SPECTRESS Fellow at New Delhi, India

Transkrypt

1 Spectral Materiality of the Catastrophe: Chernobyl and Bhopal Secondment report Katarzyna Trzeciak, Jagiellonian University SPECTRESS Fellow at New Delhi, India How can we remember something that has not ended yet? And how such lasting presence redefines our understanding of the concept of memory? Finally, what kind of ontology defines the Catastrophe that happened decades ago but now has even stronger influence on cultural imagery? My research in India (between 31 st December, 2015 and 4 th April, 2016) was an attempt to confront these issues by examining the cultural memory of Bhopal 1984 ( the Bhopal gas tragedy ) one of the most traumatic disaster in modern India. During the night of December 3, 1984, 42 tons of toxic gas escaped into the atmosphere from an American Union Carbide plant. Until today many consider this event as the world s worst manmade disaster, but final number of fatalities is still unsure or accepted without full agreements. However, Bhopal disaster has created unexpected number of visual images, and popular writing, which are trying to cope with the traumatic continuity of the fallout of the Bhopal event. According to an influential study of Bhopal s memory, Suroopa Mukherjee Surving Bhopal: Dancing Bodies, Written Texts, and Oral Testimonials of Women in the Wake of an Industrial Disaster (2011), Bhopal has generated more controversies than proper analytical understanding. As a result, the disaster has not encouraged to comprehensive understanding not only a catastrophe, but an emblematic failure of the XXth century vision of modern world. For my perspective however, as a literary scholar from a different culture, it was especially important to see, how literary vision, and imagery invent language which is intended to communicate justice for survivors. The main subject of research was literary fiction known worldwide, to see how exotic disaster is distributed to different cultural areas. Oriental rhetoric During my stay, I managed to examine different visual representations of Bhopal traces, including novels, movies, plays, and as a result, I published an article in Polish book about cultural status of disaster, and its influence on academic humanities (I attached the text below,

2 as an excerpt from the book: Po Czarnobylu: miejsce katastrofy w dyskursie nauk humanistycznych [After Chernobyl: The place of the catastrophe in humanities], edited by Iwona Boruszkowska, Katarzyna Glinianowicz, Aleksandra Grzemska, Paweł Krupa, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017). My article, entitled Languages of Catastrophe: The case of Bhopal 1984 is dedicated mainly to two areas: first, I would like to show how the gas disaster is presented in two literary texts, which are: Five Past Midnight in Bhopal (2001) by Dominique Lapierre and Indra Sinah s novel Animal s People (2007). My second goal was to comment some of academic writings that cope with proposing different languages of disaster. The main problem in the book of French journalist, based on many interviews with survivors from the tragic night of 1984, was very symptomatic and significant: a man from the West is using extremely Western narration about Hindu people, presenting them according to Western imagery of spirituality and naivety. For Lapierre orientalist rhetoric seems like the perfect way for telling the story about disaster and somehow uncovering true facts about the fundamental division between magical East and rational, capitalistic West. The effect of the disaster is produced by gathering exotic details on Hindu past both magical and religious India, full of phantasies, myths and dreams, and confronting them with the present history of the void in reality after the gas leak: It was a silent, insidious, and almost discreet massacre. No explosion had shaken the city, no fire had set its sky ablaze. Most Bhopalis were sleeping peacefully. During the night, and because of a discreet massacre, mythology of the gas leak becomes even more evident. Lapierre believes that only mythical-like language is able to gather the totality of the human drama. Five Past Midnight in Bhopal follows the claim of Ronald Inden, who showed how the discourse of Indology sustained the opposition between romantic Orient and cynical West civilization: People in India are not even partially autonomous agents. They do not shape and reshape their world. Rather they are the patients of that which makes them Indians-the social, material reality of caste. The people of India are not the makers of their own history. A hidden, substantialized Agent, Caste, is the maker of it. (Orientalist Constructions of India, Modern Asian Studies, Vol. 20, No. 3. (1986), pp ). In Lapierre s narration the disaster is an effect of American imperial politics which makes Hindu people victims of the progress. But

3 still, these are the people who at the end of the story are able to constitute the new community of survivors, and the trauma initiates new types of social relations. Abject in praise of freedom Completely different strategy of presenting traumatic effects is written in Sinha s Animal People. The novel shows how Western discourse of compassion and ethical solidarity puts Bhopali survivors in a place of dumb creatures who need Western voice to gain their own rights to speak about universal justice. Narrator and a main character of the story, Animal, is a victim of explosion caused by Kampani (fictional version of Union Carbide), and the moment of explosion is called that night. The Animal doesn t remember past events, he lives in present, which is full of ghosts and traces of the past. He is more an animal, a weird material creature, than a human. His low and vulgar language is an attempt to bridge the gap between an idyllic past of poor, but free Bhopal, and subsequent disaster, that transformed Bhopali people into exotic creatures demanding Western attention, and compassion. Bhopal disaster in both literary stories is mainly a question of language, and rhetoric. Literature is trying to name the singularity of the catastrophe, the individual pain and suffering, but is also presenting that those entities are not simply personal experiences, but also are created and distributed by the social order itself (as Yeena Das claims in her study Critical Events: An Anthropological Perspective on Contemporary India, 1995). Indra Sinha s lesson from Animal s People is a kind of critical warning: Bhopal disaster is not only a catastrophe of victims and for survivors, but it is mainly a catastrophe of Western memory which constantly tries to find language of ethical compassion and understanding. Though in those attempts, Western scholars and writers miss the point that their image of the disaster is narrowed to their own discourses. Bhopal tragedy, according to unknown author of Bhopal: A Report from the Future (2005), has no place in the iconography of industrial disasters (unlike Minamata or Hiroshima), and it lacks an identifiable symbol that feeds both memory and resistance. Literature is trying to fill the gap, but is also an evidence that we should rethink metaphors and cultural meanings, presented for instance in the concept of toxic discourse invented by Lawrence Buell in Further perspectives

4 Thanks to my research in India, the first part of my larger project is completed, and will be connected to further study about Chernobyl disaster, and its presence in literary discourses spread especially among Polish and Ukrainian writers and scholars. By using Tamara Chundorova s concept of Chernobyl s text, I would like to compare how traumatic reality generates its own aesthetic in relation between Western image of India and Eastern Europe image of its own condition, including also Westernization and commodification of Chernobyl s memory in popular imagery.

5 Kata1,y1rn 11,uciak" ŹRÓDŁA EGZOTYCZNEJ RETORYKI JĘZYKI KATASTROFY BHOPAL 1984 slumsy. W wyniku powlklo1\ niedługo po ztlo111 11l , lo okokolo 22 ty111,y 1uoz1, 150 tysi cy uległo lrwołemu okaleczenlu, l.lc:t,hy oftor I po11zkodowonych róinh1 $I w zależności od źróclel 2. Katastrofa w Bhopalu, a przede wszystkim Jej konsekwencje, systematycznie ukrywane zarówno przez władze Union Carbide, rząd USA, jak i przez współpracujący z koncernem rząd stanu Madhya Pradesh, stanowiły główną przyczyn powstania działającej od wielu lat Międzynarodowej Kampanii dla Sprawiedliwości w Bhopalu 3 Jednym z wielu zadań zespołów tworzących Kampanię jest dochodzenie zadośćuczynienia dla ofiar za fundamentalne kłamstwo, którego dopuścili się eksperci indyjskiego rządu, orzekając, że katastrofa nie będzie miała żadnych długofalowych skutków i na pewno nie wywrze wpływu na kolejne pokolenie. Zarówno dla ocalałych, dla aktywistów, jak i dla badaczy katastrofy to kłamstwo jest podstawą retoryki, która służy dziś odtwarzaniu katastrofy i podtrzymywaniu świadomości o jej następstwach: Katastrofa w indyjskim Bhopalu, w odróżnieniu od skandalu Hiroszimy, Minamaty czy talidomidu, nie ma swojego miejsca w ikonografii _ katastrof przemysłowych. Nie ma także żadnego powszechnie rozpoznawalnego symbolu, na którym wspierałaby się jednocześnie pamięć i opór'. To rozpoznanie, jakim posłużyli się architekci, aktywiści i filozofowie, którzy w 2011 roku pracowali nad koncepcją interaktywnego pomnika, usytuowanego w przestrzeni fabryki pestycydów amerykańskiego koncernu Union Carbide w Bhopalu. To w niej, tuż po północy 3 grudnia 1984 roku, doszło do uwolnienia 42 ton izocyjanianu metylu, który pod postacią toksycznej chmury gazu wydostał się z fabryki, pozbawiając życia około 4 tysięcy osób zamieszkujących przyfabryczne Dr Katarzyna Trzeciak - Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kontakt: katarzyna. trzeciak@uj.edu.pl. [b.a.], Bhopal: A report from the Future, unknown date or place of publication, authenticity unverified, Human Rights Project, Bard College, Annandale-on-Hudson, New York, bhopal.bard.edu/search/resources_view.php?id= [strona obecnie niedostępna]. Cyt. za: A. Ballal, S. Sinha, Bhopal Gas Tragedy Memoriał [w:] Bhopal 2011: Landscapes of Memory, red. A. Ballal, J. af Geijerstam, New Delhi 2012, s Jeżeli nie zaznaczono inaczej, wszystkie tłumaczenia pochodzą od autorki artykułu. Wymienione w cytacie Minamata i talidomid wiążą się ze skutkami oddziaływania toks yn, które doprowadziły do masowych śmierci. Minamata jest nazwą miasta w Japonii, w którym, w 1956 roku, doszło do zatrucia metylortęcią, uwolnioną do atmosfery przez koncern chemiczny Chisso Corporation. W marcu 2001 roku u ponad 2 tysięcy osób stwierdzono tzw. chorobę z Minamaty, atakującą układ nerwowy. Z kolei talidomid to lek, który w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku spowodował na całym świecie gwałtowany wzrost liczby zdeformowanych, uszkodzonych płodów, co było rezultatem stosowania tego związku chemicznego w lekach o działaniu uspokajającym i przeciwbólowym. Japonia szybko rozpoznała, że problem narażenia na promieniowanie jądrowe może rozciągnąć się na kilka generacji, dlatego badania nad jego skutkami muszą mieć charakter długofalowy. W przypadku Bhopalu wydarzyło się coś dokładnie odwrotnego. Eksperci różnych branż i dyscyplin, mający doradzać rządowi, nigdy nie przyznali, że działanie gazu może być długofalowe i dotknąć także kolejne generacje 4 Jeśli źródłowym pojęciem bhopalskiego dyskursu władzy jest kłamstwo, to strategia odkłamywania buduje dyskurs oparty na kategorii prawdy, sprawiedliwości, praw człowieka. Świadectwa ocalałych, dostępne w postaci nagrań bądź spisane przez rozmówców, a także ich analizy naukowe domagają się zwrócenia uwagi nie tylko na indywidualny wymiar doświadczenia bólu, lecz przede wszystkim na kreację i dystrybucję bólu przez porządek społeczny. Katastrofa w Bhopalu 2 Dokładne dane, ilu ludzi zginęło tej nocy oraz wskutek jej bezpośrednich następstw, po prostu nie istnieją. Prawda jest taka, że dokładnych liczb nie poznamy nigdy" - to diagnoza sformułowana przez Międzynarodową Kampanię dla Sprawiedliwości w Bhopalu. Na stroi..: internetowej kampanii można znaleźć różne dane, które odzwierciedlają dyskursy władzy stojące za nimi. Na stronie dostępna jest szczegółowa historia samej katastrofy, jak również opis działalności społeczno-politycznej na rzecz sprawiedliwości: -bhopal/ [ ). Europejska badaczka, Ingrid Eckerman, przytacza informacje, według których ponad 500 tysięcy osób miało kontakt z gazem, od 3 do 10 tysięcy zmarło w ciągu kilku tygodni od wycieku, a u tysięcy poszkodowanych stwierdzono trwały uszczerbek na zdrowiu - I. Eckerman, Chemical Industry and Public Health Bhopal as an Example, lakareformiljon.org/images/ stories/dokument/2009/bhopal_gas_disaster.pdf [ ). 3 Zob. International Campaign for Justice in Bhopal, [ ]. 4 S. Mukherjee, Surviving Bhopal: Dancing Bodies, Written Texts, and Orał Testimonials of Women in the Wake of an Industrial Disaster, New York 2010, s Języki katastrofy. Bhopal

6

7

8

9