Raport nt. ryzyka FILAR III UMOWY BAZYLEJSKIEJ II. 1.1 Misja i cele Mapa ryzyka w Dexia Fundusze własne...

Transkrypt

1 Raport nt. ryzyka Spis treści 2008 FILAR III UMOWY BAZYLEJSKIEJ II Wstęp Cele i polityka zarządzania ryzykiem Misja i cele Zasady funkcjonowania i organizacji dotyczące ryzyka Mapa ryzyka w Dexia Fundusze własne a adekwatność kapitałowa Fundusze własne Wymagania kapitałowe w zaleŝności od rodzaju ryzyka Adekwatność kapitałowa Istotne bankowe podmioty podporządkowane Ryzyko kredytowe Zarządzanie ryzykiem kredytowym i zasady funkcjonowania Ekspozycja związana z ryzykiem kredytowym Trwała utrata wartości, przeterminowanie i związane z tym rezerwy Techniki zmniejszania ryzyka kredytowego Metody AIRB Metody Standardowe Ryzyko kontrahenta z tytułu instrumentów pochodnych Ryzyka kredytowe Filaru II Ryzyko rynkowe i związane z zarządzaniem aktywami i pasywami Ryzyko rynkowe Ryzyko związane z zarządzaniem aktywami i pasywami Ryzyko operacyjne Zarządzanie ryzykiem operacyjnym i zasady funkcjonowania Ujęcie w Umowie Bazylejskiej II Pozostałe rodzaje ryzyk Ryzyko behawioralne Ryzyko związane z prowadzoną działalnością Ryzyko strategiczne Ryzyko utraty reputacji... 60

2 6.5. Ryzyko modelu Ryzyko emerytalne Szczególne ryzyko ubezpieczeniowe Koncentracja na ekspozycji w kapitałowe papiery wartościowe Ujęcie w Umowie Bazylejskiej II a zasady rachunkowości Ekspozycja w kapitałowe papiery wartościowe Zyski lub straty Koncentracja na działalności dotyczącej sekurytyzacji Cele i role pełnione przez Dexia Ujęcie w Umowie Bazylejskiej II a zasady rachunkowości Działalność sekurytyzacyjna prowadzona jako Inicjator Działalność sekurytyzacyjna prowadzona jako Inwestor Załącznik Lista akronimów Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 2/72

3 Wstęp Umowa Bazylejska II Umowa Bazylejska II jest nazwą przyjętą dla zmienionej wersji regulacji z roku 1988 definiującej wymogi kapitałowe określone dla instytucji bankowych. Głównym zadaniem nowej umowy kapitałowej ( Umowa Bazylejska II ) określonym przez Komitet Bazylejski ds. Nadzoru Bankowego jest poprawa regulacji w celu i) dalszego wzmacniania kondycji i stabilności międzynarodowego systemu bankowego, ii) wspomagania przyjęcia przez sektor bankowy bardziej surowych praktyk dotyczących zarządzania ryzykiem, oraz iii) zapobiegania wystąpienia jakiegokolwiek nierównego traktowania banków działających na międzynarodowych rynkach przez obowiązujące przepisy. Aby osiągnąć powyŝsze cele, Umowa Bazylejska II opiera się na trzech filarach: Filar pierwszy minimalne wymogi kapitałowe określa sposób, w jaki instytucje bankowe dokonują wyliczenia wymogów kapitałowych określonych obowiązującymi regulacjami w celu pokrycia ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego i ryzyka operacyjnego. Nowe regulacje określają odmienne metody oceny ryzyka kredytowego (3 metody: Standardowa, Metoda Wewnętrznych Ratingów oraz Zaawansowana Metoda Wewnętrznych Ratingów), ryzyka rynkowego (2 metody: Metoda Standardowa i Metoda Wewnętrznych Modeli) oraz ryzyka operacyjnego (3 metody: Metoda Podstawowego Wskaźnika, Metoda Standardowa oraz Zaawansowana Metoda Pomiaru). Filar drugi proces przeglądu nadzorczego zapewnia krajowym instytucjom nadzorczym metodologię mającą pomóc im w dokonywaniu oceny adekwatności kapitałowej kapitału wewnętrznego banków, który ma słuŝyć pokryciu ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego i ryzyka operacyjnego, a takŝe innych rodzajów ryzyka, które nie zostały uwzględnione w pierwszym filarze, jak np. ryzyko koncentracji. Filar trzeci dyscyplina rynkowa ma stanowić zachętę do wprowadzania dyscypliny rynkowej poprzez opracowanie całego zestawu wymogów odnośnie ujawniania jakościowych i ilościowych informacji dotyczących ryzyka, które pozwolą uczestnikom rynku dokonywać lepszej oceny kapitału, ekspozycji na ryzyko, procesów oceny ryzyka, a tym samym adekwatności kapitałowej danej instytucji. W niniejszej publikacji omówione zostały wymagania określone w filarze trzecim. Dexia prowadzi bliskie konsultacje na szczeblu krajowym i międzynarodowym odnośnie zmian Dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych, w szczególności w sprawie wzmocnienia nadzoru w Europie. WdraŜanie Umowy Bazylejskiej II Filar I Ryzyko kredytowe zatwierdzenie Zaawansowanej Metody Wewnętrznych Ratingów AIRB Wniosek o zatwierdzenie dla Dexia został pomyślnie przedstawiony do ostatecznej decyzji Zarządowi Komisji ds. Bankowości, Finansów i Ubezpieczeń przed 18 grudnia 2007 roku. Tym samym, począwszy od 1 stycznia 2008 roku, Dexia ma prawo stosować Zaawansowaną Metodę Wewnętrznych Ratingów (Metoda AIRB) w celu określania swoich statutowych wymogów kapitałowych w odniesieniu do Filaru I Umowy Bazylejskiej II oraz odnośnie ryzyka kredytowego i dla wyliczania swoich współczynników wypłacalności. Przyjęcie wniosków dotyczy wszystkich podmiotów i jednostek zaleŝnych wchodzących w skład Grupy Dexia, które mają swoje siedziby w Państwie Członkowskim Unii Europejskiej i które podlegają przepisom Dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych. Zatwierdzenie powyŝszej metody zostało uzyskane po przeprowadzeniu wytęŝonych prac zarówno od strony metodologicznej wewnętrzne modele zostały w znacznej mierze zmienione tak, by były zgodne z Umową Bazylejską II jaki i systemów informatycznych, które równieŝ musiały zostać usprawnione, tak by spełniały całą serię wymagań określonych w Umowie Bazylejskiej II dotyczących zbierania, konsolidowania i przetwarzania danych. Dexia podjęła równieŝ decyzję o utrzymaniu Metody Standardowej w odniesieniu do niektórych portfeli, w przypadku których metoda ta jest w szczególności zalecana przez Umowę Bazylejską II, takich jak małe przedsiębiorstwa, portfeli nie mających istotnego znaczenia, portfele dotyczące wygaszanej działalności lub które mają zostać sprzedane albo w odniesieniu do portfeli i podmiotów dla których Dexia przyjęła etapowe wdraŝanie Metody AIRB. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 3/72

4 Ryzyko rynkowe W odniesieniu do ryzyka rynkowego, Dexia wylicza swoje wymogi kapitałowe w oparciu o Metodę Wewnętrznych Modeli dla ogólnego ryzyka stopy procentowej i ryzyka kursowego oraz w oparciu o Metodę Standardową dla szczególnego ryzyka stopy procentowej i ryzyka kapitału własnego (zarówno ogólnego, jak szczególnego ryzyka). W przyszłości, Dexia zamierza stosować Metodę Wewnętrznych Modeli dla ryzyka kapitału własnego. Ryzyko operacyjne W przypadku ryzyka operacyjnego, Dexia stosuje Metodę Standardową. Dokument informacyjny został przedstawiony organowi regulacyjnemu w czerwcu 2007 roku. Sprawozdawczość dotycząca zdarzeń incydentalnych jest obecnie realizowana w odpowiednim tempie, proces Samooceny i Kontroli Ryzyka (RCSA) obejmuje juŝ cały bank, w tym takŝe zagraniczne podmioty zaleŝne i oddziały. Sprawozdawczość COREP Sprawozdawczość COREP (wspólna sprawozdawczość dotycząca współczynnika wypłacalności w ramach Umowy Bazylejskiej II, obejmuje informacje ostroŝnościowe dotyczące ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego i ryzyka operacyjnego oraz odnośnie ujawniania ilościowych informacji) jest sporządzana dzięki ścisłej współpracy róŝnych podmiotów w Grupie. Jej wdraŝanie oznacza znaczącą poprawę tak jakości danych, jak i zasobów technicznych, z uwagi na róŝnorodność stosowanych krajowych formatów. Terminy przygotowywania danych zostały w ciągu roku stopniowo skrócone; przy czym dalsze ich skrócenie, zgodne z europejską harmonizacją, będzie stanowić istotne wyzwanie w roku Filar II Reforma Umowy Bazylejskiej II nie ogranicza się do wyliczania wielkości statutowego kapitału w odniesieniu do ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego i ryzyka operacyjnego. Filar II wymaga od banków, by przedstawiły odpowiedni proces odnośnie adekwatności kapitałowej zapewniający, Ŝe adekwatny kapitał będzie odpowiadać profilowi ryzyka. Utworzono wewnątrzgrupowy zespół projektowy w celu zapewnienia przestrzegania wymogów określonych przez Filar II. Wniosek dotyczący Filaru II, który musiał być złoŝony zgodnie z Pismem Okólny PPB200715CPBCPA został przedłoŝony belgijskiej Komisji ds. Bankowości, Finansów i Ubezpieczeń. Metoda stosowana w ramach Filaru II jest zintegrowana z zarządzaniem bankiem (a w szczególności z procesem podejmowania decyzji w sprawie rodzajów ryzyka, sprawozdawczości, strategii komercyjnej i planów finansowych). Filar III Częstotliwość ujawniania informacji Od chwili stosowania Umowy Bazylejskiej II, tj. począwszy od dnia 1 stycznia 2008 roku, Dexia postanowiła podejść w sposób proaktywny do publikowania informacji ilościowej odnośnie wymogów obowiązujących od początku roku Publikacja taka została ogłoszona w dniu 14 maja 2008 roku. Począwszy od roku 2008 pełny dokument poświęcony filarowi trzeciemu (zawierający między innymi zarówno jakościowe, jak i ilościowe informacje) jest publikowany co roku, wraz z publikacją raportu rocznego. Niemniej jednak, kolejne wydania będą publikowane, jeŝeli Dexia uzna to za właściwe, ze względu na istotne zmiany w jej profilu ryzyka. Wsparcie Dexia udostępni dokument dotyczący Filaru III na swojej stronie internetowej ( Waluta Liczby zawarte w poniŝszych tabelach są podane w milionach Euro (EUR), o ile nie zaznaczono inaczej. Zakres stosowania Wymogi dotyczące ujawniania informacji określone w Filarze III nowej kapitałowej Umowy Bazylejskiej II mają zastosowanie w przypadku konsolidacji na wyŝszym poziomie, wobec Grupy Dexia. Ta konsolidacja jest realizowana przez Dexia SA, z siedzibą przy 11 Place Rogier, B11210 Bruksela, Belgia. Zgodnie ze statutowym kapitałem, Dexia postanowiła powiązać zakres Filaru III z instytucjami bankowymi (w celu uzyskania dalszych informacji zob. punkt ). Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 4/72

5 Kryzys finansowy Informacje ujawnione w ramach Filaru III przedstawiają stan organizacji Dexia jeszcze przed kryzysem finansowym. Ostatnio miały miejsce istotne zmiany w organizacji Dexia. Na początku listopada 2008 roku, Dexia uruchomiła plan transformacji. W świetle nowego rozwoju sytuacji na rynku i istotnych zmian na bankowej mapie, rozpoczęto przegląd modelu działalności prowadzonej przez Dexia, strategii oraz profilu ryzyka. W dniu 14 listopada 2008, Dexia zawarła z Assured Guaranty Ltd umowę kupnasprzedaŝy dotyczącą zbycia FSA Holdings. Portfel Produktów Finansowych, który przede wszystkim obejmuje gwarantowane umowy inwestycyjne oraz instrumenty Global Funding realizowane dla marŝy netto, jest wyłączony ze sprzedaŝy FSA Holdings. Działalność ta będzie zostanie tym samym wyłączona z tej transakcji i stopniowo wygaszana, pod nadzorem Dexia. Belgia i Francja zgodziły się udzielić gwarancji na aktywa ujęte w Produktach Finansowych. Szczegółowe dane dotyczące portfela Produktów Finansowych nie są obecnie dostępne i dlatego teŝ nie zostały ujęte w informacjach ujawnionych w ramach Filaru III, za wyjątkiem danych dotyczących statutowego kapitału i wskaźnika adekwatności kapitałowej (proszę zapoznać się z częścią 2). Wycena portfela bankowego ZwaŜywszy na płynność rynków oraz zmniejszoną przewidywalność ruchów cen/spreadów w procesie wyceny, Międzynarodowa Rada ds. Standardów w Księgowości (IASB) dokonała zmiany MSR 39 oraz standardu IFRS 7, pozwalając podmiotom na przeklasyfikowanie papierów wartościowych z ksiąg handlowych czy dostępnych do sprzedaŝy. Dexia przygotowała modelowe wyceny, które przeprowadzono na koniec roku Przeklasyfikowane obligacje w pozycji Kredyty i NaleŜności Objęta amortyzacją rezerwa na pozycje dostępne do sprzedaŝy, według stanu na 30 września 2008 roku jest stosowana do wyliczenia rezerwy na pozycje do sprzedaŝy. JednakŜe, Modelowa Wycena stosowana w przypadku kredytów i naleŝności według lokalnych francuskich zasad GAAP i not do sprawozdań finansowych sporządzonych według Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (IFRS) opiera się na skorygowanej cenie rynkowej dla róŝnych parametrów, w zaleŝności od klasy aktywa i sektora rynku. Dla tych skorygowanych cen rynkowych określono limity, by nie pokazywać jakichkolwiek zmian cen mających miejsce po 30 czerwca 2008 roku. Obligacje sklasyfikowane jako dostępne do sprzedaŝy i w wycenione za pomocą Modelu Spready kredytowe stosowane dla pozycji wycenianych Modelową Metodą opierają się na wynikach testów warunków skrajnych wykonywanych w ramach Umowy Bazylejskiej II prawdopodobieństwa niedotrzymania warunków oraz straty z tytułu niedotrzymania zobowiązań oraz kosztów utrzymania płynności. Poszczególne wielkości wyceny posiadają limity, by nie pokazywać jakichkolwiek zmian cen mających miejsce po 30 września 2008 roku. Obligacje sklasyfikowane jako dostępne do sprzedaŝy oraz wycenione według wartości godziwej Ceny są wyliczane na podstawie cen rynkowych. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 5/72

6 1. Cele i polityka zarządzania ryzykiem 1.1 Misja i cele Głównymi celami Zarządzania Ryzykiem w Dexia są sprawowanie nadzoru nad globalną polityką oraz wytycznymi dotyczącymi ryzyka w Dexia, realizowane, pod nadzorem Zarządu Dexia lub wyspecjalizowanych komitetów ds. ryzyka, ustalanie limitów kredytowych i delegowanie uprawnień, ustalanie i kierowanie jednostką zajmującą się monitorowaniem ryzyka i procesami decyzyjnymi oraz wdroŝenie w całej Grupie metod oceny ryzyka dla kaŝdego rodzaju prowadzonej przez Dexia działalności i jej podmiotów prowadzących działalność operacyjną. Dexia wdroŝyła zintegrowane zarządzanie ryzykiem oparte o długofalową wartość dla akcjonariuszy. W tym teŝ celu, szeroki zakres ryzyk jest oceniany w ujęciu perspektywicznym w ramach regulacji określających moŝliwość podejmowania ryzyka, które uwzględniają róŝne negatywne scenariusze. 1.2 Zasady funkcjonowania i organizacji dotyczące ryzyka Na poniŝszym schemacie przedstawiono Organizację Zarządzania Ryzykiem w Dexia. Management Board = Zarząd RM Group = Zarządzanie Ryzykiem na poziomie Grupy Chief Risk Officer = Dyrektor ds. Ryzyka Validation Basel II = Walidacja Umowy Bazylejskiej II Validation Markets = Rynki Walidacji Validation Advisory Committee = Komitet Doradczy ds. Walidacji Group Risk Management Committee = Komitet Zarządzania Ryzykiem na poziomie Grupy DBL RM = Zarządzanie Ryzykiem DBL DBB RM = Zarządzanie Ryzykiem DBB DCL RM = Zarządzanie Ryzykiem DCL Risk Policy Committee = Komitet ds. Polityki Ryzyka Risk & Capital Mgt Committee = Komitet Zarządzania Ryzykiem i Kapitałem Management Credit Committee = Zarządczy Komitet Kredytowy Credit Risk Management = Zarządzanie Ryzykiem Kredytowym Entity Credit Risk Management = Zarządzanie Ryzykiem Kredytowym na poziomie Jednostki Credit Risk and Guidelines Committees = Komitety ds. Ryzyka Kredytowego i Wytycznych Credit Committee = Komitet Kredytowy Mkt & ALM Risk Management = Zarządzanie Ryzykiem Rynkowym oraz Aktywami i Pasywami Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 6/72

7 Entity Mkt & ALM Risk Management = Zarządzanie Ryzykiem Podmiotów Rynkowym oraz Aktywami i Pasywami Market Risk & Guidelines Committee = Komitet ds. Ryzyka Rynkowego i Wytycznych ALCO Group = Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami Grupy Operational Risk Management = Zarządzanie Ryzykiem Operacyjnym Entity Operational Risk Management = Zarządzanie Ryzykiem Operacyjnym na poziomie Jednostki Operational Risk Committee = Komitet ds. Ryzyka Operacyjnego Risk Concepts & Strategy = Koncepcje Ryzyka i Strategii Economic Capital Committee = Komitet ds. Kapitału Ekonomicznego Entity Risk Committees = Komitety ds. Ryzyka Podmiotu Method Committees = Komitety ds. Metodologii Transactions Committees = Komitety ds. Transakcji Zarządzanie ryzykiem Działające w Dexia Komitety ds. Ryzyka są zorganizowane i funkcjonują według tych samych zasad, jakie są stosowane odnośnie zarządzania, podejmowania decyzji czy teŝ ogólnego delegowania uprawnień. Zarządzanie to jest w pełni zgodne z wymaganiami Umowy Bazylejskiej II. Model kierowania strukturami ds. ryzyka w Dexia określa trzy rodzaje komitetów: Komitety ds. Polityki Ryzyka w Dexia; Komitety ds. Ryzyka Kredytowego w Dexia; Komitety ds. Rynku i Komitet ds. Zarządzania Aktywami i Pasywami w Dexia. Komitety ds. Polityki Ryzyka Komitet ds. Polityki Ryzyka koncentruje się na opracowywaniu polityki dotyczącej wszelkich rodzajów ryzyka dla całej Grupy oraz określaniu ogólnego profilu ryzyka dla róŝnych rodzajów działalności prowadzonych w ramach Grupy Dexia. Komitet ds. Polityki Ryzyka deleguje uprawnienia do Komitetu Walidacyjnego, Komitetów ds. Wytycznych dla kaŝdego z głównych rodzajów ryzyka (kredytowego, rynkowego i operacyjnego) oraz Komitetu ds. Zarządzania Ryzykiem i Kapitałem. Zadaniem tego ostatniego komitetu którym wspólnie kierują działy Zarządzania Ryzykiem i Finansów jest sprawowanie funkcji zarządczej odnośnie przyszłych potrzeb dotyczących ryzyka i dostępności kapitału, z punktu widzenia przepisów i prowadzonej działalności, w celu wsparcia strategii realizowanej przez Dexia. Komitety ds. Ryzyka Kredytowego Decyzje kredytowe są delegowane w oparciu o takie parametry, jak zaangaŝowanie kredytowe Grupy (w ujęciu nominalnym czy pod względem wykorzystania kapitału ekonomicznego), rodzaju kontrahenta i wewnętrznego ratingu ryzyka kontrahenta. W skład Komitetów ds. Ryzyka Kredytowego wchodzą między innymi Komitety Ratingowe, Komitety ds. ZaangaŜowań Pod Obserwacją oraz Komitetów ds. Kredytów w Sytuacji Nieregularnej. Komitet ds. Rynku oraz Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami Komitet ds. Rynku oraz Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami obejmują Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami Grupy oraz Komitet ds. Ryzyka Rynkowego i Wytycznych, które są odpowiedzialne za określanie parametrów ryzyka, zatwierdzanie propozycji nowych produktów, przegląd limitów dla ryzyka rynkowego oraz przeprowadzanie testów z wykorzystaniem danych historycznych i testów warunków skrajnych. Dodatkowo, na poziomie Grupy istnieją specjalistyczne komitety zajmujące się zarządzaniem ryzykiem. NajwaŜniejsze dodatkowe komitety to: Komitet Zarządzania Kredytami zatwierdzający transakcje kredytowe, decyzje odnośnie których nie zostały delegowane Grupie lub Komitetowi Kredytowemu danego Podmiotu; delegowane uprawnienia są przypisywane róŝnym komitetom w zaleŝności od rodzaju portfela. Komitet Zarządzania Ryzykiem Grupy (GRMC): w jego skład wchodzi Dyrektor ds. Ryzyka Grupy oraz głównych podmiotów (Dexia Bank Belgium, Dexia Credit Local i Dexia Banque Internationale a Luxembourg) oraz Zastępca Dyrektora ds. Ryzyka Grupy, jak równieŝ szefowie departamentów Zarządzania Ryzykiem Grupy (szef Zarządzania Ryzykiem Kredytowym Grupy, szef Zarządzania Ryzykiem Rynkowym Grupy, szef Zarządzania Ryzykiem Operacyjnym Grupy oraz szef Koncepcji i Strategii Grupy). Komitet spotyka się co miesiąc i zajmuje się wszystkimi waŝnymi tematami dotyczącymi zarządzania ryzykiem, takimi jak: organizacja Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 7/72

8 struktur zajmujących się ryzykiem, polityka i wytyczne dotyczące ryzyka, sprawozdawczość dotycząca ryzyka oraz ogólnoorganizacyjne projekty dotyczące ryzyka. Organizacja Organizacja Zarządzania Ryzykiem w Dexia jest skoncentrowana wokół dwóch obszarów: Funkcje zajmujące się ryzykiem o Zarządzanie Ryzykiem Kredytowym Ryzyko kredytowe jest potencjalną stratą (zmniejszeniem wartości aktywa i niewywiązaniem się z płatności), jaką Dexia moŝe ponieść z powodu pogorszenia się jakości kredytu udzielonego danemu kontrahentowi. Przy ocenie ryzyka kredytowego dotyczącego danego pojedynczego kontrahenta, Dexia bierze pod uwagę trzy elementy: Prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązań (PD Probability of Default): prawdopodobieństwo, Ŝe kontrahent nie wywiąŝe się ze swojego zobowiązania albo w ciągu całego okresu jego trwania lub w określonym horyzoncie czasowym, np. w ciągu roku. Ekspozycja kredytowa w momencie wystąpienia niewykonania zobowiązań (EAD Exposure at Default): Szacunkowa wielkość zaangaŝowanej kwoty w przypadku niewykonania zobowiązań w okresie niewykonania zobowiązań. Strata z tytułu niewykonania zobowiązań (LGD Loss Given Default): W przypadku zaistnienia niewykonania zobowiązań, róŝnica pomiędzy wartością zaangaŝowania przed wystąpieniem przypadku niewykonania zobowiązania a wartością zaangaŝowania odzyskaną w postępowaniu upadłościowym lub ugodowym. Główne cele Zarządzania Ryzykiem Kredytowym w Grupie Dexia obejmują sprawowanie nadzoru nad polityką ryzyka kredytowego i wytycznych w Dexia pod nadzorem Zarządu Dexia lub specjalistycznych komitetów ds. ryzyka, ustalanie limitów kredytowych i delegowanie uprawnień, nadzorowanie procesu podejmowania decyzji kredytowych oraz kierowanie Komitetami Kredytowymi Dexia, a takŝe wdraŝanie metod oceny ryzyka kredytowego w całej Grupie dla kaŝdej działalności Dexia i jednostek operacyjnych. Za codzienną działalność mającą zapewnić solidne i skuteczne zarządzanie ryzykiem kredytowym odpowiedzialność ponoszą poszczególne podmioty. W szczególności, kaŝdy podmiot jest odpowiedzialny za stosowanie polityki i wytycznych Grupy. o Zarządzanie Ryzykiem Rynkowym Ryzyko rynkowe to ryzyko poniesienia strat z powodu zmian poziomów cen rynkowych, zmian w płynności instrumentu, wahań zmienności cen rynkowych lub teŝ zmian w korelacjach pomiędzy instrumentami. Ryzyko rynkowe dotyczy zmian poziomu następujących parametrów, uwzględniając niestabilność cen (domniemaną niestabilność) oraz korelację cenową: stóp procentowych (ogólnych i szczególnych), kursów wymiany walut, cen akcji, cen towarów oraz płynności. Misja Zarządzania Ryzykiem Rynkowym Grupy Dexia obejmuje wprowadzanie w Ŝycie decyzji podjętych przez Zarząd w postaci polityki, wytycznych i procedur oraz nadzorowanie ich skutecznej realizacji. Zarządzanie Ryzykiem Rynkowym odpowiada równieŝ za wyliczanie zysków i strat (we współpracy z Finansami, Rachunkowością), określanie metod Pomiaru Ryzyka i dostarczanie skonsolidowanych pomiarów, przygotowanie sprawozdawczości i śledzenie Ryzyka oraz danych dotyczących zysków i strat na poziomie Grupy Dexia. Zarządzanie Ryzykiem Rynkowym jest zorganizowane wokół róŝnych funkcji realizowanych przez Skarb i Rynki Finansowe z podziałem na specjalistyczne centra kompetencyjne. Są one w całej organizacji odpowiedzialne za przeprowadzanie analizy, monitorowanie i przygotowywanie sprawozdawczości na temat ryzyka i wyników działalności dla całej Grupy. Codzienna odpowiedzialność za zapewnienie solidnego i skutecznego zarządzania ryzykiem rynkowym i jego monitorowanie spoczywa na podmiotach (obliczanie wskaźników ryzyka, kontrola limitów ryzyka i zdarzeń je wywołujących...). KaŜdy podmiot jest odpowiedzialny za monitorowanie swojej działalności na rynku (w tym takŝe podmiotów zaleŝnych) oraz za monitorowanie i przygotowywanie sprawozdawczości dla lokalnych organów nadzoru i regulacyjnych. Cały proces jest koordynowany na poziomie Grupy w celu zapewnienia spójności i jakości działań dotyczących kontroli ryzyka w całej Grupie. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 8/72

9 o Zarządzanie Ryzykiem Operacyjnym Ryzyko operacyjne to ryzyko poniesienia bezpośredniej oraz znaczącej pośredniej straty w wyniku nieodpowiednich lub błędnych procesów wewnętrznych, zawinionej przez ludzi czy systemy lub zaistniałej w rezultacie wystąpienia zewnętrznych zdarzeń. Dexia stosuje tę samą definicję ryzyka operacyjnego jak Komitet Bazylejski. W jej zakresie ujęte jest jednoznacznie ryzyko prawne. Wyłączone są z niej dwa konkretne rodzaje ryzyka: ryzyko strategiczne (bieŝący i potencjalny wpływ na zyski lub pozyskiwanie kapitału wynikające z niekorzystnych decyzji biznesowych lub niewłaściwej ich realizacji) oraz ryzyko reputacji. WaŜnym jest jednak, by w podejściu stosowanym przez Dexia nastąpiło połączenie aspektu dotyczącego reputacji/wizerunku, nie jako szczególnego rodzaju ryzyka, lecz jako potencjalnego wpływu na wystąpienie ryzyk operacyjnych. Zarządzanie ryzykiem operacyjnym w Dexia opiera się na kilku elementach składowych: zbieranie danych o zdarzeniach dotyczących ryzyka operacyjnego, samoocena ryzyka i kontrola, analiza scenariusza dla całej organizacji oraz określenie i monitorowanie realizacji planów działań. Funkcja Zarządzania Ryzykiem Operacyjnym w Grupie Dexia jest równieŝ odpowiedzialna za opracowanie Kontynuowania Działalności i Zarządzania Kryzysowego, Bezpieczeństwa Informacji i Ubezpieczenia, jak równieŝ utworzenie ram dla prowadzenia stałej kontroli w całej Grupie. o Strategia i Koncepcje dotyczące Ryzyka: jednostka Strategia i Koncepcje dotyczące Ryzyka odpowiada za określanie i przygotowanie metod kwantyfikacji ryzyka (ilościowe modelowanie ryzyka). Obejmuje to opracowanie modeli w ramach Umowy Bazylejskiej II (dla parametrów prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązań (PD), straty z tytułu niewykonania zobowiązań (LGD) oraz Wskaźnika Konwersji Kredytowej (CCF)), a takŝe kredytowego modelu Wartości ZagroŜonej, pozwalającego identyfikować róŝnego rodzaju koncentracje ryzyka kredytowego (według nazwy, sektora i kraju). Zespoły ds. kapitału ekonomicznego (ECAP) opracowują metodologie Ecap i przygotowują regularną sprawozdawczość na temat zagregowanych ryzyk. Przygotowują równieŝ wskaźniki apetytu na ryzyko, takie jak np. Zysk naraŝony na Ryzyko (EaR), które są istotne by zapewnić, Ŝe podejmowane ryzyko jest zgodne ze strategią. Wskaźniki te (ECAP i EaR) są ujmowane w planie finansowym. Zespół zajmujący się testami warunków skrajnych jest odpowiedzialny za opracowanie testów warunków skrajnych dla całej Grupy, dla wszystkich obszarów działalności i za wskazanie głównych słabych punktów Grupy, aby moŝna było nimi odpowiednio zarządzać. Na koniec naleŝy dodać, iŝ jednostka Strategia i Koncepcje dotyczące Ryzyka pracuje takŝe nad metodami wyceny opartej o ryzyko, determinując relację pomiędzy zwrotem i ryzykiem, z zastosowaniem zarówno metody transakcyjnej, jak i portfelowej do identyfikowania działalności oraz produktów tworzących wartość.. Główne Podmioty Dexia Zarządzanie Ryzykiem na poziomie Grupy (RMG) posiada uprawnienia w stosunku do wszystkich lokalnych zespołów Zarządzania Ryzykiem. Decyzje mające wpływ na poziom ryzyka danego podmiotu muszą być zatwierdzone zarówno przez RMG, jak i zaangaŝowany podmiot. Dyrektor ds. Ryzyka, członek Zarządu Dexia, jest odpowiedzialny za zarządzanie wszystkimi rodzajami ryzyka, na jakie jest naraŝona Dexia, apetyt na ryzyko oraz profilem ryzyka całej Grupy. Ponadto, wdraŝanie metodologii ujętej w Umowie Bazylejskiej II przyczyniło się do wykształcenia nowych jednostek zajmujących się ryzykiem, które nie są ujęte w strukturze organizacyjnej (podmiot; jednostka zajmująca się ryzykiem), lecz które funkcjonują na całym obszarze, z uwagi na swoje specyficzne funkcje. Te poprzeczne funkcje (które nie zostały w całości ujęte na poniŝszym schemacie na str. 6) dotyczą następujących obszarów: Walidacja odpowiada za dostarczenie niezaleŝnej oceny wszystkich modeli wykorzystywanych w Grupie (zarówno modeli Umowy Bazylejskiej II, modeli ryzyka rynkowego, modeli wyceny oraz modeli ECAP 1 ); Kierownicy Modeli Filara I są odpowiedzialni za cały proces dotyczący opracowania i utrzymania Wewnętrznych Systemów Ratingowych (IRS); są oni zlokalizowani w głównych podmiotach Dexia pracując dla całej Grupy, gdyŝ zakres ich modeli jest często szerszy niŝ ich własny podmiot (tzn. kierownik bankowego modelu ma siedzibę w Dexia Bank Belgium, lecz zakres bankowego systemu IRS obejmuje cały świat); Kierownicy ds. Zarządzania Modelami (EMM) są odpowiedzialni za opracowanie i utrzymanie modeli ryzyka ekonomicznego (modele ECAP): stworzenie, opracowanie, wdroŝenie, udokumentowanie i przedstawienie modelu oraz zarządzanie zmianami modelu. Zakres ich odpowiedzialności dotyczy całej Grupy Dexia, o ile nie podano inaczej. W kaŝdym przypadku, gdy Kierownik EMM wnosi swój wkład w istnienie stosownego systemu 1 Walidacja modeli Solvency II jest dokonywana przez departament Walidacji Ubezpieczeń z siedzibą w Dexia Insurance Services, lecz który funkcjonalnie jest powiązany z działem Walidacji Grupy Dexia. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 9/72

10 zarządzania ryzykiem i polityki, modelowanie dotyczące ryzyka ekonomicznego moŝe być oddzielone od zarządzania rodzajami ryzyka, jak ma to miejsce w przypadku ryzyka kredytowego. Centra Analizy Ryzyka Kredytowego odpowiadają za przypisywanie wewnętrznych ratingów kontrahentom Dexia i pełnią rolę agencji ratingowej dla wszystkich podmiotów Grupy. Jakkolwiek mają siedziby w róŝnych podmiotach, to ich relacje z podmiotami Grupy moŝna określić jako klientdostawca. Kontrola Jakości odpowiada za właściwe stosowanie Wewnętrznych Systemów Ratingowych. Jednostka zbierająca informacje o regulacjach i metodologii Umowy Bazylejskiej II odpowiada za całościowe informacje dotyczące przepisów obowiązujących we wszystkich krajach, w których Dexia jest obecna. Systemy: największe wyzwanie związane z tworzeniem scentralizowanej struktury zarządzania ryzykiem związane jest ze stworzeniem kompatybilnych i wydajnych systemów informacji zarządczej we wszystkich stosujących je jednostkach biznesowych. Dzięki zaangaŝowaniu znaczących zasobów pracowniczych, jak i wydatków na utrzymanie i unowocześnianie systemów informatycznych, Dexia stworzyła zintegrowane i scentralizowane narzędzia, takie jak baza danych 'Fermat', która jest przykładem najbardziej zaawansowanego systemu w sektorze. 1.3 Mapa Ryzyka w Dexia PoniŜsza tabela opisuje proces identyfikacji ryzyka w Dexia. Filar I Filar II Ryzyko kredytowe ryzyko wypłacalności x X ryzyko kraju x x ryzyko sekurytyzacji x ryzyko rozliczeń (1) x ryzyko koncentracji x Ryzyko rynkowe i Zarządzania część oprocentowania banki Aktywami i Pasywami x ryzyko stopy procentowej handel x x ryzyko ceny (2) x x ryzyko walutowe bankowość x x ryzyko walutowe handel x x ryzyko spreadu handel x x ryzyko płynności x ryzyko finansowania x pozostałe rodzaje ryzyka rynkowego x x Ryzyko operacyjne x x Inne rodzaje ryzyka ryzyko behawioralne x ryzyko działalności gospodarczej x ryzyko dotyczące emerytur x ryzyko dotyczące ubezpieczenia x ryzyko modelu x ryzyko utraty reputacji x ryzyko strategiczne x Ryzyko korelacji x (1) Nie naleŝy mylić ryzyka rozliczeń z ryzykiem rozliczeniowym Filaru I, informacje o którym są przekazywane w ramach ryzyka rynkowego. (2) Ryzyko ceny obejmuje ryzyko związane z zaangaŝowaniem kapitałowym zaksięgowanym w księdze bankowej. ZaangaŜowania takie zawarte są w łącznej ekspozycji kredytowej w Filarze 1. Wymienione powyŝej rodzaje ryzyka zostały bardziej szczegółowo opisane w następujących częściach dotyczących ujawniania informacji: Ryzyko kredytowe: część 3 Ryzyko rynkowe: część 4 Ryzyko operacyjne: część 5 Pozostałe rodzaje ryzyka: część 6 Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 10/72

11 2. Fundusze własne a adekwatność kapitałowa 2.1. Fundusze własne Dane dotyczące wielkości księgowych i statutowych dla funduszy własnych Zgodnie ze kapitałem regulacyjnym, Dexia postanowiła ograniczyć zakres Filaru III do instytucji bankowych. Dlatego teŝ, zakres konsolidacji w ramach Filaru III róŝni się od zakresu konsolidacji sprawozdania finansowego (jakie opublikowano w raporcie rocznym Grupy Dexia). RóŜnice odnośnie konsolidacji pomiędzy metodami księgowymi a metodami ostroŝnościowymi w przypadku Dexia dotyczą: Towarzystwa ubezpieczeniowe są konsolidowane za pomocą metody kapitałowej stosowanej w celach ostroŝnościowych zamiast pełnej konsolidacji dla celów księgowych. NajwaŜniejsze towarzystwa ubezpieczeniowe Dexia to Dexia Insurance Belgium oraz FSA (działalność ubezpieczeniowa FSA ma zostać sprzedana w roku 2009, o czym wspomniano we wstępie). Bardzo małe podmioty sekurytyzacyjne (Jednostki Specjalnego Przeznaczenia SPV) są konsolidowane przy zastosowaniu metody kapitałowej dla celów ostroŝnościowych, zamiast pełnej konsolidacji dla celów księgowych. Wynika to z bardzo szczególnego rachunkowego ujmowania jednostek SPV. Pełna lista towarzystw ubezpieczeniowych i rzeczonych jednostek SPV jest dostępna na Ŝyczenie. PoniŜsza tabela przedstawia porównanie funduszy własnych razem, jak wykazano w sprawozdaniu finansowym i funduszy własnych razem, jako pozycji wyjściowej dla kapitału Kategorii 1 i łącznego kapitału regulacyjnego na koniec roku. Sprawozdanie finansowe 31/12/ /12/2008 Wymagania Sprawozdanie regulacyjne finansowe Wymagania regulacyjne Fundusze własne razem ,525 3,916 3,916 w tym: kapitał podstawowy ,112 17,488 17,488 w tym: z tytułu zmian wartości nie ujętych w rachunku zysków i strat 1,587 1,587 13,572 13,572 Udziały mniejszościowe 1,754 1,749 1,702 1,694 w tym: kapitał podstawowy 1,721 1,711 1,757 1,749 w tym: z tytułu zmian wartości nie ujętych w rachunku zysków i strat Udział dyskrecjonalny umów ubezpieczeniowych Razem Uwaga: Uwagi w sprawie ustawowych wymagań zostały opisane w nocie 4.5 dotyczącej zasad rachunkowych i reguł odnośnie sprawozdania finansowego opublikowanego w Raporcie Rocznym Dla celów regulacyjnych, towarzystwa ubezpieczeniowe są wykazywane za pomocą metody kapitałowej. Dlatego teŝ, udziały mniejszościowe róŝnią się od tych, które opublikowano w Sprawozdaniu Finansowym. Udział dyskrecjonalny w zyskach (DPF) odnosi się tylko do towarzystw ubezpieczeniowych. Według stanu na dzień 31 grudnia 2008 roku, fundusze własne razem Grupy Dexia zmniejszyły się w porównaniu do analogicznego okresu roku Kryzys finansowy doprowadził do (i) licznych korekt wartości godziwej, trwałej utraty wartości i strat, które obciąŝyły przychody netto 2008 oraz (ii) miał bezpośredni wpływ na wartość godziwą instrumentów finansowych, bez wpływu na rachunek zysków i strat, lecz na inne dochody (other comrehensive income) (zwłaszcza na kapitał z aktualizacji wyceny papierów wartościowych dostępnych do sprzedaŝy) Kapitał regulacyjny Kapitał kategorii 1 obejmuje kapitał akcyjny, premię emisyjną, zyski zatrzymane, skonsolidowane rezerwy, udziały własne, zysk roku bieŝącego po odliczeniu szacunkowej dywidendy, która ma zostać wypłacona, przeliczenia walut obcych oraz kapitał hybrydowy pomniejszony o wartości niematerialne i prawne, wartość firmy oraz krótkoterminowe pozycje zajęte w akcjach własnych. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 11/72

12 W poniŝszej tabeli przedstawiono kapitał regulacyjny Grupy Dexia obliczony na koniec roku, zgodnie z Umową Bazylejską II. 31/12/ /12/2008 Umowa Umowa Bazylejska I Bazylejska II Kapitał regulacyjny razem (po podziale zysków) Kapitał kategorii Kapitał podstawowy Łączne róŝnice kursowe z przeliczenia oddziałów zagranicznych Grupa Udziały mniejszościowe (wliczane do Kategorii 1) (1) Odliczenia i filtry ostroŝnościowe Hybrydowy kapitał regulacyjny Kategorii 1 (1) (2) Dodatkowe fundusze własne Obligacje bezterminowe Zobowiązania podporządkowane Odliczenia i filtry ostroŝnościowe Nota: (1) W metodzie regulacyjnej, kwoty zaksięgowane w pozycji udziały mniejszościowe i uznane jako hybrydowy kapitał regulacyjny Kategorii 1 są wykazywane osobno. Według stanu na dzień 31 grudnia 2007 i 2008 roku, milion EUR oraz EUR milion EUR, stanowiło odpowiednio hybrydowy kapitał regulacyjny Kategorii 1 ujęty kapitale podstawowym udziałów mniejszościowych (zobacz: punkt 2.1.1). (2) Kwota ta jest wynikiem trzech operacji: bezterminowe głęboko podporządkowanych odnawialne obligacje na kwotę 700 milionów EUR, wyemitowane przez Dexia Credit Local, które zostały ujęte w udziałach mniejszościowych w kwocie 698 milionów EUR (zobacz: punkt 2.1.1). bezterminowe podporządkowane obligacje odnawialne na kwotę 500 milionów EUR, wyemitowane przez Dexia Funding Luxembourg, które zostały ujęte w udziałach mniejszościowych w kwocie 498 milionów EUR (zobacz: punkt 2.1.1). kapitał hybrydowy wyemitowany przez Dexia Banque Internationale a Luxembourg w dniu 6 lipca 2001 rok na kwotę 225 milionów EUR, oprocentowany według stopy wynoszącej 6.821% i który w sprawozdaniu finansowym został ujęty jako zobowiązania podporządkowane. Kapitał z aktualizacji wyceny obligacji dostępnych do sprzedaŝy oraz instrumentów finansowych w relacji cashflow hedge nie wchodzi do kapitału regulacyjnego. Dodatnie rezerwy na udziały dostępne do sprzedaŝy zostały dodane to kapitału Kategorii 2. Gdyby ich wielkość była ujemna, zostałyby odliczone od kapitału Kategorii 1. Zostało to wyjaśnione w zasadach rachunkowości i regulacjach dotyczących skonsolidowanego sprawozdania finansowego w raporcie rocznym. Na koniec roku 2008, kapitał Kategorii 1 wynosił milionów EUR, co stanowiło 11% wzrost w stosunku do roku 2007, przede wszystkim z uwagi na podniesienie kapitału o 6,0 miliardów EUR w dniu 3 października 2008, co zostało zmniejszone stratą netto za tenŝe rok. Kapitał został wniesiony ze względu na znaczące pogorszenie się warunków działalności oraz otoczenie rynku i finansową zapaść. Na koniec roku 2008 kapitał Kategorii 1 nie obejmował zastrzyku kapitałowego w wysokości 0,4 miliarda EUR wniesionego przez rząd Luksemburga, o którym poinformowano w dniu 30 września 2008 roku. Kapitał Kategorii 1 obejmował wszystkie skutki trwającej sprzedaŝy działalności ubezpieczeniowej FSA (tj. stratę w wysokości 1,7 miliarda EUR zaksięgowaną w 4 kw roku). Posiadając gwarancję udzieloną przez rządy belgijskie i francuskie dla aktywów Produktów Finansowych, która w dniu 13 marca 2009 roku została zatwierdzona przez Komisję Europejską, współczynniki wypłacalności Dexia mają ochronę przed dalszymi potencjalnymi stratami na Produktach Finansowych. Udział instrumentów hybrydowych w kapitale Kategorii 1 na koniec roku 2008 był stosunkowo niski (tj. 9%) Wymagania kapitałowe w zaleŝności od rodzaju ryzyka PoniŜsza część poświęcona jest wymaganiom kapitałowym w zaleŝności od rodzaju ryzyka. Szczegóły dotyczące głównych rodzajów ryzyka (ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego i ryzyka operacyjnego) przedstawiono w części 3 (ryzyko kredytowe), 4 (ryzyko rynkowe) oraz 5 (ryzyko operacyjne) Minimalne wymagania kapitałowe dla ryzyka kredytowego w zaleŝności od klasy ekspozycji W poniŝszej tabeli przedstawiono kwoty ekspozycji Dexia, waŝone ryzyka oraz wymagania kapitałowe dla kaŝdej klasy ekspozycji według stanu na koniec roku Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 12/72

13 Usługi inwestorskie RBC Dexia Investor Services oraz portfel Produktów Finansowych FSA (który przede wszystkim obejmuje działalność obejmującą gwarantowane umowy inwestycyjne oraz marŝę odsetkową netto Global Funding) nie zostały ujęte w poniŝszych tabelach. Łączna ekspozycja wobec Usług inwestorskich RBC Dexia Investor Services oraz portfela Produktów Finansowych FSA wynosiła, odpowiednio, milionów EUR oraz milionów EUR. WaŜone ryzyka dla portfela Produktów Finansowych FSA wyniosły 24,5 miliarda EUR. Kontrahenci są ostatecznymi kontrahentami, tj. po uwzględnieniu kwalifikowanej gwarancji w ramach Umowy Bazylejskiej II (zasada substytucji). % waŝonego ryzyka Wymagania kapitałowe Klasa ekspozycji Ekspozycja WaŜone ryzyko DuŜe przedsiębiorstwa ,6% Papiery kapitałowe ,8% 120 (1) Instytucje finansowe ,4% Ubezpieczyciele typu monolines ,1% 331 Finansowanie Przedsięwzięć ,6% 438 Podmioty Sektora Publicznego ,9% Klienci detaliczni ,3% 698 (3) Sekurytyzacja ,3% 325 Kraje ,0% 704 Pozostałe (2) ,8% 21 Razem ,4% (1) Większość waŝonych ryzyk portfela Kapitałowego Dexia jest obliczana zgodnie z Metodą Standardową ze względu na tzw. klauzulę o automatycznym nadaniu uprawnień ( grandfathering ) (zobacz: punkt 7.1). (2) Kategoria 'Pozostałe' obejmuje przede wszystkim środki trwałe i rozliczenia międzyokresowe. (3) Następna tabela przedstawia podział klasy klientów detalicznych na trzy rodzaje produktów: Produkty detaliczne Ekspozycja WaŜone ryzyka % waŝonego ryzyka Wymóg kapitałowy Detaliczne kredyty hipoteczne ,9% 90 Detaliczne konsumpcyjne kredyty rewolwingowe ,8% 3 Pozostałe ,0% 605 Razem ,3% Minimalne wymagania kapitałowe dla ryzyka rynkowego PoniŜsze tabele przedstawiają minimalny wymóg kapitałowy obliczony dla ryzyka stopy procentowej, pozycji ryzyka zajętej w papierach kapitałowych, ryzyka walutowego oraz innych rodzajów ryzyka rynkowego (dotyczących towarów, inflacji, C0 2...) na koniec roku. 31/12/2007 Umowa Bazylejska I 31/12/2008 Umowa Bazylejska II Ryzyko stopy procentowej Pozycja ryzyka zajęta w papierach kapitałowych Ryzyko walutowe Pozostałe rodzaje ryzyka rynkowego Razem Minimalne wymagania kapitałowe dla ryzyka operacyjnego Na dzień 31 grudnia 2008 roku minimalny wymóg kapitałowy dla ryzyka operacyjnego wynosił 822 miliony EUR Adekwatność kapitałowa Adekwatność kapitałowa jest obecnie oceniana na podstawie poziomu kapitału w zaleŝności od rodzaju ryzyka Ustawowe współczynniki wypłacalności Adekwatność kapitału Dexia jest monitorowana, między innymi, przy wykorzystaniu przepisów i wskaźników określonych w Piśmie Okólnym PPB200715CPBCPA przekazanym przez belgijską Komisję ds. Bankowości, Finansów i Ubezpieczeń (CBFA). Wskaźniki CBFA porównują kwotę kwalifikowanego kapitału (Łącznego i Kategorii 1) z łączną kwotą waŝonych ryzyk. Dexia monitoruje i przekazuje informacje do CBFA o swoich wskaźnikach kapitałowych oraz wymaganiach kapitałowych dotyczących działalności prowadzonej przez Dexia zgodnie z zasadami ostroŝonościowymi i zasadami ostroŝnościowymi dla konglomeratów. We wszystkich okresach sprawozdawczych Dexia przestrzegała wszystkich przepisów dotyczących kapitału regulacyjnego. PoniŜsza tabela przedstawia waŝone ryzyka dla Grupy Dexia oraz współczynniki wypłacalności na koniec roku. Począwszy od 1 stycznia 2008 roku, Dexia stosuje Umową Bazylejską II do obliczania wymagań kapitałowych dla ryzyk kredytowych i do ogłaszania swoich współczynników wypłacalności. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 13/72

14 31/12/2007 Umowa Bazylejska I 31/12/2008 Umowa Bazylejska II WaŜone ryzyka razem Ryzyko kredytowe Ryzyko rynkowe Ryzyko operacyjne Wskaźnik kapitału Kategorii 1 9,1% 10,6% Wskaźnik adekwatności kapitałowej 12,0% 11,8% Wskaźnik kapitału Kategorii 1 wzrósł z 9,1% na koniec roku 2007 do 10,6% na dzień 31 grudnia 2008 roku, przy czym najwyŝszą wartość 14,5% osiągnął na koniec września 2008 roku, gdy kapitał został wzmocniony kwotą 6,0 miliardów EUR. W 4 kw roku, w kapitale regulacyjnym uwzględniono trwającą sprzedaŝ działalności ubezpieczeniowej FSA oraz zatrzymanie portfela Produktów Finansowych (tj. stratę w wysokości 1,7 miliarda EUR związaną ze sprzedaŝą FSA oraz waŝonymi ryzykami w wysokości 24,5 miliarda EUR związanymi z portfelem Produktów Finansowych). Miało to negatywny wpływ na współczynnik wypłacalności wynoszący 350 punktów bazowych. Posiadając gwarancję udzieloną przez rządy belgijskie i francuskie dla aktywów Produktów Finansowych, która w dniu 13 marca 2009 roku została zatwierdzona przez Komisję Europejską, współczynniki wypłacalności Dexia mają ochronę przed dalszymi potencjalnymi stratami na Produktach Finansowych. Na koniec roku, łączne waŝone ryzyka Dexia wyniosły 152,8 miliardów EUR, w porównaniu do 159,4 miliardów EUR na koniec roku Przejście na stosowanie Umowy Bazylejskiej II od 1 stycznia 2008 roku umoŝliwiło odliczenie 42 miliardów EUR kwoty waŝonego ryzyka. Odnotowany w drugiej części roku wzrost wynika z następujących elementów: zwiększenia waŝonego ryzyka kredytowego w wyniku przejścia DenizBank na stosowanie Umowy Bazylejskiej II w 3 kw. roku 2008 oraz włączenia portfela Produktów Finansowych FSA do księgi bankowej Dexia (+24,5 miliarda EUR) w czwartym kwartale. zmniejszenia waŝonego ryzyka rynkowego, ze względu na przeklasyfikowanie aktywów finansowych zgodnie z MSR 39, którego dokonano na koniec roku zwiększenia waŝonego ryzyka operacyjnego według stanu na dzień 1 grudnia 2008 roku, w rezultacie zastosowania trybu obliczenia zgodnego ze standardową metodą Umowy Bazylejskiej II (w oparciu o średnie przychody występujące w ostatnich trzech latach) Adekwatność kapitału ekonomicznego Dexia znajduje się obecnie na etapie kończenia bardziej zaawansowanego planowania dotyczącego kapitału ekonomicznego na poziomie skonsolidowanym, w tym zarządzania kapitałem oraz regulacji dotyczących apetytu na ryzyko 2 oraz przejścia do procesu finansowego planowania, z uwzględnieniem wypłacalności ekonomicznej i apetytu na ryzyko. Proces dotyczący planu biznesowego jest realizowany co rok. Jego zwieńczeniem jest proces zatwierdzania na poziomie Zarządu i Rady Dyrektorów. Kapitał ekonomiczny dokonujący pomiaru róŝnego rodzaju ryzyk na wspólnej płaszczyźnie odgrywa kluczową rolę przy alokacji kapitału dla róŝnych linii biznesowych. Proces adekwatności kapitałowej stanowi część procesu ICAAP, a jego celem, oprócz spełniania wymagań zewnętrznych, jest powiązanie celów instytucji w odniesieniu do wewnętrznego kapitału z ponoszonym przez nią ryzykiem Istotne bankowe podmioty podporządkowane Znaczące podmioty zaleŝne Grupy Dexia to Dexia Bank Belgium (DBB), Dexia Credit Local (DCL) oraz Dexia Banque Internationale a Luxembourg (DBL) przy uwzględnieniu ich udziału w Grupie (biorąc po uwagę zyski i bilans) i/lub znaczenia ich udziału w rynku. Dexia Bank Belgium oraz Dexia Banque Internationale a Luxembourg znajdują się, odpowiednio, wśród 3 największych instytucji finansowych w Belgii i Luksemburgu. Kapitał regulacyjny oraz współczynniki wypłacalności w ujęciu Umowy Bazylejskiej II według stanu na dzień 31 grudnia 2008 roku dla istotnych podmiotów podporządkowanych zostały przedstawione w poniŝszej tabeli. 2 Regulacje dotyczące apetytu na ryzyko są narzędzie wspierającym strategiczne decyzje, które jest stosowne w zarządzaniu profilem ryzyka strategicznym (rating, odporność na test warunków skrajnych, zdolność do wypłacania dywidend, itp.) w oparciu o ograniczoną liczbę wskaźników i współczynników. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 14/72

15 DBL DBB DCL Kapitał Kategorii Kapitał regulacyjny razem WaŜone ryzyka razem Współczynnik dla Kategorii 1 12,72% 12,91% 7,51% Współczynnik adekwatności kapitałowej 15,98% 14,71% 12,48% Uwaga: przedstawione liczby są obliczane zgodnie z danymi dla Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (IFRS) i wytycznymi wydanymi przez lokalne organy nadzoru. Szczegółowe dane zostały przedstawione w raporcie rocznym podmiotów zaleŝnych. Kapitał regulacyjny oraz współczynniki wypłacalności w ujęciu Umowy Bazylejskiej I według stanu na dzień 31 grudnia 2007 dla istotnych podmiotów podporządkowanych zostały przedstawione w poniŝszej tabeli. DBL DBB DCL Kapitał Kategorii Kapitał regulacyjny razem WaŜone ryzyka razem Współczynnik dla Kategorii 1 9,06% 8,14% 7,48% Współczynnik adekwatności kapitałowej 12,56% 9,38% 11,17% Uwaga: przedstawione liczby są obliczane zgodnie z danymi dla IFRS i wytycznymi wydanymi przez lokalne organy nadzoru. Szczegółowe dane zostały przedstawione w raporcie rocznym podmiotów zaleŝnych. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 15/72

16 3. Ryzyko kredytowe 3.1. Zarządzanie ryzykiem kredytowym i zasady funkcjonowania Zarządzanie ryzykiem Zasady ogólne Ryzyko kredytowe jest potencjalną stratą (zmniejszeniem wartości aktywa lub niewywiązaniem się z płatności), jaką Dexia moŝe ponieść z powodu pogorszenia się jakości kredytu udzielonego danemu kontrahentowi. Dexia zarządza swoim ryzykiem kredytowym poprzez dokonywanie pomiaru, kontrolowanie i optymalizowanie ryzyka kredytowego ponoszonego przez Grupę. Zarządzanie Ryzykiem w Dexia nadzoruje ryzykiem kredytowym Dexia pod kierunkiem Zarządu oraz specjalistycznych komitetów ds. ryzyka. Rolą Zarządzania Ryzykiem jest określanie polityki dotyczącej ryzyka kredytowego i wytycznych, w tym odnośnie decyzji kredytowych i regulacji dotyczących delegowania uprawnień oraz nadzorowanie analizy / procesów ratingowych oraz funkcji kontroli ekspozycji. Decyzje kredytowe i regulacje dotyczące delegowania uprawnień Proces podejmowania decyzji dotyczących transakcji jest zorganizowany w formie wielopoziomowych Komitetów Kredytowych. KaŜdy wniosek przedstawiany danemu Komitetowi Kredytowemu zawiera niezaleŝną analizę przygotowaną przez departament zarządzania ryzykiem. Komitet Kredytowy Grupy zatwierdza transakcje, które nie zostały delegowane liniom biznesowym czy podmiotom. Takie delegowanie uprawnień kredytowych jest dokonywane w zaleŝności od rodzaju kontrahenta, poziomu ratingu i ekspozycji na ryzyko kredytowe. W ramach Grupy w oparciu o te przepisy dotyczące regulacji utworzono podkomitety (podmioty, podmioty podporządkowane i oddziały). Ponadto, w sektorze publicznym zasadniczo charakteryzującym się niŝszym ryzykiem kredytowym niŝ sektor prywatny, zespoły komercyjne równieŝ posiadają ściśle określone uprawnienia do delegowania. Procedura ratingowa W ramach regulacji wynikających z Umowy Bazylejskiej II, Grupa Dexia wprowadziła w Ŝycie zestaw wewnętrznych systemów ratingowych. Analitycy ryzyka kredytowego odpowiadają za przyznawanie ratingu wszystkim kontrahentom. KaŜdy rating odpowiada ocenie poziomu ryzyka kontrahenta wyraŝonego w postaci wewnętrznej skali ratingowej. Bez uzasadnionego wyjątku, rating przyznany danemu kontrahentowi uwzględnia ryzyko kraju, w którym kontrahent ten ma swoją siedzibę. Ratingi są zasadniczo poddawane corocznemu przeglądowi zgodnie z wytycznymi Grupy. Monitoring obejmuje moŝliwość umieszczenia kontrahenta na liście pod obserwacją lub, gdy będzie to konieczne, zaklasyfikowania go jako kontrahenta niedotrzymującego zobowiązań. Oprócz ratingu kontrahenta, który określa prawdopodobieństwo niedotrzymania zobowiązań, kaŝdej transakcji jest przypisany parametr określający stratę z tytułu niewykonania zobowiązań (LGD), który określa w sposób szacunkowy straty, jakie Dexia moŝe ponieść w przypadku niedotrzymania zobowiązań przez danego kontrahenta (przy uwzględnieniu czynników zmniejszających ryzyko kredytowe oraz wskaźnika konwersji kredytowej dla zobowiązań pozabilansowych). W celu zapewnienia jakości i spójności całego procesu przyznawania ocen ratingowych oraz jakości przyznanych ocen, w Ryzyku Kredytowym utworzono jednostkę zajmującą się Kontrolą Jakości. Jej głównymi celami jest zapewnienie by wewnętrzne systemy ratingowe były właściwie stosowane, by sprawnie funkcjonowały oraz by ścieŝka audytowa była zachowana w procesie przyznawania ratingu. Jednostka ta podlega Komitetom Ratingowym. Limity ryzyka kredytowego Limity ryzyka kredytowego są zdefiniowane w celu zarządzania profilem ryzyka ogólnego i koncentracją limitów. Teoretyczny limit jest przyznany kaŝdemu kontrahentowi, zgodnie z polityką dotyczącą ryzyka kredytowego. Teoretyczny limit określa maksymalne zaangaŝowanie kredytowe, jakie Dexia jest skłonna zaakceptować wobec danego kontrahenta. Następnie, ustala się efektywne limity w ramach tego teoretycznego limitu. Ponadto, moŝna ustalić limity w zaleŝności od sektora gospodarki czy produktu. Podmioty prowadzące działalność operacyjną są odpowiedzialne za codzienne monitorowanie limitów, niezaleŝnie od sprawozdań przekazywanych Zarządzaniu Ryzykiem w Dexia na poziomie Grupy. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 16/72

17 W celu uwzględnienia mających ostatnio miejsce zdarzeń, Zarządzanie Ryzykiem moŝe w kaŝdej chwili dokonać zamroŝenia limitów konkretnych limitów. Kryzys finansowy Rok finansowy 2008 był wyjątkowo trudnym rokiem, w którym doszło niemalŝe do całkowitego załamania się sektora finansowego w USA i Europie. Był to czas, gdy rządy wielu krajów przygotowywały plany naprawcze. W tej perspektywie, Dexia dotknięta została wieloma znaczącymi przypadkami niedotrzymania zobowiązań ze strony amerykańskich i islandzkich banków. Z drugiej jednak strony, do chwili obecnej nie zaobserwowano znaczącego pogorszenia się kredytów znajdujących się w portfelach kredytowych. Podjęte zostały działania mające na celu zmniejszenie ryzyka kredytowego, w tym znaczące ograniczenie działalności kredytowej prowadzonej poza podstawowymi rynkami i zmniejszenie działalności wobec kontrahentów instytucjonalnych. Dexia stosuje bardziej rygorystyczne kryteria udzielania kredytów i polityki kredytowej, między innymi, niŝsze limity kredytowe oraz wytyczne odnośnie wytycznych dla pewnej liczby instrumentów finansowych. Zidentyfikowano kredytobiorców charakteryzujących się niŝszą zdolnością finansową a takŝe bardziej uwaŝnie sprawdzono ekspozycje, które, tam, gdzie to było moŝliwe, zostały zmniejszone. Ocena potencjalnych problemów z płynnością występujących w wyniku obecnego kryzysu finansowego stanowi część tego przeglądu, z uwzględnieniem najbardziej wraŝliwych sektorów gospodarczych. Z tej perspektywy, dokonano licznych przeglądów sektorowych i portfelowych w celu dokonania dalszej oceny jakości portfeli kredytowych. Utworzono zbiorcze rezerwy na pokrycie utraty wartości w przypadku portfeli kredytowych uznanych za najbardziej wraŝliwe, gdyŝ straty z tytułu udzielonych kredytów mogą wzrosnąć w ciągu następnych lat. Zmiany ratingów portfeli kredytowych były w duŝej mierze związane z turbulencjami mającymi miejsce w sektorze bankowym (głównie w USA i Hiszpanii) oraz presją wywierana na kraje Europy ŚrodkowoWschodniej. Mimo tego, Dexia nie ma Ŝadnych znaczących obszarów do niepokoju związanych z tymi zmianami ratingów, pod warunkiem, Ŝe w wyniku tych obniŝeń ratingów będą to nadal poziomy do zaakceptowania. Inwestycje w papiery wartościowe zabezpieczone na aktywach zostały zamroŝone, a istniejące pozycje są regularnie monitorowane. Ryzyko kontrahenta w przypadku instrumentów pochodnych Ryzyko kontrahenta w przypadku instrumentów pochodnych istnieje dla wszystkich transakcji pozarynkowych (OTC), takich jak transakcje walutowe (Forex) czy transakcje swapowe stóp procentowych, transakcje swapowe ryzyka kredytowego oraz transakcje z limitami typu cap/floors. Ryzyko kontrahenta jest mierzone i monitorowane zgodnie z ogólnymi zasadami opisanymi w Polityce Ryzyka Kredytowego Dexia. Ekwiwalent Ryzyka Kredytowego dla transakcji na instrumentach pochodnych opiera się na wartości rynkowej transakcji plus uwzględnieniu dodatku. W celu zmniejszenia ryzyka kontrahenta, transakcje dla pozarynkowych instrumentów pochodnych w Dexia są zawierane w ramach umowy wzorcowej (tj. Międzynarodowego Stowarzyszenia Transakcji Wymiany i Instrumentów Pochodnych ISDA) uwzględniając ogólne zasady i procedury określone w polityce dotyczącej ryzyka kredytowego Dexia. Zabezpieczenia ustanawiane dla umów na instrumenty pochodne podlegają warunkom i zasadom określonym w Aneksie Wsparcia Kredytu (CSA) negocjowanym z klientem. Warunki te mogą zaleŝeć od ratingu kredytowego kontrahentów. Wpływ moŝliwego obniŝenia ratingów jest analizowany i zarządzany przez zespół Zarządzania Zabezpieczeniami Grupy Dexia. Wszystkie transakcje pozagiełdowe (OTC) są monitorowane w ramach limitów kredytowych, ustanowionych dla kaŝdego indywidualnego kontrahenta oraz podlegają ogólnym zasadom o delegowaniu uprawnień. Dla kaŝdego rodzaju produktu mogą być ustanowione podlimity Organizacja Komitety Oprócz Zarządu oraz Grupy i lokalnych Komitetów Kredytowych, istnieją liczne specjalistyczne komitety, które zajmują się zarządzaniem ryzykiem kredytowym. Zarządczy Komitet Kredytowy jest ostatecznym organem decyzyjnym w przypadku duŝych spraw lub spraw kredytowych o zwiększonym ryzyku kredytowym. Zatwierdza on transakcje, uprawnienia odnośnie których nie są delegowane liniom biznesowym czy podmiotom. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 17/72

18 Komitet ds. Listy Obserwacyjnej na poziomie Grupy i Podmiotów monitoruje aktywa naraŝone na ryzyko. Komitet ds. Niewykonania Zobowiązań na poziomie Grupy i Podmiotów wskazuje i monitoruje kontrahentów niewykonujących zobowiązań, zgodnie z Umową Bazylejską II poprzez stosowanie obowiązujących w Dexia przepisów. Komitet Ratingowy na poziomie Grupy i Podmiotów nadzoruje właściwe stosowanie Wewnętrznych Systemów Ratingowych oraz czuwa, by przebieg procesu przyznawania ratingu odbywał się w sposób właściwy i dokładny. Komitet ds. Linii Kredytowych przyznaje i monitoruje limity dla konkretnych rodzajów kontrahentów (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe). Komitet Inwestycyjny Grupy zatwierdza lub udziela rad w sprawie inwestycji w kapitałowe papiery wartościowe w róŝne rodzaje funduszy. Management Board = Zarząd Management Credit Committee = Zarządczy Komitet Kredytowy Credit Committee = Komitet Kredytowy Investment Committee = Komitet Inwestycyjny TFM Credit Committee = Komitet Kredytowy ds. Skarbu i Rynków Finansowych Credit Committee Entity = Komitet Kredytowy na poziomie Podmiotu Local Credit Committee = Lokalny Komitet Kredytowy Default Committee = Komitet ds. Niewykonanych Zobowiązań Rating Committee = Komitet Ratingowy Watch List Committee = Komitet ds. Listy Obserwacyjnej TFM Credit Guidelines & Watch List Committee = Komitet ds. Wytycznych Kredytowych dla Skarbu i Rynków Finansowych i Listy Obserwacyjnej TFM Credit Line Committee = Komitet ds. Linii Kredytowych Skarbu i Rynków Finansowych Systemy informatyczne obsługujące ryzyko kredytowe Umowa Bazylejska II jest wyjątkową okazją dla Dexia by wzmocnić integrację jej Systemów Informatycznych ds. Zarządzania Ryzykiem i wspierać ścisłą współpracę pomiędzy poszczególnymi podmiotami Dexia. Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 18/72

19 W celu wspierania najlepszych praktyk dotyczących funkcjonowania systemów informatycznych i zapewnienia najnowocześniejszego wyposaŝenia, zgodnie z wymaganiami Umowy Bazylejskiej II, Dexia dokonała całkowitego przemodelowania Systemów Informatycznych w Ryzyku Kredytowym. PoniŜszy schemat przedstawia ogólny obraz funkcjonalnej architektury Systemu Informatycznego Ryzyka Kredytowego w Grupie Dexia. Deals = Transakcje RAROC = Wskaźnik skorygowanego o ryzyko zwrotu z kapitału Credit Tracking = Monitorowanie Kredytów Risk Tracking = Monitorowanie Ryzyka IS DBB = system informatyczny Dexia Bank Belgium IS DCL = system informatyczny Dexia Credit Local IS BIL = system informatyczny Bank International a Luxemburg IS DENIZ = system informatyczny Deniz Bank Limits = Limity Limits Group Basis = Podstawa Limitów Grupy Actor = Podmiot Actor Referential = Dane Podmiotu Risk Analysis = Analiza Ryzyka Exposures = Ekspozycje Kredytowe Exposures & CRM Database = Ekspozycje Kredytowe i Baza danych Relacji z Klientami RWA = Aktywa WaŜone Ryzykiem Regulatory Reporting = Obowiązkowa Sprawozdawczość Global View = Globalny Widok Actor s Rating = Rating Podmiotu Default Tracking = Monitorowanie Niewykonywania Zobowiązań Back Testing = Testy z wykorzystaniem Danych Historycznych Stress Testing = Testy Warunków Skrajnych Quantification PD = Kwantyfikacja Prawdopodobieństwa Niewykonania Zobowiązań Default Collect = Gromadzenie informacji o przypadkach niewykonania zobowiązań Default Database = Zbieranie informacji o przypadkach niewykonania zobowiązań Back Testing = Testy z wykorzystaniem Danych Historycznych Stress Testing = Testy Warunków Skrajnych Quantification LGD & CCF = Kwantyfikacja Straty z tytułu Niewykonania Zobowiązań i Wskaźnika Konwersji Kredytowej Internal Reporting = Wewnętrzna Sprawozdawczość General Provisions = Rezerwy statystyczne Internal Tracking = Wewnętrzne Monitorowanie Economic Capital = Kapitał Ekonomiczny Podstawę systemów informatycznych stosowanych w ryzyku kredytowym pełni baza danych podmiotów, w której zbierane są informacje o wszystkich kontrahentach kredytowych Dexia (identyfikowanych za pomocą jednostkowego wewnętrznego numeru identyfikacji), takie jak: Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 19/72

20 Rodzaj kontrahenta (bank, przedsiębiorstwo, osoba fizyczna, itp.); Dane opisowe; Zewnętrzne ratingi nadane przez agencje ratingowe (S&P, Moody s i Fitch); Wewnętrzny rating przed i po skorygowaniu o rating kraju (Sovereign Ceiling); Wewnętrzny System Ratingowy; Dostępne wewnętrzne analizy kredytowe; Relacje pomiędzy róŝnymi kontrahentami, takie jak powiązania kapitałowe czy handlowe. Baza danych podmiotów jest powiązana z innymi bazami danych, które umoŝliwiają: Przyznanie zewnętrznego i/lub wewnętrznego ratingu kontrahentom kredytowym (baza danych z ratingami podmiotów). Dokładne zapoznanie się z zaangaŝowaniem kredytowym dotyczącym danego kontrahenta (baza danych z zaangaŝowaniami) z wszystkimi charakterystykami takimi jak rodzaj produktu (linia kredytowa, poŝyczka, obligacje, akcje, itp.), znaczące kwoty (nominalne, pozostałe do spłaty, w ujęciu rynkowym, narosłe odsetki, itp.), wskazanie kontrahenta z którym powiązane jest to zaangaŝowanie (bank, kontrahent, itp.), poziom podporządkowania, wskaźnik skorygowanego o ryzyko zwrotu z kapitału (RAROC), itp. Dokonanie porównania bieŝących zaangaŝowań z bieŝącymi limitami wobec jakiegokolwiek kontrahenta (baza danych z limitami) i podejmowanie właściwych działań, gdy zajdzie taka konieczność. Sporządzanie wewnętrznych sprawozdań dotyczących ryzyka kredytowego w oparciu o informacje zebrane w scentralizowanych systemach informatycznych Dexia (baza danych z wewnętrzną sprawozdawczością). Wprowadzanie danych do baz Dexia z informacjami o niewykonanych zobowiązaniach, które znajdują się w uŝyciu, w celu skalibrowania, przeprowadzenia testów z wykorzystaniem danych historycznych i testów warunków skrajnych Wewnętrznych Systemów Ratingowych Dexia. Proces wykorzystywany do przeniesienia Emitentów i Ocen Kredytowych Emisji na pozycje, które nie są ujęte w Księdze Handlowej Emitenci oraz oceny kredytowe emisji odnośnie pozycji, które nie są ujęte w księdze handlowej są automatycznie zbierane przez systemy Informatyczne Obsługujące Ryzyko Kredytowe w Dexia, a następne przypisywane odpowiednim emitentom lub emisjom na podstawie jednostkowego numeru identyfikacyjnego emitentów (wewnętrzne numery identyfikacyjne Dexia) oraz emisji (kody ISIN) Ekspozycja związana z ryzykiem kredytowym Informacje o ekspozycji związanej z ryzykiem kredytowym są ujawniane w niniejszym dokumencie w taki sam sposób, jaki informacje są przekazywane Zarządowi i zawierają: kwotę netto wykazaną jako aktywa bilansowe inne niŝ kontrakty na instrumenty pochodne (tj. wartość księgową po odliczeniu określonej kwoty utraty wartości); wartość rynkową dla kontraktów na instrumenty pochodne; pełną kwotę zaangaŝowania z tytułu zobowiązań pozabilansowych. Kwota pełnego zaangaŝowania stanowi albo nieciągnioną część linii dla zapewniania płynności lub maksymalną kwotę, jaką Dexia jest zobowiązana wypłacić z tytułu gwarancji, jakich udzieliła stronom trzecim. PoniŜsze tabele i odnośne komentarze pokazują charakterystykę ryzyka kredytowego Dexia według stanu na dzień 31 grudnia 2008 roku. Na dzień 31 grudnia 2008 roku, łączna ekspozycja Grupy wyniosła 640 miliardów, z wyłączeniem towarzystw ubezpieczeniowych Grupy, jak zostało to wyjaśnione w punkcie 2.1. RBC Dexia Investor Services oraz portfel Produktów Finansowych FSA (który przede wszystkim obejmuje gwarantowane umowy inwestycyjne oraz instrumenty Global Funding realizowane dla marŝy netto) nie są ujęte w tabelach części 3 (ryzyko kredytowe). Łączna ekspozycja związana z RBC Dexia Investor Services oraz portfelem Produktów Finansowych FSA wyniosła, odpowiednio, milionów EUR oraz milionów EUR Ekspozycja w zaleŝności od rodzaju Produktu i Obszaru Geograficznego PoniŜsza tabela przedstawia łączną ekspozycję w podziale na rodzaj produktu i obszar geograficzny na koniec 2008 roku. Rodzaj produktu Strefa Euro (1) Pozostała Europa (2) USA i Kanada Reszta świata Razem DłuŜne papiery wartościowe ,118 Kredyty detaliczne ,473 Kredyty niedetaliczne ,973 Dexia Raport nt. Ryzyka 2008 Filar III Umowy Bazylejskiej II Strona 20/72