Projekt KOMUNIKAT PRASOWY

Transkrypt

1 KOMUNIKAT PRASOWY Projekt W drugiej połowie 2004 roku Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, we współpracy z zespołem badawczym Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, kierowanym przez pani profesor Halin Szulce, przeprowadził badania nt. Koncentracja i konkurencja w handlu artykułami spoywczymi i artykułami powszechnego uytku w Polsce, ze szczególnym uwzgldnieniem sieci handlowych. Badania miały na celu dostarczenie specyficznej, odpowiadajcej potrzebom Urzdu, wiedzy. Chodziło przede wszystkim o dane niezbdne w postpowaniach zwizanych z ocen zgłaszanych Urzdowi fuzji i przej w tym sektorze oraz o wiedz pozwalajc na ocen, czy istniej podstawy do administracyjnej interwencji w przypadkach naruszania prawa konkurencji przez operatorów sieci handlowych. Nie mniej istotnym celem badania była weryfikacja niektórych sygnałów o niepokojcych zakłóceniach konkurencji na tym rynku, płyncych zwłaszcza od dostawców sieci handlowych. W ramach tego badania Urzd rozesłał do 263 podmiotów (43 operatorów sieci handlowych, 100 jednostek handlowych funkcjonujcych w sieciach handlowych i 120 dostawców sieci handlowych) ankiety opracowane przez zespół badawczy AE. Odesłane ankiety, po ich zakodowaniu w sposób uniemoliwiajcy identyfikacj badanych przedsibiorców oraz wyłczeniu informacji mogcych stanowi ich tajemnic, udostpniono zespołowi badawczemu Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, dla ich statystycznej analizy i sporzdzenia raportu. W wyniku tak okrelonej współpracy powstały dwa raporty podstawowy, sporzdzony przez ten zespół oraz uzupełniajcy, wykonany przez UOKiK, zawierajcy analiz danych temu zespołowi nieujawnionych Poniej przedstawiamy waniejsze ustalenia bada, z podziałem na wyrónione w nich obszary badawcze: koncentracja w handlu wielkopowierzchniowym, narzdzia konkurencji operatorów sieci handlowych oraz relacje sieci handlowych z dostawcami. Koncentracja w handlu wielkopowierzchniowym: badani operatorzy sieci detalicznych prowadzili łcznie 7100 jednostek handlowych, w tym:

2 3986 sklepów osiedlowych badania, według szacunków, objły 33% jednostek handlowych tego segmentu, działajcych w sieciach majcych przynajmniej regionalny zasig, 1005 sklepów dyskontowych - badania objły 100% ogólnej liczby tej grupy sklepów, 1907 supermarketów, czyli ok. 93% ogólnej liczby supermarketów, hipermarketów (bez hurtowni), czyli ok. 76% ogólnej liczby hipermarketów. z punktu widzenia wymogów definiowania rynku właciwego w postpowaniach antymonopolowych, okrelonych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, hipermarkety, supermarkety, sklepy dyskontowe oraz sklepy osiedlowe i inne rozproszone punkty handlowe prowadzce detaliczny handel artykułami spoywczymi s rynkami odrbnymi (w terminologii ustawy: odrbnymi rynkami produktowymi). Podobnie, w zakresie handlu hurtowego artykułami spoywczymi odrbne rynki stanowi hurtownie typu cash&carry oraz klasyczne hurtownie. Badania potwierdziły celowo stosowania w polskich warunkach segmentacji tego rynku, jaka została ustalona w orzecznictwie europejskim. W postpowaniach z zakresu ochrony konkurencji naley bada udział przedsibiorców zarówno we właciwych segmentach rynku lokalnego, jak i krajowego. niektórzy z ankietowanych operatorów detalicznych zarzdzali wicej ni jedn sieci, i tak np.: i. w grupie Carrefour funkcjonuj sieci: Champion, Globi i Carrefour, ii. w grupie Casino Geant, Leader Price, iii. w grupie Tesco Tesco, Savia, iv. w grupie Ahold Albert, Hypernova, v. w grupie Lidl & Schwartz Lidl, Kaufland. Wród ankietowanych sieci handlowych z wyłcznym (jednorodnym) akcjonariuszem/udziałowcem zagranicznym, najczciej wród spółek sprawujcych kontrol nad dan sieci wystpował kapitał niemiecki (5 sieci detalicznych + 2 sieci hurtowni). Pozostały przedstawiał si nastpujco: kapitał francuski (6 sieci detalicznych), kapitał holenderski (4 sieci detaliczne), kapitał duski (1 sie detaliczna), kapitał brytyjski (2 sieci detaliczne), kapitał portugalski (1 sie detaliczna). 2

3 Natomiast wyłczny kapitał polski zaangaowany był w 20 badanych sieciach. segmenty super- i hipermarketów mona zaliczy do rynków rednioskoncentrowanych (wskanik HHI w przedziale ) 1, natomiast sklepów dyskontowych wysokoskoncentrowanych (w roku 2003 HHI 4152). Wskanik HHI dla poszczególnych segmentów rynku HHI typ sieci 2003r. 2002r. hipermarkety supermarkety sklepy dyskontowe W 2003 roku poziom koncentracji rynkowej we wszystkich segmentach rynku uległ zmniejszeniu - wskanik HHI zmniejszył si, najbardziej w segmencie sklepów dyskontowych (o 22%). Ju to wskazuje, e rynki handlu detalicznego artykułami spoywczymi s nadal rynkami rozwijajcymi si. Mona wic oczekiwa dalszych nowych wej na rynek znaczcych, w skali wiatowej, operatorów sieci handlowych. Nasili si równie tendencja wkraczania przedsibiorców działajcych w segmencie hipermarketów i supermarketów do segmentów sieci o mniejszej skali działalnoci handlowej (supermarketów i sklepów dyskontowych). T tez mona wyprowadzi z deklaracji badanych przedsibiorców, co do dalszych ich planów rozwojowych. Wikszo z nich wskazuje na zamierzenia rozbudowy ich sieci handlowych, przy czym najsilniej rozwijajcymi si segmentami tego rynku bd: rynek sklepów dyskontowych oraz supermarketów. Zewntrzne analizy wskazuj (tendencja ta nie została odnotowana w badaniach), e jedynie segment hipermarketów osignł ju tak duy stopie nasycenia, e nie naley oczekiwa znaczcych wej na ten segment rynku i powstawania znaczcej iloci nowych jednostek handlowych, chocia w obrbie tego segmentu rynku zachodzi bd dalsze procesy konsolidacji. w badaniach nie ustalano udziałów poszczególnych sieci handlowych w odpowiednich dla nich segmentach rynków lokalnych. Badania uwzgldniały wyłcznie ogólnokrajowy zasig rynku. Jedynie w segmencie sklepów dyskontowych funkcjonuje podmiot majcy w tym segmencie pozycj dominujc jest nim Biedronka, majca udział: 60% -70% (gdy udział ten 1 HHI - indeks koncentracji (Hirschman Herfindahl Undex) miara poziomu koncentracji stosowana w postpowaniach antymonopolowych, liczony jako suma kwadratów udziałów wszystkich uczestników rynku. Rynki uwaa si za majce niski poziom koncentracji, jeeli HHI jest nisze od 1200 punktów. W sytuacji pełnego monopolu indeks ten wynosi

4 mierzony jest zarówno iloci sklepów, jak i obrotami, powierzchni sprzeday oraz zatrudnieniem). 2 W pozostałych segmentach rynku najwikszymi operatorami sieci byli: - w segmencie hipermarketów Tesco (z udziałami, mierzonymi obrotami, powierzchni sprzeday i liczb sklepów, w wielkoci od 10% do 20%) oraz Kaufland (z udziałem, mierzonym liczb sklepów, na poziomie 10%-20%) - segmencie supermarketów Albert i grupa operujca sieciami Champion i Globi (wszystkie z udziałami, mierzonymi obrotami, na poziomie 20%-30 %, a powierzchni sprzeday z udziałami 10%-20%; wyróniajco duym operatorem jest równie Intermarche, z udziałem, mierzonym powierzchni sprzeday, na poziomie 10%-20%. - najwikszym operatorem w segmencie sklepów osiedlowych jest Lewiatan posiadajcy sie ponad 1600 sklepów z udziałem 10% - 20% (pod wzgldem zarówno liczby sklepów, jak i obrotów) oraz abka, posiadajca ponad 1200 sklepów, której udział w rynku wynosi 10% -20% (liczba sklepów i obroty). analiza przyjmujca punkt widzenia dostawców sieci handlowych, czyli ujmujca cały rynek sklepów wielkopowierzchniowych jako cało (bez segmentacji), wskazuje, i zarówno w odniesieniu do liczby posiadanych sklepów jak i wysokoci obrotów, adna z badanych sieci nie posiada na rynku pozycji dominujcej. Najwiksze podmioty na rynku posiadały w 2003r., w zalenoci od kryterium: Lewiatan 0% - 10% udziału (kryterium - ilo sklepów), grupa Tesco 10% - 20% udziału (kryt. - obroty). W 2002r. liderem pod wzgldem obrotów była sie Biedronka z 10% - 20% udziałem. Jednoczenie, udziały rynkowe sieci posiadajcych najwiksze iloci sklepów (Lewiatan, abka, Sie 34-Rabat Pomorze, Biedronka) nie odpowiadaj udziałom pod wzgldem wysokoci obrotów (za wyjtkiem Biedronki). Łczny udział w rynku 4 najwikszych operatorów sklepów wielkopowierzchniowych (wskanik CR-4) 3 wyniósł w 2003r. ok.35,8%, a ,61%. Narzdzia konkurencji operatorów sieci handlowych t cz bada oparto na analizie odpowiedzi 43 operatorów sieci i 70 jednostek handlowych funkcjonujcych w ramach sieci. Jednostki te stanowiły celowo dobran prób sklepów, które przynajmniej formalnie były odrbnymi 2 Ze wzgldu na ochron danych, w niniejszym komunikacie udziały podano poprzez okrelenie przedziału procentowego, nie za w ich faktycznej wysokoci. 3 CR-4 ineks koncentracji, liczony jako suma udziałów 4 najwikszych uczestników rynku. 4

5 od organizatora sieci przedsibiorcami, a z sieciami wizała je umowa cywilna, np. franchisingowa. analiza wskaza operatorów sieci ich głównych konkurentów dowodzi, e najsilniej odczuwaj oni rywalizacj z sieciami operujcymi w tych samych segmentach rynku, tzn. hipermarkety wskazywały, e ich podstawowymi konkurentami s inne hipermarkety, operatorzy sieci supermarketów najsilniej odczuwały konieczno konkurowania z innymi supermarketami, itd. Analiza ta wskazuje, e w kadym typie badanych sieci handlowych mona wyróni grup trzech, czterech podmiotów, które stanowi główne zagroenie konkurencyjne dla pozostałych uczestników rynku. Nie oznacza to jednak, e sieci handlowe nie odczuwaj i nie prowadz walki konkurencyjnej z podmiotami działajcymi w innych segmentach rynku. kada sie wskazywana najczciej jako główny konkurent, w ramach hiper-, supermarketów oraz sklepów osiedlowych, posiada równie najwiksz liczb sklepów w tych grupach jednostek detalicznych. Naley równie zauway, e 9,1% badanych podmiotów w sektorze hipermarketów nie dostrzegało zagroe konkurencyjnych, podobnie reagowało 10,3% supermarketów, 7,6% sieci dyskontowych oraz a 22% sieci sklepów osiedlowych. Mona sdzi, e były w tej grupie zarówno jednostki o wyjtkowo silnej pozycji (liderzy) w danym sektorze, jak i podmioty wykazujce niedostateczn orientacj rynkow. konkurentami dla sieci s równie jednostki handlu niezalenego, czyli jednostki sklepowe funkcjonujce samodzielnie, A 58,1% badanych podmiotów wskazało, e konkuruje z handlem niezalenym, natomiast 37,2% udzieliło odpowiedzi negatywnej. Pewne zrónicowanie, w odpowiedzi na to pytanie, mona zaobserwowa w przekroju typów sieci handlowych. Najrzadziej na prowadzenie walki konkurencyjnej z jednostkami handlowymi nie funkcjonujcymi w ramach sieci wskazywali operatorzy hipermarketów (50% odpowiedzi wskazujcych na prowadzenie walki), czciej operatorzy sieci sklepów osiedlowych (58,3%), sieci supermarketów (61,1%) a najczciej operatorzy sklepów dyskontowych (66,7%). Tak wic najczciej wskazywali na konkurowanie z handlem niezalenym operatorzy sieci dyskontowych. Tymczasem specyfika działania tych sieci, która przejawia si przede wszystkim w bardzo agresywnej polityce cenowej, jest trudna do naladowania przez handel nie zorganizowany. Ma on niewielk sił przetargow w stosunku do swoich dostawców, co zmusza do stosowania cen stosunkowo wysokich Std te konkurencja midzy tymi dwoma typami podmiotów rynkowych, jak mona sdzi, powinna by bardzo 5

6 ograniczona. Tymczasem sieci sklepów osiedlowych stosunkowo rzadko wskazuj na zagroenie konkurencyjne ze strony sklepów funkcjonujcych samodzielnie. Mona było sdzi, e konkurencja w przypadku tych jednostek powinna mie, wiksze natenie poniewa formuła funkcjonowania tych dwóch typów podmiotów jest bardzo zbliona i przejawia si m.in. podobn powierzchni sprzedaow, zblionymi kryteriami lokalizacji czy szerokoci oraz głbokoci asortymentu. Mona sdzi, e owe anomalia łcz si z odmiennym wizerunkiem i mark wspomnianych odmiennych form handlu. cztery przesłanki odgrywaj główn rol w uznawaniu innych sieci za konkurentów s to: oferowany asortyment, działania promocyjne a przede wszystkim lokalizacja oraz ceny. Od tej reguły zaobserwowano dwa wyjtki. Pierwszy dotyczy sieci sklepów dyskontowych. W tej grupie sieci oferowany asortyment nie stanowi przesłanki uznawania ich za konkurentów. Jest to zapewne konsekwencj specyfiki tych sklepów, gdzie asortyment oraz sposób jego ekspozycji w miejscu sprzeday nie odgrywa najistotniejszej roli. Drugi wyjtek dotyczy sieci sklepów osiedlowych, gdzie istotn przesłank uznawania tych sieci za konkurentów jest poziom obsługi. Jest to zapewne zwizane z pewnym rodzinnym stylem działania tych sieci, których sklepy zlokalizowane s blisko miejsca zamieszkania. Najrzadziej wymienianymi, przez wszystkie sieci handlowe, przesłankami uznawania innych podmiotów za konkurentów były: forma organizacyjna oraz kraj pochodzenia organizatora sieci. walka konkurencyjna midzy sieciami jest prowadzona przy pomocy zrónicowanego instrumentarium w zalenoci od typu konkurenta, jednak najczciej wskazywanymi instrumentami walki konkurencyjnej s: szeroko asortymentu, obsługa, aktywno w zakresie promocji oraz poszukiwanie atrakcyjnych ródeł zaopatrzenia. Na uwag zasługuje bardzo niska pozycja ceny jako instrumentu konkurowania. W ramach sieci hiper- i supermarketów cena wymieniana była dopiero na szóstym miejscu pod wzgldem wanoci. Natomiast w ramach sieci sklepów dyskontowych na siódmym. Najwyej, bo na miejscu pitym, cena była wymieniana w ramach sieci sklepów osiedlowych. Relatywnie niska pozycja ceny jako instrumentu konkurowania moe wiadczy o ograniczeniu cenowej walki konkurencyjnej (wojny cenowej) pomidzy sieciami handlowymi. Wynika to z coraz wikszych trudnoci dalszego obniania cen a tym samym moliwoci wyróniania si na tle konkurentów. Odpowiedzi wskazuj, e walka konkurencyjna została przeniesiona w obszar asortymentu i obsługi. Wszystkie sieci handlowe wskazały te włanie instrumenty jako najczciej wykorzystywane w rywalizacji rynkowej. Powysza konstatacja nie oznacza jednak, e cena przestała by elementem walki konkurencyjnej. Analiza 6

7 odpowiedzi wczeniejszych wskazuje jednoznacznie, e cena stanowi istotn przesłank uznawania innych sieci za konkurentów. Mona jednak stwierdzi, e cena jest swego rodzaju punktem odniesienia w definiowaniu konkurentów, nie jest natomiast istotnym instrumentem walki z nimi. narzdziem konkurowania jest szeroko zakrojona promocja, w tym reklama, dajca duym sieciom znaczn przewag. Najczciej wykorzystywanym medium reklamowym jest prasa (88,4% wskaza), radio (76,7), rzadziej Internet (67,4%), bilboardy (62,8%), najrzadziej natomiast telewizja (51,2%) oraz inne media. Jako inne media wykorzystywane w akcjach reklamowych respondenci wymienili: gazetki promocyjne (reklamowe), ulotki reklamowe, plakaty, TV kablowa, mobile. Wykorzystanie mediów reklamowych w przekroju sieci handlowych przedstawia tabela. rodzaj sieci prasa radio telewizja bilboardy internet inne sieci hipermarketów 100,0 90,0 60,0 90,0 80,0 90,0 sieci supermarketów 88,9 77,8 44,4 50,0 66,7 61,1 sieci dyskontów 100,0 33,3 33,3 66,7 66,7 100,0 sieci osiedlowe 75,0 75,0 58,3 58,3 58,3 33,3 Zdecydowana wikszo operatorów sieci handlowych (95,3%) wskazała, e w ich przedsibiorstwach wykorzystywane s gazetki reklamowe wydawane regularnie. Jest to instrument relatywnie tani i skuteczny. Intensywna promocja jest wspierana licznymi degustacjami i pokazami. Te jednak formy promocji s wykorzystywane przede wszystkim przez sieci hipermarketów i supermarketów. aden z operatorów sieci sklepów dyskontowego nie wskazał na stosowanie tego narzdzia promocji. Najczciej oferowanymi usługami dodatkowymi s: moliwo zwrotu zakupionego towaru (81,4% odpowiedzi), moliwo wymiany zakupionego towaru (69,8%), udzielanie gwarancji (62,8%) oraz pomoc przy pakowaniu towarów przy kasie (55,8%). Koszty wymienionych usług s jednak ponoszone przez dostawców (z wyjtkiem pakowania), zatem ich wiadczenie przez sklep nie jest obarczone ryzykiem. Najrzadziej oferowana jest pomoc przy wnoszeniu zakupów do samochodu (9,3%) i bezpłatne linie autobusowe (23,3%). W przekroju typów sieci handlowych wiadczenie usług dodatkowych przedstawiało si w sposób zrónicowany: rodzaj sieci A B C D E F G H I sieci hipermarketów 90,0 100,0 80,0 80,0 80,0 50,0 70,0 10,0 sieci supermarketów 38,9 77,8 88,9 77,8 5,6 66,7 11,1 11,1 22,2 7

8 sieci dyskontów 0,0 66,7 66,7 33,3 sieci osiedlowe 0,0 8,3 75,0 58,3 25,0 58,3 16,7 8,3 16,7 A. sprzeda ratalna B. udzielanie gwarancji C. moliwo zwrotu zakupionego towaru D. moliwo zamiany zakupionego towaru E. dostarczenie towarów do domu F. pomoc przy pakowaniu towarów przy kasie G. wnoszenie do samochodu H. bezpłatne linie autobusowe I. inne jeli chodzi o autonomi jednostek handlowych nalecych do sieci zdecydowana wikszo decyzji w sieciach handlowych dokonywana jest centralnie. Jednak badania nie wykazały ani jednego obszaru, w którym wszystkie decyzje podejmowałaby centrala. Za najbardziej scentralizowany obszar decyzyjny naley uzna planowanie działa promocyjnych (83,7% respondentów stwierdziło, e w tym obszarze decyzje podejmowane s centralnie), ustalanie miejsca lokalizacji i wystroju wntrza (81,4% wskaza w obu przypadkach) oraz wybór ródeł zaopatrzenia (76,7% wskaza). Jedynym obszarem, w którym wikszo decyzji podejmuj jednostki handlowe jest rekrutacja oraz szkolenie personelu (tylko 27,9% respondentów stwierdziło, e decyzje w tym zakresie podejmowane s centralnie, wobec 44,2% wskazujcych na lokalne podejmowanie decyzji). Cech charakterystyczn jest równie to, e stosunkowo rzadko decyzje s podejmowane wspólnie przez operatora i jednostk handlow. Dotyczy to przede wszystkim lokalizacji. Wspólne podejmowanie decyzji jest powszechniejsze w obszarze kształtowania asortymentu (20,9% wskaza) oraz rekrutacji i szkolenia personelu (27,9% wskaza). Relacje sieci handlowych z dostawcami. ta cze bada jest wynikiem analizy odpowiedzi 104 dostawców sieci handlowych (ankiety rozesłano do 120 przedsibiorców) oraz konfrontacji tam zawartych opinii z odpowiednimi stwierdzeniami operatorów sieci handlowych. Dobór reprezentantów dostawców oparto na analizie wskaza operatorów, proszonych informacj o trzech najpowaniej dostawcach w kadej wyrónionej grupie asortymentowej. Dobór próby reprezentantów dostawców miał charakter celowy do badania wytypowano najczciej wskazywanych dostawców. Jej cz stanowili celowo wybrani lokalni dostawcy artykułów o najniszej trwałoci. jak ju wyej powiedziano, decyzje o wyborze dostawcy ma dla sieci handlowej charakter strategiczny, Decyzje tego typu s bowiem podejmowane 8

9 na bardzo wysokim szczeblu w organizacji. Najczciej jest to szczebel zarzdu sieci. W 23,3% przypadków decyzja podejmowana jest samodzielnie przez dział zakupów sieci. Decyzje te obejmuj produkty o niskiej trwałoci - kupowane lokalnie miso, drób, pieczywo, warzywa, itd. Warto zauway e takie rozwizania s stosowane we wszystkich rodzajach firm bez wzgldu na typ sieci. do najwaniejszych czynników wpływajcych na wybór dostawców zaliczy naley: jako produktów oraz poziom cen dostawcy. Na dalszych miejscach znalazły si takie czynniki jak organizacja i szybko dostaw, marka dostawcy oraz gotowo dostawcy do uczestnictwa w akcjach promocyjnych. Natomiast najmniejsze znaczenie przy wyborze dostawcy maj: lokalizacja magazynów dostawcy oraz wielko i kraj pochodzenia dostawcy. Badania nie potwierdziły hipotezy, e zagraniczni właciciele sieci preferuj zagranicznych dostawców. Tylko 16,5% operatorów, ale a 45,7% dostawców zauwaa rónic we współpracy z firmami polskimi i zagranicznymi. Mona zatem załoy, e poziom jakoci obsługi klienta w działach sprzeday dostawców polskich i zagranicznych jest zbliony. Natomiast wiksze rónice w poziomie obsługi wystpuj w przypadku działów zakupu w sieciach handlowych. Ankietowani dostawcy zwracali uwag na wyszy stopie profesjonalizmu w przypadku zagranicznych sieci handlowych, w szczególnoci: wiksz przejrzysto procedur i wyszy stopie specjalizacji pracowników, bardziej atrakcyjn polityk rabatow, lepsz wiedz o rynku (prowadz badania marketingowe) i lepsze zaplecze merchandisingowe. tylko 40% badanych operatorów sieci handlowych zadeklarowało, e posiada strategicznych dostawców, tj. dostawców których produkty/marki z załoenia powinny by dostpne w danej sieci. Stwarza to szanse dla mniejszych dostawców oraz takich, którzy nie posiadaj szczególnie wypromowanych marek (np. rózni polscy dostawcy). Ich aktywno w sferze sprzeday moe przyczyni si do podpisania umowy i wejcia do danej sieci. Teza ta znalazła potwierdzenie w badaniach dostawców, bowiem 63% ankietowanych dostawców zadeklarowało, e posiada własnych strategicznych odbiorców, czyli takich w których sklepach produkty dostawcy powinny by dostpne. Tak wic mona stwierdzi, e dostawcy wykazuj wiksz aktywno w procesie poszukiwania odbiorców, ni sieci poszukujc dostawców, co z kolei moe by przejawem wikszej siły przetargowej sieci handlowych. trwało współpracy jest jedn z podstawowych miar relacji pomidzy partnerami handlowymi. Tymczasem a 44,6% dostawców zadeklarowało, e w ostatnich 3 latach zrezygnowali ze współpracy z jak sieci handlu detalicznego w Polsce. wiadczy to o relatywnie niestabilnej sytuacji w tym zakresie. Jako najwaniejsze przyczyny zaprzestania współpracy dostawcy 9

10 wskazywali: zbyt wysokie wymagania cenowe oraz wygórowane dania sieci w zakresie budetu na promocje. wanym aspektem współpracy w kanale dystrybucji jest take obsługa reklamacji. Badania pokazuj, e reklamacje nie stanowi ródła konfliktów pomidzy uczestnikami łacucha dostaw. Dostawcy z reguły maj opracowane szczegółowe procedury postpowania dotyczce reklamacji. Procedury te s bardzo podobne w przypadku rónych dostawców. istotnym zjawiskiem zauwaalnym na polskim rynku detalicznym jest rosnce znaczenie marek handlowych czyli produktów sprzedawanych pod mark, której włacicielem jest sie handlowa. Przeprowadzone badania przyniosły w tym zakresie bardzo interesujce wyniki, bowiem a 60% ankietowanych dostawców wytwarza produkty, które póniej s sprzedawane w sieciach pod markami handlowymi sprzedawcy. Mona zatem uzna, e odsetek ten jest bardzo wysoki. Asortyment marek handlowych te jest bardzo szeroki, przy czym zdecydowanie dominuj w tym przypadku artykuły ywnociowe. Zjawisko to z jednej strony moe by potencjalnym ródłem konfliktów pomidzy porednikiem a producentem w kanale dystrybucji. Jednak z drugiej strony zlecanie przez sieci handlowe produkcji wybranych marek poszczególnym dostawcom, moe by uznane za czynnik integrujcy kanał dystrybucji i pogłbiajcy współprace pomidzy sieciami handlowymi a niektórymi producentami. a 43% dostawców zadeklarowało, i spotyka si z sytuacj, gdy ceny detaliczne s narzucane przez sieci handlu detalicznego. Z kolei w stosunkach hurtownie dostawcy wiksz sił przetargow w kształtowaniu poziomu cen maj dostawcy. 31% dostawców zadeklarowało, e zdarza si, e ich produkty s sprzedawane w sklepach sieciowych po cenach niszych od cen fabrycznych. Jest to kolejny przykład wikszej siły przetargowej sieci handlowych. Dostawców poproszono take o odpowied na pytanie, czy w umowach z organizatorami sieci handlowych lub odbiorcami bdcymi członkami sieci handlowych byli zobowizywani do udzielenia gwarancji, e aden z pozostałych odbiorców nie uzyska cen niszych ni wynegocjowane z danym operatorem. Wspomniane klauzule s wykorzystywane przez zdecydowan mniejszo dostawców. Cz dostawców deklarowała take, e spotyka si z tego rodzaju propozycjami ze strony sieci handlowych, jednak propozycje te s odrzucane w procesie negocjacji. 10

11 sporód rónych rodzajów rabatów operatorzy zdecydowanie najczciej korzystaj z rabatów wartociowych czyli liczonych od wielkoci faktury. zarówno operatorzy jak i dostawcy zadeklarowali, e przecitna długo rzeczywistego terminu zapłaty za dostarczone towary mieci si w przedziale od 30 do 44 dni. Przy czym w przypadku sieci sklepów dyskontowych oraz w mniejszym stopniu w przypadku zorganizowanych sieci hurtowych faktyczny termin zapłaty był dłuszy od terminu zapisanego w umowie. Naley podkreli, e wyniki bada stoj w sprzecznoci z wieloma sygnałami z rynku dotyczcymi drastycznego wydłuania terminów płatnoci przez operatorów przy zapłacie za towar dostawcom. Nie zmienia to jednak faktu, e ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U ) nie jest pełni respektowana przez operatorów sieci handlowych. 11

12 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 umowna długo kredytu faktyczna długo kredytu 45,1 37,7 38,4 35,2 34,9 29,6 47,8 42,5 43,4 39,2 Sieci hipermarketów Sieci supermarketów Sieci sklepów dyskontowych Hurtownicy zorganizowani Hurtownicy niezaleni Przecitna długo terminu zapłaty dostawcom kolejny newralgiczny punkt w relacjach pomidzy dostawcami a sieciami handlowymi stanowi organizacja akcji promocyjnych. Take w tym przypadku 12

13 widoczna jest przewaga sieci handlowych bowiem, a 40% dostawców zadeklarowało, e spotkało si z praktykami wymuszania organizacji minimalnej liczby akcji promocyjnych. Tego typu rozwizania stosowane s przez prawie wszystkie sieci handlowe i stanowi element umowy. Dodatkowo a 28% dostawców spotkało si z sytuacj, w której obciani byli kosztami nie zamówionych promocji, czyli promocji zorganizowanych we własnym zakresie przez sieci handlowe. jednym z przejawów siły przetargowej w kontaktach handlowych jest narzucanie własnego wzorca umowy przez jedn ze stron. Zdecydowana wikszo dostawców zadeklarowała, e umowy przygotowywane na wzorcach narzucanych przez operatorów sieci handlowych, a ponad 23% ankietowanych dostawców deklaruje, e wszystkie wzorce podpisanych przez nich umów z sieciami handlowymi narzucone były włanie przez sie handlow. Poza tym na podstawie wyników bada mona stwierdzi, e: o 65% badanych operatorów zadeklarowało, e w swojej pracy wykorzystuje tylko jeden wzorzec umowy. dotyczy to przede wszystkim operatorów dyskontów oraz hipermarketów, o 55% badanych operatorów dokonało zmian we wzorcu umowy w ostatnich 2 latach. Zmiany te spowodowane s przede wszystkim zmianami w przepisach prawnych., o równie dostawcy posługuj si najczciej jednym wzorcem umowy wzorzec taki posiada i wykorzystuje około 80% ankietowanych dostawców, stosuje je jednak z innymi ni sieci handlowe odbiorcami. na podstawie wyników bada wyodrbniono rónego rodzaju opłaty które dostawcy s zmuszeni ponosi na rzecz sieci handlowych.. Opłaty te s równie przejawem siły przetargowej sieci. Tak wic, najczciej wykorzystywane opłaty dodatkowe, pobierane przez sieci to: o opłata za indeks czyli pojedynczy produkt, o opłata za wprowadzenie produktu na półk, o opłaty stałe najczciej liczone s jako procent od obrotów (z reguły 1-2%). W ich ramach producent lub hurtownia moe otrzyma bezpłatn promocj w gazetce lub przez akcj degustacyjn. o operatorzy pobieraj niekiedy jeszcze dodatkowe opłaty zwizane z audytem jakociowym w zakładzie produkcyjnym dostawcy oraz zwizane z rónymi akcjami promocyjnymi. 13

14 Opłaty te stanowi najczciej kwestionowany warunek umów z sieciami handlowymi. kady z ankietowanych dostawców był równie proszony o wskazanie trzech operatorów sieci, z którymi współpraca układa mu si najlepiej i trzech, których uznaje za najgorszych w tym zakresie. Pytanie to dostawcom zadano mimo obawy, e najliczniej wskazywane bd sieci majce najwiksz liczb placówek handlowych. Uzyskane odpowiedzi nie potwierdziły tych obaw. Sieci sklepów osiedlowych i supermarketów majce najbardziej rozbudowan sie handlow nie były wskazywane najczciej. Takimi były sieci zaliczane do majcych najwikszych obroty. 14