CYWILIZACJA: RZYMSKA (królestwo + republika) CHRONOLOGIA: 753 p.n.e.-509 p.n.e. królestwo, 508 p.n.e p.n.e. republika POŁOŻENIE:

Transkrypt

1 CYWILIZACJA: RZYMSKA (królestwo + republika) CHRONOLOGIA: 753 p.n.e.-509 p.n.e. królestwo, 508 p.n.e p.n.e. republika POŁOŻENIE: Półwysep Apeniński, basen Morza Śródziemnego Główne rzeki: Tyber Główne miasta: Rzym RZYM LEGENDA: Według legendy Rzym został założony przez Romulusa (Roma = Rzym) w 753 r. p.n.e. (zgodnie z legendą bliźnięta, Romulus i Remus, byli potomkami Eneasza, który opuścił spaloną Troję po wojnie trojańskiej i osiedlił się na terenie Italii). Rzym powstał nad rzeką Tyber, na terenie krainy zwanej Lacjum. Ta mała osada była zamieszkana przez Latynów, posługujących się łaciną i zajmujących się rolnictwem oraz pasterstwem. Między VIII a VI w. p.n.e. południowe tereny Italii skolonizowali Grecy, którzy wywarli ogromny wpływ na jej rozwój. W tym samym czasie na północ od Tybru rozkwitła cywilizacja Etrusków. W VI w. p.n.e. władzę w Rzymie przejęli Etruskowie, którzy osadę zamienili w miasto (połączyli kilka osad - stąd powstało określenie Rzym miasto na siedmiu wzgórzach ). Przez długi czas Rzym znajdował się pod ich wpływem, jednak pod koniec VI w. p.n.e. Rzymianie wypędzili króla etruskiego i przejęli władzę we własnym państwie. 1

2 WŁADCY: Romulus i Remus, Tarkwiniusz Pyszny WYDARZENIA: data wydarzenie Ważne osoby 753 r.p.n.e. legendarna data założenia Rzymu. Romulus 509 r.p.n.e upadek królestwa i wprowadzenie Tarkwiniusz Pyszny- ostatni król republiki w Rzymie. 449 r.p.n.e ogłoszenie prawa XII tablic. wystawione na 12 tablicach na Forum rzymskim r. p.n.e. pierwsza wojna punicka Kartagina przegrała utraciła Sycylię, Sardynię i Korsykę r. p.n.e. druga wojna punicka Hannibal- wódz kartagiński, Scypion Afrykański- wódz rzymski. Ważne bitwy: Kanny (przegrali Rzymianie), Zama (przegrali Kartagińczycy, utracili posiadłości w Hiszpanii) r.p.n.e trzecia wojna punicka Zrównanie z ziemią Kartaginy przez Rzymian. 52 r. p.n.e. bitwa pod Alezją, Juliusz Cezar- wódz rzymski, Wercyngetorykswódz galijski (przegrali Galowie) r. p.n.e. powstanie niewolników Spartakusa Spartakus- przywódca niewolników, Marek Krassus- wódz rzymski (klęska niewolników, ukrzyżowani wzdłuż Via 60 r. p.n.e. I triumwirat- porozumienie w celu przejęcia władzy w Rzymie. Początek wojen domowych w Rzymie. 48 r. p.n.e. Bitwa pod Farsalos starcie zbrojne, które miało miejsce w Tesalii pomiędzy wojskami Cezara i Pompejusza podczas Appia) Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz i Marek Krassus Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz (wojna domowa, zwycięstwo Cezara). rzymskiej wojny domowej. 44 r. p.n.e. zamordowanie Juliusza Cezara Juliusz Cezar, Brutus (morderca), Senat (współodpowiedzialni za śmierć Juliusza Cezara) 31 r. p.n.e. bitwa pod Akcjum Kleopatra VII- władczyni Egiptu, Marek Antoniusz- rzymski wódz, Oktawian August- następca Juliusza Cezara (zwyciężył i przejął kontrolę nad Egiptem) PRZEMIANY USTROJOWE MONARCHIA-KRÓLESTWO (VIII - VI w. p.n.e. [753 r.p.n.e r.p.n.e.]) Król (rex) posiadał pełnię władzy cywilnej, wojskowej oraz kapłańskiej w Rzymie. Funkcję doradczą pełnił senat (rada wybrana spośród członków starszyzny rodowej). Według tradycji pierwszym królem był Romulus, zaś ostatnim Tarkwiniusz Pyszny (został wygnany pod koniec VI w. p.n.e.). Po upadku monarchii nastała republika. REPUBLIKA (VI - I w. p.n.e. [508 r.p.n.e.- 31 r.p.n.e.]) Republika to państwo (ale również forma ustroju) rządzone przez wszystkich pełnoprawnych obywateli; w republice najwyższe władze są wybierane na określony czas przez wszystkich pełnoprawnych obywateli. (łac.) republika to w języku polskim rzeczpospolita. 2

3 wybór w y b ó r FUNKCJONOWANIE REPUBLIKI: SENAT DORADZANIE URZĘDNICY DYKTATOR mianowanie KONSULOWIE PRETORZY CENZORZY KWESTORZY EDYLOWIE TRYBUNI LUDOWI ZGROMADZENIE LUDOWE po łacinie nie zgadzam się, tym słowem trybuni ludowi mogli się sprzeciwić uchwaleniu praw nieprzychylnych dla plebejuszy. Senat skojarzenie: rada 300 rada składająca się z 300 zasłużonych Rzymian. Miała wpływ na działania urzędników oraz na wybór dyktatora. Zgromadzenie ludowe obywatele Rzymu składało się ze wszystkich obywateli. Podejmowało najważniejsze decyzje w państwie oraz wybierało urzędników. Republika- res publica- rzecz publiczna skojarzenie: rzeczpospolita państwo rządzone przez wszystkich pełnoprawnych obywateli; najwyższe władze są wybierane na określony czas przez wszystkich pełnoprawnych obywateli. W języku polskim rzeczpospolita. 3

4 ZASADY SPRAWOWANIA WŁADZY W RZYMIE dyktator skojarzenie: nieograniczona władza, wybierany przez senat. sprawował w republice nieograniczoną władzę. Powoływany na okres sześciu miesięcy, gdy państwu zagrażało niebezpieczeństwo. konsulowie skojarzenie: dowodzili armią zwoływali senat i zgromadzenie ludowe, a w trakcie wojny dowodzili armią. edylowie skojarzenie: policja nadzorowali porządek w mieście. pretorzy skojarzenie: sąd sprawowali władzę sądowniczą i zastępowali konsulów podczas ich nieobecności. kwestorzy skojarzenie: pieniądze pobierali podatki oraz zarządzali pieniędzmi państwa. cenzorzy skojarzenie: lista senatorów zajmowali się ustalaniem listy, senatorów. trybuni ludowi skojarzenie awokaci plebejuszy reprezentowali plebejuszy. Mogli także przeciwstawiać się niekorzystnym dla nich prawom i decyzjom urzędników. zasada kolegialności zasada kadencyjności każdy urząd był sprawowany jednocześnie przez więcej niż jedną osobę urzędnik pełnił swój urząd przez określony czas (kadencję) 4

5 POJĘCIA SPOŁECZEŃSTWO: Nazwa ludu Etruskowie Latynowie Italikowie Galowie Kartagińczycy charakterystyka lud, który zamieszkiwał północ półwyspu Apenińskiego, stworzył tam kulturę przed pojawieniem się imperium rzymskiego. jedno z plemion Italików, zajmujące środkową część półwyspu Apenińskiego zwaną Lacjum, z siedzibą w Rzymie. plemiona, które w połowie II tys. zajęły środkową część półwyspu Apenińskiego. W 389 r.p.n.e. najechali i zdobyli Rzym. Pokonani w bitwie pod Alezją w 52 r.p.n.e. przez Juliusza Cezara. tak nazywano Punijczyków, mieszkańców Kartaginy, państwa w północnej Afryce, które prowadziło z Rzymem wojny w III- II w.p.n.e. 5

6 PODZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA RZYMU 1. przedstawiciele najznamienitszych rzymskich rodów. Inne warstwy społeczne nie miały dostępu do 1. PATRYCJUSZE 2. PLEBEJUSZE 3. KOBIETY I DZIECI tego stanu. arystokracja-warstwa społeczna, zajmującą najwyższą pozycję w społeczeństwie, do której przynależność wynikała z urodzenia i była dziedziczna (arystokracja rodowa). 2. wolni obywatele, którzy przysługujące im prawa nabyli w okresie republiki. Służyli w armii. 3. nie posiadały praw politycznych; 4. NIEWOLNICY 4. najniższa grupa społeczna. Nie posiadali żadnych praw, a o ich losie decydował właściciel. gladiatorzy- niewolnicy szkoleni do walki na arenie. sieciarz- typ gladiatora walczącego siecią i trójzębem. samnita- najstarszy typ ciężkozbrojnego gladiatora; PODBOJE RZYMSKIE W OKRESIE REPUBLIKAŃSKIM PRZYCZYNY PODBOJÓW chęć zdobycia łupów potrzeba zdobywania ziem uprawnych pragnienie zdobycia przez wodzów prawa do triumfu. Armia rzymska. Podstawą obywatelskiej armii rzymskiej były legiony (ok żołnierzy), w których walczył każdy obywatel zdolny do służby wojskowej. Dowódcy wprowadzali surową dyscyplinę, dzięki czemu armia odnosiła liczne sukcesy. W celu ukarania żołnierzy za nieposłuszeństwo wprowadzono tzw. dziesiątkowanie, czyli zabijanie co dziesiątego żołnierza. Armia rzymska stałą się armią zawodową w II w. p.n.e. (reformę przeprowadził konsul Mariusz). Żółw- szyk bojowy armii rzymskiej Legionistażołnierz armii rzymskiej łuk triumfalny- rodzaj bramy wznoszony dla upamiętnienia wybitnej osoby lub ważnego wydarzenia. triumf- w antycznym Rzymie najwyższe wyróżnienie jakie otrzymywał wódz za swe zwycięstwa na polu walki. mającego na celu uczczenie zwycięskiego wodza i jego żołnierzy. 6

7 Katapulta- tworzona przez oddziały inżynieryjne zajmujące się budową machin oblężniczych lub mostów niezbędnych przy przemarszach legionów rzymskich. Limes- umocnienia na rzymskich granicach. Wał Hadriana- umocnienia w Brytanii majace powstrzymac ataki barbarzyńców. Podboje Rzymu. V w.p.n.e- III w.p.n.e ITALIA pokonanie Etrusków, Italików i Greków III w.p.n.e.- II w.p.n.e. II w.p.n.e.- I w.p.n.e. I w.p.n.e.-i w.n.e. KARTAGINA I, II i III wojna punicka, zniszczenie Kartaginy ŚWIAT HELLENISTYCZNY Grecja, Macedonia, Azja Mniejsza, Bliski Wschód, Egipt LUDY BARBARZYŃSKIE Galowie, Germanowie, Brytowie Rzym stał się potęgą Imperium Romanum (Italia wraz z podbitymi terenami) objęło cały basen Morza Śródziemnego. Na zdobytych terenach Rzymianie tworzyli prowincje, które były źródłem pieniędzy, bogactw i niewolników. Prowincja to obszar podbity przez Rzym poza Italią; jego mieszkańcy byli zobowiązani do płacenia podatków. IMPERIUM RZYMSKIE I w.p.n.e. 7

8 Skutki podbojów Rzymu: pozytywne negatywne UPADEK REPUBLIKI I POWSTANIE CESARSTWA skutki podbojów rzymskich powstanie Spartakusa wojny domowe r.p.n.e. Instytucje republikańskie były odpowiednie dla miasta-państwa, jednak w olbrzymim imperium się nie sprawdzały. Gajusz Juliusz Cezar, po podboju Galii i wojnie domowej, wznieconej w połowie I w. p.n.e., zmusił senatorów do przyznania mu tytułu dożywotniego dyktatora. W 44 r. p.n.e. został zamordowany przez członków senatu, którzy chcieli przywrócić dawny ustrój i odzyskać silną władzę. POWIEDZENIA: Pyrrusowe zwycięstwo- o tym zwycięstwie mówimy, gdy poniesione straty przewyższają uzyskane korzyści. Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu - miasta na terenie Imperium Rzymskiego były połączone doskonałymi drogami, które zbiegały się w Rzymie stąd powstało powiedzenie Kości zostały rzucone alea iacta est- słowa Juliusza Cezara, nie można się już cofnąć powziętej decyzji. 8

9 Przekroczyć Rubikon= przekroczyć granicę czegoś, zrobić decydujący krok, powziąć nieodwołalną decyzję. Veni, vidi, vici- słowa Juliusza Cezara, przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem wilczyca kapitolińska- wykarmiła legendarnych bliźniaków Romulusa i Remusa. CESARSTWO (I w. p.n.e. V w.) Zwycięstwo Oktawiana (Cezar usynowił go w swoim testamencie), odniesione w bitwie pod Akcjum w 31 r. p.n.e., doprowadziło do przejęcia przez niego władzy i ustanowienia cesarstwa. Pierwszy cesarz rzymski, Oktawian, przyjął tytuł August, co znaczy boski. Pierwszą formą cesarstwa był pryncypat, w którym zachowano pozory republiki. REFORMY OKTAWIANA AUGUSTA Po okresie podbojów w Cesarstwie Rzymskim nastał tzw. pax romana (pokój rzymski). Wówczas to intensywniej zaczęła się rozwijać rzymska kultura i handel. Ludność prowincji bez przymusu przejmowała rzymską kulturę (np. charakterystyczne budownictwo, obyczaje, język łaciński), co nazywamy romanizacją prowincji. Na początku III w. nastąpiło nadanie rzymskiego obywatelstwa wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium Romanum, czyli również mieszkańcom prowincji. 9

10 KRYZYS CESARSTWA RZYMSKIEGO DOMINAT W III w. Cesarstwo Rzymskie przeżywało kryzys zewnętrzny i wewnętrzny, dlatego też na przełomie III i IV w. wprowadzono dominat. Zrezygnowano z pozorów republiki, a cesarz miał władzę absolutną oddawano mu cześć boską. Stał na czele wszystkich organów władzy państwowej. REFORMY DIOKLECJANA reforma ustroju -dominat zwiększył liczebność armii reforma armiiodsunięcie arystokracji reforma monetarnasolidus złota moneta reforma finansów, podniesienie podatków PODZIAŁ CESARSTWA RZYMSKIEGO CESARSTWO ZACHODNIORZYMSKIE stolica: Rzym kultura łacińska CESARSTWO WSCHODNIE BIZANCJUM stolica: Konstantynopol kultura grecka Teodozjusz Wielki 10

11 PRZYCZYNY UPADKU CESARSTWA ZACHODNIORZYMSKIEGO (CESARSTWA ZACHODNIEGO) 476 rok. kryzys państwa coraz więcej barbarzyńców w armii podział cesarstwa-podzielił mozliwości obronne państwa. kryzys gospodarczy kryzys władzy cesarskiej spadek wartości pieniądza upadek rzemiosła spadek autorytetu cesarza- często armia decydowała o wyborze władcy. liczne zamachy na cesarzy kryzys społeczny przyczyny zewnętrzne wojny, epidemie niż demograficzny najazdy plemion barbarzyńskich: Wizygotów, Ostrogotów, Wandalów i Longobardów Wielka Wędrówka Ludów (IV-V w.)- Hunowie wypierają barbarzyńców z ich ziem. Wielka wędrówka ludów- okres masowych migracji plemion barbarzyńskich, w szczególności Hunów i Germanów, na ziemie Cesarstwa rzymskiego u schyłku starożytności i w początkach średniowiecza (IV-VI wiek) Hunowie- pod wodzą Attyli wodza zwanego biczem bożym organizowali najazdy na Imperium Rzymskie w V w.n.e. Uważani za wysłanników piekieł. 11

12 GERMANIE przybyli do Imperium Rzymskiego znad wybrzeża Bałtyku. Barbarzyńcy ludy, zamieszkujące tereny poza granicami rzymskiego państwa i nieznające rzymskiej kultury oraz łaciny (wg Rzymian barbarzyńcy stali na niższym poziomie rozwoju kulturowego) Goci W 410 roku spustoszyli pod wodzą Alaryka Rzym. Wandalowie Grabili Rzym przez 15 dni. Dokonali wtedy w nim wielkie spustoszenie. Ostrogoci Wizygoci W 476 r. germański (barbarzyński) wódz, Odoaker, pozbawił władzy rzymskiego cesarza, Romulusa Augustulusa i odesłał insygnia (symbole władzy) do Cesarstwa Wschodniorzymskiego. Odoaker doprowadził do ostatecznego upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. koniec starożytności początek średniowiecza WPŁYW KULTURY GRECKIEJ NA KULTURĘ RZYMSKĄ RELIGIA: Politeizm Bóg grecki Bóg rzymski Dziedzina, którą się opiekuje Zeus Jowisz ojciec bogów, ludzi, światła i nieba Ares Mars bóg wojny Posejdon Neptun bóg morza, władca wysp i portów Hefajstos Wulkan pan kowali i złotników Hera Junona patronka małżeństw Artemida Diana bogini łowów, polowań, lasów, zwierzyny Atena Minewra bogini mądrości i sztuki wojennej Hestia Westa opiekunka ogniska domowego, rodzinnego kręgu Dionizos Bachus bóg wina Afrodyta Wenus bogini miłości Hades Pluton bóg podziemia, świata zmarłych 12

13 OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACJI RZYMSKIEJ prawo rzymskie PRAWO DWUNASTU TABLIC, KODEKS JUSTYNIANA (Rzymianie ustanowili instytucję świadka, wprowadzili podział na prawo publiczne i prywatne, prawo do obrony oraz zasadę, polegającą na udowodnieniu winy, nie zaś niewinności); łaciński alfabet (na jego podstawie powstało wiele alfabetów, np. polski alfabet); język łaciński (dał on podstawy gramatyki i słownictwa wielu językom romańskim, np. włoskiemu, francuskiemu, hiszpańskiemu, portugalskiemu, rumuńskiemu); nazwy planet (niemal wszystkie planety noszą nazwy, będące imionami rzymskich bogów); imiona (niektóre z imion są używane do dziś, np.: Marek, Wiktor i Wiktoria, Julia, Juliusz i Julian, Mariusz); rozległa sieć wytrzymałych dróg; kalendarz (kalendarz juliański, stworzony na polecenie Juliusza Cezara, obowiązuje obecnie w kościele prawosławnym, natomiast u katolików obowiązuje z pewnymi zmianami, wprowadzonymi w XVI w. przez papieża Grzegorza XIV, jako kalendarz gregoriański); wprowadzenie podatków; literatura: - epika (Eneida Wergiliusza), poezja (Horacy, Wergiliusz, Owidiusz), dramat (komedie Terencjusza); powstanie mecenatu mecenasi sztuki opiekowali się artystami; sztuka: a) realistyczne rzeźby, ukazujące nawet wady osoby pozującej, b) płaskorzeźby, c) malarstwo ścienne i mozaiki; architektura (używanie cegieł i betonu do budowy łuków i kopuł); kanalizacja w miastach cyrki (do wyścigów rydwanów) bazyliki (budynki, w których odbywał się handel, procesy sądowe i zebrania polityczne) Urbanizacją nazywamy rozwój miast. 13

14 zabytki: Panteon- świątynia wszystkich bogów. Pierwsze zastosowanie betonu i kopuły. Koloseum- Amfiteatr Flawiuszów powstały w I w.n.e. (w nim odbywały się walki gladiatorów lub pozorowane bitwy, np. wodne ). Łuk tryumfalnypoświęcany zwycięskim wodzom. Akwedukt- wodociąg rzymski 14

15 Ara Pacis- ołtarz pokoju, ufundowany przez Oktawiana Augusta w I w. Wilczyca kapitolińskalegendarne zwierzę, które miało wykarmić Romulusa i Remusa założycieli Rzymu. Termy- łaźnie miejskie Forum Romanum- główny plac w Rzymie 15

16 Kolumna Trajanapoświęcona zwycięstwu nad Dakami w II w. OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACJI RZYMSKIEJ, MAJĄCE WPŁYW NA WSPÓŁCZESNĄ CYWILIZACJĘ Wpływy literatury rzymskiej w wielu epokach literackich. HORACY Wzorem dla wielu poetów cywilizacji zachodniej (Jan Kochanowski również sławił w swoich utworach uroki życia codziennego) TERENCJUSZ Komedie Terencjusza legły u podstaw tzw. komedii płaczliwej, ukształtowanej w XVIII w. Słynne słowa Terencjusza Człowiekiem jestem; nic co ludzkie nie jest mi obce stały się hasłem przewodnim renesansu. Wpływ na kształtowanie współczesnej cywilizacji prawo: Prawo XII tablic (V p.n.e), kodeks Justyniana (VI w.). republika architektura: łuki i kopuły łacina: język i alfabet kalendarz 16