Metody proste. wyliczania wymogów kapitałowych. z tytułu ryzyka operacyjnego

Transkrypt

1 Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Metody proste wyliczania wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka operacyjnego Dokument konsultacyjny DK/04/OPR czerwiec 2005

2 Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego (GINB) prosi o odpowiedzi i komentarze do niniejszego dokumentu. Komentarze należy przesyłać do dnia 15 lipca 2005 r. drogą elektroniczną bądź listownie na adres: Marcin Stamirowski Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Ul. Syreny Warszawa marcin.stamirowski@mail.nbp.pl lub Robert Wiśniewski Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Biuro Polityki Nadzorczej Ul. Syreny Warszawa robert.wisniewski@mail.nbp.pl 2

3 SPIS TREŚCI 1 WPROWADZENIE SŁOWNIK POJĘĆ I SKRÓTÓW WSTĘP METODY PROSTE WYLICZANIA WYMOGU KAPITAŁOWEGO Z TYTUŁU RYZYKA OPERACYJNEGO WPROWADZENIE OMÓWIENIE METOD Metoda wskaźnika bazowego (Basic Indicator Approach BIA) Metoda standardowa (Standarised Approach TSA) Alternatywna metoda standardowa (Alternative Standarised Approach - ASA) OPCJE NARODOWE WPROWADZENIE INTERPRETACJA OPCJI NARODOWYCH Przejście na stosowanie metod prostych (metod bazowego wskaźnika BIA i standardowej TSA) Zasady stosowania alternatywnej metody standardowej (ASA) Kryteria podziału wyniku na linie biznesowe Istotne prawdopodobieństwo niewypłacalności w alternatywnej metodzie standardowej (ASA) Jakościowe kryteria kwalifikacji do metod standardowych Okresowa możliwość zmniejszenia współczynnika procentowego dla linii biznesowej sprzedaż i operacje spekulacyjne (trading and sales) INNE ZAGADNIENIA Koszty z tytułu outsourcingu Możliwość stosowania kombinacji metody ASA z metodami BIA lub TSA Traktowanie przychodów wewnątrzgrupowych LISTA ZAGADNIEŃ DO KONSULTACJI Z BANKAMI ZAŁĄCZNIK OBLICZANIE WYMOGU KAPITAŁOWEGO Z TYTUŁU RYZYKA OPERACYJNEGO METODAMI BIA I TSA

4 1 WPROWADZENIE 1.1 Słownik pojęć i skrótów AIG ASA BIA CCF CEBS days past due Dokument Bazylejski default Dyrektywa CRD EAD ECA ECAI EL FSA IRB kompetentne władze (ang. Accord Implementation Group) grupa działająca w ramach Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego, której zadaniem jest interpretacja oraz wdrożenie postanowień Nowej Umowy Kapitałowej. (ang. Alternative Standarised Approach) Alternatywna Metoda Standardowa jedna z metod obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. (ang. Basic Indicator Approach) Metoda Wskaźnika Bazowego jedna z metod (najprostsza) obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. (ang. Credit Conversion Factor) współczynnik konwersji kredytowej. (ang. the Committee of European Banking Supervisors) Komitet Europejskich Nadzorców Bankowych utworzony na mocy decyzji Komisji Europejskiej, w skład którego wchodzą wysocy przedstawiciele organów nadzoru bankowego oraz banków centralnych krajów członkowskich Unii Europejskiej. Przeterminowanie należności kredytowej. dokument Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego Ujednolicenie pomiaru kapitału i standardów kapitałowych w skali międzynarodowej, Znowelizowana Metodologia (z ang. International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, A Revised Framework) z czerwca 2004 r. mający na celu międzynarodowe ujednolicenie regulacji nadzorczych dotyczących adekwatności kapitałowej banków. niewypłacalność. (ang. Capital Requirements Directive) Dyrektywa w Sprawie Wymogów Kapitałowych projekt1 nowelizacji Dyrektywy 2000/12/EC (BCD) oraz Dyrektywy 93/6/EEC (CAD). (ang. Exposure At Default) wartość ekspozycji kredytowej w momencie niewypłacalności. (ang. Export Credit Agency) Agencja Kredytów Eksportowych instytucja oferująca ubezpieczenie oficjalnie wspieranych kredytów eksportowych w danym kraju. W Polsce taką agencją jest Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. (KUKE S.A.). (ang. External Credit Assessment Institution) zewnętrzna instytucja oceny wiarygodności kredytowej, (określana również jako agencja ratingowa ) taka jak np.: Moody s, S&P oraz FitchRatings. (ang. Expected Loss) oczekiwana strata. Financial Services Authority instytucja nadzorująca sektor finansowy w Wielkiej Brytanii. (ang. Internal Ratings Based [Approach]) metody Wewnętrznych Ratingów metody pomiaru ryzyka kredytowego, do których banki stosują własne oszacowania PD (podstawowa metoda wewnętrznych ratingów: Foundation IRB F-IRB) lub własne oszacowania PD, LGD, M oraz CCF (zaawansowana metoda wewnętrznych ratingów: Advanced IRB A-IRB). Dyrektywy Unii Europejskiej z reguły nie wskazują bezpośrednio, na jakim szczeblu powinny być podejmowane szczegółowe rozstrzygnięcia prawne w 1 wersja projektu CRD z 14 lipca 2004 r. wraz z poprawkami z 7 grudnia 2004 r. uzgodnionymi przez Radę UE ds. Ekonomicznych i Finansowych (ECOFIN) 4

5 krajach członkowskich. GINB sformułuje propozycje w tym zakresie na etapie tworzenia krajowej implementacji Dyrektywy CRD. Do tego czasu GINB będzie posługiwać się sformułowaniem kompetentne władze. LGD LTV M NUK PD PSE rating niezlecony rating zlecony TSA (ang. Loss Given Default) proporcja ekspozycji kredytowej, która zostanie utracona w przypadku wystąpienia niewypłacalności. (ang. Loan to Value) relacja wartości udzielonego kredytu/pożyczki do wartości zabezpieczenia. (ang. maturity) termin zapadalności. Nowa Umowa Kapitałowa (z ang. New Capital Accord) patrz: Dokument Bazylejski. (ang. Probability of Default) prawdopodobieństwo niewypłacalności. (ang. Public Sector Entities) jednostki sektora publicznego. rating nadawany przez ECAI z jej własnej inicjatywy lub na życzenie inwestora, zainteresowanego ocenianym podmiotem, uwzględniający wyłącznie informacje dostępne publicznie. rating nadawany przez ECAI na życzenie podmiotu ocenianego, uwzględniający zarówno informacje publicznie dostępne, jak i uzyskane w trakcie spotkań z kierownictwem ocenianego podmiotu. (ang. Standarised Approach) Metoda Standardowa - jedna z metod obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. 5

6 1.2 Wstęp Niniejszy dokument konsultacyjny ma zastosowanie do banków nadzorowanych przez Komisję Nadzoru Bankowego, które zamierzają stosować Metody Proste w zakresie wyliczania wymogów kapitałowych na ryzyko operacyjne. GINB zachęca Związek Banków Polskich, Krajowy Związek Banków Spółdzielczych, jak również banki oraz inne instytucje sektora bankowego do odniesienia się do propozycji przedstawionych w niniejszym dokumencie. Komentarze innych uczestników rynku finansowego, którzy chcą wziąć udział w procesie konsultacji zostaną również wzięte pod uwagę. Sposób prowadzenia analiz oraz kryteria, jakimi kieruje się nadzór bankowy w zakresie przedstawiania swojego stanowiska zostały przedstawione w Dokumencie Konsultacyjnym Konsultacje i wdrożenie postanowień Nowej Umowy Kapitałowej w sektorze bankowym w Polsce przesłanym do banków w styczniu 2005 r., który jest również dostępny na stronie internetowej Narodowego Banku Polskiego ( W zakresie określania opcji narodowych, GINB starał się zachować równowagę pomiędzy wrażliwością na ryzyko, obciążeniami administracyjnymi banków wynikającymi z nowych regulacji, jak również poziomem konkurencyjności polskiego sektora bankowego w stosunku do sektorów bankowych w innych krajach. GINB przewiduje konsultacje z sektorem bankowym w oparciu o niniejszy dokument. W rezultacie zakończenia konsultacji zostaną dokonane stosowne zmiany w przepisach prawnych, w szczególności w ustawie - Prawo bankowe oraz Uchwałach KNB. Dokładne forma oraz miejsce dokonania zmian zostaną określone po przyjęciu ostatecznego tekstu Dyrektywy CRD przez Parlament Europejski. Analizy oraz robocze stanowisko GINB przedstawione w tym Dokumencie oparte są na projekcie Dyrektywy CRD z dnia 14 lipca 2004 r. wraz z propozycjami zmian z dnia 7 grudnia 2004 r. Komisja Europejska zakłada, że Dyrektywa CRD zostanie przyjęta przez Parlament Europejski w pierwszym czytaniu przed końcem 2005 r. Jednocześnie jednak, z inicjatywy Komisji Europejskiej, trwają prace mające na celu dalsze ograniczenie opcji narodowych. W wyniku tych prac może wystąpić konieczność zmiany zaprezentowanego stanowiska. Ostateczne stanowisko zatwierdzone przez KNB zostanie, zatem przedstawione dopiero po przyjęciu Dyrektywy przez Wspólnotę Europejską. Ponadto należy zaznaczyć, że niektóre opcje narodowe muszą być stosowane jednolicie w danym kraju zarówno w odniesieniu do banków, jak i firm inwestycyjnych, które także są zobowiązane do przestrzegania wymogów adekwatności kapitałowej. Konieczne jest, więc 6

7 ustalenie jednolitego stanowiska pomiędzy KNB i Komisją Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG), która jest organem nadzorującym ten segment rynku. W konsekwencji może dojść do zmiany stanowiska przedstawionego przez GINB w niniejszym dokumencie. Konsultacje z sektorem bankowym mogą również spowodować rewizję stanowiska nadzoru bankowego przedstawionego w tym dokumencie. 7

8 2 METODY PROSTE WYLICZANIA WYMOGU KAPITAŁOWEGO Z TYTUŁU RYZYKA OPERACYJNEGO 2.1 Wprowadzenie Ryzyko operacyjne, ze względu na swój kompleksowy charakter może mieć znaczący wpływ na działalność i kondycję banków, zwłaszcza, że obok otoczenia oraz zdarzeń zewnętrznych, jego źródłem jest organizacja bankowa sama w sobie. Rozwój technologii, powstawanie coraz bardziej złożonych technik i produktów bankowych oraz seria spektakularnych strat w międzynarodowych instytucjach finansowych skierowały uwagę regulatorów i menadżerów bankowych na znaczenie ryzyka o charakterze niefinansowym. Z analiz upadłości firm wynika, iż rzeczywiste powody znaczących strat miały podłoże operacyjne, chociaż wydawało się początkowo, iż straty te powstały w wyniku ryzyka kredytowego lub rynkowego. Znaczenie wpływu ryzyka operacyjnego na działalność bankową wzrosło także ze względu na rozwój automatyzacji i technologii informatycznych, powstanie bankowości elektronicznej, łączenie firm i integrację systemów zarządzania, rozwój outsourcingu, intensyfikację rozliczeń międzybankowych, kradzieże i oszustwa, kataklizmy, terroryzm etc. Nie bez znaczenia jest także coraz większa złożoność organizacji, jakimi są współczesne banki. Jednym z ważniejszych czynników ryzyka operacyjnego jest właśnie złożoność organizacji, stosowanych systemów oraz oferowanych produktów i usług. Zgodnie z definicją zawartą w NUK ryzyko operacyjne należy rozumieć jako ryzyko straty wynikającej z niedostosowania lub zawodności wewnętrznych procesów, ludzi i systemów technicznych lub ze zdarzeń zewnętrznych. W zakres ryzyka operacyjnego wchodzi ryzyko prawne, natomiast wyłącza się z niego ryzyko reputacji i strategiczne. W obowiązujących regulacjach KNB nie ma określonych wymogów dla banków w zakresie posiadania kapitałów na pokrycie strat wynikających z ryzyka operacyjnego. Ryzyko operacyjne jest pokryte pośrednio poprzez wymogi kapitałowe na ryzyko kredytowe i rynkowe. W 2004 r. KNB przyjęła Rekomendację M dotyczącą zarządzania ryzykiem operacyjnym w bankach, zawierającą zbiór zasad dobrej praktyki w zakresie ostrożnego i stabilnego zarządzania ryzykiem operacyjnym w bankach. Jednym z głównych celów przygotowania tego dokumentu było określenie zasad jakościowych zintegrowanego systemu zarządzania ryzykiem operacyjnym w kontekście przygotowania do spełniania założeń NUK przy wyliczaniu wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. 8

9 Metody proste wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego określone są w Dyrektywie CRD 2. Do metod prostych wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego zalicza się: metodę bazowego wskaźnika (BIA) i metodę standardową (TSA) oraz alternatywną metodę standardową (ASA) będącą wariantem metody standardowej. 2.2 Omówienie metod Metoda wskaźnika bazowego (Basic Indicator Approach BIA) W metodzie bazowego wskaźnika wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego oblicza się zgodnie z zasadami zawartymi w Dyrektywie CRD 3. Wymóg ten jest równy ustalonemu procentowi (oznaczonemu jako alfa = 15%) średniej z dodatnich: wyniku odsetkowego netto i wyniku pozaodsetkowego netto, uzyskanych w poprzednich trzech latach. Bank zamierzający stosować tę metodę nie musi spełniać dodatkowych wstępnych kryteriów poza podstawowymi standardami zarządzania ryzykiem określonymi w Dyrektywie CRD 4. Jeśli w którejkolwiek z obserwacji uwzględnianych przy wyliczaniu średniej z trzech lat suma wyniku odsetkowego netto i pozaodsetkowego netto jest ujemna lub równa zero, nie jest ona uwzględniana ani w liczniku ani w mianowniku rachunku średniej. W załączniku do niniejszego dokumentu przedstawiono przykład liczbowy wyjaśniający metodologię wyliczania wymogów kapitałowych wg metody BIA. Dyrektywa CRD wskazuje składniki bazowego wskaźnika, które należy zaliczać odpowiednio ze znakiem dodatnim lub ujemnym 5, które są zaprezentowane w poniższej tabeli. Dla ułatwienia GINB wstępnie dokonał przyporządkowania pozycji wchodzących w skład wyniku brutto wg Dyrektywy CRD, do pozycji rachunku zysków i strat sporządzanych przez banki stosujące Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej oraz te stosujące polskie zasady rachunkowości. 2 Załącznik X, część 4, BCD 3 Załącznik X, część 1, BCD 4 Art.22, BCD. 5 Załącznik X, część 1, 6, 7, 8, BCD 9

10 Dyrektywa CRD Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSR30) Polskie zasady rachunkowości Przychody z tytułu odsetek i przychody o podobnym charakterze Przychody z tytułu odsetek i przychody o podobnym charakterze Przychody z tytułu odsetek Koszty odsetek i podobne koszty Koszty odsetek i podobne koszty Koszty z tytułu odsetek Przychody z tytułu papierów wartościowych i udziałów: akcji i innych instrumentów o zmiennym dochodzie, udziałów partycypacyjnych, udziałów w podmiotach stowarzyszonych Przychody z tytułu dywidend Przychody z udziałów lub akcji, pozostałych papierów wartościowych, innych instrumentów finansowych o zmiennej kwocie dochodu Przychody z tytułu opłat i prowizji Przychody z tytułu opłat i prowizji Przychody z tytułu prowizji Koszty opłat i prowizji Koszty opłat i prowizji Koszty prowizji Wynik na operacjach finansowych Wynik na handlowych papierach wartościowych 6 Wynik z tytułu wartości godziwej w rachunkowości zabezpieczeń Wynik operacji finansowych Wynik z tytułu wartości godziwej w rachunkowości zabezpieczeń Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe przychody operacyjne Wynik z pozycji wymiany Wynik z pozycji wymiany Dyrektywa CRD wskazuje, że wskaźnik ten należy obliczać przed uwzględnieniem jakichkolwiek odliczeń z tytułu rezerw celowych/kosztów operacyjnych 7, określa również pozycje, których nie należy brać pod uwagę w obliczeniach, tj 8 : - zrealizowane zyski lub straty z pozycji księgi bankowej, - przychody nadzwyczajne i przychody z tytułu pozycji przeterminowanych, - przychody z tytułu umów ubezpieczeniowych. 6 GINB założył, że w tej pozycji zawarty jest również wynik z tytułu wyceny aktywów i pasywów finansowych wycenianych wg wartości godziwej, który stanowi część księgi handlowej. 7 Załącznik X, część 1, 7, BDC 8 Załącznik X, część 1, 8, BCD 10

11 Jeżeli wynik z wyceny zbywalnych papierów wartościowych nie będących składnikami majątku trwałego (ang.: trading items) stanowi część sprawozdania z rachunku zysków i strat, wynik ten może być także uwzględniony w obliczeniach wskaźnika. Jeżeli zastosowano przepis Art. 36, ust. 2 Dyrektywy 86/635/EEC (wymóg lub możliwość wykazywania tych papierów w bilansie według wartości rynkowej, o ile jest ona wyższa niż cena nabycia), wynik z wyceny ujęty w rachunku zysków i strat, powinien zostać uwzględniony w rachunku wskaźnika bazowego Metoda standardowa (Standarised Approach TSA) Bardziej złożoną metodą wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego jest metoda standardowa (TSA). Warunkiem stosowania tej metody oprócz podstawowych standardów zarządzania ryzykiem 9 jest spełnienie warunków minimalnych (kryteriów jakościowych) określonych w Dyrektywie CRD 10 dotyczących posiadania zintegrowanego systemu zarządzania ryzykiem operacyjnym (identyfikacji incydentów operacyjnych, oceny, monitorowania i raportowania) oraz kontroli. W metodzie standardowej działalność banków dzieli się na osiem linii biznesowych: finansowanie korporacyjne, handel i sprzedaż, bankowość detaliczna, bankowość komercyjna, płatności i rozliczenia, usługi agencyjne, zarządzanie aktywami i pośrednictwo detaliczne. Bank musi opracować szczególne zasady polityki i posiadać udokumentowane kryteria ujmowania w metodzie standardowej wskaźnika wyniku (income indicator) 11 poszczególnych linii biznesowych i rodzajów działalności. Kryteria te muszą być poddawane przeglądom i odpowiednio dostosowywane do nowych lub zmieniających się rodzajów działalności. W metodzie standardowej TSA proces liczenia wymogu kapitałowego jest trzyetapowy. Po pierwsze bank musi przyporządkować swoje wyniki odsetkowe i pozaodsetkowe netto z poprzednich trzech lat do poszczególnych linii biznesowych. Po drugie, wylicza indywidualny wymóg kapitałowy dla każdej linii biznesowej poprzez przemnożenie średniego trzyletniego wyniku odsetkowego i pozaodsetkowego netto przez współczynnik procentowy 9 Art.22, BCD. 10 Załącznik X, część 4, BCD 11 Liczony jako średnia z dodatnich: wyniku odsetkowego netto i wyniku pozaodsetkowego netto uzyskanych w poprzednich trzech latach dla każdej linii biznesowej. 11

12 przyporządkowany do danej linii biznesowej (z przedziału 12%-18%) 12. Po trzecie całkowity wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego jest kalkulowany jako suma indywidualnych wymogów kapitałowych z poszczególnych linii biznesowych: - finansowanie przedsiębiorstw (Corporate Finance) 18%, - sprzedaż i operacje spekulacyjne (Trading and Sales) 18%, - bankowość detaliczna (Retail Banking) 12%, - bankowość komercyjna (Commercial Banking) 15%, - płatności i rozliczenia (Payment and Settlement) 18%, - usługi pośrednictwa (Agency Services) 15%, - zarządzanie aktywami na zlecenie (Asset Management) 12%, - brokerskie usługi detaliczne (Retail Brokerage) 12%. Jeśli w którejkolwiek z obserwacji uwzględnianych przy wyliczaniu średniej z trzech lat suma wyniku odsetkowego i pozaodsetkowego netto dla danej linii biznesowej jest ujemna lub równa zero, w rachunku średniej dla tej linii biznesowej suma ta musi być uwzględniona w wartości zero oraz obserwacja ta musi być uwzględniona zarówno w liczniku jak i w mianowniku. W załączniku do niniejszego dokumentu przedstawiono przykład liczbowy wyjaśniający metodologię wyliczania wymogów kapitałowych wg metody S.A Alternatywna metoda standardowa (Alternative Standarised Approach - ASA) W Dyrektywie CRD dopuszczona została alternatywna metoda standardowa ASA wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego, po uzyskaniu zgody kompetentnych władz. Metoda ta jest wariantem metody standardowej, w którym stosuje się alternatywne wskaźniki dla dwóch linii biznesowych (bankowości detalicznej i bankowości komercyjnej. Dla tych linii biznesowych wskaźnik nie jest oparty na zysku, lecz na wolumenie kredytów. Podobnie jak w metodzie standardowej, w metodzie ASA ogólne obciążenie kapitałowe oblicza się poprzez sumowanie regulacyjnych obciążeń kapitałowych dla poszczególnych ośmiu linii biznesowych 13. By móc stosować tę metodę bank powinien spełniać szereg warunków określonych w Dyrektywie CRD, w tym m.in. działalność banku musi przede 12 Załącznik X, część 2, BCD 13 patrz:

13 wszystkim koncentrować się w obszarze bankowości detalicznej i/lub bankowości komercyjnej. Działalności w tych liniach biznesowych muszą stanowić, co najmniej 90% całkowitego wyniku. Bank musi wykazać, że znaczącą część portfela kredytowego z działalności detalicznej i/lub komercyjnej stanowią kredyty charakteryzujące się wysokim poziomem prawdopodobieństwa niewypłacalności (Probability of Default PD). Bank chcący stosować ASA musi udowodnić, że stosowanie metody standardowej TSA mogłoby prowadzić do istotnego dublowania wymogów kapitałowych. Wymóg kapitałowy na ryzyko operacyjne wyliczany wg ASA jest tożsamy z tym wyliczanym wg metody TSA, za wyjątkiem wymogów kapitałowych na ryzyko operacyjne dla działalności detalicznej i komercyjnej. Dla tych linii biznesowych, stosowny wskaźnik nie jest oparty na wyniku. Średnia arytmetyczna dla wartości nominalnej kredytów i pożyczek wyliczonej za okres trzech lat dla każdej linii biznesowej jest mnożona przez 0,035, a następnie mnożona przez odpowiedni wskaźnik procentowy przypisany danej linii biznesowej. 13

14 3 OPCJE NARODOWE 3.1 Wprowadzenie Rozdział ten zawiera opis różnych opcji narodowych określonych w Podejściu Standardowym. Opcje narodowe dotyczące określonych kwestii zostały przedstawione wraz ze stanowiskiem nadzoru bankowego oraz przedstawioną argumentacją. Ponadto, w niektórych kwestiach nadzór chce poznać stanowisko banków (pytania do sektora bankowego zostały przedstawione w ramkach). Decyzje prezentowane przez nadzór bankowy w dokumentach konsultacyjnych podejmowane są w oparciu o następujące zasady: - bezpieczeństwo sektora bankowego oraz zgodność z Dyrektywą CRD, - wrażliwość na ryzyko, - warunki zachowania równych szans, - obciążenia regulacyjne i administracyjne, - międzynarodową spójność. W zakresie określania opcji w Podejściu Standardowym, nadzór bankowy kierował się przede wszystkim kryterium wrażliwości na ryzyko, zasadą konkurencyjności sektora bankowego oraz obciążeniami administracyjnymi. 3.2 Interpretacja opcji narodowych Przejście na stosowanie metod prostych (metod bazowego wskaźnika BIA i standardowej TSA) Zgodnie z postanowieniami Dyrektywy CRD 14, instytucje kredytowe stosujące metodę standardową lub metodę zaawansowanego pomiaru (Advanced Measurement Approach AMA) nie mogą przejść do stosowania metod prostszych obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego, chyba że przedstawią racjonalny powód takiej zmiany i uzyskają zgodę kompetentnych władz. Bank powinien dostosować swoją metodę wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego do narażenia na ryzyko operacyjne oraz do posiadanych możliwości (systemów i praktyk pomiaru ryzyka). Z ankiety przeprowadzonej przez GINB w systemie bankowym wynika, że najwięcej banków zamierza stosować metodę standardową. Zgodnie z Dyrektywą 14 Art. 102, ust.2 i 3, BCD 14

15 CRD, nadzór bankowy będzie wymagał od banków pragnących stosować bardziej zaawansowane metody niż metoda wskaźnika bazowego, spełnienia określonych kryteriów związanych z odpowiednim zarządzaniem ryzykiem operacyjnym 15. Jeśli nadzorca ustali, że bank stosujący metodę bardziej zaawansowaną przestał spełniać kryteria kwalifikujące go do tej metody, będzie mógł zażądać stosowania prostszych metod w odniesieniu do niektórych linii biznesowych lub całej działalności, do czasu spełnienia określonych przez instytucję warunków umożliwiających powrót do bardziej zaawansowanych metod. Przejście do stosowania metod prostszych z inicjatywy banku będzie możliwe, jednak w celu uniknięcia arbitrażu pomiędzy poszczególnymi metodami, bank będzie musiał przedstawić odpowiednie uzasadnienie potrzeby takiego powrotu oraz uzyskać akceptację nadzoru bankowego. W związku z powyższym, aby uniknąć w przyszłości potrzeby przejścia do metod prostszych, przejście na metody bardziej zaawansowane powinno być dobrze przygotowane w banku i przetestowane. Pytanie 1: Czy podejście GINB do omawianej kwestii jest w opinii banków właściwe? Zasady stosowania alternatywnej metody standardowej (ASA) Dla niektórych linii biznesowych (bankowość detaliczna i bankowość komercyjna) kompetentne władze mogą pod pewnymi warunkami zezwolić bankom na stosowanie alternatywnej metody standardowej obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego 16. Alternatywna metoda standardowa ASA różni się od metody standardowej podejściem do pionu bankowości detalicznej i komercyjnej. Dla tych linii biznesowych wskaźnik nie jest oparty na zysku, lecz na wolumenie kredytów. Możliwe są w tym zakresie dwa podejścia: niedopuszczenie stosowania metody alternatywnej lub określenie warunków stosowania przy uwzględnieniu warunków określonych w Dyrektywie CRD NUK, pkt. 660, str Art. 104, ust.3, BCD; Załącznik X, część 2, 7, 9-17, BCD 17 Załącznik X, część 2, 13-17, BCD 15

16 Do warunków zaliczamy między innymi: bank musi być znacząco aktywny w bankowości detalicznej i komercyjnej, które dają mu co najmniej 90% przychodu, bank musi wykazać, że znacząca część kredytów w pionie bankowości detalicznej i komercyjnej wiąże się z dużym prawdopodobieństwem niewypłacalności. bank będzie musiał przekonać nadzorcę, że metoda alternatywna stanowi lepszą podstawę niż standardowa np. uniemożliwiając podwójne uwzględnianie ryzyk. Dla zachowania równych szans polskiego sektora bankowego w odniesieniu do innych krajów UE, nadzór bankowy zamierza zezwolić polskim bankom na stosowanie Alternatywnej Metody Standardowej wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego, przy określeniu warunków, które muszą być spełnione, aby bank mógł stosować tę metodę. Przejście na tą metodę będzie wymagało zgody KNB i po uzyskaniu zezwolenia na stosowanie metody ASA, bank nie może bez zgody instytucji nadzorczej powrócić do stosowania metody standardowej TSA. Pytanie 2: Czy banki zamierzają stosować alternatywną metodę standardową? Pytanie 3: Czy zezwolenie na stosowanie przez niektóre banki metody alternatywnej nie naruszy zasady równych szans? Pytanie 4: Czy zastosowanie odmiennego podejścia do bankowości detalicznej i komercyjnej nie będzie utrudniało innym instytucjom finansowym rozpoznawania poziomu narażenia banku na ryzyko operacyjne? Kryteria podziału wyniku na linie biznesowe W metodzie standardowej, wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego jest prostą sumą wymogów kapitałowych wyliczonych dla poszczególnych linii biznesowych Załącznik X, część 2, 1, BCD 16

17 Postanowienia Dyrektywy CRD nie określają szczegółowych zasad przyporządkowania poszczególnych elementów rachunku zysków i strat do poszczególnych linii biznesowych. Nadzór bankowy nie zamierza szczegółowo określać kryteriów przyporządkowania do poszczególnych linii biznesowych. Takie podejście mogłoby narzucać przypisanie do linii biznesowych, które byłoby sprzeczne z jednolitą metodologią przyjętą przez międzynarodowe grupy bankowe, do których przynależą polskie banki, a tym samym niepotrzebnie powodować dodatkowe obciążenia administracyjne dla tych banków. Ponadto podział na linie biznesowe jest często kwestią indywidualną dla danego banku i jego profilu działalności. W związku z tym nadzór zamierza przyjąć podejście zakładające wymóg uzyskania przez bank zgody KNB na przyjętą przez ten bank metodologię podziału wyniku na linie biznesowe oraz analityczną i inspekcyjną weryfikację stosowania przyjętej przez bank metodologii. W Dokumencie Bazylejskim 19 przedstawiono przykład metody, którą bank może zastosować w celu alokowania wskaźnika wyniku (income indicator) do linii biznesowych. Nadzór zamierza przyjąć dodatkowe kryteria, które powinna spełniać przyjęta przez bank metodologia. Kryteria te zawarte są w Dyrektywie CRD lub wynikają z NUK. Są to m.in. poniższe założenia 20 : 1 cała działalność banku musi być w sposób wyczerpujący zaklasyfikowana do 8 linii biznesowych, 2 każda działalność bankowa i niebankowa, której nie da się w prosty sposób zaklasyfikować w systemie linii biznesowych, lecz która stanowi funkcję pomocniczą wobec działalności ujętej w systemie, musi być przydzielona do wspomaganej przez nią linii biznesowej; jeśli funkcja pomocnicza wspomaga więcej niż jedną linię biznesową, należy zastosować obiektywne kryteria klasyfikacji, 3 jeżeli, przy alokacji wskaźnika wyniku, danej działalności nie da się zaklasyfikować do konkretnej linii biznesowej, to należy ją powiązać z linią biznesową, która podlega najwyższemu obciążeniu; ta sama linia biznesowa w równym stopniu stosuje się do każdej związanej z nią działalności pomocniczej, 4 dla celów alokowania wskaźnika wyniku do linii biznesowych banki mogą stosować wewnętrzne metody wyceny, pod warunkiem, że wskaźnik wyniku ogółem banku 19 NUK str Załącznik X, część 2, BCD 17

18 (zarejestrowany zgodnie z metodą bazowego wskaźnika) będzie nadal równy sumie wskaźników z 8 linii biznesowych; system wewnętrznych cen transferowych stosowanych w celu wyliczania wymogów kapitałowych na ryzyko operacyjne powinien być tożsamy z systemem wykorzystywanym do innych celów np. sprawozdawczość zarządcza, 5 powiązanie działalności z liniami biznesowymi dla celów obliczania wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka operacyjnego musi być zgodne z definicjami linii biznesowych stosowanymi do obliczania kapitału regulacyjnego z tytułu innych kategorii ryzyka, tzn. ryzyka kredytowego i ryzyka rynkowego, 6 stosowany proces powiązania musi być jasno udokumentowany; w szczególności, pisemne definicje linii biznesowych muszą być wystarczająco jasne i szczegółowe, aby umożliwić stronom trzecim odtworzenie procesu powiązania, dokumentacja musi, między innymi, jasno uzasadniać ewentualne wyjątki i odstępstwa, 7 bank musi posiadać procedury dotyczące powiązania ewentualnych nowych rodzajów działalności lub produktów z liniami biznesowymi, 8 zarząd jest odpowiedzialny za politykę powiązania (która podlega zatwierdzeniu przez radę nadzorczą), 9 proces powiązania działalności z liniami biznesowymi musi podlegać niezależnemu badaniu. Pytanie 5: Czy banki zamierzające stosować metodę standardową dla wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego zastosowały podział (alokację) wskaźnika wyniku (income indicator) w oparciu o Dokument Bazylejski, jeśli nie proszę przedstawić swoje podejście? Czy występowały jakieś trudności (wątpliwości)? Proszę podać, jakie. Pytanie 6: Z jakimi rodzajami działalności bankowej lub niebankowej banki miały największe trudności w klasyfikowaniu do linii biznesowych? 18

19 Istotne prawdopodobieństwo niewypłacalności w alternatywnej metodzie standardowej (ASA). Bank, który zamierza stosować metodę ASA, powinien wykazać kompetentnym władzom, że znacząca część działalności pionów bankowości detalicznej i/lub komercyjnej opiera się na kredytach i pożyczkach charakteryzujących się istotnym prawdopodobieństwem niewypłacalności (default) 21. Dyrektywa CRD nie zawiera szczegółowych wskazówek w odniesieniu do sposobu, w jaki bank ma udokumentować istotne prawdopodobieństwo niewypłacalności dla bankowości detalicznej i komercyjnej. Możliwe są dwa podejścia: określenie przez KNB szczegółowych kryteriów uznawania prawdopodobieństwa niewypłacalności za istotne albo brak takich kryteriów i oparcie się na weryfikacji inspekcyjnej przyjętej przez bank metodologii. Polskie banki zamierzające stosować metodę alternatywną zamierzają jednocześnie stosować podejście standardowe do ryzyka kredytowego. Nadzór bankowy rozważa zastosowanie innego podejścia (np. wymogu przedstawienia przez bank odpowiedniej dokumentacji nt. posiadanych typów kredytów zagrożonych dużym prawdopodobieństwem niewypłacalności, określenie, jaki stanowią procent portfela). Nadzór rozważa, jakie przyjąć kryteria określania najbardziej ryzykownych typów kredytów (ratingi zewnętrzne, poziom utworzonych rezerw/odpisów aktualizujących, badania na podstawie danych historycznych dokonywane przez poszczególne banki, czy można stosować typy określone przez inne banki etc). Instytucje nadzorcze innych krajów UE zamierzają zezwolić na stosowanie metody alternatywnej tylko bankom, które stosują metody zaawansowane IRB w odniesieniu do ryzyka kredytowego. W związku z powyższym łatwo im będzie obliczyć istotne prawdopodobieństwo niewypłacalności 22. Pytanie 7: Jaki poziom prawdopodobieństwa niewypłacalności można uznać za istotny? Pytanie 8: Czy proponowane przez GINB podejście do kwestii uznawania prawdopodobieństwa niewypłacalności za istotne jest akceptowalne? Pytanie 9: 21 Załącznik X, część 2, 16, BCD 22 np. FSA uznaje prawdopodobieństwo niewypłacalności za wysokie, gdy jest ono 3.5% 19

20 Jakie kryteria przyjęły banki do badania kredytów celem określenia tych obarczonych najwyższym prawdopodobieństwem niewypłacalności? Jakościowe kryteria kwalifikacji do metod standardowych Instytucja kredytowa musi spełniać dodatkowe jakościowe kryteria kwalifikacyjne do stosowania metody standardowej (TSA i ASA) 23. Rekomendacja M dotycząca zarządzania ryzykiem operacyjnym z 2004 r. opisuje znaczną część tych kryteriów. Jednakże ze względu na wagę zagadnienia, nadzór bankowy rozważa umieszczenie kryteriów dopuszczających stosowanie metody standardowej w uchwale KNB. Ponadto, nadzór posiada możliwość ustalania okresu wstępnego (próbnego) w celu monitorowania wprowadzonej w banku metody standardowej, przed jej zastosowaniem dla celów wyliczania kapitału regulacyjnego. Podejście takie pozwoli zarówno nadzorcy jak i bankowi sprawdzić, czy przyjęta przez bank metodologia umożliwia odpowiednie pokrycie podejmowanego przez bank ryzyka operacyjnego przez kapitał regulacyjny i przyjęcie ewentualnych korekt lub pozostanie przy metodzie bazowego wskaźnika (BIA). Pytanie 10: Czy nadzór bankowy powinien określić jednolite ramy czasowe okresu próbnego (jaki okres), czy powinny one wynikać z indywidualnych przypadków? Okresowa możliwość zmniejszenia współczynnika procentowego dla linii biznesowej sprzedaż i operacje spekulacyjne (trading and sales) 24 Państwa członkowskie mogą zezwolić instytucjom kredytowym na stosowanie do dnia 31 grudnia 2012 r. dla linii biznesowej sprzedaż i operacje spekulacyjne współczynnika procentowego w wysokości 15%. Dla zastosowania tej obniżki przez instytucję kredytową, konieczne jest, aby wskaźnik wyniku dla tej linii stanowił, co najmniej 50% wskaźnika wyniku dla wszystkich linii biznesowych. 23 Załącznik X, część 2, 17, BCD 24 Art. 155, CRD 20

21 W opinii nadzoru bankowego, dopuszczenie tej opcji byłoby nieuzasadnione z ostrożnościowego punktu widzenia. Wprawdzie wynikający z założenia istotny (50%) udział działalności tego typu powinien wymuszać na władzach banku stworzenie spójnego systemu zarządzania tym ryzykiem, jednak może także zwielokrotnić słabości tego sytemu i prowadzić do wzrostu ryzyka operacyjnego. Jednoczesne obniżenie poziomu współczynnika może prowadzić zatem do zaniżenia wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. Przypadki zdarzeń operacyjnych wiążących się ze stratami banków, które w ostatnim czasie wystąpiły na rynku polskim wskazują na niedostateczny rozwój procedur banków w tym zakresie. W opinii nadzoru, omawiana opcja dotyczy niewielkiej części sektora bankowego, a banki, których działalność w obszarze linii biznesowej sprzedaż i operacje spekulacyjne jest znacząca, będą korzystać z metody AMA. 21

22 4 INNE ZAGADNIENIA Koszty z tytułu outsourcingu 25 Istnieje wątpliwość, czy przewidziana w Dyrektywie CRD metodologia obliczania wskaźnika zysku zakłada możliwość redukcji wskaźnika zysku o kwoty zapłacone z tytułu outsourcingu, podczas gdy kwoty uzyskane z tego tytułu podwyższają ten wskaźnik. Takie podejście mogłoby skutkować przekształceniem outsourcingu w mechanizm transferu ryzyka operacyjnego do podmiotów, które nie są licencjonowane i nie podlegają obligatoryjnym regulacjom ostrożnościowym. Ponadto podnoszony jest argument, że podejście to może mieć negatywny wpływ na system bankowy prowadząc do: 1) obniżenia zagregowanego poziomu funduszy własnych, 2) skłonności banków do wykorzystywania outsourcingu ze względu na możliwość obniżenia wymaganego poziomu funduszy własnych a nie z powodów strategicznych, podczas, gdy jednocześnie rosnąć będzie ryzyko operacyjne zarówno w ujęciu indywidualnego banku, jak i całego sektora, 3) nierównego traktowania banków, które nie wykorzystują outsourcingu. W opinii GINB opisane obawy są nieuzasadnione. Dyrektywa CRD wskazuje składniki bazowego wskaźnika oraz określa zasadę jego obliczania 26. Obliczenia należy przeprowadzać przed jakimikolwiek odliczeniami z tytułu kosztów operacyjnych, w tym kosztów z tytułu outsourcingu. Z uwagi na powyższą interpretację przepisów Dyrektywy CRD, Nadzór bankowy zakłada brak możliwości redukcji wskaźnika zysku o kwoty zapłacone z tytułu outsourcingu. Możliwość stosowania kombinacji metody ASA z metodami BIA lub TSA W przypadku dopuszczenia stosowania metody ASA, mogą pojawić się wątpliwości dotyczące zasad stosowania kombinacji tych metod. Dyrektywa CRD dopuszcza stosowanie kombinacji metody ASA i BIA jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Nie jest możliwe ciągłe stosowanie takiego podejścia a wspomniane sytuacje wyjątkowe muszą mieć charakter 25 Załącznik X, część 1, BCD 26 Załącznik X, część 1, 6-8, BCD 22

23 przejściowy a okres stosowania kombinacji metod powinien wynikać z harmonogramu uzgodnionego z kompetentnymi władzami 27. Obecnie trwają prace CEBS zmierzające do określenia stanowiska w poszczególnych kwestiach związanych ze stosowaniem przez banki kombinacji metod. Traktowanie przychodów wewnątrzgrupowych Dyrektywa CRD określa elementy, które należy uwzględniać w obliczeniach bazowego wskaźnika 28. Instytucje stosujące metody BIA i TSA mogą mieć wątpliwości dotyczące podejścia do uwzględniania w tych obliczeniach dywidend wypłacanych wewnątrz grup. W skali grupy może wystąpić podwójne zaliczanie dywidendy, co spowoduje zawyżenie wymogu kapitałowego. Dywidenda otrzymana zostanie uwzględniona w obliczeniach przez podmiot, któremu została wypłacona, podczas gdy podmiot wypłacający też jest obowiązany do ujęcia tej dywidendy we własnych obliczeniach, co można zilustrować poniższym przykładem. Bank A Bank B Przychody brutto 10 PLN 100 PLN Wewnątrzgrupowy przychód z tytułu dywidendy Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego 90 PLN (z Banku B) 0 PLN 100 PLN*0,15=15 PLN 100 PLN*0,15=15 PLN Wymóg kapitałowy banku A z tytułu ryzyka operacyjnego jest uzależniony od przychodów brutto (z uwzględnieniem przychodu z tytułu dywidendy). Wymóg kapitałowy wyniesie 15 PLN. Jednocześnie kwota dywidendy wypłaconej bankowi A będzie wpływać na wysokość kwoty wymogu kapitałowego banku B z tytułu ryzyka operacyjnego, który jest liczony na podstawie przychodów brutto i wyniesie 15 PLN. W konsekwencji, zagregowany wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego banków A i B zostanie zawyżony i wyniesie 30 PLN, podczas gdy właściwą kwotą byłoby 16,5 PLN. Rozwiązaniem problemu podwójnego zaliczania dywidend międzygrupowych przy wyliczaniu wymogów kapitałowych dla ryzyka operacyjnego zarówno na poziomie danego 27 Załącznik X, część 4, 3, 4, BCD 28 Załącznik X, część 1, 6, 7, 8, BCD 23

24 banku, jak i na poziomie grupy kapitałowej mogłoby być pomijanie przychodów wewnątrzgrupowych. Jednakże takiej możliwości nie przewiduje Dyrektywa CRD. 24

25 5 LISTA ZAGADNIEŃ DO KONSULTACJI Z BANKAMI GINB zainteresowany jest opinią sektora bankowego odnośnie podejścia zaprezentowanego w niniejszym opracowaniu w szczególności: zagadnień z zakresu wdrożenia i procesu konsultacyjnego wymagających dodatkowego wyjaśnienia, prowadzenia przedstawionego procesu konsultacyjnego. W przypadku zasadniczych rozbieżności pomiędzy zaprezentowanym podejściem do kwestii wdrożenia NUK, a poglądami sektora bankowego w tej sprawie, GINB uprzejmie prosi o przedstawienie propozycji zmian. W szczególności cenne będzie uzyskanie opinii sektora bankowego dotyczących kwestii poruszonych w poniższych pytaniach: 1. Czy podejście GINB do omawianej kwestii jest w opinii banków właściwe? 2. Czy banki zamierzają stosować alternatywną metodę standardową? 3. Czy zezwolenie na stosowanie przez niektóre banki metody alternatywnej nie naruszy zasady równych szans? 4. Czy zastosowanie odmiennego podejścia do bankowości detalicznej i komercyjnej nie będzie utrudniało innym instytucjom finansowym rozpoznawania poziomu narażenia banku na ryzyko operacyjne? 5. Czy banki zamierzające stosować metodę standardową dla wyliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego zastosowały podział (alokację) wskaźnika wyniku (income indicator) w oparciu o Dokument Bazylejski, jeśli nie proszę przedstawić swoje podejście? Czy występowały jakieś trudności (wątpliwości)? Proszę podać, jakie. 6. Z jakimi rodzajami działalności bankowej lub niebankowej banki miały największe trudności w klasyfikowaniu do linii biznesowych? 7. Jaki poziom prawdopodobieństwa niewypłacalności można uznać za istotny? 8. Czy proponowane przez GINB podejście do kwestii uznawania prawdopodobieństwa niewypłacalności za istotne jest akceptowalne? 9. Jakie kryteria przyjęły banki do badania kredytów celem określenia tych obarczonych najwyższym prawdopodobieństwem niewypłacalności? 25

26 10. Czy nadzór bankowy powinien określić jednolite ramy czasowe okresu próbnego (jaki okres), czy powinny one wynikać z indywidualnych przypadków? Opracowano w GINB 26

27 ZAŁĄCZNIK Obliczanie wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego metodami BIA I TSA Dla uproszczenia obliczeń przyjęto założenie, że Bank A osiąga przychody wyłącznie z działalności detalicznej. Dla tej linii w metodzie TSA współczynnik beta wynosi 12%, podczas gdy w metodzie BIA współczynnik alfa wynosi 15%. I. Obliczenia przy założeniu dodatnich wartości przychodów Bank w kolejnych latach osiągał przychody w kwotach: 2005: : : 700 Wskaźnik bazowy dla końca 2007 r. (dla obydwu metod) ( )/3 = 500 Wymóg kapitałowy dla końca 2007 r. BIA: 500 * 0,15 = 75 TSA: 500 * 0,12 = 60 II. Obliczenia przy założeniu występowania ujemnych wartości przychodów Bank w kolejnych latach osiągał przychody w kwotach: 2005: : : 700 Wskaźniki bazowe dla końca 2007 r. dla metody BIA: ( )/2 = 600 dla metody TSA: ( )/3 = 400 Wymóg kapitałowy dla końca 2007 r. dla metody BIA: 600 * 0,15 = 90 dla metody TSA: 400 * 0,12 = 48 27