In order to fulfil this obligation it was necessary mainly to transpose the text of the Framework Decision into Polish legislation (framework decisions passed within pillar III of the EU, like directives issued within pillar I, have no direct effect on individuals). In the legal doctrine there are differing opinions as to whether in the light of Article 55 (1) of the Constitution of the Republic of Poland of 2 April 1997, which forbids extradition of Polish nationals, it is admissible for Poland to apply the institution of the EAW with regard to its nationals. Apart from the opinions pointing to the necessity to make a suitable amendment of the Constitution, there were also opinions to which reference was made by the Marshal of the Sejm and the Attorney General in the proceedings before the Constitutional Tribunal stating that surrender 11838/05 HGN/ld 3 ANNEX A DG H 2 EN/PL

4 under EAW is a notion distinct from the notion of extradition under international law, which (according to the authors of these opinions) is also reliable in the light of Article 55 (1) of the Constitution. Polish legislator decided to transpose the Framework Decision of 13 June 2002 by way of amending the Code of Criminal Procedure, without accompanying changes to Constitution. The said amendment in the criminal procedure was made in the Act of 18 March 2004, which changed several criminal law acts. Two new chapters were added to the Code of Criminal Procedure: chapter 65a, which governs the situations where Polish court issues EAW, and chapter 65b, which refers to situations where an arrest warrant issued by a court in another EU Member State concerns a person that stays in Poland. At the same time the legislator ensured that extradition and surrender under EAW were differentiated in terms of terminology: in the amended Article 602 of the Code of Criminal Procedure, contained in chapter 65 (entitled Extradition and transportation of prosecuted or sentenced persons or delivery of material objects on the requests by foreign states ), extradition is defined in such a way that the surrender under EAW, as regulated in chapter 65b, is excluded from the scope of the term. The Code contains no provision stating directly that surrender from the Polish territory pursuant to EAW may also concern a Polish national. Such a conclusion, however, can be drawn from some of the provisions contained in chapter 65b, interpreted in connection with the Framework Decision of 13 June Namely, Article 607p of the Code of Criminal Procedure, which determines obligatory grounds for the refusal to execute EAW, does not stipulate that the Polish nationality of a person concerned could provide a ground for the refusal to execute such a warrant (compare: Article 604 of the Code of Criminal Procedure, which concerns extradition, provides that it is inadmissible if the person concerned is a Polish national or has a right of asylum in Poland). Articles 607s and 607t, in turn, provide for certain restrictions as to the execution of the EAW in respect of Polish nationals and persons exercising their right of asylum in Poland, treated in the same way. Two latter articles of the Code of Criminal Procedure diversify the application of the EAW in respect of Polish nationals, depending on whether EAW has been issued for the purpose of executing a custodial sentence (or detention order) imposed, or for the purpose of conducting a criminal prosecution. Situations of the first type are covered by Article 607s 1, which stipulates that EAW may not be executed in respect of a Polish national if he/she does not consent to surrender; in that situation the penalty is executed in Poland (Article 607s 3 to 5). Situations of the second type are covered by Article 607t 1, which was challenged in this case: In case the European warrant was issued for the purpose of prosecution of a person who is a Polish national or 11838/05 HGN/ld 4 ANNEX A DG H 2 EN/PL

5 exercises his/her right of asylum in the Republic of Poland, surrender may take place upon the condition of sending the person back to the territory of the Republic of Poland after the valid and final conclusion of the proceedings in the State that issued the European warrant. The proceedings concerning this case before the Constitutional Tribunal was initiated by the adjudicating panel of the Circuit Court (sąd okręgowy) in Gdańsk, which examined the request from the prosecutor s office for the decision on surrender pursuant to EAW of a Polish national Maria D. for the purpose of criminal proceedings against her in the Kingdom of the Netherlands. The date of postponing the end of the binding force of the provision inconsistent with the Constitution, which was determined in part II of the sentence, runs from the date of publication of the judgement in Dziennik Ustaw (which took place on 5 May 2005). Reasons for the judgement indicate that the legislator may cause to avoid the effects of the lack of adjustment of the Polish law to the requirements of the Framework Decision through an appropriate amendment of the Constitution and then through establishing a new statutory provision, which was considered as noncompliant with the Constitution by virtue of this judgement (cf. below theses 10 and 14 to 16). DECISION OF THE TRIBUNAL I Article 607t 1 of the Code of Criminal Procedure, to the extent that it permits surrender of a Polish national to a Member State of the European Union under the European arrest warrant is inconsistent with Article 55 (1) of the Constitution of the Republic of Poland. II The Tribunal has postponed the end of the binding force of the challenged provision for 18 months as from the date of publication of the judgement in Dziennik Ustaw /05 HGN/ld 5 ANNEX A DG H 2 EN/PL

6 MAIN THESES IN THE REASONS FOR JUDGEMENT 1. The nature of constitutional notions is autonomous compared to binding acts of a lower rank. The meaning of terms that were used in ordinary acts may not determine the interpretation of constitutional provisions; otherwise the guarantees that are contained in these provisions would lose any sense. These are the constitutional norms that impose the way and the direction of the interpretation of the provisions of the acts. In turn, the starting point for the interpretation of constitutional notions is the meaning of the terms used in the text of the Constitution that was historically shaped and determined in the legal doctrine. 2. Traditionally, in the Polish legal language the term extradition ( ekstradycja ) was replaced by the word transfer ( wydanie ). It was the case in the Code of Criminal Procedure of 19 April 1969, and then in the same Code of 6 June 1997 (until its amendment dated 18 March 2004). Therefore, it should be assumed that in the Constitution of the Republic of Poland of 2 April 1997, which is in force, extradition was equated with transfer as a notion meaning the legal institution consisting in the transfer of a prosecuted person on the request of a foreign state for the purpose of criminal proceedings against that person or execution of penalty imposed on that person. By using in the Constitution of 1997 the notion of extradition and by giving the constitutional importance to the prohibition to extradite Polish nationals, the legislator even if he anticipated the future Polish membership in the EU could not take into account the provisions concerning the European arrest warrant. It is because it was no sooner than by virtue of the Framework Decision of the Council of the European Union of 13 June 2002 on the European arrest warrant and the surrender procedures between the Member States (2002/584/JHA) that the surrender of own nationals prosecuted under EAW became an obligation of the EU Member States. 3. Crucial discrepancies between surrender under EAW and extradition pursuant to the Code of Criminal Procedure, which was amended in 2004 may not determine that the first term is not an extradition within the autonomous constitutional meaning, adopted in Article 55 (1) of the Constitution (cf. thesis 1). It is because the Constitution does not regulate the aspects, which determine the differences between the two institutions from the point of view of the Code. Surrender of a prosecuted person under EAW could only be considered an institution different from extradition referred to in Article 55 (1) of the Constitution if its essence was also different /05 HGN/ld 6 ANNEX A DG H 2 EN/PL

7 However, since the sense (core) of extradition is to give away a person prosecuted or convicted to a foreign state for the purpose of conducting criminal prosecution against him/her or executing a custodial sentence imposed on him/her, surrender of a person prosecuted under EAW for the purpose of conducting criminal prosecution against that person in the territory of an EU Member State or executing a custodial sentence or detention order must be considered a type of extradition within the meaning adopted pursuant to Article 55 (1) of the Constitution. 4. The prohibition of extradition, which was formulated in the above provision of the Constitution, expresses the right of a Polish national to be held criminally liable before a Polish court. Surrender of a national pursuant to EAW to another Member State of the European Union would make it completely impossible to exercise this right, and as such it would make an infringement of its essence, which is inadmissible by virtue of Article 31 (3) of the Constitution. Therefore, it should be assumed that the prohibition to extradite a Polish national, which was formulated in Article 55 (1) of the Constitution is of an absolute nature and the subjective personal right of nationals that derives from it may not be subject to any restrictions. 5. Along with Poland s accession to the EU, the nationals of the Republic of Poland have become the EU nationals at the same time. This fact makes an argument for the advisability of excluding, by way of a suitable amendment of Article 55 (1) of the Constitution, the prohibition to extradite Polish nationals to the EU Member States. It is not, however, a sufficient ground to infer the existence of such an exclusion by way of a dynamic interpretation of this provision. It is decisive that the Constitution relates the fact of having Polish nationality to a certain set of rights and obligations of an individual (independent of rights and obligations to which any person who is within the jurisdiction of the Republic of Poland is entitled). Holding a Polish nationality must, in consequence, be a crucial criterion for the assessment of the legal status of an individual both as regards the state s duties in respect of its nationals (especially when they are formulated as categorically as it is the case in Article 55 (1) of the Constitution), and as regards nationals duties in respect of the state, which are linked to each other (cf. Article 82 and 85 of the Constitution). Moreover, it should be noted that the surrender procedure pursuant to EAW is not just a consequence of introducing the institution of the EU nationality, but rather a reaction to the precedent right of the nationals of the EU Member States to free movement and residence in the territory of another Member State /05 HGN/ld 7 ANNEX A DG H 2 EN/PL

8 6. The Code contains no provision stating expressis verbis that surrender from the territory of the Republic of Poland of a prosecuted person pursuant to EAW also concerns Polish nationals. However, such a norm should be inferred from Article 607t 1 in connection with Article 607p of the Code of Criminal Procedure, which among the grounds for obligatory refusal to execute EAW does not mention the Polish nationality of a prosecuted person. 7. Although the obligation to implement secondary EU law, including Framework Decisions issued within the framework of the EU pillar III (cf. Article 32 of the Treaty on European Union as amended by the Amsterdam Treaty), results from Article 9 of the Constitution of the Republic of Poland, the very fact that the domestic act was issued for the purpose of implementation of secondary EU law does not guarantee substantive compliance of this act with the norms contained in the Constitution. 8. The necessity to interpret the domestic law in compliance with the EU law has some limitations. Particularly, as it follows from the case law of the Court of Justice of European Communities, instruments of the EU secondary law may not by themselves (without appropriate changes in domestic legislation) deteriorate the situation of individuals, in particular in the field of criminal liability. It is beyond any doubt that surrender of a prosecuted person pursuant to EAW for the purpose of criminal proceedings in connection with a conduct, which according to the Polish law is not an offence, must result in deterioration of the situation of the suspected person. 9. The fundamental systemic function of the Constitutional Tribunal is the examination whether normative acts are in compliance with the Constitution. The Tribunal is not exempted from this duty also when the objection of the lack of compliance with the Constitution refers to this part of an act, which aims at the implementation of the EU law. 10. Due to the contents of Article 9 of the Constitution and the obligations resulting from Poland s membership in the European Union it is inevitable to amend the binding law in such a way that it would allow for a complete and, at the same time, consistent with the Constitution implementation of the Framework Decision of 13 June For the successful implementation of this task it is necessary to make a suitable amendment of Article 55 (1) of the Constitution, so that this provision stipulates an exception from the prohibition to extradite Polish nationals, which would make it possible to surrender them pursuant to EAW to other EU Member States /05 HGN/ld 8 ANNEX A DG H 2 EN/PL

9 11. The possibility, provided for in Article 190 (3), of postponing in the judgement of the Constitutional Tribunal the date for the end of the binding force of the provision considered as inconsistent with the act situated higher in the hierarchy, is not limited to the cases of an abstract control of norms but it may also be applied with regard to control of norms initiated with a reference for preliminary ruling or a complaint concerning infringement of a constitutional norm. 12. The contents of Article 190 of the Constitution leave a considerable discretion to the Tribunal as regards the exercise of its competence to postpone the entry into force of its judgement both as to the principle and as to the determination (within the confines provided for in the discussed provision) of the duration of the period of postponement. However, the discretion does not mean freedom. It is because the discussed postponement is tantamount to temporary leaving in legal use of the provision considered as inconsistent with the act situated higher in the hierarchy of the system of sources of law. Thus, it must always be applied as an exception accepted by the legislator - from the principle of hierarchical compliance of the legal system and the principle of superiority of the Constitution. Any decision concerning the application of such postponement should be based on finding a balance between the values infringed in consequence of the prolonged application of the provision inconsistent with the Constitution on the one hand and the values related to the postponement on the other. 13. The norm contained in Article 31 (3) of the Constitution, which concerns the limitations upon the Constitutional freedoms and liberties of individuals, does not refer directly to the application of the postponement stipulated in Article 190 (3) of the Constitution. It is therefore admissible that the Tribunal exercised the possibility of postponing the date of entry into force of its judgement because of the values other than those referred to in Article 31 (3) (security and public order, protection of the natural environment, health and public morals, freedoms and rights of other persons), or even when necessary with a result of a temporary uphold of the provisions that limit the constitutional freedoms and rights. 14. Although a judgement of the Constitutional Tribunal concerning the postponement of the date for the end of the binding force of the provision inconsistent with the Constitution does not eliminate that provision from the legal order with an immediate effect, it causes a duty in respect of the legislator to undertake actions leading to a quick elimination of the faults in the legal regulation, indicated by the Tribunal, if possible even before the date determined in the 11838/05 HGN/ld 9 ANNEX A DG H 2 EN/PL

10 Tribunal judgement. Thus, the end of the binding force of the provision on the elapse of this time may be perceived as a sanction in case the imposed obligation was not complied with. 15. Taking into account the fact that the procedure of amending the Constitution is complex and demanding (also in terms of time) and the fact that Poland has been obliged to implement the Framework Decision of 13 June 2004 since the date of its accession to the EU, i.e. since 1 May 2004, the Tribunal decided (in part II of the sentence) to postpone the end of the binding force of a norm that infringes the Constitution for a period of 18 months, i.e. the maximum period of postponement, which is provided for in Article 190 (3) of the Constitution. 16. Since the Constitutional Tribunal does not have a possibility of making its decision concerning the end of the binding force of the provision inconsistent with the Constitution conditional (to consider the examined norm as consistent with the Constitution under the condition of the prospective amendment of the Constitution, in the present case: Article 55 (1)), the implementation of the Framework Decision of 13 June 2002 that would be compliant with the Constitution, with regard to matters covered by this judgement, will require not only a suitable amendment of the Constitution but also the passing of an amending act that will restitute in a changed Constitutional provisions a norm considered by virtue of this judgement (part I of the sentence) as inconsistent with the Constitution. 17. The institution of EAW has crucial importance for the proper functioning of the justice system, but first of all as a form of cooperation between the Member States aiming at combating crime for strengthening security. Therefore, ensuring its continued functioning should be the most important priority for the Polish legislator. The absence of appropriate legislative actions before the date determined in part II of this judgement would not only mean the infringement of the constitutional duty for Poland to comply with international law binding upon it but it also could result in serious consequences from the point of view of the EU law. 18. The Constitution provides for no exception from the principle of universal binding force of judgements of the Constitutional Tribunal, which is stipulated in Article 190 (1). 19. The effect of the postponement of the end of the binding force of Article 607t 1 of the Code of Criminal Procedure is that within the period of 18 months from the publication of the present judgement this provision, unless prior repealed or changed by the legislator, should be applied 11838/05 HGN/ld 10 ANNEX A DG H 2 EN/PL

11 by the justice system. As long as this provision will be binding, the Polish courts may not refuse its application on the grounds of its inconsistency with Article 55 (1) of the Constitution. 20. Since the Constitutional Tribunal is limited by the scope of the reference for preliminary ruling (Article 66 of the Act on the Constitutional Tribunal), where this scope in turn is determined by the subject matter of the case examined by the court that makes this reference (Article 193 of the Constitution), the subject to adjudicate on in the present case may not be the issue of compliance of norms making it possible to surrender under EAW of a person suspected of a non-violent offence for political reasons with Article 55 (2) of the Constitution. Provisions of the Constitution of the Republic of Poland, the Act on the Constitutional Tribunal and the Treaty on European Union Constitution Art. 9. The Republic of Poland shall respect international law binding upon it. Art. 31. [...] 3. Any limitation upon the exercise of constitutional freedoms and rights may by imposed only by statute, and only when necessary in a democratic state for the protection of its security or public order, or to protect the natural environment, health or public morals, or the freedoms and rights of other persons. Such limitations shall not violate the essence of freedoms and rights. Art The extradition of a Polish citizen shall be forbidden. Art Judgements of the Constitutional Tribunal shall be of universally binding application and shall be final. [...] 3. A judgement of the Constitutional Tribunal shall take effect from the day of its publication, however, the Constitutional Tribunal may specify another date for the end of the binding force of a normative act. Such time period may not exceed 18 months in relation to a statute or 12 months in relation to any other normative act. Where a judgement has financial consequences not provided for in the Budget, the Constitutional Tribunal shall specify date for the end of the binding force of the normative act concerned, after seeking the opinion of the Council of Ministers. Art Any court may make a reference for preliminary ruling to the Constitutional Tribunal as 11838/05 HGN/ld 11 ANNEX A DG H 2 EN/PL

12 to the conformity of a normative act to the Constitution, ratified international agreements or statute, if the answer to such a reference will determine an issue currently before such court. Act on the Constitutional Tribunal Art. 66. The Tribunal, in its decisions, is limited by the scope of the request, reference for preliminary ruling or complaint. Treaty on European Union Art. 34. [...] 2. The Council shall take measures and promote cooperation, using the appropriate form and procedures as set out in this title, contributing to the pursuit of the objectives of the Union. To that end, acting unanimously on the initiative of any Member State or of the Commission, the Council may: [...] (b) adopt framework decisions for the purpose of approximation of the laws and regulations of the Member States. Framework decisions shall be binding upon the Member States as to the result to be achieved but shall leave to the national authorities the choice of form and methods. They shall not entail direct effect; [...] 11838/05 HGN/ld 12 ANNEX A DG H 2 EN/PL

13 ANNEX B Trybunał Konstytucyjny w składzie: Marek Safjan przewodniczący Teresa Dębowska-Romanowska Marian Grzybowski Adam Jamróz Wiesław Johann Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska Ewa Łętowska Marek Mazurkiewicz Andrzej Mączyński Janusz Niemcewicz Jerzy Stępień Mirosław Wyrzykowski sprawozdawca Marian Zdyb Bohdan Zdziennicki, protokolant: Grażyna Szałygo, 42/4/A/2005 WYROK z dnia 27 kwietnia 2005 r. Sygn. akt P 1/05 1 W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej po rozpoznaniu, z udziałem sądu przedstawiającego pytanie prawne oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 27 kwietnia 2005 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego w Gdańsku o zbadanie zgodności: art. 607t 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) zezwalającego na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej w ramach europejskiego nakazu aresztowania z art. 55 ust. 1 Konstytucji, o r z e k a: I Art. 607t 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) w zakresie, w jakim zezwala na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, jest niezgodny z art. 55 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 1 Sentencja została ogłoszona dnia 4 maja 2005 r. w Dz. U. Nr 77, poz /05 HGN/ld 13

14 Przepis wskazany w części I traci moc z upływem 18 miesięcy od dnia ogłoszenia. II UZASADNIENIE: I 1. Sąd Okręgowy w Gdańsku IV Wydział Karny postanowieniem z 27 stycznia 2005 r., sygn. akt IV Kop 23/04, przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne o zgodność art. 607t ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) zezwalającego na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej z art. 55 ust. 1 Konstytucji Pytanie prawne zostało sformułowane w związku z toczącą się z wniosku Prokuratury Okręgowej przed Sądem Okręgowym w Gdańsku sprawą o wydanie w ramach europejskiego nakazu aresztowania (dalej: ENA lub nakaz europejski) postanowienia o przekazaniu Marii D. w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania na terenie Królestwa Niderlandów. W ocenie sądu, przed rozpoznaniem ww. wniosku, konieczne jest rozstrzygnięcie przez Trybunał, czy art. 607t k.p.k. jest zgodny z art. 55 ust. 1 Konstytucji stanowiącym, że ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana Na gruncie k.p.k. do 1 maja 2004 r. pojęcie ekstradycji nie występowało, aczkolwiek ówczesny art pkt 1 nie pozostawiał zdaniem sądu wątpliwości, że wolą ustawodawcy był absolutny zakaz ekstradycji obywatela polskiego. Stan prawny uległ zmianie z dniem 1 maja 2004 r.; rozdział 65 k.p.k. otrzymał tytuł Ekstradycja oraz przewóz osób ściganych albo skazanych lub wydanie przedmiotów na wniosek państw obcych. Na gruncie art. 602 k.p.k. przyjąć można, że ekstradycją jest wydanie osoby ściganej lub skazanej obcemu państwu w celu: 1) przeprowadzenia postępowania karnego; 2) wykonania orzeczonej kary lub 3) wykonania środka karnego. W przepisie tym zawarte jest zastrzeżenie, że definicja ta nie odnosi się do uregulowań zawartych w rozdziałach 65b i 66a k.p.k. Według sądu istnieje jednak wątpliwość, czy takie zastrzeżenie jest wystarczające dla uznania, że wymienione rozdziały nie regulują problemu ekstradycji. Występujący z pytaniem prawnym sąd zwrócił przy tym uwagę, iż w następstwie wprowadzenia ENA do polskiego systemu prawnego powstały dwa rozdziały: 65a i 65b. Zastanawiające jest zatem, że z definicji ekstradycji nie wyłączono także rozdziału 65a k.p.k /05 HGN/ld 14

15 1.3. Zdaniem Sądu Okręgowego w Gdańsku, założenie o racjonalności ustawodawcy nie jest w stanie usunąć wątpliwości, czy samo dokonane w k.p.k. rozróżnienie określeń: ekstradycja (art ), wydanie (art ) i przekazanie (art. 607t), może rodzić tak daleko idące konsekwencje w zakresie ochrony praw obywatela, jak zniesienie gwarancji, jakie daje art. 55 ust. 1 Konstytucji. Dla obrony tezy o racjonalności ustawodawcy należałoby przyjąć, że skoro zmiany k.p.k. wprowadzające art. 607t uchwalone zostały po wejściu w życie Konstytucji z 1997 r., to wolą ustawodawcy było wyrażenie zgody na wydanie w ramach ENA obywatela polskiego innemu państwu członkowskiemu UE. Jednak w toku prac nad projektem Konstytucji z regulacji dotyczącej zakazu ekstradycji usunięte zostało stwierdzenie, że jest to dopuszczalne jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej. Dlatego też należałoby przyjąć, że wolą ustawodawcy było takie uregulowanie, mocą którego obywatel polski ma posiadać gwarancję, że państwo zapewnia mu prawo do polskiego sądu, a w przypadku skazania go za granicą, państwo polskie nie wyda go innemu państwu w celu wykonania kary pozbawienia wolności Ryzykowna w ocenie Sądu Okręgowego w Gdańsku jest teza, że wykładnia Konstytucji, w zakresie zgodności z nią przepisów wprowadzonych do polskiego systemu prawnego w wyniku wejścia Polski do Unii Europejskiej, winna być dokonywana z życzliwą interpretacją na rzecz przepisów unijnych. Stosowanie takiej wykładni art. 55 Konstytucji, która prowadziłaby do zwężenia zakresu konstytucyjnych wolności i praw osobistych obywateli, wydaje się niedopuszczalne. Ustrojodawca nadał przepisom Konstytucji odnoszącym się do wolności i praw osobistych szczególną rangę, o czym świadczy służąca ich ochronie instytucja skargi konstytucyjnej uregulowana w art. 79 Konstytucji. Tym samym nie można dopuścić do sytuacji, aby chęć wprowadzenia do polskiego porządku prawnego jakiegoś przepisu wymuszała taką wykładnię przepisów Konstytucji, która powoduje ograniczenie praw i wolności obywatelskich Występujący z pytaniem prawnym sąd zauważył, iż celem twórców decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi (dalej: decyzja ramowa z 13 czerwca 2002 r.) było zgodnie z intencjami wyrażonymi w pkt 1 i 13 preambuły tego aktu uproszczenie procedur ekstradycyjnych między państwami członkowskimi Unii. Nie należy zatem używać innej nazwy aktu prawnego w świetle uregulowań unijnych niż na gruncie 11838/05 HGN/ld 15

16 Konstytucji Sąd Okręgowy w Gdańsku wskazał przykład Austrii, Niemiec i Wielkiej Brytanii, jako państw członkowskich Unii Europejskiej, które kwestię ekstradycji własnych obywateli regulowały podobnie, jak czyni to art. 55 ust. 1 Konstytucji, i w związku z obowiązkiem implementacji decyzji ramowej dokonały lub zapoczątkowały odpowiednie zmiany w krajowym porządku prawnym (także w drodze nowelizacji Konstytucji) Problem relacji pomiędzy europejskim nakazem aresztowania a konstytucyjnym zakazem ekstradycji obywateli polskich jest źródłem wątpliwości i rozbieżności poglądów przedstawicieli nauki prawa konstytucyjnego i międzynarodowego, a także członków Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów. Większość z nich wyraża przekonanie, że jedynie Trybunał Konstytucyjny może ostatecznie rozstrzygnąć tę kwestię, a ponieważ od jego wyniku uzależniona jest treść orzeczenia Sądu Okręgowego w Gdańsku w sprawie przekazania M. D. władzom sądowniczym Królestwa Niderlandów, było konieczne wystąpienie z pytaniem prawnym. 2. Prokurator Generalny, na prośbę Trybunału Konstytucyjnego, przekazał przy piśmie z 22 lutego 2005 r. kopie opinii prawnych sporządzonych na jego zlecenie przez ekspertów i przedstawicieli nauki prawa w związku z ustawą z 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks wykroczeń w zakresie dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania. Wśród załączników znalazły się (powoływane w dalszej części uzasadnienia) stanowiska: prof. dr hab. W. Czaplińskiego (Problem zgodności decyzji ramowej 2002/584/JHA z 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania z przepisem art. 55 Konstytucji z 1997), prof. dr hab. K. Działochy i dr M. Masternak-Kubiak (Opinia o implementacji decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedur przekazywania między państwami członkowskimi), prof. dr hab. P. Kruszyńskiego (Europejski Nakaz Aresztowania jako forma realizacji zasady wzajemnego wykonywania orzeczeń w ramach UE Jaką rolę należy przypisać E.N.A. w procesie tworzenia Wspólnego Obszaru Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE opierającego się na zasadzie wzajemnego uznawania i wykonywania orzeczeń?), prof. dr hab. E. Piontka (Status Europejskiego Nakazu Aresztowania), prof. dr hab. W. Sokolewicza (Opinia prawna o projekcie datowanym 24 VI 2003 r. ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego) oraz prof. dr hab. E. Zielińskiej (Ekstradycja a europejski nakaz aresztowania. Studium różnic) /05 HGN/ld 16

17 Ponadto pismem z 25 marca 2005 r. Prokurator Generalny zajął stanowisko w sprawie. W jego ocenie art. 607t 1 k.p.k., w zakresie dotyczącym przekazania obywatela polskiego, jest zgodny z art. 55 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zaś postępowanie w zakresie zgodności art. 607t 2 k.p.k. podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia Zdaniem Prokuratora Generalnego, wyrażona w pytaniu prawnym wątpliwość wyraźnie wskazuje, że pytanie to mimo że Sąd Okręgowy objął nim cały przepis art. 607t k.p.k. dotyczy w istocie tylko 1 wymienionego przepisu i w zakresie odnoszącym się do przekazania obywatela polskiego, do tego więc powinien ograniczać się przedmiot kontroli konstytucyjnej. Ponieważ od odpowiedzi tylko w tej kwestii zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem pytającym, niedopuszczalne jest orzekanie o konstytucyjności art. 607t 2 k.p.k. (art. 193 Konstytucji) i z tego powodu postępowanie w tej części winno zostać umorzone Odwołując się do charakterystyki decyzji ramowej i obowiązku jej wykonania przez państwa członkowskie UE, Prokurator Generalny stwierdził, że ratyfikacja przez Polskę Traktatu Akcesyjnego oznacza, iż ustawodawca nie miał możliwości bez naruszenia art. 9 Konstytucji odmowy przekazania obywatela polskiego organom wymiaru sprawiedliwości innych państw UE. Tym samym powstała konieczność nowego spojrzenia na regulację przyjętą w art. 55 ust. 1 Konstytucji. Konstytucja nie definiuje pojęcia ekstradycji, zatem ustawodawca, czyniąc to w art k.p.k., dokonał dopuszczalnego zabiegu. Konsekwencją zaś uznania, iż przekazanie w trybie ENA jest instytucją prawną jakościowo inną od ekstradycji, jest to, że ustanowiony w art. 55 ust. 1 Konstytucji zakaz ekstradycji obywatela polskiego nie dotyczy przekazania Prokurator Generalny wymienił liczne argumenty mające jego zdaniem przemawiać za konstytucyjną dopuszczalnością przekazania obywatela polskiego na podstawie ENA, jako nowej instytucji mającej zastosowanie tylko w stosunkach między państwami członkowskimi UE, występującej równolegle z ekstradycją (o której mowa w art. 55 ust. 1 Konstytucji) obowiązującą nadal w relacjach z państwami trzecimi. Wskazał m.in., że: o przekazaniu orzeka niezawisły sąd, a podstawą ekstradycji jest decyzja organu władzy wykonawczej, co jest elementem politycznym; ekstradycja jest wydaniem ostatecznym, w ramach którego następuje całkowite powierzenie władztwa nad osobą ściganą innemu państwu i zrzeczenie się własnej nad nią jurysdykcji, 11838/05 HGN/ld 17

18 natomiast przekazanie w odniesieniu do obywatela polskiego jest warunkowe (po prawomocnym zakończeniu postępowania karnego zostaje on odesłany na terytorium RP, gdzie następuje wykonanie kary); ekstradycja jest formą współpracy międzynarodowej, polegającą na wzajemnym wydawaniu osób, przeciwko którym toczy się postępowania karne lub skazanych prawomocnymi wyrokami na karę pozbawienia wolności, a przekazanie na podstawie ENA stanowi formę wzajemnego uznawania orzeczeń wydawanych przez organy sądowe państw członkowskich UE; ekstradycja jest, co do zasady, instytucją traktatową (co oznacza, że wydanie może nastąpić tylko na podstawie konkretnej umowy międzynarodowej, a wyjątkowo także na zasadzie wzajemności), natomiast przekazanie odbywa się wyłącznie w oparciu o przepisy prawa europejskiego inkorporowane do prawa krajowego państwa członkowskiego; użycie w decyzji ramowej pojęcia przekazanie (surrender) w opozycji do pojęcia ekstradycja (extradition) należy interpretować kierując się zasadami wykładni prawa międzynarodowego jako celowe i autentyczne zróżnicowanie dwóch odrębnych instytucji, nie zaś jedynie jako mało istotny zabieg językowy Prokurator Generalny uznał za zasadne dokonanie oceny rozpatrywanego w niniejszej sprawie problemu również z punktu widzenia wynikającego z art. 55 ust. 1 Konstytucji prawa podmiotowego, którym jest prawo polskiego obywatela do opieki ze strony RP oraz zapewnienia mu sprawiedliwego i jawnego procesu przed niezawisłym i bezstronnym sądem w demokratycznym państwie prawnym. W ślad za stanowiskiem przedstawionym w Opinii Rady Legislacyjnej o projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks wykroczeń i przedstawionymi w nim argumentami stwierdził, że przekazanie obywatela polskiego na podstawie ENA innemu państwu członkowskiemu UE spełnia konstytucyjne warunki dopuszczalności stanowienia ograniczeń (art. 31 ust. 3) i nie narusza istoty prawa wywodzonego z art. 55 ust. 1 Konstytucji. 3. Do pytania prawnego ustosunkował się także Marszałek Sejmu, który w piśmie z 13 kwietnia 2005 r. wyraził pogląd, że zaskarżony art. 607t k.p.k. jest zgodny z art. 55 ust. 1 Konstytucji Marszałek Sejmu przypomniał określone w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r. zasady wykładni prawa międzynarodowego i uznał, że należy je stosować wobec prawa III filaru UE. Odwołując się więc do preambuły decyzji ramowej z 13 czerwca 2002 r., podkreślił, że wyraźnie wyrażoną wolą jej twórców było stworzenie nowej, odmiennej od ekstradycji 11838/05 HGN/ld 18

19 instytucji. Zwrócił także uwagę, iż ww. decyzja ramowa posługuje się w stosunkach między państwami członkowskimi pojęciem surrender, podczas gdy w stosunkach z państwami trzecimi używa tradycyjnego terminu ekstradycja Art k.p.k. stanowi, iż z zastrzeżeniem rozdziałów 65b i 66a, ekstradycja jest wydaniem osoby ściganej albo skazanego, na wniosek państwa obcego, w celach określonych w 2. Oznacza to, że przekazanie z terytorium RP osoby ściganej nakazem europejskim nie jest w świetle przepisów k.p.k. uznawane za ekstradycję, a tym samym ustawodawca spełnił wyrażoną w opinii Rady Legislacyjnej sugestię, by nowelizacja k.p.k. dokonana była w taki sposób, aby na gruncie polskiego prawa nie było wątpliwości, że są to dwie różne instytucje. Ponadto w ocenie Sejmu ENA nie jest tożsamy z ekstradycją również dlatego, że w odróżnieniu od tej ostatniej nie ma charakteru politycznego, tylko prawnoprocesowy, a ponadto opiera się na zasadzie wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi UE co do ich systemów sprawiedliwości, ekstradycja zaś jest przejawem współpracy międzynarodowej Marszałek Sejmu podkreślił, że niewłaściwa implementacja przepisów decyzji ramowej i wprowadzenie zakazu przekazywania obywateli polskich, mogą być uznane za naruszenie zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej do przestrzegania wiążącego ją prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji). Wiąże się to również z ryzykiem zastosowania wobec Polski tzw. klauzuli bezpieczeństwa, sformułowanej w art. 39 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia. Odwołując się do wyrażonych w orzecznictwie poglądów Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z 27 maja 2003 r., sygn. K 11/03 oraz z 31 maja 2004 r., sygn. K 15/04), który uznał, że wykładnia obowiązującego ustawodawstwa powinna uwzględniać konstytucyjną zasadę przychylności procesowi integracji europejskiej i współpracy między państwami, oraz przypominając rozwiniętą na gruncie prawa wspólnotowego zasadę obowiązku interpretowania przez sądy i ustawodawcę prawa krajowego zgodnie z europejskim, Marszałek Sejmu dostrzegł potrzebę odniesienia tej zasady interpretacyjnej również wobec zakresu stosowania art. 55 ust. 1 Konstytucji. II 1. Na rozprawie 27 kwietnia 2005 r. przedstawiciel Sądu Okręgowego w Gdańsku doprecyzował pytanie prawne, stwierdzając, że jak wynika z tezy zawartej w pytaniu przedmiotem wątpliwości dotyczących zgodności z art. 55 ust. 1 Konstytucji jest jedynie 1 art. 607t k.p.k. W pozostałym zakresie podtrzymał dotychczasowe stanowisko i przytoczoną dla jego uzasadnienia 11838/05 HGN/ld 19

20 argumentację. Informując Trybunał Konstytucyjny o dotychczasowej praktyce stosowania przez Sąd Okręgowy w Gdańsku art. 607t k.p.k., wskazał, że spośród wydanych przez ten sąd postanowień dotyczących przekazania obywateli polskich za granicę dotychczas tylko jedno się uprawomocniło (w przypadku pozostałych nie upłynął jeszcze termin na złożenie zażalenia). W sprawie zakończonej prawomocnym postanowieniem, osoba ścigana wyraziła zgodę na jej przekazanie władzom sądowniczym Niemiec oraz pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za ewentualne inne przestępstwa niż te, które wskazane były w ENA. Jednak z uwagi na to, że przeciwko tej osobie toczy się postępowanie na terenie Polski, prawomocne postanowienie o przekazaniu nie zostało do tej pory wykonane. Zdaniem przedstawiciela Sądu Okręgowego w Gdańsku, wyrażenie przez osobę ściganą zgody na przekazanie nie może mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia wątpliwości dotyczących konstytucyjności art. 607t 1 k.p.k. Niemniej ewentualne wyeliminowanie z porządku prawnego kwestionowanego przepisu mogłoby prowadzić do rozbieżności w praktyce orzeczniczej sądów, jeśli uznałyby one, że zgoda obywatela polskiego jest traktowana jako rozwiązanie konfliktu z art. 55 ust. 1 Konstytucji. 2. Przedstawiciel Sejmu podtrzymał stanowisko Marszałka Sejmu wyrażone w piśmie z 13 kwietnia 2005 r. Odpowiadając na pytanie Trybunału, przyznał, że pracom nad nowelizacją k.p.k. towarzyszyły wątpliwości dotyczące zgodności rozpatrywanych propozycji z art. 55 ust. 1 Konstytucji. Ostatecznie zostały one rozstrzygnięte przyjęciem poglądu, iż doprecyzowanie w ustawie, co jest ekstradycją, a co ENA, spowoduje, że implementowana instytucja przekazania nie naruszy Konstytucji. W ocenie przedstawiciela Sejmu, skutki prawne orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego hipotetycznie stwierdzającego niezgodność z Konstytucją kontrolowanej normy polegałyby na tym, że obywatele polscy nie mogliby być przekazywani w ramach ENA, a parlament musiałby dostosować prawo do art. 55 ust. 1 Konstytucji. 3. Pomimo, iż przedstawiciel Sądu Okręgowego w Gdańsku doprecyzował pytanie prawne, przedstawiciel Prokuratora Generalnego w pełni podtrzymał stanowisko zawarte na piśmie, w tym również w zakresie zawartego w nim wniosku o umorzenie. Omawiając dotychczasową praktykę stosowania przepisu k.p.k. poddanego kontroli w niniejszej sprawie, przedstawiciel Prokuratora Generalnego wskazał, że do 14 kwietnia 2005 r. sądy polskie 11838/05 HGN/ld 20

21 podjęły decyzje o przekazaniu zagranicznym organom sądowym 12 obywateli polskich (w 9 przypadkach postanowienia zostały wykonane, w 3 pozostają w zawieszeniu). W tym samym trybie inne państwa przekazały Polsce jedną osobę mającą obywatelstwo polskie i niemieckie. Przedstawiciel Prokuratora Generalnego potwierdził, że wątpliwości dotyczące konstytucyjności nowelizacji k.p.k. rozważane były zarówno w Sejmie, jak i na wcześniejszych etapach prac legislacyjnych. Ustawodawca nie skorzystał jednak z innych rozwiązań (jak choćby różnego rodzaju okresy adaptacyjne), uznając, że proponowany przez rząd tryb i sposób implementacji decyzji ramowej mieści się w obowiązującym porządku prawnym. Rozważając konsekwencje potencjalnego odroczenia terminu utraty mocy obowiązującej przez art. 607t 1 k.p.k., w przypadku uznania go przez Trybunał za niezgodny z Konstytucją, przedstawiciel Prokuratora Generalnego wyraził opinię, iż do dnia określonego w orzeczeniu niekonstytucyjny przepis obowiązywałby i winien być stosowany przez sądy. 4. Wszyscy uczestnicy postępowania pozytywnie ocenili instytucję przekazania na podstawie ENA, widząc w niej instrument adekwatny do obecnego etapu rozwoju stosunków społecznych i związanej z nim przestępczości (zwłaszcza zorganizowanej i mającej transgraniczny charakter), a jednocześnie zapewniający prawidłowy i efektywny wymiar sprawiedliwości oraz gwarantujący wysoki standard ochrony praw i wolności jednostki w toku postępowania sądowego. 5. W rozprawie wzięli udział również przedstawiciele Ministra Spraw Zagranicznych. Przypomnieli istotę decyzji ramowej w systemie źródeł prawa Unii Europejskiej oraz skutki ewentualnego jej niewykonania przez państwa członkowskie UE. Wskazali, że dla uniknięcia negatywnych konsekwencji wynikających z ewentualnego naruszenia obowiązku prawidłowej implementacji decyzji ramowej z 13 czerwca 2002 r. Polska (zgodnie z prawem traktatów i prawem unijnym) mogłaby: 1) wnioskować o zawieszenie stosowania wobec niej ww. decyzji ramowej lub 2) wystąpić z inicjatywą zmiany ww. decyzji ramowej, co jednak w obu przypadkach wymagałoby jednomyślnej zgody pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej. Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje: III 1. Ocena zasadności przedstawionego w pytaniu prawnym zarzutu wymaga uprzedniego przedstawienia regulacji zawartych w kodeksie postępowania karnego, które dotyczą przekazania 11838/05 HGN/ld 21

22 osoby ściganej, będącej polskim obywatelem, na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, w tym przede wszystkim przepisu stanowiącego przedmiot kontroli w niniejszej sprawie W wyniku nowelizacji k.p.k. dokonanej ustawą z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 69, poz. 626), której celem było wykonanie decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi (o czym dalej), przyjęto koncepcję wprowadzenia do kodeksu dwóch nowych rozdziałów: rozdziału 65a, regulującego sytuacje, w których ENA zostaje wydany przez sądy polskie, oraz rozdziału 65b, regulującego sytuacje, w których państwa członkowskie UE występują do Polski z ENA. Równocześnie wprowadzono do k.p.k. definicję ekstradycji, wskazując, że na gruncie prawa polskiego ekstradycja to inna instytucja prawna niż przekazanie osoby na podstawie ENA (art. 602 k.p.k.) Przedmiotem postępowania Sądu Okręgowego w Gdańsku (zainicjowanego wnioskiem Prokuratury Okręgowej) jest przekazanie państwu członkowskiemu UE (Królestwu Niderlandów) ściganej nakazem europejskim obywatelki polskiej, w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania karnego. Tak petitum, jak i uzasadnienie pytania prawnego wskazują jednoznacznie, że kwestią budzącą wątpliwości sądu w zakresie zgodności z art. 55 ust. 1 Konstytucji jest dopuszczalność przekazania w tym trybie obywatela polskiego. Niemniej przepisem określonym jako przedmiot kontroli w petitum pytania prawnego był pierwotnie cały art. 607t k.p.k., który w 1 ustanawia dodatkowy (fakultatywny) warunek, od spełnienia którego sąd polski może uzależnić przekazanie osoby będącej polskim obywatelem, a w 2 określa konsekwencje skazania tej osoby w państwie wydania ENA. Analiza sformułowanego w pytaniu prawnym zakresu kontroli prowadzi jednak do konkluzji, że zakwestionowana przez sąd treść normatywna zawarta jest jedynie w 1 art. 607t k.p.k. Również doprecyzowanie pytania prawnego dokonane na rozprawie przez przedstawiciela Sądu Okręgowego w Gdańsku przesądza o tym, że przedmiot badania w niniejszej sprawie stanowi 1 art. 607t k.p.k. w zakresie, w jakim zezwala na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania W niektórych opiniach eksperckich i opracowaniach naukowych wyrażane są wątpliwości dotyczące zgodności z art. 55 Konstytucji instytucji przekazania na podstawie ENA nie tylko obywatela polskiego, lecz także osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy 11838/05 HGN/ld 22