Instrumentarium muzyczne starożytnego Egiptu 5. Pederastia grecka w ikonografii malarstwa wazowego 21

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Instrumentarium muzyczne starożytnego Egiptu 5. Pederastia grecka w ikonografii malarstwa wazowego 21"

Transkrypt

1 Spis treści: Słowo wstępne 3 Egipt Instrumentarium muzyczne starożytnego Egiptu 5 Grecja Pederastia grecka w ikonografii malarstwa wazowego 21 Rzym Galilaee, vicisti! O znajdującej się w katowickiej archikatedrze płaskorzeźbie przedstawiającej konanie cesarza rzymskiego Juliana Apostaty 29 De plumbo pestilenti. Kwestia zatruć ołowiem w starożytnym Rzymie 45 Barbaricum Na straży bursztynowego szlaku. Mieszkańcy środkowego biegu Prosny w I w. p.n.e.* 63 Ameryka Prekolumbijska Prymitywna czy wysoka? Wartość i znaczenie peruwiańskiej sztuki preinkaskiej w kontekście epoki ceramicznej 81 Recenzje 93 Redakcja: Redaktor naczelny: Leszek Tomczak (Grecja) Redaktorzy: Jakub Andrzej Pawłowski (Barbaricum), Marcin Pietrzyk (Bliski Wschód), Damian Waszak (Rzym), Marta Żydek (Egipt), Redakcja merytoryczna: Arkadiusz Bednarczuk, Sławomir Jędraszek, Tomasz Szeląg, Redakcja techniczna: Rozalia Kostecka, Autorzy: Grzegorz Bartusik, Małgorzata Kajzer, Marcin Paprocki, Beata Siuta, Leszek Ziąbka, Marta Żydek. Korekta: Anna Podurgiel Projekt i skład: Rozalia Kostecka Okładka: Dominik Roth Ilustracja na okładce: Jacek Biernacki/Wydawnictwo Attyka, na zdj. Skarbiec Ateńczyków w Delfach. Adres redakcji: Kalisz, Godebskiego 2E, redakcja@starozytnosci.pl Wydawca: Stowarzyszenie Humanitas, Kalisz, Piskorzewie 6 Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów i dobór fotografii. Materiałów nie zamówionych nie zwracamy. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam, ogłoszeń oraz artykułów sponsorowanych, ani za opinie wyrażane w artykułach, pozostające prywatnymi opiniami autorów. Copyright by Starożytności & Autorzy Kalisz 2012, all right reserved

2

3 Słowo wstępne Miło nam wraz z nadejściem wiosny przekazać Państwu kolejny, trzeci już numer czasopisma Starożytności. Pragnę w tym miejscu ponownie podziękować wszystkim współtwórcom, którzy od początku istnienia periodyku wkładają mnóstwo pracy i serca w jego rozwój. Podziękowania należą się także nowym współpracownikom, dzięki którym uatrakcyjniamy naszą ofertę. Odzew w sieci na naszą działalność jest coraz większy, co widać nie tylko po liczniku wejść na stronie, ale także zainteresowaniu jakim cieszymy się wśród wydawnictw i uczelni. Czytelnikom polecam jednocześnie wywiad, jakiego udzieliliśmy panu Sebastianowi Pawlinie z portalu historia.org.pl. W bieżącym numerze poruszamy głównie zagadnienia związane z kulturą starożytną. Będzie więc druga część artykułu Marty Żydek dotyczącego pederastii, tym razem w sztuce. Nasze nowe redakcyjne koleżanki, Małgorzata Kajzer i Beata Siuta, przybliżą z kolei odpowiednio: instrumenty jakimi posługiwali się starożytni Egipcjanie i działalność artystyczną Indian preinkaskiego Peru. Drugi z tych artykułów otwiera nowy dział Ameryka Prekolumbijska, jaki będzie poruszany na łamach Starożytności. Polecam także artykuły kolegów ze Śląska. Grzegorz Bartusik wykłada rozważania z pogranicza historii sztuki sakralnej oraz historii starożytnego Rzymu i powojennej Polski opisując płaskorzeźbę umierającego cesarza Juliana Apostaty z Archikatedry Katowickiej. Natomiast Maciej Paprocki przybliża problem dotyczący starożytnych Rzymian, mianowicie skutki zatrucia ołowiem. Wreszcie polecam artykuł Leszka Ziąbki, kaliskiego archeologa, który przedstawia najnowsze badania dotycząca osadnictwa celtyckiego z Doliny Prosny. Praca ta stanowi wstęp do podjętych przez nasze czasopismo szerszych działań, w całości dotyczących problematyki celtyckiej. Drogi Czytelnik przekona się o tym już wkrótce. Pozostaje mi zachęcić Państwa do odwiedzania naszej strony. Życzę wszystkim satysfakcjonującej lektury. Leszek Tomczak Redaktor Naczelny

4

5 Małgorzata Kajzer Instrumentarium muzyczne starożytnego Egiptu Powszechnie znana jest konieczność do wyrażania przez człowieka swoich duchowych potrzeb. Każda społeczność, przechodząc przez kolejne etapy rozwoju, docierała do wysoko rozwiniętego zaplecza kulturalnego, w którym istotną rolę odgrywała także muzyka. starożytnym Egipcie pełniła ona szczególną W funkcję. Stanowiła nieodłączny element kultu religijnego, towarzyszyła licznym obrzędom i świętom, nadając im odpowiednią oprawę. Przejawiała jednak także swój świecki charakter, pełniła funkcję rozrywki na dworze faraona, podczas uczt, umożliwiając zarazem zwykłym śmiertelnikom zaspokojenie naturalnej potrzeby zabawy, śpiewu i tańca. Niemałą rolę odgrywała również w sferze militarnej. Najdokładniejsze odtworzenie i poznanie muzyki umożliwiają znaleziska oryginalnych instrumentów, którymi posługiwali się Egipcjanie, dokonywane dzięki odpowiednim warunkom postdepozycyjnym, a także ikonografia. Wzory instrumentów były przejmowane przez Egipcjan z terenu Azji większość typów ma swoje analogie wśród znalezisk pochodzących z Mezopotamii 1. Egipcjanie nadali jednak swoim instrumentom wyjątkowy charakter i specyficzny wygląd, szczególnie jeśli chodzi o instrumenty stosowane w kulcie religijnym. 1 M. Duchesne-Guillemin, Music in Ancient Mesopotamia and Egypt, World Archaeology, nr 3, 1981, s. 289.

6 Egipt Możliwości odtwarzania muzyki i badania nad egipskim instrumentarium Dziedzina ta może być badana dzięki źródłom pisanym (m.in. teksty pieśni), materialnym (zachowane instrumenty muzyczne lub ich elementy) oraz dzięki ikonografii. Jeśli chodzi o cywilizację egipską, szczególną rolę odgrywa trzeci rodzaj źródeł. Szczęśliwie dla badaczy, Egipcjanie wykazywali tendencję do pozostawienia obrazowej reprezentacji wszystkich rodzajów działań podejmowanych w codziennym życiu 2. Wiązało się to z wiarą w magiczną moc dzieł sztuki oddawanie w formie obrazów czynności związanych z ludzką egzystencją miało na celu zapewnienie równie obfitego i szczęśliwego życia w zaświatach. Ściany grobowców i świątyń obfitują zatem w sceny muzyczne, przedstawiające grupy muzyków lub bóstwa trzymające w rękach swoje muzyczne atrybuty. Tego typu źródła ikonograficzne pozwalają bardzo dokładnie odtworzyć rzeczywisty wygląd instrumentów oraz kontekst wykonywania muzyki. Dzięki nim, na podstawie cheironomicznego 3 ułożenia rąk i palców muzyków, podjęte zostały także próby odtworzenia systemu dźwiękowego 4. Dokonał ich Hans Hickmann, jeden z najważniejszych badaczy muzyki egipskiej, który opracował instrumenty znajdujące się obecnie w kolekcji Muzeum w Kairze. Powołał także Kairskie Towarzystwo Badań nad Muzyką Staroegipską i prowadził liczne badania nad zachowanymi instrumentami, umożliwiającymi najdokładniejsze poznanie muzyki (po osadzeniu w odpowiednim kontekście na podstawie przedstawień w sztuce). Niemałą rolę odgrywają także źródła filologiczne Egipcjanie bardzo często opatrywali swoje wytwory objaśniającymi inskrypcjami, co umożliwiło współczesnym poznanie większości oryginalnych nazw instrumentów 5. 2 J. Pulver,The Music of Ancient Egypt, Journal of the Royal Musical Association, nr 48, 1921, s cheironomia gestykulacja, dyrygowanie 4 J. Chomiński, K. Wilkowska-Chomińska, Historia muzyki, cz. I, Kraków 1989, s C. Sachs, Historia instrumentów muzycznych, [tłum.:] Olędzki, S., Warszawa 1975, s. 85. Rys historyczny Jak powszechnie wiadomo, muzyka już w najwcześniejszym okresie posiadała swoje znaczenie kultowe. Wierzono, że poprzez grę na prostych instrumentach i wyzwalanie dźwięków ludzie są w stanie ożywić i przebłagać ukryte siły natury 6. Jako że muzyka miała głównie rytualny charakter, najważniejszym etapem jej rozwoju był okres Starego Państwa (ok /2168 p.n.e.) 7. Wtedy właśnie wykształciły się w pełni najważniejsze kulty religijne poznane dzięki inskrypcjom grobowym, których dźwiękową ilustrację stanowią przedstawienia scen muzycznych, instrumentalistów, tancerzy i śpiewaków 8. Okres Starego Państwa to czas, kiedy stosowane były wyłącznie instrumenty posiadające swoje mezopotamskie odpowiedniki 9. Sądząc po rodzajach używanych instrumentów oraz naturze przedstawień scen muzycznych, wyobrażających siedzące naprzeciw siebie postacie męskie, muzyka tego okresu miała raczej spokojny charakter 10. W dobie Średniego Państwa ( p.n.e.) w dziedzinie muzyki wyraźnie rysują się oddziaływania zaszczepione przez Hyksosów, a muzyka nabrała dynamiki i bardziej krzykliwego charakteru 11. Po zakończeniu tzw. II Okresu Przejściowego ( /1530 p.n.e.) kontakty egipsko-mezopotamskie zostają wznowione. Wśród instrumentów pojawiają się nowe kategorie: pionowa harfa kątowa, liry, instrumenty szyjkowe czy trąbki, zanikają natomiast egipskie flety i klarnety 12. Okres Nowego Państwa (1539/ p.n.e.) szczególnie obfituje w zabytki literatury i sztuki, które pozwalają ustalić kontekst 6 H.G. Farmer, The music of Ancient Egypt [w:] Wellesz, E. (ed.), Ancient and Oriental Music. Oxford 1957, s Wszystkie datowania zastosowane w niniejszym artykule pochodzą z podręcznika J. Śliwy (ed.), Wielka Historia Świata. Stary i Nowy Świat od rewolucji neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego. Kraków 2005, s J. Chomiński, K. Wilkowska-Chomińska, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s N. Scott, The Daily Life of the Ancient Egyptians, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, nr 31, 1973, s J. Chomiński, K. Wilkowska-Chomińska, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s

7 Kultura wykonywania muzyki 13. Po podboju obszaru Azji Południowo-Zachodniej za czasów XVIII dynastii (1539/ p.n.e.), państwo egipskie wzbogaciło się o nowych, syryjskich muzyków, a właściwie muzykantki, które zostały sprowadzone najprawdopodobniej w charakterze niewolnic. Były one wysoce utalentowane, a wśród ich umiejętności zwracała uwagę równoczesna gra na instrumencie, śpiew i taniec 14. Do Egiptu napływały zatem azjatyckie modele instrumentarium, które wkrótce wzbogaciło się o nowe typy instrumentów strunowych, a w okresie ptolemejskim o talerze i kastaniety 15. Stopniowo dochodziło do unifikacji strefy śródziemnomorskiej pod rządami perskimi, a następnie greckimi i rzymskimi, co spowodowało, że lokalne odrębności dotyczące różnych dziedzin życia kulturalnego (w tym muzyki), zaczęły tracić na znaczeniu 16. świadczą także znaleziska 18. W odniesieniu do Starego Państwa pojawiła się dyskusyjna kwestia tworzenia ich z bliżej nieokreślonego rodzaju włókien roślinnych, które miały uniemożliwić kapłanom pociągającym za struny łamanie zakazu wchodzenia w kontakt z materią pochodzenia zwierzęcego 19. Brak jednak odpowiednich dowodów na poparcie tego argumentu. Instrumenty były niejednokrotnie opatrywane dekoracją malarską lub reliefową. Odnajdujemy na nich symboliczne przedstawienia bogów. Ideę boskości generalnie wyobrażał wąż, ale znamy instrumenty dedykowane konkretnym bóstwom. Wspomnieć można o istnieniu sistrów zdobionych charakterystycznym wyobrażeniem bogini Hathor z krowimi uszami lub (rzadziej) motywem kota związanym z Bastet. Szakal rzeźbiony na lirach był symbolem Anubisa, a głowa sokoła Amona 20. Instrumenty egipskie informacje ogólne Instrumenty egipskie można ująć w kilka kategorii według powszechnie stosowanego podziału, w zależności od sposobu uzyskiwania dźwięku. Wyróżniamy zatem instrumenty perkusyjne (z podziałem na idiofony samobrzmiące oraz membranofony), instrumenty dęte (aerofony), a także instrumenty strunowe (chordofony). Nie funkcjonowały najprawdopodobniej instrumenty smyczkowe. Instrumenty stosowane były w zależności od potrzeb w charakterze akompaniamentu lub solo. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można sądzić, że konstruowali je sami muzycy 17. Materiały używane do ich tworzenia dobierane były zależnie od rodzaju instrumentu (co jest kwestią dość oczywistą), ale także od ich funkcji użytkowej lub symbolicznej. Należały do nich surowce takie jak drewno, glina, kość słoniowa, brąz, złoto, srebro, ceramika czy fajans. Struny wykonywane były ze zwierzęcych jelit, o czym 13 J. Chomiński, K. Wilkowska-Chomińska, op. cit., s N. Scott, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s Ibidem. 17 E. Erman, H. Ranke, Aegypten und Aegyptisches Leben im Altertum, Tübingen 1923, s. 80. Okres wczesnodynastyczny i pierwsze instrumenty Najwcześniejszą grupę instrumentów stosowanych w Egipcie stanowią instrumenty perkusyjne, przybierające formę idiofonów (instrumentów samobrzmiących). Jednym z pierwszych instrumentów, który przetrwał w egipskich źródłach jest tzw. klaskanka (ihy, na tahi), znana dobrze z ikonografii. Złożona była z dwóch prętów wygiętych na kształt bumerangu (rys.1) i pierwotnie stosowana była jako narzędzie służące myśliwym do płoszenia ptactwa, które to zastosowanie ma swoje potwierdzenie etnograficzne 21. Wczesne egzemplarze klaskanek były niekiedy rzeźbione na kształt ludzkich lub zwierzęcych głów 22. Instrumenty te, wykonywane z drewna lub kości słoniowej, mogły przybierać formę jedno- i dwuręczną 23. Klaskanki funkcjonowały w różnych formach przez cały okres rozwoju państwa egipskiego, 18 J.G. Head, Chordophones in the Ancient Aegean and Near East, Selwyn College 2007, s Ibidem. 20 H.G. Farmer, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s R. Anderson, Ancient Egyptian musical instruments. A catalogue and its problems The Musical Times, 1976, s C. Sachs, op. cit., s

8 Egipt o ich popularności mogą świadczyć liczne okazy znajdujące się w wielu muzeach 24. Kolejną kategorię najwcześniej funkcjonujących instrumentów stanowią grzechotki, wypełniane otoczakami lub kawałkami gliny 25. Przykłady glinianych grzechotek znane są ze znalezisk w Tell-el-Farcha (rys. 2). Pięć dekorowanych rytami egzemplarzy zostało znalezionych w obrębie centrum kultowo-administracyjnego z okresu kultury Nagada III (3300/ p.n.e.). Są to unikatowe znaleziska, nie posiadające do tej pory analogii wśród innych zespołów zabytków 26. Spośród instrumentów dętych, z okresu predynastycznego znane jest pierwsze przedstawienie fletu prostego (seba lub seby) tzw. piszczałki pionowej o zadęciu krawędziowym 27. Ukazana została ona na palecie z Hierakonpolis, datowanej na 4 tysiąclecie p.n.e. 28. Piszczałki tego typu wykonywane były z trzciny o długości do jednego metra, posiadały od dwóch do sześciu otworów palcowych i trzymane były podczas gry ukośnie. Instrumenty z okresu Starego Państwa Jak już wspomniano, okres Starego Państwa to czas, kiedy wyraźnie dostrzec można wpływy sumeryjskie. Pojawiają się kategorie instrumentów, które nadadzą trwały kształt egipskiemu instrumentarium. Wśród idiofonów, nadal funkcjonują klaskanki, które w późniejszych okresach, jako instrumenty muzyczne o charakterze czysto rytualnym, dekorowane były dłońmi (rys. 3) lub twarzą bogini Hathor 29. Znane są także egzemplarze rzeźbione na kształt kwiatów lotosu symbolu (m.in.) regeneracji. Kolejnym przykładem perkusyjnego instrumentu samobrzmiącego jest sistrum, również związane z kultem Hathor (potem także Izydy). Złożone było z uchwytu, ramy oraz przymocowa- 24 H.G. Farmer, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin,op. cit., s M. Chłodnicki, K. Ciałowicz, Tell-el-Farkha Preliminary Report, Polish Archaeology in the Mediterranean, nr. XVIII, 2006, s. 128, C. Sachs, op. cit., s H.G. Farmer, op. cit., s B. Lawergren, Music,[w:] Redford, D.B.(ed.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, New York 2001, s nych do niej poprzecznych płytek 30. Wierzono, iż rytmiczne, brzęczące dźwięki sistrum odpędzają siły zła i ciemności. Sistrum zyskało popularność we wszystkich krajach strefy śródziemnomorskiej, a ślady jego zastosowania znane są z Etiopii, a nawet Kaukazu 31. Znanych jest kilka typów sistrum. Jeden z nich, sehem, występujący za czasów VI dynastii (2300 p.n.e.), posiadał drewniany lub ceramiczny korpus, inny sešešet, posiadał formę metalową 32. Wśród egiptologów typ ten znany jest jako naos sistrum, gdyż nad uchwytem zakończonym głową bogini Hathor posiadał ramę w kształcie elewacji małej świątyni (rys. 4). Wydaje się, że forma ta stosowana była jedynie w Egipcie, gdyż nie znaleziono żadnego egzemplarza tego typu poza jego granicami 33. Dźwięki sistrum często łączone były z dźwiękami menatu innego instrumentu idiofonicznego, o którym mowa będzie w kontekście okresu Średniego Państwa. W Starym Państwie nie funkcjonują jeszcze membranofony. Unikalny relief pochodzący ze świątyni słońca Niuserre (ok p.n.e.) znajdującej się niedaleko Abusir, przechowywany obecnie w Monachium, ukazujący górną część bębna dużych rozmiarów, należy wiązać raczej z sumeryjskim importem 34. Wśród instrumentów dętych, oprócz nadal funkcjonujących piszczałek pionowych (rys. 5) oraz krótkich fletów trzymanych poziomo 35, w Starym Państwie pojawiły się klarnety (ma t), różniące się od fletów obecnością pojedynczego stroika. Brak tego typu instrumentów w Mezopotamii pozwala sądzić, iż klarnet był miejscowym wytworem egipskim 36. (rys. 6) funkcjonowały jako podwójne piszczałki zaopatrzone w kilka otworów, nie połączone ze sobą i posiadające odrębne ustniki 37. Na podstawie oryginalnych znalezisk wiemy, iż nadal konstruowane były z trzciny lub drewna a ich ustniki wykonywano z papirusu 38. Grający na klarnecie dwoistym, 30 C. Sachs, op. cit., s A. Buchner, Encyklopedia instrumentów muzycznych. [tłum.:] Zięba-Szmaglinìska, M. Racibórz 1995, s H.G. Farmer, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s E. Erman, H.Ranke, op. cit.,s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s H.C. Wysham, The Egyptian Flutes, The Musical Times and Singing Class Circular, nr 31, s E. Erman, H.Ranke, op. cit.,s

9 Kultura zatykał równoległe otwory w obu piszczałkach równocześnie, uzyskując charakterystyczne, pulsujące brzmienie spowodowane różnicami w długości czy położeniu otworów 39. Ostatnią kategorią instrumentów, którą można wiązać z okresem Starego Państwa są harfy, znane w Egipcie jako ben, bent, bin lub bint 40. Zyskały one ogromną popularność, szybko stając się najważniejszymi i jednymi z najbardziej charakterystycznych egipskich instrumentów. Geneza harfy jest problematyczna, gdyż egzemplarze znane z Egiptu (chronologicznie młodsze), posiadają bardziej skomplikowaną budowę niż harfy sumeryjskie i wyraźnie się od nich różnią 41. Harfy egipskie były zaopatrzone w specjalne guziki służące do mocowania strun, natomiast analogiczne instrumenty z Sumeru nie posiadały takiego mechanizmu, a ich struny były jedynie nawijane na ramię. Zgodnie z wyjaśnieniem Curta Sachsa 42 nie świadczy to jednak o ich bardziej archaicznym charakterze wręcz przeciwnie harfy z guzikami są ewolucyjnie starsze, gdyż trudniej było je nastroić; problem ten rozwiązano usuwając mechanizm mocowania strun na trwale. Nie można jednak wykluczyć, iż harfy powstały niezależnie w ośrodkach sumeryjskim i egipskim, wykształcając się z prostej formy łuku muzycznego 43. W tym okresie funkcjonował typ harfy łukowej o półksiężycowatym, a od V dynastii półkolistym kształcie, posiadającej sześć strun 44. Instrument z reguły umieszczany był się na ziemi, a harfista grał w pozycji klęczącej 45 (rys. 7). Typowym zestawem instrumentalnym w Starym Państwie był flet, klarnet oraz kilka harf 46. Instrumenty dobierano zatem w ten sposób, by część z nich nadawała rytm, część natomiast prowadziła linię melodyczną 47. Stanowi to o wysokim stopniu zaawansowania muzycznego i jest dobrze widoczne na przedstawieniach w sztuce. 39 C. Sachs, op. cit., s H.G. Farmer, op. cit., s B. Lawergren, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s H.G. Farmer, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s B. Lawergren, op. cit., s H.A. Schlögl, Starożytny Egipt. Dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do Kleopatry, tłum. A. Gadzała, Warszawa 2009, s. 79. Średnie Państwo nowe kategorie instrumentów, rozwój starszych, oddziaływania wschodnie Wśród instrumentów samobrzmiących znane są z tego okresu klaskanki połączone ze sobą w dolnej partii i zakończone drobnymi główkami (rys. 8), składane jak dary grobowe do okresu Nowego Państwa 48. Menat to instrument idiofoniczny, który można umieszczać wśród grzechotek, składający się z licznych sznurów paciorków przymocowanych do metalowego uchwytu i towarzyszący niekiedy dźwiękom sistrum. Curt Sachs nie uwzględnił go w swoich studiach nad muzycznym instrumentarium, przypisując mu funkcję naszyjnika, istnieją jednak źródła ikonograficzne i pisane wspominające o użyciu menatu w kontekście wykonywania muzyki 49. W okresie Średniego Państwa obserwujemy wreszcie pojawienie się membranofonów. Pierwsze bębny o beczułkowatym kształcie, wykonywane z drewna, których przykładowe egzemplarze przechowywane są w zbiorach kairskich i paryskich datowane są na okres panowania XII dynastii (1939/ p.n.e.) 50. W Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku oraz w Luwrze, znajdują się masywne bębny posiadające ok. 30 cm wysokości 51, na nekropoli w Beni Hassan (grobowiec nr 183), odnaleziono zaś bęben osiągający metr wysokości 52. Charakterystyczną dla egipskich bębnów cechą jest oplatanie ich siecią rzemieni i sznurków w celu naciągnięcia membran oraz podtrzymania całości korpusu. Tego typu zabezpieczenie może wskazywać na pierwotne wykonywanie tych instrumentów z gliny 53 i choć nie zachowały się do naszych czasów oryginalne egzemplarze, znane są analogiczne hinduskie bębny wykonywane właśnie z tego surowca. Ich budowa może wskazywać także na nubijską proweniencję, gdyż bębny znane z Mezopotamii były łączone za pomocą gwoździ lub klejone 54. Bębny uderzane obustronnie, zawieszane były w pozycji poziomej na szyi grającego (rys. 9), umożliwiając mu równoczesny marsz, co łatwo godzi się z faktem, iż 48 M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s Ibidem, s H.G. Farmer, op. cit., s C. Sachs, op. cit, s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s C Sachs, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s

10 Egipt instrumenty te wykorzystywane były w działaniach i uroczystościach o charakterze militarnym 55. Innym typem bębna z okresu Średniego Państwa jest bęben w kształcie pucharu (czary), otwarty u dołu, z jedną membraną na wierzchu; ten typ przejęty został z regionu Palestyny ok (p.n.e.) 56 i jest prawdopodobnie prototypem dzisiejszej arabskiej darabukki. Pośród harf nadal znana jest harfa łukowa wykazująca tendencję do zwiększania rozmiarów; niewykluczone iż w tym okresie istniała już także harfa ramienna 57. Od okresu Średniego Państwa harfy pokrywane były bogatą dekoracją 58. Nowe Państwo apogeum różnorodności W tym okresie nadal funkcjonują klaskanki, które oprócz dotychczasowych typów, są reprezentowane także przez inny rodzaj. W swojej nowej formie zostają skrócone do ok. 80 mm długości i formuje się je na kształt owoców granatu lub szyszek, co wyraźnie wskazuje na ich stopniowe przekształcanie w kastaniety 59. W Nowym Państwie pojawia się także inny rodzaj sistrum, w którym rama formowana jest na kształt podkowy (w miejsce wcześniejszego naosu). Typ ten rozprzestrzenił się wraz z kultem Izydy na całym obszarze Imperium Rzymskiego 60. [w jakim okresie, warto to zaznaczyć, jak również dla czego się rozprzestrzenił] Popularność zyskały bębny cylindryczne zaopatrzone w membranę rozciągniętą na drewnianej obręczy (określane jako śr) 61, które szybko zdominowały inne formy bębnów. Szczególnie popularne stały się niedużej wielkości bębenki obręczowe o okrągłym kształcie (prototyp tamburynu), na których grały wyłącznie kobiety 62. Tego typu bębenek (zwany qemqem), znany od XVIII dynastii, stał się także atrybutem boga Besa 63. Wiemy także o istnieniu bębenków prostokątnych posiadających wklęsłe boki (rys. 10). Jedyny znany okaz tego typu 55 Ibidem. 56 B. Lawergren, op. cit., s H.G. Farmer, op. cit., s. 271, C. Sachs, op. cit, s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s B. Lawergren, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s H.G. Farmer, op. cit., s znajduje się w Metropolitan Museum i został znaleziony w Tebach 64. Nadal znane były bębny beczułkowate, które zyskały wydłużoną formę, w jakiej przetrwały do okresu panowania dynastii saickiej ( p.n.e.) lub dłużej 65. W Nowym Państwie pojawił się nowy typ instrumentów dętych, który wyparł używane do tej pory klarnety. Nowe aerofony przybierały formę greckiego aulosu i posiadały podwójny stroik jak współczesny obój, takie też miano zyskały w państwie egipskim 66. Instrumenty podwójnostroikowe sporządzano z trzciny o długości ok. 60 cm, same stroiki wykonywane były z blaszek trzcinowych lub trawy. Podobnie jak klarnety, oboje przybierały formę dwóch piszczałek (rys. 11), które różniły się jednak często liczbą otworów 67. Wiadomo także, iż na jednej z piszczałek wykonywano melodię, na drugiej zaś burdon (stały dźwięk będący bazą harmoniczną). Informacje te stały się podstawą do studiów mających na celu odtworzenie stosowanej skali i notacji muzycznej, na co pozwalały liczne egzemplarze znane ze zbiorów znajdujących się we Florencji, Turynie, Londynie, Berlinie czy Luwrze 68. Zgodnie z opinią C. Sachsa 69 badania tego typu nie mogą być jednak miarodajne, gdyż na skutek procesów postdepozycyjnych piszczałki mogły ulec zniekształceniom; poza tym nie jesteśmy w stanie odtworzyć dokładnej techniki gry stosowanej przez starożytnych Egipcjan. Gra na oboju, wiązanym niekiedy ze sferą erotyki, była domeną kobiet 70. Wśród instrumentów dętych pojawia się wreszcie trąbka, która została ukazana po raz pierwszy ok p.n.e. 71 w kontekście militarnym. Trąbki stosowane były głównie w wojsku, często wraz z bębnami, w czasie parad lub do wzywania armii, były jednak związane także z kultem Ozyrysa, któremu przypisywano ich wynalezienie 72. Egipskie trąbki (szeneb) miały stożkowatą formę z dość szeroką czarą głosową 64 C. Sachs, op. cit., s H.G. Farmer, op. cit., s B. Lawergren, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s Southgate, T.L., On a Pair of Ancient Egyptian Double- Flutes, Journal of the Royal Musical Association, nr 17, 1890, s. 18, C. Sachs, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s. 291, H. G. Farmer, op. cit., s. 270, C. Sachs, op. cit., s

11 Kultura i osiągały ok. 60 cm długości 73. Dwa najsłynniejsze i zarazem jedyne autentyczne egzemplarze trąbek pochodzą z grobowca Tutanchamona (rys. 12) i są przechowywane w Muzeum Kairskim; przedmiot znajdujący się w Luwrze, interpretowany do niedawna jako trąbka, został uznany za kadzielnicę 74. Zgodnie z ikonografią trąbki te nie były instrumentami mającymi zapewnić rozrywkę w pozagrobowym życiu zmarłego, były natomiast wyznacznikiem pozycji i władzy 75. Jedna z trąbek została wykonana z brązu, druga ze srebra, obie posiadały złote ustniki i złotą opaskę u dołu czary. O wcześniejszym wykonaniu trąbki brązowej może świadczyć nieco silniej lejkowaty kształt 76, srebrna trąbka posiada także oddzielnie wykonany dzwon. Obie były pięknie zdobione scenami z udziałem Tutanchamona i najważniejszych bogów, obie wyposażone były także w drewniane rdzenie zapobiegające zgnieceniu 77. W 1939 r. dla stacji BBC podjęto próbę nagrania dźwięku trąbek przy użyciu współczesnych ustników. Niestety w trakcie tej próby srebrna trąbka uległa trwałemu uszkodzeniu, co uniemożliwia precyzyjne zbadanie jej konstrukcji 78. Okres Nowego Państwa to także wspaniały rozwój harf. Pojawia się nowy typ formowany na kształt statku 79, w swoich mniejszych egzemplarzach znany jako harfa ramienna (rys. 13), która w czasie gry noszona była na ramieniu i zaopatrzona była w trzy do pięciu strun 80. Harfy łukowe ulegały stopniowemu ulepszaniu, stając się jedną z najbardziej wyrafinowanych form wśród instrumentów w ogóle. Najlepszym tego dowodem są harfy pochodzące z okresu panowania Ramzesa III ( p.n.e.) ukazane w jego grobowcu. Te dwa wspaniale dekorowane instrumenty zwane harfami Bruce a (od nazwiska osiemnastowiecznego podróżnika, który dokonał ich dokumentacji), osiągnęły ogromne rozmiary niemal 2 m wysokości 73 C. Sachs, op. cit., s D. Comand, (et al.), Skarby Egiptu. Kolekcja Muzeum Egipskiego w Kairze, Warszawa 2007, s H.A. Schlögl, op. cit., s H.G. Fischer, Organology and Iconography of Anciemt Egypt and Renaissance, Metropolitan Museum Journal, nr 24, 1989, D. Comand (et. al.), op. cit., s Montagu, J., One of Tutankhamon s Trumpets, The Galpin Society Journal, nr 29, 1976, s H. Hickmann, A New Type of Egyptian Harp, Acta Musicologica, nr 26, 1954, s C. Sachs, op. cit., s. 93. i wyposażone były w dziesięć i dwanaście (lub jedenaście i trzynaście) strun 81. Rozmiary harf i duża liczba strun (do ok. 20) wymagała gry w pozycji stojącej 82 (rys. 14). Innym typem funkcjonującym w tym okresie była harfa nóżkowa, opierająca się na ukośnej poprzeczce, wspartej równocześnie na kolanach harfisty. Często dekorowana była emblematem Izydy lub Ozyrysa 83. Ostatnim wreszcie rodzajem harfy, który pojawił się w egipskim instrumentarium była harfa kątowa (rys. 15), znana w zachodniej Azji od początku 2 tysiąclecia p.n.e. Pierwsze przedstawienie tego instrumentu pochodzi z okresu panowania Amenofisa II ( p.n.e.) z grobowca nr 367 w Tebach 84. Harfy te posiadały od 21 do 23 strun, pionowy wąski korpus pokryty skórą, załamujący się w dolnej części i tworzący poprzeczkę znajdującą się podczas gry między udami instrumentalisty 85. Struktura pudła rezonansowego harfy kątowej jest dobrze poznana dzięki prześwietleniu dokonanemu na egzemplarzu znajdującym się w Luwrze 86. W przeciwieństwie do Mezopotamii, gdzie harfy kątowe bardzo szybko wyparły formę łukową, Egipcjanie wykazali się dużo większym konserwatyzmem 87, a pełna adaptacja nowego instrumentu trwała ponad tysiąclecie. W okresie Nowego Państwa z obszaru Żyznego Półksiężyca zostały przejęte także liry. Pierwsze przedstawienie związane z lirą pochodzi z grobowca nr 3 w Beni Hassan, należącego do Chnumhotepa (okres panowania XII dynastii) i ukazuje ją w rękach azjatyckiego Beduina. Przedstawiony Beduin określony mianem Aa mu, przybył do Egiptu w celu zapłacenia trybutu wspomnianemu dostojnikowi, właścicielowi grobowca 88. Egzemplarze z tego okresu posiadają prostokątne pudło rezonansowe, dwa asymetryczne ramiona połączone poprzeczką oraz struny przytwierdzone jednym końcem do strunociągu znajdującego się na wierzchniej części pudła, a drugim do 81 H.G. Farmer, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s L. Manniche, Angular harps in the Amarna Period, Journal of Egyptian Archaeology, nr 92, 2006, s C. Sachs, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s B. Lawergren, op. cit., s H.G. Farmer, op. cit., s

12 Egipt wzmiankowanej poprzeczki 89. Lira zyskiwała niekiedy lżejsze i wyszukane formy (rys. 16), często zdobiona była na ramionach motywami zoomorficznymi, co odzwierciedla wpływy mezopotamskie 90. Za panowania Echnatona ( p.n.e.) popularność zyskały liry ogromnych rozmiarów, wymagające zaangażowania do gry dwóch osób (rys. 17). Wydaje się prawdopodobne, że wzorzec tego typu liry został także zaczerpnięty z Sumeru już ok p.n.e. instrumenty te były przedstawiane na pieczęciach z Uruk czy Suzy 91. Z drugiej strony przykład takiej formy znany jest ze sztuki hetyckiej 92, co może wskazywać na jej anatolijskie korzenie. Liry mogły być zatem zarówno niewielkimi 5-strunowymi, jak i 18-strunowymi instrumentami, osiągającymi wysokość człowieka 93. Instrument ten został w pełni zaadaptowana w przeciągu kilku wieków, choć nigdy nie zyskała dużej popularności, a do jej określania używano semickiego terminu k nn r 94. Wraz z lirą do Egiptu przybyły instrumenty szyjkowe, czyli lutnie (rys. 18). Instrumenty te szybko zyskały popularność, wydaje się, że grały na nich jedynie kobiety 95. Grająca pociągała struny, których liczba wynosiła od dwóch do czterech, trzymanym w prawym ręku plektrum, równocześnie przyciskając je palcami lewej dłoni do jednego z progów owiniętych na szyjce 96 Egipskie lutnie posiadały dwa rodzaje pudeł rezonansowych: owalne oraz znacznie wydłużone. Z czasem pojawiła się także bardziej zaawansowana forma, zaczerpnięta od Hetytów, przypominająca kształtem współczesną gitarę 97. Epoka Późna i okres grecko-rzymski a dalsze funkcjonowanie egipskiej tradycji muzycznej Rozpoczynając od instrumentów samobrzmiących, warto wspomnieć o nowym typie klaskanek, które zostają zaopatrzone w małe 89 C. Sachs, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s B. Lawergren, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s E. Erman, H.Ranke, op. cit.,s C. Sachs, op. cit., s Ibidem. 96 Ibidem. 97 M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s metalowe talerzyki mocowane do trzonu za pomocą gwoździ (rys. 19). Przez Sachsa 98 typ ten określany jest jako trzaskawka z talerzykami. Datowane są na pierwsze wieki naszej ery i spotyka się je także na mozaikach z Kartaginy oraz rzymskich sarkofagach, a także później, w Cesarstwie Bizantyjskim 99. Wpływy greckie zaowocowały także pojawieniem się metalowych talerzy oraz kastanietów, znanych z egzemplarzy pochodzących z chrześcijańskich pochówków 100, a także fletni pana 101. Równocześnie wyparte zostały inne kategorie instrumentów, jak na przykład lutnie, które powróciły do Egiptu dopiero w połowie VII w. 102, kiedy kraj objęty został wpływami Islamu. W Epoce Późnej funkcjonowały metalowe dzwonki wykonywane ze złota, srebra lub brązu 103. Z okresu panowania Osorkona II ( p.n.e.) znany jest przykład dużego bębna obręczowego (ponad 60 cm średnicy), który został błędnie zinterpretowany przez Jacoba Burchardta 104 jako gong. W zbiorach Muzeum Kairskiego znajduje się także pergaminowe pokrycie bębna o średnicy 25 cm, datowane w przybliżeniu na Epokę Późną ( p.n.e.), zdobione sceną figuralną z udziałem Izydy i osoby grającej na bębnie 105. Jest to dowód na bogate dekorowanie także tej kategorii instrumentów oraz ich wykorzystanie w czasie ceremonii religijnych i pogrzebowych. Z okresu grecko-rzymskiego znane są przykłady przedstawień niewielkich harf o półksiężycowatym kształcie wspieranych przy grze na stołkach. Pojawiają się one w scenach mitologicznych związanych z Hathor lub z udziałem królowych czy księżniczek. Wydawać by się mogło, iż typ ten funkcjonował jedynie w sztuce, znany jest jednak przykład niewielkiej harfy (39 cm wysokości) z czasów panowania Psametycha I ( p.n.e.) 106 pięknie rzeźbionej i zakończonej królewskim wizerunkiem w koronie pszenet (rys. 20). 98 C. Sachs, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s C. Sachs, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s B. Lawergren, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s [za:] H. G. Farmer, op. cit., s D. Comand (et. al.), op. cit., s H. Hickmann, op. cit., s

13 Kultura W III w. p.n.e. Ktesibios z Aleksandrii wynalazł hydraulos, czyli tzw. wodne organy 107 Stanowiły one kombinację fletni pana i instrumentu klawiszowego, zaopatrzone były w zbiornik z wodą, w którym magazynowane było sprężone powietrze uwalniane podczas gry. Hydraulos zapewniał rozrywkę w cyrkach i podczas muzycznych konkursów. Stał się prototypem przyszłych organów, które dopiero w średniowieczu zyskały swoje sakralne funkcje 108. Zakończenie Przedstawiony obraz muzycznego instrumentarium egipskiego wyraźnie pokazuje dominację obcych wpływów. Rodzimego pochodzenia można doszukiwać się jedynie w przypadku sistrum i klarnetu, co stanowi mierny wynik na tle całego szeregu wykorzystywanych instrumentów. Warto jednak pamiętać, że dla wysoko rozwiniętych cywilizacji charakterystyczne jest otwarcie na nowe wpływy i ich asymilacja do własnych potrzeb. Mimo bliskowschodnich wzorców Egipcjanie nadali wielu swoim instrumentom niepowtarzalny charakter, przejawiający się w ich funkcji czy dekoracji. Muzyka stała się dla nich nieodłącznym elementem, towarzyszącym życiu sakralnemu, kultowemu i pozagrobowemu, a tak wielka rola muzyki jest równoznaczna z rolą jej nośników. 107 H. G. Farmer, op. cit., s M. Duchesne-Guillemin, op. cit., s

14 Egipt 1. Mężczyźni grający na prętach zderzanych (Sachs 1975: 86, rys. 29) 2. Grzechotki z Tell el-farcha (Ciałowicz 2005: 93, ryc. 99) 3.Klaskanki (Duchesne- Guillemin 1981: 298, plate 27) 14

15 Kultura 4. Naos sistrum (Duchesne- Guillemin 1981: 300, plate 35) 5. Flet piszczałka o zadęciu krawędziowym (Lawergren 2001: 451, il. g) 6. Klarnet (Lawergren 2001: 451, il. h) 7. Harfiarz i flecista (Farmer 1957: 275, plate IX a) 8. Klaskanki (Średnie Państwo) (Lawergren 2001: 451, il. a) 9. Bęben dwumembranowy (Lawergren 2001: 451, il. g) 15

16 Egipt 10. Bębenek prostokątny (Lawergren 2001: 451, il. d) 11. Obój (Lawergren 2001: 451, il. i) 12. Trąbki z grobowca Tutanchamona (Duchesne- Guillemin 1981: 302, plate 47) 13. Harfa ramienna (Duchesne- Guillemin 1981: 302, plate 53) 14. Harfa z okresu Nowego Państwa (Sachs 1975: 95, tablica VI c) 15. Harfa kątowa (Duchesne- Guillemin 1981: 303, plate 55) 16

17 Kultura 16. Egipcjanka grająca na lirze (Sachs 1975: 95, tablica VI b) 17. Lira z okresu panowania Echnatona (Lawergren 2001: 451, il. m) 18. Lutnia (Sachs 1975: 94, tablica V c) 19. Trzaskawka (Duchesne- Guillemin 1981: 299, plate 29) 20. Harfa z okresu panowania Psametycha I (Hickmann 1954: 129, plate I) 17

18 Bibliografia Anderson R., Ancient Egyptian musical instruments. A catalogue and its problems The Musical Times, 1976, s Buchner A., Encyklopedia instrumentów muzycznych. tłum. Zięba-Szmaglinìska M., Racibórz Chomiński J., Wilkowska-Chomińska K., Historia muzyki cz. I, Kraków Chłodnicki M., Ciałowicz K., Tell-el-Farkha Preliminary Report, Polish Archaeology in the Mediterranean, nr. XVIII, 2006, s Ciałowicz K., Początki cywilizacji na Bliskim Wschodzie i w Egipcie [w:] Śliwa J. (ed.), Wielka Historia Świata. Stary i Nowy Świat od rewolucji neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, Kraków 2005, s Comand D. (et al.), Skarby Egiptu. Kolekcja Muzeum Egipskiego w Kairze, Warszawa Duchesne-Guillemin M., Music in Ancient Mesopotamia and Egypt, World Archaeology, nr 3, 1981, s Erman E., Ranke H., Aegypten und Aegyptisches Leben im Altertum, Tübingen Farmer H.G., The music of Ancient Egypt [w:] Wellesz E. (ed.), Ancient and Oriental Music. Oxford 1957, s Fischer H.G., Organology and Iconography of Anciemt Egypt and Renaissance, Metropolitan Museum Journal, nr 24, 1989, s Head J.G., Chordophones in the Ancient Aegean and Near East. Selwyn College Hickmann H., A New Type of Egyptian Harp, Acta Musicologica, nr 26, 1954, s Lawergren B., Music [w:] Redford, D.B.(ed.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, New York 2001, s Manniche L., Angular harps in the Amarna Period, Journal of Egyptian Archaeology, nr 92, 2006, s Montagu J., One of Tutankhamon s Trumpets, The Galpin Society Journal, nr 29, 1976, s Pulver J.,The Music of Ancient Egypt, Journal of the Royal Musical Association, nr 48, 1921, s Redford D.B.(ed.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, New York Sachs C., Historia instrumentów muzycznych, tłum. Olędzki S., Warszawa Schlögl H.A., Starożytny Egipt. Dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do Kleopatry. [tłum.] Gadzała, A., Warszawa Scott N., The Daily Life of the Ancient Egyptians, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, nr 31, 1973, s

19 Southgate T.L., On a Pair of Ancient Egyptian Double-Flutes, Journal of the Royal Musical Association, nr 17, 1890, s Wellesz E. (ed.), Ancient and Oriental Music, Oxford Wysham H.C., The Egyptian Flutes, The Musical Times and Singing Class Circular, nr 31, s

20

21 Marta Żydek Pederastia grecka w ikonografii malarstwa wazowego Ikonografia waz greckich w dużej mierze przedstawia życie codzienne, wierzenia, obyczajowość mieszkańców Hellady. Nie może więc na nich zabraknąć i seksualności, erotyki, a co za tym idzie różnych form, które ona przybierała. iększość z waz przedstawiających Wstosunki homoseksualne oraz lwia część tych, które w jakiś sposób wiążą się z zagadnieniami związanymi z homoseksualnością, powstała między 570 a 470 r. p.n.e. 1. To one są zatem podstawą interpretacji, także związków pederastycznych. Przy analizie waz pojawia się jednak pewien problem. Na wielu z nich widzimy mężczyznę rozmawiającego z chłopcem, dającego mu prezenty lub trzymającego go za rękę. Takie zachowania nie powinny wzbudzać podejrzeń i nie ma żadnych podstaw do ich interpretacji pod kątem związków homoseksualnych. Ludzką rzeczą jest bowiem gest czy dotyk. Każdy może obdarować innego upominkiem, przytulić bądź chwycić za rękę. Nie wiemy też, czy osoby przedstawione na wazie są spokrewnione czy nie, to również zmienia bowiem postać rzeczy. Można zatem sądzić, że dane osoby obdarowują siebie nawzajem ze zwykłej życzliwości. Przykładowo, mężczyzna na wazie nr 1, chwytający młodzieńca podczas procesji, nie musi mieć wcale zdrożnych zamiarów. Może być przecież jego ojcem, który upomina syna lub może jest jego wychowawcą i przekazuje mu pewne informację lub wskazówki, jak ma 1 K.J. Dover, Homoseksualizm grecki, przeł. J. Margański, Kraków 2004, s. 19.

22 Grecja się zachowywać podczas uroczystości, chwalić go lub o coś prosić. Jednakże istnieją pewne przesłanki do przyjęcia innej interpretacji. Keeneth Dover badając i porównując wiele waz z tego okresu stwierdził, że chłopcy w scenach, w których zachodzi prawdopodobieństwo, że mogą mieć charakter seksualny, mają mimikę twarzy oraz gestykulację podobną do kobiet w przedstawieniach o wydźwięku erotycznym. Jako zobrazowanie przykładu może posłużyć ilustracja z wazy nr 2 (gdzie widzimy kobietę) oraz nr 3 (przedstawiająca młodzieńca). Oboje mają taką samą postawę. Łączą ich też podobieństwa fizyczne oraz wyraz twarzy. Istotne jest także przedstawienie koloru skóry odmiennego dla mężczyzny i młodzieńca. W scenach erotycznych ukazanych na niektórych wazach, mężczyzna ma skórę ciemną, a kobieta czy też chłopiec białą. Jest tak w wielu przedstawieniach innych kultur. To ważne dla podkreślenia kto pełni w związku rolę czynną, a kto bierną. Dla przykładu, wyraźnie tę różnicę widać na wazie nr 4, gdzie kopulują pary heteroseksualne. Kobiety przyjmujące postawę bierną mają jasną skórę, zaś aktywni mężczyźni ciemną. Waza nr 5 stanowi wyjątek. Widzimy tu obok par heteroseksualnych jedną parę homoseksualna, znajdującą się z lewej strony, niestety słabo widoczną. Mimo że chłopcy w stosunkach erotycznych z mężczyznami przyjmowali rolę bierną, to ich skóra w tym wypadku też jest ciemna. Przykład ten może sugerować sposób, w jaki Grecy odnosili się do homoseksualizmu. Skoro obok par heteroseksualnych została ukazana też homoseksualna, może to stanowić o tym, iż takie związki i akty były powszechne. Inną wskazówką, którą wskazuje Dover, na to czy mamy do czynienia ze sceną o wydźwięku erotycznym, może być: krawędź łoża przedstawiona gdzieś w tle, postać Erosa znajdująca się w rogu sceny bądź między uczestnikami, czy w końcu rodzaj podarunku jaki mężczyzna wręcza chłopcu (np. kogut czy zając), o których istocie mowa będzie niżej. Istnieją przedstawienia związane z mitologią, z których wiemy, że postaci ukazane na wazie łączy miłość. Popularne jest przedstawienie Zeusa i Ganimedesa, który był synem króla Troi, Trosa. Zeus, pragnąc aby Ganimedes został jego kochankiem, przystroił się w orle pióra, a następnie zleciał wprost nad trojańską równinę i porwał go unosząc na Olimp. Tu uczynił go swoim podczaszym, aby ten usługiwał mu podczas uczt. Ganimedes z Hebe rozdawali ambrozję i rozlewali do złotych pucharów nektar. Przeważnie Zeus ukazany jest jako brodaty, dojrzały mężczyzna próbujący chwycić i porwać chłopca, który próbuje przed nim uciekać lub się opierać (waza nr 6). Czasem widzimy ich także podczas igraszek. Kochankowie chcący sprawić przyjemność swojemu ukochanemu często porównywali ich urodę do Ganimedesa, gdyż był on tak piękny, że zakochał się w nim sam bóg. Powszechnie znaną parą, zarówno wśród starożytnych Greków, jak i dziś, jest Achilles i Patrokles. Są oni uważani za parę kochanków, jednakże nie wiadomo, czy Homer pisząc o nich, też tak myślał. Nawet Ajschines zaznacza, że Homer nie mówi otwarcie o ich miłości i nie nadaje imienia ich przyjaźni ( ) 2. Jednakże dla niego jest oczywiste, że był to związek homoseksualny. Za dowód podaje tu wielką rozpacz Achillesa po śmierci Patroklesa 3 i chęć zemsty na Hektorze, mimo przepowiedni, że jeśli go zabije sam też niebawem umrze. Współcześni badacze raczej nie popierają tego stanowiska twierdząc, że związki pederastyczne były Homerowi całkowicie nieznane. Dopiero później narodziła się tylko taka interpretacja ich przyjaźni. Często powołują się na wielki gniew Achillesa, gdy Agamemnon odebrał mu jego brankę Bryzeidę i odstąpił od walki. Znaczy to, że kobieta była mu bliska i łączyła ich miłość. Dyskusyjna jest także sprawa, czy jeśli faktycznie był to związek pederastyczny, to kto jaką w nim pełnił funkcję. Achilles był bowiem młodszy od Patroklesa i to on powinien odgrywać rolę biernego partnera, jednakże posiadał wyższą pozycję społeczną, a tym samym powinien być partnerem aktywnym. W Uczcie Platona porusza ten temat Fajdros, który zaprzecza słowom Ajschylosa, który jako pierwszy ukazał ich jako kochanków. Mówi on: Ajschylos bredzi, kiedy powiada, że to Achilles był miłośnikiem Patrokla, bo przecież on był piękniejszy nie tylko od Patrokla, ale i od wszystkich bohaterów, i brody jeszcze nie miał ( ) 4. 2 Ajschines, Przeciw Timarchosowi, przeł. W. Lengauer, Warszawa 2004, s ( ) popiół dłoni, sypię na głowę, wściekły z tak bolesnej strat., Homer, Iliada, przeł. J. Paszkowski, Kraków 2009, s Platon, Fajdros, przeł. W. Witwicki, Warszawa 2004, s

23 Kultura Jaki zamysł miał autor kreując te postacie nie mamy pewności. Faktem jest, że zostali oni uznani za najsławniejszą parę kochanków świata antycznego, a najpopularniejsze ich przedstawienie znajduje się na wazie nr 7, gdy siedzą obok siebie, w pełnym uzbrojeniu, a Achilles opatruje swojego przyjaciela. Zapewne scena ta rozgrywa się podczas wojny trojańskiej. Inne kryteria interpretacji relacji, jakie łączą mężczyzn [ukazanych] na wazach, przybliża Ch.A.M. Hupperts powołując się na J.D. Beazleya, który wyróżnił trzy grupy przedstawień ukazujące pary pederastyczne na wazach czarno-figurowych. Pierwsza z nich przedstawia mężczyzn w tzw. pozycji góra-dół. Jest to jedna z najbardziej popularnych konfiguracji w zalotach homoseksualnych 5. Możemy się jej przyjrzeć na wazie nr 8, (zbliżenie waza nr 8a), gdzie dorosły mężczyzna przymilając się do chłopca, pochyla się do niego, jedną ręką chwytając go za genitalia, drugą dotykając jego ramienia (spotyka się także, że dotyka jego twarzy). Na scenie poniżej widzimy już jak młodzieniec, wyraźnie podniecony, rzuca się na szyję mężczyzny, który nie przerywa pieszczot. Warte podkreślenia jest, że eromenos czyli ukochany (określenie chłopca) w takich scenach jest zawsze nagi. Drugi rodzaj przedstawień to sceny, gdzie eromenos obdarowywany jest prezentami ( traditional lovegifts 6 ) przez erastesa, czyli kochającego (określenie mężczyzny; oba określenia wyjaśnione w artykule Pederastia grecka w wybranych źródłach antycznych 7 ). Wśród nich wymienia wieńce i zające. Mężczyźni zabiegający o względy chłopca lub chcący sprawić mu przyjemność obdarowywali go różnymi prezentami. Niektóre z nich (wieńce lub gałązki), były czystym wyrazem sympatii i uwielbienia. Jednakże często dawano też akcesoria związane z uprawianiem sportu, np. piłkę czy skrobaczkę, lub z nauką, np. tabliczkę do pisania. Dużym powodzeniem cieszyły się ptaki, np. sikorki lub przepiórki. Większość 5 K.J. Dover, op. cit., s Ch.A.M. Hupperts, Greek love: Homosexuality or Pederasty? Greek love in black figure vase-painting, Proceedings of the 3 rd symposium on Ancient Greek and Related Pottery. Copenhagen, August 31 September 4, 1987, edited by Jette Chrostiansen and Torben Melander, Copenhagen 1988, s M. Żydek, Pederastia grecka w wybranych źródłach antycznych, [dostęp: ]. Dostępny w World Wide Web: < php?action=spist2> tych prezentów miała rozbudzić zamiłowanie do nauki, zachęcić do ćwiczeń fizycznych, polowań i doskonalenia siebie. Niektóre kryły w sobie podtekst erotyczny, jak np. kogut, który był w starożytnej Grecji synonimem walki, a także ucieleśnieniem męskiej potencji seksualnej 8. Dawano także zwierzęta, które nie służyły do zabawy, lecz miały istotną funkcję dydaktyczną. Zając był przeznaczony do polowań z psami, dzięki niemu chłopiec uczył się łowiectwa i cierpliwości. Podobnie kogut, wykorzystywany do walki kogutów, ukazywał współzawodnictwo i rywalizację. Chłopcom dawano także zwierzęta łowne, np. sarny, jelenie, psy myśliwskie. Wszystkie miały spełniać tę samą funkcję. Należy więc pamiętać, że posiadanie eromenosa było bardzo kosztowne, bowiem kochanek chcąc zachować przychylność ukochanego i prześcignąć konkurentów musiał ciągle wręczać mu prezenty. Sceny obdarowywania są przedstawione na wazie nr 9, gdzie młodzieńcy dostają od swych adoratorów takiego rodzaju upominki. Młodzieniec po lewej stronie trzyma wieniec, a w scenie środkowej mężczyzna wręcza chłopcu zająca. Popularne było także, wspomniane przeze mnie wyżej, wręczanie kogutów, co widzimy w scenie na wazie nr 10 i 10a (zbliżenie). Tu dodatkowo zobrazowane osoby przedstawione są w chwili tańca. Trzecią grupę stanowią przedstawienia, na których widzimy kopulujące pary, podnieconych mężczyzn gotowych do stosunku, zalecających się do innych. Często sceny takie mają miejsce podczas sympozjonów, uczt, zabaw i tańców, jak to widzimy na wazie nr 11. Przy takich przedstawieniach nie ma już nic do interpretacji. Widzimy wszystko dokładnie i nie trzeba doszukiwać się żadnych przesłanek. W tym miejscu należy podkreślić, że sam akt seksualny był tematem bardzo drażliwym. Jedynym dopuszczalnym rodzajem homoseksualnego aktu płciowego był stosunek udowy ( ). Wydaje się, że uznawano go za zgodny z obowiązującymi normami 9. Była to najprzyzwoitsza forma stosunku ponieważ uznano, że nie naruszała nietykalności chłopca. Oczekiwano od niego całkowitej obojętności seksualnej i nie dopuszczania do penetracji. Natomiast powszechnie wiadome jest, że uprawiano też seks analny, co 8 C. Reinsberg, Obyczaje seksualne starożytnych Greków, przeł. B. Wierzbicka, Gdynia 1998, s Ibidem, s

Instrumentarium muzyczne starożytnego Egiptu

Instrumentarium muzyczne starożytnego Egiptu Małgorzata Kajzer Instrumentarium muzyczne starożytnego Egiptu Powszechnie znana jest konieczność do wyrażania przez człowieka swoich duchowych potrzeb. Każda społeczność, przechodząc przez kolejne etapy

Bardziej szczegółowo

Pederastia grecka w ikonografii malarstwa wazowego

Pederastia grecka w ikonografii malarstwa wazowego Marta Żydek Pederastia grecka w ikonografii malarstwa wazowego Ikonografia waz greckich w dużej mierze przedstawia życie codzienne, wierzenia, obyczajowość mieszkańców Hellady. Nie może więc na nich zabraknąć

Bardziej szczegółowo

Klasyfikacja naukowa Chordofony Aerofony Membranofony właściwości akustyczne o nieokreślonej wysokości dźwięku

Klasyfikacja naukowa Chordofony Aerofony Membranofony właściwości akustyczne o nieokreślonej wysokości dźwięku Klasyfikacja naukowa Chordofony - instrumenty, w których wibratorem jest napięta struna, Aerofony - instrumenty, w których wibratorem jest drgające powietrze, Membranofony - instrumenty, w których wibratorem

Bardziej szczegółowo

4. Kierunek studiów Archeologia, specjalizacja Archeologia Orientalna i Antyczna

4. Kierunek studiów Archeologia, specjalizacja Archeologia Orientalna i Antyczna OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu 2. Kod modułu 05-ASE-23 3. Rodzaj modułu obowiązkowy 4. Kierunek studiów Archeologia, specjalizacja Archeologia Orientalna i Antyczna

Bardziej szczegółowo

Akustyka muzyczna. Wykład 8 Instrumenty dęte. dr inż. Przemysław Plaskota

Akustyka muzyczna. Wykład 8 Instrumenty dęte. dr inż. Przemysław Plaskota Akustyka muzyczna Wykład 8 Instrumenty dęte. dr inż. Przemysław Plaskota Drgania słupa powietrza Słup powietrza pewna ilość powietrza ograniczona podłużnym korpusem, zdolna do wykonywania drgań podłużnych

Bardziej szczegółowo

1. Nazwa modułu kształcenia Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej

1. Nazwa modułu kształcenia Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej 2. Kod modułu 05-WDAS-11 3. Rodzaj modułu obowiązkowy 4. Kierunek studiów Archeologia

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA Z PRZEDMIOTU -MUZYKA- NA POSZCZEGÓLNE OCENY

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA Z PRZEDMIOTU -MUZYKA- NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA Z PRZEDMIOTU -MUZYKA- NA POSZCZEGÓLNE OCENY Nauczyciel oceniając ucznia w klasach IV-VI bierze pod uwagę przede wszystkim jego aktywność, zaangażowanie i wkład pracy. Ocenianie aktywności,

Bardziej szczegółowo

MUZYKA - WYMAGANIA PROGRAMOWE

MUZYKA - WYMAGANIA PROGRAMOWE MUZYKA - WYMAGANIA PROGRAMOWE KLASA IV 2. Zna wartości rytmiczne: nazwy cała nuta, półnuta, ćwierćnuta oraz pauzy. 3. Potrafi odtwarzać proste rytmy. 4. Operuje podstawowymi pojęciami z dziedziny muzyki.

Bardziej szczegółowo

Starozytny Egipt. Autorki: Dominika Stróżyńska i Paulina Ratajczak

Starozytny Egipt. Autorki: Dominika Stróżyńska i Paulina Ratajczak Starozytny Egipt Autorki: Dominika Stróżyńska i Paulina Ratajczak Mapa StaroŜytnego Egiptu Pismo Egipskie Fragment tekstów Piramid w komorze grobowej piramidy Unisa w Sakkarze. ALFABET HIEROGLOFICZNY Cywilizacja

Bardziej szczegółowo

Wpisany przez bluesever Niedziela, 28 Czerwiec :18 - Zmieniony Niedziela, 28 Czerwiec :31

Wpisany przez bluesever Niedziela, 28 Czerwiec :18 - Zmieniony Niedziela, 28 Czerwiec :31 Józefa Haydna Koncert na Trąbkę Joseph Haydn napisał swój "Koncert na Trąbkę" w 1796 roku. Jest to trzyczęściowy utwór dedykowany swemu przyjacielowi Antonowi Weidingerowi, który rozwinął i udoskonalił

Bardziej szczegółowo

Zadanie 1. (0-1) Człowiek prehistoryczny pojawił się najwcześniej na terenach. A. Azji. B. Australii. C. Afryki. D. Europy. Zadanie 2.

Zadanie 1. (0-1) Człowiek prehistoryczny pojawił się najwcześniej na terenach. A. Azji. B. Australii. C. Afryki. D. Europy. Zadanie 2. Zadanie 1. (0-1) Człowiek prehistoryczny pojawił się najwcześniej na terenach A. Azji. B. Australii. C. Afryki. D. Europy. Zadanie 2. (0-2) Przyporządkuj opisom odpowiadające im postaci (A-D). W każdym

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASIE GITARY SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA CYKL 6 - LETNI OPRACOWAŁ DARIUSZ CZERWENKA

WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASIE GITARY SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA CYKL 6 - LETNI OPRACOWAŁ DARIUSZ CZERWENKA WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASIE GITARY SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA CYKL 6 - LETNI OPRACOWAŁ DARIUSZ CZERWENKA CEL NAUKI - kształtowanie osobowości twórczej poprzez rozwijanie umiejętności i wynikających z

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne kl. 1-3 EDUKACJA MUZYCZNA

Wymagania edukacyjne kl. 1-3 EDUKACJA MUZYCZNA Klasa I Wymagania edukacyjne kl. 1-3 EDUKACJA MUZYCZNA poziom niski poziom średni poziom wysoki Słucha źródeł dźwięku. Słucha i poszukuje źródeł dźwięku Słucha, poszukuje źródeł dźwięku i je identyfikuje.

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA Z PRZEDMIOTU -MUZYKA- NA POSZCZEGÓLNE OCENY

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA Z PRZEDMIOTU -MUZYKA- NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA Z PRZEDMIOTU -MUZYKA- NA POSZCZEGÓLNE OCENY Nauczyciel oceniając ucznia w klasach IV-VI bierze pod uwagę przede wszystkim jego aktywność, zaangażowanie i wkład pracy. Ocenianie aktywności,

Bardziej szczegółowo

PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną)

PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną) PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną) NR PROGRAMU: DKOS 4015 90/02. I. Dzieje najdawniejsze - źródła archeologiczne i materialne do dziejów najdawniejszych, - systemy periodyzacji

Bardziej szczegółowo

Kod uczestnika: II Etap Konkursu dla Szkół Podstawowych Kultury Starożytne Kolebką Zjednoczonej Europy. Rok Szkolny 2010/2011.

Kod uczestnika: II Etap Konkursu dla Szkół Podstawowych Kultury Starożytne Kolebką Zjednoczonej Europy. Rok Szkolny 2010/2011. Kod uczestnika: II Etap Konkursu dla Szkół Podstawowych Kultury Starożytne Kolebką Zjednoczonej Europy Rok Szkolny 2010/2011 7 marca 2011 Konkurs Jest Objęty Honorowym Patronatem Łódzkiego Kuratora Oświaty

Bardziej szczegółowo

Dodatkowa zawartość online. Pierwsze kroki w nauce. 6 lat. Dźwięk. Zbuduj instrumenty muzyczne ydające niesamowite dźwięki!

Dodatkowa zawartość online. Pierwsze kroki w nauce. 6 lat. Dźwięk. Zbuduj instrumenty muzyczne ydające niesamowite dźwięki! Dodatkowa zawartość online Pierwsze kroki w nauce Dźwięk od 6 lat Zbuduj instrumenty muzyczne ydające niesamowite dźwięki! Stowarzyszenie: 2 Skład zestawu 2 7 0 3 9 8 4 5 2 6 Elementy zestawu. Pudełko

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI Głównym celem przedmiotu "muzyka" jest zaznajomienie uczniów z zagadnieniami teorii muzyki i dorobkiem kultury muzycznej oraz wykształcenie podstawowych umiejętności

Bardziej szczegółowo

GIMNAZJUM NR 60 IM. CYRYLA RATAJSKIEGO W POZNANIU

GIMNAZJUM NR 60 IM. CYRYLA RATAJSKIEGO W POZNANIU Wymagania edukacyjne z podstawy programowej Klasa pierwsza I półrocze Podstawa programowa Cele kształcenia Wymagania ogólne Treści nauczania -wymagania szczegółowe 1. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY MUZYKA

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY MUZYKA WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY MUZYKA Wymagania podstawowe: oceny dopuszczająca i dostateczna Wymagania ponadpodstawowe: oceny dobra, bardzo dobra, celująca Uwaga dotycząca oceniania na każdym

Bardziej szczegółowo

Szkolny konkurs historyczny. Starożytny Egipt kraina faraonów

Szkolny konkurs historyczny. Starożytny Egipt kraina faraonów Szkolny konkurs historyczny Starożytny Egipt kraina faraonów.... /61 p. Imię i nazwisko Klasa Data Liczba punktów Na rozwiązanie testu masz 60 min. Czytaj uważnie wszystkie polecenia! Powodzenia! I Spośród

Bardziej szczegółowo

WYŻSZA SZKOŁA UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH SYLABUS PRZEDMIOTU. I. Informacje ogólne. 1. Nazwa przedmiotu:historia sztuki

WYŻSZA SZKOŁA UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH SYLABUS PRZEDMIOTU. I. Informacje ogólne. 1. Nazwa przedmiotu:historia sztuki WYŻSZA SZKOŁA UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH SYLABUS PRZEDMIOTU I. Informacje ogólne 1. Nazwa przedmiotu:historia sztuki 2. Rodzaj przedmiotu - obowiązkowy 3. Poziom i kierunek studiów:studia niestacjonarne

Bardziej szczegółowo

Opracowała: Joanna Wieczorek

Opracowała: Joanna Wieczorek I. Starożytny Egipt odczytuje informacje ze źródła kartograficznego (zaznacza na mapie Egipt Góry, Egipt Dolny, Morze Śródziemne, Morze Czerwone, Pustynię Libijską i deltę Nilu) analizuje źródło kartograficzne

Bardziej szczegółowo

HISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA

HISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA 2016-09-01 HISTORIA KLASA I GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je

Bardziej szczegółowo

Kryteria Oceniania z Muzyki dla klasy IV Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

Kryteria Oceniania z Muzyki dla klasy IV Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: Kryteria Oceniania z Muzyki dla klasy IV Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: Śpiewa polski hymn narodowy (4 zwrotki) na pamięć, poprawnie pod względem melodycznym, rytmicznym, z zachowaniem jego charakteru,

Bardziej szczegółowo

KALIGRAFIA. Pismo system znaków służący do utrwalenia lub zastąpienia języka mówionego przez zapis.

KALIGRAFIA. Pismo system znaków służący do utrwalenia lub zastąpienia języka mówionego przez zapis. KALIGRAFIA Pismo system znaków służący do utrwalenia lub zastąpienia języka mówionego przez zapis. Głównym powodem powstania pisma była chęć zapisania rachunków, których nie sposób było zapamiętać. Początkowo

Bardziej szczegółowo

Test- starożytna Grecja

Test- starożytna Grecja Literka.pl Test- starożytna Grecja ata dodania: 2006-03-23 12:30:00 Przedstawiam Państwu test sprawdzający przede wszystki konieczne i podstawowe wiadomości i umiejętności z zakresu starozytnej Grecji

Bardziej szczegółowo

Muzyka w czasach antycznych stanowiła część kultu religijnego

Muzyka w czasach antycznych stanowiła część kultu religijnego Antyk Muzyka w czasach antycznych stanowiła część kultu religijnego Muzyka i dyskusje o muzyce w czasach starożytnychsą przede wszystkim owocem myśli artystów i filozofów starożytnej Grecji. O znaczeniu

Bardziej szczegółowo

Ikona obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub

Ikona obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub Ikona obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich Kościołów

Bardziej szczegółowo

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

Treści nauczania - wymagania szczegółowe PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO - MUZYKA - IV-VI Cele kształcenia - wymagania ogólne I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń poznaje podstawowe pojęcia i terminy

Bardziej szczegółowo

Copyright by Wydawnictwo Lingo sp. j., Warszawa 2014 ISBN:

Copyright by Wydawnictwo Lingo sp. j., Warszawa 2014 ISBN: HISTORIA Autorzy: Szymon Krawczyk, Mariusz Włodarczyk Redaktor serii: Marek Jannasz Korekta: Paweł Pokora Koncepcja graficzna serii: Teresa Chylińska-Kur, KurkaStudio Opracowanie graficzne: Piotr Korolewski

Bardziej szczegółowo

HISTORIA CERAMIKI. wykład 2 Grecja, Rzym i Islam. Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki

HISTORIA CERAMIKI. wykład 2 Grecja, Rzym i Islam. Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki HISTORIA CERAMIKI wykład 2 Grecja, Rzym i Islam Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki Grecja Cyklady kultura egejska Kreta, Mykeny kultura kreteńsko mykeńska III-II tysiąclecie p.n.e. Ceramika Kreteńska

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z muzyki w Szkole Podstawowej w klasach IV VI

Wymagania edukacyjne z muzyki w Szkole Podstawowej w klasach IV VI Wymagania edukacyjne z muzyki w Szkole Podstawowej w klasach IV VI Klasa IV Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:. aktywnie uczestniczy w życiu muzycznym szkoły lub w środowisku lokalnym, bierze udział

Bardziej szczegółowo

Kod uczestnika: II Etap Konkursu dla Szkół Podstawowych Kultury Starożytne Kolebką Zjednoczonej Europy. Rok Szkolny 2010/2011.

Kod uczestnika: II Etap Konkursu dla Szkół Podstawowych Kultury Starożytne Kolebką Zjednoczonej Europy. Rok Szkolny 2010/2011. Kod uczestnika: II Etap Konkursu dla Szkół Podstawowych Kultury Starożytne Kolebką Zjednoczonej Europy Rok Szkolny 2010/2011 8 marca 2011 Konkurs Jest Objęty Honorowym Patronatem Łódzkiego Kuratora Oświaty

Bardziej szczegółowo

Wymaganie edukacyjne z muzyki klasa IV

Wymaganie edukacyjne z muzyki klasa IV Wymaganie edukacyjne z muzyki klasa IV Ocena celująca - uczeń potrafi zaśpiewać w grupie piosenki w dwugłosie - uczeń potrafi zaśpiewać piosenki z akompaniamentem rytmicznym - uczeń potrafi zaśpiewać piosenki

Bardziej szczegółowo

Szkolny konkurs historyczny. Starożytny Egipt kraina faraonów. Klucz odpowiedzi

Szkolny konkurs historyczny. Starożytny Egipt kraina faraonów. Klucz odpowiedzi Szkolny konkurs historyczny Starożytny Egipt kraina faraonów Klucz odpowiedzi I Spośród podanych odpowiedzi podkreśl właściwą. 1. Starożytni Egipcjanie pustynię nazywali: a) Czarną Ziemią b) Czerwoną Ziemią

Bardziej szczegółowo

Program zajęć artystycznych w gimnazjum

Program zajęć artystycznych w gimnazjum Program zajęć artystycznych w gimnazjum Klasy II Beata Pryśko Cele kształcenia wymagania ogólne I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji percepcja sztuki. II. Tworzenie wypowiedzi

Bardziej szczegółowo

WYŻSZA SZKOŁA UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH SYLABUS PRZEDMIOTU. I. Informacje ogólne. 1. Nazwa przedmiotu:historia sztuki

WYŻSZA SZKOŁA UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH SYLABUS PRZEDMIOTU. I. Informacje ogólne. 1. Nazwa przedmiotu:historia sztuki WYŻSZA SZKOŁA UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH SYLABUS PRZEDMIOTU I. Informacje ogólne 1. Nazwa przedmiotu:historia sztuki 2. Rodzaj przedmiotu - obowiązkowy 3. Poziom i kierunek studiów:studia stacjonarne I stopnia

Bardziej szczegółowo

OCENA BARDZO DOBRA Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych z nich informacji (wiedza o muzyce)

OCENA BARDZO DOBRA Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych z nich informacji (wiedza o muzyce) WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MUZYKI W KLASIE VI ROK SZKOLNY 2016/2017 Ze względu na różnice w uzdolnieniach muzycznych uczniów, na ocenę z tego przedmiotu w znacznym stopniu będzie wpływać: aktywność ucznia

Bardziej szczegółowo

www.awans.net Publikacje nauczycieli Halina Chmielewska Test sprawdzający Historia, klasa V, I półrocze (do podręcznika A to historia!

www.awans.net Publikacje nauczycieli Halina Chmielewska Test sprawdzający Historia, klasa V, I półrocze (do podręcznika A to historia! www.awans.net Publikacje nauczycieli Halina Chmielewska Test sprawdzający Historia, klasa V, I półrocze (do podręcznika A to historia! ) Praca opublikowana w Internetowym Serwisie Oświatowym Awans.net

Bardziej szczegółowo

Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze

Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze Anna Hendel Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy, poza zabytkami związanymi z przeszłością

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA KLASA I KLASA II KLASA III

KRYTERIA OCENIANIA KLASA I KLASA II KLASA III II ETAP EDUKACYJNY - MUZYKA KRYTERIA OCENIANIA KLASA I KLASA II KLASA III ZE WZGLĘDU NA RÓŻNICĘ W UZDOLNIENIACH UCZNIÓW NA OCENĘ Z TEGO PRZEDMIOTU W ZNACZYM STOPNIU BĘDZIE WPŁYWAĆ: Aktywność ucznia na

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA MUZYKA kl VI

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA MUZYKA kl VI PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA MUZYKA kl VI STANDARDY WYMAGAŃ 1.Uczeń jest zobowiązany być obecnym na lekcji i aktywnie w niej uczestniczyć. 2.Uczeń ma obowiązek posiadać potrzebne do lekcji pomoce takie

Bardziej szczegółowo

Ryty skalne (petroglify), południowa część Górnego Egiptu, 5-4 tysiąclecie p.n.e.

Ryty skalne (petroglify), południowa część Górnego Egiptu, 5-4 tysiąclecie p.n.e. Starożytny Egipt Ryty skalne (petroglify), południowa część Górnego Egiptu, 5-4 tysiąclecie p.n.e. Pertoglify z okresu predysnastycznego oaza Dachla w Egipcie Kopia malowidła z grobowca w Hierakonpolis,

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA Z MUZYKI W KLASIE IV SZKOŁY PODSTAWOWEJ

WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA Z MUZYKI W KLASIE IV SZKOŁY PODSTAWOWEJ WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA Z MUZYKI W KLASIE IV SZKOŁY PODSTAWOWEJ Nauczyciel dokonując oceny osiągnięć uczniów bierze pod uwagę: 1. Aktywną postawę podczas lekcji. Aktywność, zaangażowanie

Bardziej szczegółowo

SZKOŁA PODSTAWOWA IM. STANISŁAWA STASZICA W TUCHOWIE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI DLA KLAS IV VI

SZKOŁA PODSTAWOWA IM. STANISŁAWA STASZICA W TUCHOWIE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI DLA KLAS IV VI SZKOŁA PODSTAWOWA IM. STANISŁAWA STASZICA W TUCHOWIE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI DLA KLAS IV VI Przedmiotowy System Oceniania jest zgodny z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE UCZNIA GMINNEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ IM. EDMUNDA KAJDASZA I ST. W TRZEBNICY GITARA

WYMAGANIA EDUKACYJNE UCZNIA GMINNEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ IM. EDMUNDA KAJDASZA I ST. W TRZEBNICY GITARA WYMAGANIA EDUKACYJNE UCZNIA GMINNEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ IM. EDMUNDA KAJDASZA I ST. W TRZEBNICY KRYTERIA OCEN: GITARA KLASA I c/6 POSTAWA I APARAT GRY ZAAWANSOWANIE TECHNICZNE UMIEJĘTNOŚCI WYKONAWCZE ( intonacja,

Bardziej szczegółowo

MUZYKA. szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego, wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych

MUZYKA. szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego, wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych ZAJĘCIA EDUKACYJNE: MUZYKA szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego, wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych Opracował:

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MUZYKI W KLASIE IV ROK SZKOLNY 2016/2017

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MUZYKI W KLASIE IV ROK SZKOLNY 2016/2017 WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MUZYKI W KLASIE IV ROK SZKOLNY 2016/2017 Ze względu na różnice w uzdolnieniach muzycznych uczniów, na ocenę z tego przedmiotu w znacznym stopniu będzie wpływać: aktywność ucznia

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI I ZAJĘĆ ARTYSTYCZNYCH (PLASTYCZNYCH)

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI I ZAJĘĆ ARTYSTYCZNYCH (PLASTYCZNYCH) WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI I ZAJĘĆ ARTYSTYCZNYCH (PLASTYCZNYCH) Ocena niedostateczna Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna nie zdobył podstawowych wiadomości i umiejętności;

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 46 W LUBLINIE Kl. 1-3 według podstawy programowej z 2017 roku

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 46 W LUBLINIE Kl. 1-3 według podstawy programowej z 2017 roku PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 46 W LUBLINIE Kl. 1-3 według podstawy programowej z 2017 roku SPIS ZAWARTOŚCI 1. Kontrakt z uczniami 2. Umiejętności podlegające ocenie oraz

Bardziej szczegółowo

Akustyka muzyczna. Wykład 6 Klasyfikacja instrumentów. Instrumenty strunowe. dr inż. Przemysław Plaskota

Akustyka muzyczna. Wykład 6 Klasyfikacja instrumentów. Instrumenty strunowe. dr inż. Przemysław Plaskota Akustyka muzyczna Wykład 6 Klasyfikacja instrumentów. Instrumenty strunowe. dr inż. Przemysław Plaskota Klasyfikacja instrumentów muzycznych Instrument muzyczny każde źródło zjawisk dźwiękowych wykorzystywane

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA MUZYKA kl IV

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA MUZYKA kl IV PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA MUZYKA kl IV STANDARDY WYMAGAŃ 1.Uczeń jest zobowiązany być obecnym na lekcji i aktywnie w niej uczestniczyć. 2.Uczeń ma obowiązek posiadać potrzebne do lekcji pomoce takie

Bardziej szczegółowo

LISTA TEMATÓW DO CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO JĘZYK POLSKI ROK SZKOLNY 2014/2015 LITERATURA:

LISTA TEMATÓW DO CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO JĘZYK POLSKI ROK SZKOLNY 2014/2015 LITERATURA: LISTA TEMATÓW DO CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO JĘZYK POLSKI ROK SZKOLNY 2014/2015 LITERATURA: 1. Omów sposób funkcjonowania motywu wędrówki w literaturze, odwołując się do 2. Odwołując się do wybranych

Bardziej szczegółowo

b) na obszarze Żyznego Półksiężyca rozwinęła się cywilizacja Mezopotamii

b) na obszarze Żyznego Półksiężyca rozwinęła się cywilizacja Mezopotamii TEST POWTÓRZENIOWY KLASA III od starożytności do XVI wieku. 1.Określ czy poniższe zdania są prawdziwe czy fałszywe a) proces przeobrażania się gatunków to rewolucja b) na obszarze Żyznego Półksiężyca rozwinęła

Bardziej szczegółowo

1. Nazwa modułu kształcenia: Wprowadzenie do wiedzy o historii sztuki starożytnej wykład/ćwiczenia

1. Nazwa modułu kształcenia: Wprowadzenie do wiedzy o historii sztuki starożytnej wykład/ćwiczenia OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia: Wprowadzenie do wiedzy o historii sztuki starożytnej wykład/ćwiczenia 2. Kod modułu kształcenia: 05-HSS-12hs 3. Rodzaj

Bardziej szczegółowo

Podziękowania dla Rodziców

Podziękowania dla Rodziców Podziękowania dla Rodziców Tekst 1 Drodzy Rodzice! Dziękujemy Wam za to, że jesteście przy nas w słoneczne i deszczowe dni, że jesteście blisko. Dziękujemy za Wasze wartościowe rady przez te wszystkie

Bardziej szczegółowo

- uczęszcza na dodatkowe zajęcia muzyczne (np. chór, nauka gry na instrumencie, zespól wokalny itp.);

- uczęszcza na dodatkowe zajęcia muzyczne (np. chór, nauka gry na instrumencie, zespól wokalny itp.); 1 Przedmiotowy system oceniania z muzyki, kl IV-VI, gimnazjum Kryteria ocen - klasa IV Uczeń, który otrzymuje ocenę: celującą - opanował w stopniu bardzo dobrym materiał klasy IV; - ujawnia wyjątkowe zdolności

Bardziej szczegółowo

W KRAINIE MIĘDZY DWIEMA RZEKAMI

W KRAINIE MIĘDZY DWIEMA RZEKAMI W KRAINIE MIĘDZY DWIEMA RZEKAMI HISTORIA SZTUKI KLASA VI i VII Opracowała : mgr Ewa Fuglewicz Strona główna MEZOPOTAMIA RZEŹBA RELIEFY ZIGURATY OŚ CZASU MAPA KONIEC CIEKAWOSTKI RZEŹBA I Ebihil, indendent

Bardziej szczegółowo

Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej

Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Maciej Olejnik Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Wprowadzenie: Przedmiotem mojej pracy jest problem przenikania świata teatru do katolickiej liturgii łacińskiej.

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dla przedmiotu MUZYKA na II etapie edukacyjnym ( kl. IV-VI)

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dla przedmiotu MUZYKA na II etapie edukacyjnym ( kl. IV-VI) Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dla przedmiotu MUZYKA na II etapie edukacyjnym ( kl. IV-VI) Oceniając uczniów zwracam największą uwagę na wysiłek włożony w wykonanie zadania oraz na predyspozycje

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp... 11

Spis treści. Wstęp... 11 Spis treści Wstęp... 11 I. Założenia metodologiczne i porządkujące pracę.... 15 1. Uwagi wstępne... 15 2. Problemy, hipotezy, źródła wiedzy... 17 2.1. Problem podstawowy... 17 2.2. Problemy szczegółowe...

Bardziej szczegółowo

Warszawa, październik 2009 BS/134/2009 WZORY I AUTORYTETY POLAKÓW

Warszawa, październik 2009 BS/134/2009 WZORY I AUTORYTETY POLAKÓW Warszawa, październik 2009 BS/134/2009 WZORY I AUTORYTETY POLAKÓW We współczesnym społeczeństwie dość często mówi się o upadku autorytetów. Poruszane są kwestie braku wzorów osobowych zarówno w działalności

Bardziej szczegółowo

PODRĘCZNIK Gra muzyka! J. Oleszkiewicz Nowa Era. Przedmiot ma na celu zdobywanie wiedzy i umiejętności z zakresu sztuki muzycznej.

PODRĘCZNIK Gra muzyka! J. Oleszkiewicz Nowa Era. Przedmiot ma na celu zdobywanie wiedzy i umiejętności z zakresu sztuki muzycznej. PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZEDMIOTU MUZYKA PODRĘCZNIK Gra muzyka! J. Oleszkiewicz Nowa Era Przedmiot ma na celu zdobywanie wiedzy i umiejętności z zakresu sztuki muzycznej. Ocenie podlegają: 1.

Bardziej szczegółowo

MUZYKA - KLASA IV. Szczegółowe wymagania na następujące stopnie. ocena celująca Uczeń:

MUZYKA - KLASA IV. Szczegółowe wymagania na następujące stopnie. ocena celująca Uczeń: MUZYKA - KLASA IV Szczegółowe wymagania na następujące stopnie ocena celująca Uczeń: Wykazuje szczególne zainteresowanie muzyką Orientuje się w bieżących wydarzeniach muzycznych w kraju i na świecie (konkursy,

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne oraz przedmiotowe ocenianie z muzyki dla klas IV- VI w roku szkolnym 2015/2016

Wymagania edukacyjne oraz przedmiotowe ocenianie z muzyki dla klas IV- VI w roku szkolnym 2015/2016 Wymagania edukacyjne oraz przedmiotowe ocenianie z muzyki dla klas IV- VI w roku szkolnym 2015/2016 Muzyka jako przedmiot artystyczny wymaga specyficznego podejścia do sposobów sprawdzania i oceniania

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowe zasady oceniania

Przedmiotowe zasady oceniania Przedmiotowe zasady oceniania Muzyka klasy 4-6 Wymienione niżej zasady są zgodne z wewnątrzszkolnymi zasadami oceniania. Celem oceniania jest: - informowanie ucznia oraz rodziców o osiągniętych przez dziecko

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceny z przedmiotu muzyka. Na ocenę z muzyki wpływa:

Kryteria oceny z przedmiotu muzyka. Na ocenę z muzyki wpływa: Kryteria oceny z przedmiotu muzyka. Na ocenę z muzyki wpływa: -aktywne uczestnictwo w lekcji, 3+- ocena bardzo dobra -stosunek do przedmiotu -umiejętność wykorzystania wiedzy teoretycznej w praktyce -znajomość

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASIE I

WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASIE I WYMAGANIA EDUKACYJNE W KLASIE I EDUKACJA POLONISTYCZNA wypowiada myśli w formie wielozdaniowej, spójnej wypowiedzi ustnej zbudowanej ze zdań złożonych, z uwagą słucha długich wypowiedzi innych i zawsze

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY > Figury płaskie (1) KĄTY. Kąt składa się z ramion i wierzchołka. Jego wielkość jest mierzona w stopniach:

PODSTAWY > Figury płaskie (1) KĄTY. Kąt składa się z ramion i wierzchołka. Jego wielkość jest mierzona w stopniach: PODSTAWY > Figury płaskie (1) KĄTY Kąt składa się z ramion i wierzchołka. Jego wielkość jest mierzona w stopniach: Kąt możemy opisać wpisując w łuk jego miarę (gdy jest znana). Gdy nie znamy miary kąta,

Bardziej szczegółowo

Architektura romańska

Architektura romańska Architektura romańska Romanizm Sztuka romańska (styl romański, romanizm) - styl w sztukach plastycznych wykonywanych z kamienia XI XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach

Bardziej szczegółowo

Jedną z najciekawszych i najbardziej tajemniczych kultur kontynentu amerykańskiego jest właśnie kultura Majów. Prawdopodobnie była to też kultura

Jedną z najciekawszych i najbardziej tajemniczych kultur kontynentu amerykańskiego jest właśnie kultura Majów. Prawdopodobnie była to też kultura Jedną z najciekawszych i najbardziej tajemniczych kultur kontynentu amerykańskiego jest właśnie kultura Majów. Prawdopodobnie była to też kultura najsilniej rozwinięta na tym obszarze. Majowie to grupa

Bardziej szczegółowo

Szaleństwo chrześcijan

Szaleństwo chrześcijan Szaleństwo chrześcijan Fabio Ruggiero przekład: Ewa Łukaszyk Kraków 2007 Wydawnictwo WAM SPIS TREŚCI PRZEDMOWA... 5 WSTĘP... 15 Rozdział I PAWEŁ Z TARSU ŻYCIE CHRYSTUSA MIĘDZY SKANDALEM A ABSURDEM... 19

Bardziej szczegółowo

Muzyczna rodzinka Państwa Ciekawskich

Muzyczna rodzinka Państwa Ciekawskich Zeszyty edukacyjne do audycji słowno-muzycznych: Muzyczna rodzinka Państwa Ciekawskich Rok szkolny 2015/2016 Zeszyt 6 Agencja Artystyczna Bonsai ul. Naramowicka 38 B, 61-622 Poznań biuro@art-bonsai.pl,

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne i kryteria ocen z MUZYKI KL. V

Wymagania edukacyjne i kryteria ocen z MUZYKI KL. V Wymagania edukacyjne i kryteria ocen z MUZYKI KL. V Nauczyciel dokonując oceny osiągnięć uczniów bierze pod uwagę: wysiłek wkładany w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki zajęć, indywidualne

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZEDMIOTU MUZYKA w KLASACH IV-VI

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZEDMIOTU MUZYKA w KLASACH IV-VI PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZEDMIOTU MUZYKA w KLASACH IV-VI Przy określaniu poziomu nabytych umiejętności i stopnia opanowania wiadomości przewidzianych w programie nauczania uwzględnia się: - poziom

Bardziej szczegółowo

(12) OPI S OCHRONN Y WZORU PRZEMYSŁOWEGO

(12) OPI S OCHRONN Y WZORU PRZEMYSŁOWEGO (12) OPI S OCHRONN Y WZORU PRZEMYSŁOWEGO (19) PL (11 ) 8809 (21) Nume r zgłoszenia: 755 4 (51) Klasyfikacja : 05-04 (22) Dat a zgłoszenia: 17.03.200 5 (54) Tkanin a dekoracyjn a (45) O udzieleni u praw

Bardziej szczegółowo

-Potrafi ocenić znaczenie twórczości wybranego kompozytora i jego zasługi dla muzyki światowej

-Potrafi ocenić znaczenie twórczości wybranego kompozytora i jego zasługi dla muzyki światowej WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZEDMIOTU MUZYKA KLASA VI Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: -Potrafi ocenić znaczenie twórczości wybranego kompozytora i jego zasługi dla muzyki światowej -Wykazuje szczególne

Bardziej szczegółowo

HISTORIA - GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE

HISTORIA - GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE HISTORIA - GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA I PRAHISTORIA Czas w historii. Klasyfikacja źródeł historycznych. Pradzieje ludzkości. Ocena dopuszczająca: zna pojęcia źródło historyczne, era ; zlokalizuje

Bardziej szczegółowo

Muzyka Klasa IV Ocena CELUJĄCA Ocena BARDZO DOBRA bardzo dobrze potrafi wypowiedzieć się Ocena DOBRA przy pomocy

Muzyka Klasa IV Ocena CELUJĄCA Ocena BARDZO DOBRA bardzo dobrze potrafi wypowiedzieć się Ocena DOBRA przy pomocy Muzyka Klasa IV Ocena CELUJĄCA Uczeń spełnia wszystkie wymienione poniżej wymagania na ocenę bardzo dobrą, a jednocześnie: prezentuje wiedzę oraz umiejętności znacznie wykraczające poza obowiązujący program

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MUZYKI -SZKOŁA PODSTAWOWA KL. VI

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MUZYKI -SZKOŁA PODSTAWOWA KL. VI WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MUZYKI -SZKOŁA PODSTAWOWA KL. VI Na ocenę celującą uczeń: -wykazuje się wiedzą muzyczną wykraczającą poza program, -swobodnie posługuje się terminologią muzyczną, -zna sylwetki słynnych

Bardziej szczegółowo

Muzyka kl. IV. Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych

Muzyka kl. IV. Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych Muzyka kl. IV Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych OBEJMUJE CELE OPERACYJNE DOPUSZCZAJĄCY DOSTATECZNY DOBRY BARDZO DOBRY

Bardziej szczegółowo

Π 1 O Π 3 Π Rzutowanie prostokątne Wiadomości wstępne

Π 1 O Π 3 Π Rzutowanie prostokątne Wiadomości wstępne 2. Rzutowanie prostokątne 2.1. Wiadomości wstępne Rzutowanie prostokątne jest najczęściej stosowaną metodą rzutowania w rysunku technicznym. Reguły nim rządzące zaprezentowane są na rysunkach 2.1 i 2.2.

Bardziej szczegółowo

Nauczyciel dokonując oceny osiągnięć uczniów bierze pod uwagę:

Nauczyciel dokonując oceny osiągnięć uczniów bierze pod uwagę: WYMAGANIA EDUKACYJNE I SPOSOBY ICH POMIARU DLA PRZEDMIOTU MUZYKA W SZKOLE PODSTAWOWEJ W KLASACH IV-VII Nauczyciel dokonując oceny osiągnięć uczniów bierze pod uwagę: wysiłek wkładany w wywiązywanie się

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI w kl. IV VI

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI w kl. IV VI PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI w kl. IV VI I. Na ocenę z muzyki wpływa: aktywne uczestnictwo w lekcji stosunek do przedmiotu wysiłek ucznia i wyraźnie okazywana chęć zdobywania wiedzy umiejętność

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCE IA IA Z M U Z Y K I

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCE IA IA Z M U Z Y K I PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCE IA IA Z M U Z Y K I w Szkole Podstawowej im. Jana Pawła II w Węgrowie Cele nauczania muzyki w szkole podstawowej: Dydaktyczne: - kształtowanie zainteresowań i zamiłowań muzycznych,

Bardziej szczegółowo

Muzyczna rodzinka Państwa Ciekawskich

Muzyczna rodzinka Państwa Ciekawskich Zeszyty edukacyjne do audycji słowno-muzycznych: Muzyczna rodzinka Państwa Ciekawskich Rok szkolny 2015/2016 Zeszyt 4 Agencja Artystyczna Bonsai ul. Naramowicka 38 B, 61-622 Poznań biuro@art-bonsai.pl,

Bardziej szczegółowo

Szczegółowe wymagania stawiane uczniom na poszczególne oceny z muzyki w klasie IV

Szczegółowe wymagania stawiane uczniom na poszczególne oceny z muzyki w klasie IV Szczegółowe wymagania stawiane uczniom na poszczególne oceny z muzyki w klasie IV Ocena celująca Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który opanował umiejętności i wiadomości wymagane na ocenę bardzo dobrą.

Bardziej szczegółowo

WYTYCZNE DOTYCZĄCE PRAWIDŁOWEGO PRZEBIEGU GIER W MISTRZOSTWACH SZKÓŁ PODSTAWOWYCH W TABLICZCE MNOŻENIA

WYTYCZNE DOTYCZĄCE PRAWIDŁOWEGO PRZEBIEGU GIER W MISTRZOSTWACH SZKÓŁ PODSTAWOWYCH W TABLICZCE MNOŻENIA WYTYCZNE DOTYCZĄCE PRAWIDŁOWEGO PRZEBIEGU GIER W MISTRZOSTWACH SZKÓŁ PODSTAWOWYCH W TABLICZCE MNOŻENIA SZYBKI BILL 15 kart czerwonych i 15 kart czarnych na których występują trudniejsze przypadki tabliczki

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z MUZYKI KLASA 4

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z MUZYKI KLASA 4 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z MUZYKI KLASA 4 Imię i nazwisko nauczyciela Katarzyna Mreżar Wymagania na poszczególne stopnie Ocena celująca 1. Wykazuje szczególne zainteresowanie przedmiotem i okazuje

Bardziej szczegółowo

1. Utworzyć pętelkę (czarną). 2. Drugim kawałkiem sznurka (niebieskim) zacisnąć pętelkę ( z supełkiem pośrodku).

1. Utworzyć pętelkę (czarną). 2. Drugim kawałkiem sznurka (niebieskim) zacisnąć pętelkę ( z supełkiem pośrodku). 10992634 Kreatywne plecionki Węzełki na 4 sznurki (prostokątne) 1. Utworzyć pętelkę (czarną). 2. Drugim kawałkiem sznurka (niebieskim) zacisnąć pętelkę ( z supełkiem pośrodku). 3. Rozciągnąć czarne kawałki

Bardziej szczegółowo

2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14).

2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14). Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga. 1. "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16): miłość jest

Bardziej szczegółowo

Piotr Elsner odebrał nagrody w Pałacu Prezydenckim

Piotr Elsner odebrał nagrody w Pałacu Prezydenckim Piotr Elsner odebrał nagrody w Pałacu Prezydenckim Piotr Elsner, uczeń Szkoły Podstawowej im. Jana Brzechwy w Nowej Wsi Ełckiej, zajął trzecie miejsce w konkursie Mój Szkolny Kolega z Misji. Wczoraj, wspólnie

Bardziej szczegółowo

Patryk D. Garkowski. Repetytorium z historii ogólnej

Patryk D. Garkowski. Repetytorium z historii ogólnej Patryk D. Garkowski Repetytorium z historii ogólnej R e p e t y t o r i u m z h i s t o r i i o g ó l n e j 3 Copyright by Patryk Daniel Garkowski & e-bookowo 2010 ISBN 978-83-62480-21-0 Wydawca: Wydawnictwo

Bardziej szczegółowo

Anna Czyrska ŚMIERĆ MIŁOŚCI, CZYLI (ANTY) PORADNIK O TYM, DLACZEGO BOIMY SIĘ KOCHAĆ

Anna Czyrska ŚMIERĆ MIŁOŚCI, CZYLI (ANTY) PORADNIK O TYM, DLACZEGO BOIMY SIĘ KOCHAĆ Anna Czyrska ŚMIERĆ MIŁOŚCI, CZYLI (ANTY) PORADNIK O TYM, DLACZEGO BOIMY SIĘ KOCHAĆ Spis treści Wstęp 1. Małżeństwo jako dramat, czyli dlaczego współczesny świat nazywa ciebie singlem 2. Dlaczego nie potrafisz

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr 1 w Miechowie

Szkoła Podstawowa nr 1 w Miechowie Wymagania edukacyjne na oceny w klasie 1 Szkoła Podstawowa nr 1 w Miechowie ZNAK GRAFICZNY OCENA WYRAŻONA PUNKTAMI KRYTERIA OCENIANIA Edukacja polonistyczna 6 p. - wypowiada myśli w formie wielozdaniowej,

Bardziej szczegółowo

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Biblia. Najważniejsze zagadnienia cz II

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Biblia. Najważniejsze zagadnienia cz II Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Biblia Najważniejsze zagadnienia cz II Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa

Bardziej szczegółowo

METODA MOBILNEJ REKREACJI MUZYCZNEJ DR MACIEJ KIERYŁ

METODA MOBILNEJ REKREACJI MUZYCZNEJ DR MACIEJ KIERYŁ Ważne jest- aby odczuwać muzykę, przyjmować ją wewnętrznie, łączyć się z nią duszą i ciałem, słuchać jej nie tylko uszami, lecz całą swoją istotą. Emil Jaques- Dalcroze Muzyka, jako jedna z dziedzin sztuki

Bardziej szczegółowo