Raport w sprawie dopalaczy nowych narkotyków. Spis treści. Warszawa Październik 2011

Transkrypt

1 PAŃSTWOWA Raport w sprawie dopalaczy nowych narkotyków Warszawa Październik 2011 INSPEKCJA SANITARNA Spis treści 3 Wprowadzenie 5 Sytuacja epidemiologiczna w zakresie nowych narkotyków dopalaczy. 9 Działania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie zwalczania zagrożenia dopalaczami w Polsce. 19 Stan prawny przed uchwaleniem ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. 21 Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, wprowadzenie nowej definicji środka zastępczego, penalizacja czynów. 25 Działania edukacyjne i szkoleniowe. 29 Udział Polski w UE w zakresie zwalczania nowych narkotyków. 31 Analiza ekonomiczna. 35 Rezultaty wielokierunkowych działań organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej i poprawa sytuacji epidemiologicznej w obszarze zagrożenia populacji w Polsce nowymi narkotykami dopalaczami. 37 Podziękowania. Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

2 Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax:

3 PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA Przemysław Biliński Główny Inspektor Sanitarny Wprowadzenie Na początku lat 90. w Europie zaczęły się pojawiać nowe substancje o działaniu psychoaktywnym, czyli tzw. designer drugs (narkotyki projektowane). Substancje te należały do grupy tzw. ATS (Amphetamine Type Sitimulants). Okazało się, że część substancji z tej grupy może stwarzać dość poważne zagrożenie dla zdrowia i życia użytkowników. Taka niepokojąca sytuacja miała miejsce w 2000 r., kiedy w wielu krajach Europy i za oceanem nastąpiła seria zgonów spowodowanych tabletkami ecstasy, najczęściej z logo Mitsubishi lub UFO. Przeprowadzone ekspertyzy toksykologiczne wykazały, że w skład tabletek zamiast MDMA (zwyczajowo występującego w ecstasy) wchodziły substancje o opóźnionym działaniu, nazywane w skrócie PMA (parametoksyamfetamina) i PMMA (parametoksymetamfetamina), charakteryzujące się małą różnicą pomiędzy dawką wywołującą oczekiwany efekt, a dawką śmiertelną. Po tamtych wydarzeniach wymiana informacji o różnego rodzaju zagrożeniach dla zdrowia i życia związanych z pojawiającymi się narkotykami została zintensyfikowana. W celu przeciwdziałania zagrożeniom związanym z nowymi substancjami na mocy decyzji Rady Unii Europejskiej (decyzja Rady 2005/387/WSiSW z dnia 10 maja 2005 r. w sprawie wymiany informacji, oceny ryzyka i kontroli nowych substancji psychoaktywnych) powstał System Wczesnego Ostrzegania o Nowych Narkotykach. W praktyce oznaczało to wymianę informacji o nowych substancjach pojawiających się głównie na nielegalnym rynku narkotykowym. Sytuacja ta zmieniła się po 2005 r., kiedy na rynkach europejskich nastąpił rozwój tzw. smart shops, czyli sklepów oferujących substancje psychoaktywne, pozostające poza kontrolą prawną. Początkowo tego typu sklepy funkcjonowały w Polsce na bardzo ograniczoną skalę. Jednakże od 2008 r. mieliśmy do czynienia z dynamicznym rozwojem tego zjawiska. Jedna z sieci sklepów, w okresie zaledwie roku, otworzyła ponad 40 sklepów tego typu, ulokowanych w centrach większych miast w Polsce. Do momentu szybkiego rozwoju sklepów z dopalaczami, informacje o nowych substancjach najczęściej pojawiały się dużo wcześniej w innych krajach Unii Europejskiej. Substancje, które trafiały do Polski, najczęściej były uprzednio poddawane pełnej ocenie ryzyka na poziomie europejskim w ramach działalności Systemu Wczesnego Ostrzegania o Nowych Narkotykach. Rozwój komunikacji elektronicznej oraz wolnego handlu w Unii Europejskiej doprowadził jednak do zdecydowanego przyspieszania obrotu dopalaczami oraz wzorów ich używania w Europie. Od kilku lat obserwowano coraz częściej pojawiające się w Europie sklepy oferujące środki o działaniu psychoaktywnym. Dodatkowo, bardzo często sklepy oferowały produkty również w sprzedaży internetowej. W Polsce do 2008 r. produkty o działaniu psychoaktywnym sporadycznie oferowane były w Internecie a także w sklepach ze sprzedażą wysyłkową. Początkowo zjawisko miało ograniczony charakter, jednak na początku 2008 r. pojawiły się pierwsze informacje na temat witryny internetowej oferującej dopalacze. Sklep ten, jako pierwszy w Polsce, oferował w sprzedaży wysyłkowej substancje psychoaktywne na dużą skalę, a zarazem wykorzystywał profesjonalną oprawę marketingową. Kolejnym etapem sprzedaży dopalaczy było powstanie na przełomie sierpnia i września 2008 r. pierwszego sklepu stacjonarnego w Łodzi. Fakt założenia sklepu wywołał szeroką debatę społeczności lokalnej i władz. 3

4 Dopalacze: Opakowanie i zawartość. Fot. NI SUPER-E oraz NI SMOKE WANILLA 0.5 Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

5 PAŃSTWOWA Raport w sprawie dopalaczy nowych narkotyków Warszawa Październik 2011 INSPEKCJA SANITARNA Sytuacja epidemiologiczna w zakresie nowych narkotyków dopalaczy. W celu eksploracji skali zjawiska używania substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy zrealizowano kilka projektów badawczych. Badanie przeprowadzone przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii pod koniec 2009 r. i 2010 r. objęło reprezentatywną populację mieszkańców Polski w wieku lat (N=1001). Porównując używanie dopalaczy w tych okresach, należy odnotować spadek ich używania. Do przynajmniej jednorazowego kontaktu z dopalaczami w 2010 r. przyznało się 3% respondentów a w 2009 r. 6%, co oznacza zmniejszenie się o połowę przypadków używania dopalaczy kiedykolwiek w życiu. Po dopalacze w 2010 r. częściej sięgali mężczyźni 3%. W 2009 r. po dopalacze sięgało 7 % mężczyzn i 5 % kobiet. 40% dokonało tam zakupu. Zapytano także uczniów, na ile dni przed pomiarem dokonali zakupów w sklepie z dopalaczami. Respondenci wskazali, że najczęściej (15%) dokonywali zakupu dwa miesiące przed badaniem. Przedmiotem pomiaru była również kwestia rodzajów produktów kupowanych przez uczniów. Spośród tych, którzy dokonali zakupu, 31% uczniów kupowało najczęściej produkt Tajfun (6%) oraz pigułki lub tabletki, jak np. Amfibia (5%). Z uwagi na to, że sprzedaż dopalaczy prowadzona jest również przez Internet, pytanie o ten fakt zawarto także w badaniu. Wyniki wskazały, że w ten sposób zakupu dokonał 1% ogółu badanych. Badanie pn. Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Młodzież 2010 (1246 uczniów), zostało zrealizowane przez Fundację Centrum Badania Opinii Społecznej we współpracy z Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii. W 2008 r. rozpoczęto monitorowanie problemu używania dopalaczy, w którym to roku po dopalacze sięgnęło 4% uczniów, w 2010 r. odsetek ten wzrósł do 11%. Do kontaktu z dopalaczami w ciągu roku poprzedzającego badanie przyznało się w 2010 r. 7% uczniów (wobec 3% w 2008), a w ciągu ostatniego miesiąca 1% (wobec 2% w 2008 r.). Należy odnotować, że w przypadku ostatniego miesiąca odsetki uczniów były większe w 2008 r. niż w 2010 r. Jest to prawdopodobnie efekt zamknięcia sklepów z dopalaczami. Przypomnijmy, że badanie zostało przeprowadzone po likwidacji sieci sprzedaży dopalaczy, więc spadła też dostępność tych produktów. W badaniu z 2010 r. zapytano uczniów o znajomość terminu dopalacze. Słyszało o nich 90% badanych, a co czwarty (27%) był w sklepie z dopalaczami. Spośród tych, którzy byli w takich sklepach, Szałwia wieszcza 2,1 2,6 Poppersy 4,8 3 Dekstrometorfan (DXM) 1 1,3 Dopalacze 3,5 11,4 Syropy przeciwkaszlowe 3,2 4,7 GHB 0,9 1,3 2008r. 2010r. Grzyby halucynogenne Ecstasy Heroina Polska heroina 3,6 3,4 5,5 3,5 1,3 1,9 1,1 1,6 Relevin 0,8 1,4 2,2 Kokaina 2,3 LSD Substancje wziewne 2,3 3,3 2,9 2,8 Amfetamina 9 6,8 Leki uspokajające i nasenne 21,8 19,9 Marihiana i haszysz 30,5 35, Wykres. Używanie narkotyków kiedykolwiek w życiu (18 19 lat) 2008 r., 2010 r. (%). Źródło: Młodzież 2010, CBOS 5

6 Państwowa Inspekcja Sanitarna i Instytut Medycyny Wsi przeprowadziły badania ankietowe w ostatnim kwartale 2010 roku wśród uczniów i studentów. Celem badań było: określenie skali i stopnia powszechności używania wśród młodzieży nowych środków odurzających i substancji psychotropowych tzw. dopalaczy ; określenie kanałów dystrybucji dopalaczy i dostępności do środków odurzających i substancji psychotropowych przed i po delegalizacji szeregu związków z tej grupy w 2010 roku; analizę postaw młodych ludzi wobec problemu dopalaczy i ich świadomości ryzyka zdrowotnego oraz zagrożeń społecznych związanych z zażywaniem środków psychoaktywnych, w tym dopalaczy ; zbadanie konsumenckich zachowań młodzieży w kontekście nabywania dopalaczy ; określenie składu chemicznego substancji zawartych w dopalaczach dostępnych na rynku. Poniżej przedstawiono podsumowanie wyników badań przeprowadzonych przez Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie I. Czy zdarza Ci się zażywać tzw. dopalacze? Z przeprowadzonej wśród uczniów ankiety wynika, iż znaczna większość 95,51% nie zażywa tzw. dopalaczy. Natomiast spośród 5785 studentów twierdząco odpowiedziało tylko 1,75%, a więc do zażywania tych substancji przyznaje się więcej uczniów niż studentów. Jednocześnie odsetek tych, którym zdarza się zażywać tzw. dopalacze wynosi 3,49% spośród wszystkich zapytanych osób (15864, uczniowie i studenci). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 95,51 NIE Uczeń (%) 98,25 4,49 Student (%) Razem II. Czy zdarza Ci się zażywać tzw. dopalacze? (zróżnicowanie ze względu na wiek). Ankietowani w wieku od lat są grupą, w której osoby zażywające tzw. dopalacze stanowią największy odsetek, w porównaniu z pozostałymi analizowanymi kategoriami wiekowymi jest to 4,96%. W grupie wiekowej oraz powyżej 25 lat, odsetek osób zażywających tzw. dopalacze kształtuje się na mniej więcej podobnym poziomie TAK 1,75 63,53 36,47 (odpowiednio 1,78% i 1,57%). Natomiast wśród osób w wieku 5 15 lat, 2,57% przyznaje się do zażywania tzw. dopalaczy. Biorąc pod uwagę wszystkie kategorie wiekowe, 3,44% spośród wszystkich ankietowanych osób przyznaje się do zażywania tzw. dopalaczy. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% III. Ile razy w ciągu całego twojego życia używałeś tzw. dopalaczy? Wśród ankietowanych uczniów najwyższy odsetek osób przyznaje się do używania tzw. dopalaczy 1 2 razy w ciągu całego swojego życia 48,79%. Natomiast używanie dopalaczy częściej od 3 do 9 razy i powyżej 10 razy deklaruje odpowiednio 25,39% oraz 25,83% spośród 453 osób. W grupie 101 studentów wyniki kształtują się na podobnym poziomie również największa liczba osób przyznaje się do użycia dopalaczy 1 2 razy w ciągu swojego życia, z kolei odsetek osób używających dopalaczy od 3 9 razy oraz więcej niż 10 razy jest zbliżony i wynosi, odpowiednio 27,72% oraz 28,71%. Jednocześnie odsetek osób deklarujących użycie tzw. dopalaczy tylko 1 2 razy w ciągu życia wynosi 47,83% spośród wszystkich 554 ankietowanych osób; dla 3 9 razy wynosi 25,81%, natomiast w przypadku używania dopalaczy 10 i więcej razy kształtuje się na poziomie 26,35%. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 97,43 95,04 98,22 98,43 Wiek w kategorii 5-lat - do 15-lat (%) Wiek w kategorii 21-lat - do 25-lat (%) 48,79 NIE 1-2 razy 43,56 Grupa badana - uczeń (%) 2,57 4,96 1,78 1,57 TAK 25,39 27,72 25, razy Razem Wiek w kategorii 16-lat - do 20-lat (%) Wiek w kategorii pow. 25 lat (%) IV. Sposób/miejsce pozyskania dopalaczy. Najwięcej uczniów pozyskuje dopalacze w sklepach z dopalaczami 56%. Znaczny odsetek pozyskuje je również od kolegów/koleżanek/znajomych 32% ankietowanych uczniów. Tylko 6% deklaruje korzystanie ze sprzedaży internetowej, natomiast od dealera dopalacze uzyskuje 11%. 23,12 28,71 10 i więcej razy 46,81 26,33 81,77 Grupa badana - student (%) 3,73 Razem 18,23 Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

7 Tyle samo procent ankietowanych wskazało na inny sposób ich pozyskiwania niż przedstawiony w ankiecie. Również wśród studentów sklepy z dopalaczami są głównym źródłem ich pozyskiwania (dla 68%). Od kolegów/koleżanek/znajomych substancje te pozyskuje 25% ankietowanych studentów. Ze sprzedaży internetowej korzysta dwukrotnie więcej studentów niż uczniów (12%). Nieliczni pozyskują dopalacze od dealerów. Na inny sposób ich pozyskiwania wskazało 11% spośród ankietowanych studentów. Sklepy z dopalaczami są głównym źródłem ich pozyskiwania dla 58% wszystkich 554 ankietowanych osób (uczniowie i studenci). Ogólnie, najmniej osób spośród wszystkich zapytanych korzysta ze sprzedaży internetowej tylko 7%. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 56 w sklepie z dopalaczami 68 V. Objawy po zażyciu dopalaczy. 32 od kolegów/koleżanek/znajomych Grupa badana - uczeń (%) poprzez sprzedaż internetową od dealera Grupa badana - student (%) Z przeprowadzonej pośród 453 uczniów ankiety wynika, że aż 74% badanych odczuwało szczególne objawy po zażyciu dopalaczy. Znaczny odsetek, tj. 54% odczuwało wesoły błogi nastrój, euforię, natomiast 43% gadatliwość. Dalej, 25% respondentów przechodziło halucynację, 23% nadpobudliwość, a 21 % podniecenie. Trochę mniej uczniów zadeklarowało objawy niepokoju 16%, bólu głowy 17%, złego samopoczucia 15 %. Niewielki odsetek badanych przejawiało zachowanie agresywne i nadmierne pocenie, odpowiednio 13% i 11%. Tylko 8% pytanych uczniów odczuwało inne objawy po zażyciu dopalaczy, niż podane w ankiecie. Tyle samo ankietowanych zadeklarowało także objawy utraty przytomności, omdlenia itp.. Podobnie wśród studentów 76% badanych odpowiedziało, że występowały szczególne objawy po użyciu dopalaczy. 63% odczuwało wesoły błogi nastrój, euforię, 41% gadatliwość. Tylko 13% respondentów przechodziło halucynację, natomiast więcej bo aż 19% nadpobudliwość. Podniecenie zadeklarowało 26% badanych, 24% niepokój, 16% ból głowy, 19% złe samopoczucie. 14% wśród pytanych studentów nadmiernie pociło się, taki sam odsetek odczuwało inne objawy po zażyciu dopalaczy, niż podane w ankiecie. Najmniej badanych przejawiało zachowanie agresywne i utratę przytomności, omdlenie itp., odpowiednio 8% i 7% w inny sposób Najwięcej pośród 554 osób ankietowanych (uczniowie i studenci), bo aż 74% badanych odpowiedziało, że odczuwało szczególne objawy po zażyciu dopalaczy. Najmniejszy odsetek ogółu respondentów, tj. 8% zaobserwował u siebie utratę przytomności, omdlenie itp. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% czy występowały jakiekolwiek... wesoły błogi nastrój, euforia gadatliwość halucynacje nadpobudliwość Grupa badana - uczeń (%) 26 podniecenie niepokój ból głowy złe samopoczucie zachowanie agresywne nadmiar pocenia się inne utrata przytomności, omdlenie itp. Grupa badana - student (%) VI. Czy w związku z zażywaniem dopalaczy nie korzystałeś z jakiejś pomocy? Najwięcej pośród 452 osobowej grupy uczniów, tj. 15% korzystało z jakiejkolwiek pomocy w związku z zażywaniem dopalaczy. 7% badanych korzystało z pomocy kolegów/koleżanek/znajomych, 6% z pomocy lekarskiej, a 5% z pomocy szpitalnej. Najmniejszy odsetek uczniów, bo tylko 3% korzystało z pomocy rodziców/opiekunów. W grupie 101 studentów, 13% badanych odpowiedziało, że korzystało z jakiejkolwiek pomocy w związku z zażywaniem dopalaczy. 9% respondentów szukało pomocy u kolegów/koleżanek/znajomych, a 5% w szpitalu. Natomiast najniższy odsetek ankietowanych korzystał z pomocy lekarskiej i rodziców/opiekunów, odpowiednio 2% i 1%. Najwięcej wśród 553 osób pytanych (uczniów i studentów) odpowiedziało, że w związku z zażywaniem dopalaczy korzystało z jakiejkolwiek pomocy (14%). Natomiast najmniejszy odsetek ogółu ankietowanych, bo tylko 2% szukało pomocy u rodziców/opiekunów. 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 15 korzystał z jakiejkolwiek pomocy 13 Grupa badana - uczeń (%) 7 pomocy lekarskiej szpitalnej 11 Grupa badana - student (%) 3 14 rodziców/opiekunów

8 VII. Od kogo dowiadywałeś się jak działają poszczególne środki psychoaktywne lub tzw. dopalacze? W grupie uczniów, najwięcej badanych, bo 27,46% odpowiedziało, że nie wie jak działają substancję psychoaktywne i dopalacze. Natomiast 23,92 % ankietowanych uzyskało informację o działaniu tych środków w inny sposób, niż był podany w ankiecie. 23,42% badanych uczniów uzyskiwało informację od koleżanek/kolegów. Podobnie 23,25% respondentów znalazło informację w Internecie. Najmniejszy odsetek pytanych korzystał z ulotek producentów dopalaczy i uzyskał informację w sklepie z dopalaczami, odpowiednio 1,32% i 0,63%. Podobnie w grupie studentów 28,63% wśród 5785 przebadanych odpowiedziało, że nie wie jak działają substancje psychoaktywne i dopalacze. Natomiast niewiele mniej, bo 26,71% twierdzi, że informację o tych substancjach wyszukało w Internecie. 23,30% ankietowanych uzyskało informację w inny sposób, niż był podany w ankiecie, a 20,02% od koleżanek/kolegów. Najmniejszy odsetek studentów informację o środkach psychoaktywnych uzyskało w sklepie z dopalaczami i z ulotek producentów tj. 0,67%. Wśród ogółu badanych uczniów i studentów, największy procent stanowią osoby które nie wiedzą jak działają substancję psychoaktywne i dopalacze tj. 27,89%. Natomiast najmniejszy odsetek ankietowanych uzyskała informację w sklepie z dopalaczami 0,64%. Jeśli chodzi o grupę 101 studentów, to najczęściej identyfikowane były również tajfun, napoje energetyzujące oraz konkret i shiva odpowiednio 14,85%, 10,89%, 4,95% i 3,96%. Ponadto, studenci wskazali jeszcze inne dopalacze, które nie zostały zidentyfikowane w grupie uczniów lub zostały wskazane przez niewielką liczbę uczniów. Wśród studentów mniejszą popularnością cieszą się czeszący grzebień oraz gumijagody poniżej 1% ankietowanych. Za to więcej studentów niż uczniów wskazało na spice 4,95%. W grupie studentów zidentyfikowane zostały ivory (2,97%) oraz armagedon (1,98%), które nie zostały wskazane przez uczniów. 1,1 1,1 sztywna misza czarna wdowa 1,1 1,1 7,51 gumijagody 1,55 2,65 buszek mefedron 3,31 5,3 czeszący grzebień shiva 3,97 konkret napoje energetyzujące tajfun 70% 60% 50% 40% % 14% 12% 10% 14,85 8,84 10,89 30% 27,46 28,63 23,42 20,02 23,25 26,71 20% 10% 0% 0,63 0,67 1,32 0,67 nie wiem jak działają substancje psychoaktywne i... 23,92 23,3 informacje uzyskiwałam /uzyskiwałem od... informacje wyszukiwałam /wyszukiwałem od... informacje uzyskiwałam /uzyskiwałem w sklepie z... korzystałam/korzystałem z ulotek producentów... uzyskiwałam/uzyskiwałem informacje w inny sposób Razem 8% 6% 4% 2% 0% Student 6,32 tajfun napoje energetyzujące 4,95 4,15 konkret 3,96 3,43 shiva 2,97 1,81 mefedron 4,95 1,62 spice 1,98 1,26 buszek 2,97 0,54 ivory 1,98 0,54 kosior Razem (uczniowie i studenci) 1,98 0,36 armagedon Grupa badana - uczeń (%) Grupa badana - student (%) VIII. Najczęściej używane dopalacze. Najczęściej identyfikowanym dopalaczem w grupie 453 uczniów jest tajfun wskazany został przez 7,51% ankietowanych uczniów. Drugą pozycję pod względem częstości identyfikacji zajmują napoje energetyzujące 5,30%. Podobny odsetek uczniów wskazuje na konkret i shiva odpowiednio 3,97% i 3,31%. Ponadto zainteresowaniem cieszy się także czeszący grzebień 2,65% oraz mefedron 1,55%. Natomiast buszek, gumijagody, czarna wdowa oraz sztywny misza zostały wskazane przez 1,10% ankietowanych uczniów. Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

9 PAŃSTWOWA Raport w sprawie dopalaczy nowych narkotyków Warszawa Październik 2011 INSPEKCJA SANITARNA Działania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie zwalczania zagrożenia dopalaczami w Polsce. I. Postępowania administracyjne wszczęte w dniu 2 października 2010 r. Minister Zdrowia, w związku z licznymi przypadkami hospitalizowanych osób z objawami zatrucia po użyciu tzw. dopalaczy, oferowanych konsumentom jako wyroby kolekcjonerskie, ocenił, że występuje poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, a liczba zatruć charakteryzuje się znaczną dynamiką oraz potencjałem rozwojowym. W związku z powyższym Minister Zdrowia przekazał sprawę Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu, który rozpoczął działania poprzez wydanie decyzji w dniu 2 października 2010 r. o ogólnopolskim zasięgu, w której nakazał: 1. wycofanie z obrotu, na terenie całego kraju, wyrobów o nazwie Tajfun określanych jako przeznaczone do celów kolekcjonerskich oraz wszystkich podobnych wyrobów, powodujących bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi; 2. zaprzestanie działalności obiektów służących produkcji, obrotowi hurtowemu lub detalicznemu wyrobami, o których mowa w pkt. 1. Niniejszej decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności. Powyższa decyzja była skutkiem wcześniejszego przygotowania strategii i opracowania koncepcji bezzwłocznych działań wszystkich organów państwa posiadających stosowne kompetencje. Główny Inspektor Sanitarny przekazał decyzję Państwowym Wojewódzkim i Powiatowym Inspektorom Sanitarnym w sobotę, 2 października 2010 r. po godzinie 7 rano. Wówczas organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nawiązały bezpośrednią współpracę z Policją. W związku z wyjątkowym zagrożeniem życia i zdrowia ludzi Główny Inspektor Sanitarny w celu osiągnięcia optymalnej skuteczności przejął zadania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w trybie art. 31a ust. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r., Nr 122, poz. 851, z późn. zm.), który to przepis obowiązuje od dnia 1 stycznia 2010 r. W celu ujednolicenia postępowania w całym kraju przez wszystkie organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Główny Inspektor Sanitarny opracował i wydał wytyczne, instrukcje i procedury postępowania w zakresie objętym decyzją. W dniu 14 października 2010 r. w Narodowym Instytucie Leków w Warszawie Główny Inspektor Sanitarny odbył naradę z Państwowymi Wojewódzkimi i Granicznymi Inspektorami Sanitarnymi na temat aktualnej sytuacji w sprawie wycofywania z obrotu tzw. dopalaczy. W naradzie udział wzięli przedstawiciele Rządowego Centrum Legislacji, przedstawiciele instytutów badawczych oraz Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii oraz prawnicy. Dyrektor Narodowego Instytutu Leków przedstawił wyniki dotychczasowych badań nad dopalaczami i wpływ substancji zawartych w tzw. dopalaczach na organizm człowieka. Przedstawiciel Rządowego Centrum Legislacji omówił założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Pojawianie się na rynku nowych substancji psychoaktywnych pod nazwą dopalacze stanowiło wyzwanie dla środowisk naukowych i służb do podjęcia działań w celu 9

10 ochrony zdrowia ludności. Podstawowym narzędziem było przyjęcie skutecznych rozwiązań prawnych, które posłużyły eliminowaniu tzw. dopalaczy z obrotu i pozwoliły służbom wprowadzać efektywne działania prewencyjne. Ze względu na ciągle zmieniający się skład chemiczny i różnorodność produktów oferowanych w sprzedaży, jako dopalacze, przedefiniowaniu uległo m. in. pojęcie środka zastępczego, a także wyznaczono nowe zadania dla instytucji, które podejmują stosowne kroki prawne dla zapobiegania i zwalczania zjawisk sprzyjających wprowadzaniu do obrotu tzw. dopalaczy. Wiodąca rola w tym zakresie została przypisana Państwowej Inspekcji Sanitarnej. W ramach przeprowadzonych kontroli pobrano do badań analitycznych łącznie ponad próbek. Dopalacze z punktów sprzedaży zostały zabezpieczone poprzez banderolowanie i oznakowanie wg procedury obowiązującej w organach ścigania i pod konwojem Policji przekazano je do depozytu do miejsc wyznaczonych przez poszczególnych wojewodów. W działaniach kontrolnych Państwowej Inspekcji Sanitarnej wzięło udział 3500 funkcjonariuszy Policji. Główny Inspektor Sanitarny zwrócił się do Państwowych Wojewódzkich, Powiatowych i Granicznych Inspektorów Sanitarnych o podjęcie współpracy z Policją i innymi służbami, kuratoriami oświaty, nauczycielami w zakresie zwalczania nowych narkotyków. II. Działania kontrolne W okresie od 2 października 2010 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. w akcję skierowaną przeciw tzw. dopalaczom, zaangażowanych było 2551 pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej tabela 1. W stacjach sanitarno-epidemiologicznych prowadzone były całodobowe dyżury telefoniczne. Kontrole sklepów z dopalaczami dokonywano wraz z Policją o każdej porze dnia i nocy. Graniczne stacje sanitarno-epidemiologiczne współpracowały ze służbami celnymi i przeprowadzały kontrole fizyczne oraz kontrole dokumentów wszystkich zaimportowanych partii towarów. Na wniosek organu celnego wydawano opinie w zakresie uznania produktów za środki zastępcze. Przedmiotowe działania są kontynuowane. Przeprowadzono łącznie kontroli obiektów prowadzących handel dopalaczami, w tym część kontroli dotyczyła sprawdzenia oplombowania punktów obrotu tabela 2. Lp. Województwo Liczba osób zaangażowanych w realizację zadania 1. podlaskie opolskie mazowieckie pomorskie podkarpackie śląskie wielkopolskie lubelskie kujawsko-pomorskie świętokrzyskie lubuskie małopolskie łódzkie zachodniopomorskie dolnośląskie warmińsko-mazurskie 103 Razem 2551 Tabela 1. Liczba pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej zaangażowanych w poszczególnych województwach w sprawowanie nadzoru, stosownie do postanowień Decyzji Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 2 października 2010 r. Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

11 Lp. Województwo Liczba kontroli ogółem 1. podlaskie opolskie mazowieckie pomorskie podkarpackie śląskie wielkopolskie lubelskie kujawsko-pomorskie świętokrzyskie lubuskie małopolskie łódzkie zachodniopomorskie dolnośląskie warmińsko-mazurskie 89 Razem 7225 Tabela 2. Liczba kontroli w poszczególnych województwach w okresie od 2 X 2010 r. do 31 XII 2010 r. przeprowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną w obiektach dokonujących obrotu dopalaczami podlaskie opolskie mazowieckie pomorskie podkarpackie śląskie wielkopolskie lubelskie kujawsko-pomorskie świętokrzyskie lubuskie małopolskie łódzkie zachodniopomorskie dolnośląskie warmińsko-mazurskie Wykres 1. Wykres podlaskie opolskie mazowieckie pomorskie podkarpackie śląskie wielkopolskie lubelskie kujawsko-pomorskie świętokrzyskie lubuskie małopolskie łódzkie zachodniopomorskie dolnośląskie warmińsko-mazurskie W wyniku przeprowadzonych działań, przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, mających na celu realizację decyzji z dnia 2 października 2010 r., do Głównego Inspektora Sanitarnego wpłynęło ponad 500 wniosków o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej wydaniem przez Głównego Inspektora Sanitarnego omawianej decyzji. Uzyskane wyniki badań dopalaczy wykazały, iż w zabezpieczonych produktach znajdowały się niejednokrotnie substancje o działaniu psychoaktywnym, wymienione w załącznikach do ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. W przebadanych produktach stwierdzono również obecność analogów strukturalnych ww. substancji, których struktura chemiczna jest bardzo podobna do struktury środków odurzających oraz substancji psychotropowych, wymienionych w załącznikach do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Ponadto w poszczególnych produktach stwierdzono także surowce farmaceutyczne, takie jak lidokaina czy synefryna, wykorzystywane do sporządzania lub wytwarzania produktów leczniczych, którymi obrót reguluje ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U r. Nr 126, poz. 1381, z późn. zm.). Zawartość w przebadanych produktach ww. substancji mogło oznaczać, że nastąpiło naruszenie, przez jednostkę wprowadzającą je do obrotu i uczestników obrotu, przepisów karnych ustawy Prawo farmaceutyczne. Identyfikacja zawartych, w produktach kolekcjonerskich, substancji dała tym samym, organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej, podstawę do podjęcia dalszych działań zmierzających do usunięcia stwierdzonego w ten sposób zagrożenia. Skutkowało to powiadomieniami o popełnieniu przestępstwa, których to powiadomień dokonywali Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni, 11

12 dysponując odpowiednimi wynikami badań, potwierdzającymi obecność, w przebadanych środkach, substancji, należących do kategorii środków odurzających czy substancji psychotropowych. Zawartość w przebadanych produktach ww. substancji mogła oznaczać, że nastąpiło naruszenie przez jednostki wprowadzające je do obrotu przepisów karnych ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. instytuty badawcze wynikach badań zabezpieczonych produktów, które potwierdzały szkodliwość związków zawartych w oferowanych w sprzedaży wyrobach, tzw. dopalaczach. Potwierdziło to również konieczność natychmiastowych działań, podjętych w dniu 2 października 2010 r., które miały na celu odwrócenie powstałego w ten sposób zagrożenia bezpieczeństwa dla życia lub zdrowia ludzkiego. W wyniku tak podjętych działań jednostki prokuratury wszczynały postępowania przygotowawcze. Główny Inspektor Sanitarny, dysponując zgromadzonymi w ramach toczących się postępowań administracyjnych informacjami, do chwili obecnej, udostępnia je organom współdziałającym w wymiarze sprawiedliwości, w każdym przypadku, w którym informacje takie okazują się przydatne dla toczącego się postępowania karnego. Na skutek rozpatrzenia złożonych przez strony wniosków o ponowne rozpatrzenie sprawy, zakończonych zostało ponad 200 postępowań administracyjnych. W wyniku wydania, przez Głównego Inspektora Sanitarnego, decyzji utrzymujących w mocy decyzję z dnia 2 października 2010 r., za pośrednictwem Głównego Inspektora Sanitarnego, do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, wpłynęło 10 skarg na ww. decyzje (stan na wrzesień 2011 r.). Z uzyskanych przez Głównego Inspektora Sanitarnego informacji wynika, że w obiektach, w których przed dniem 2 października 2010 r. prowadzono handel tzw. dopalaczami, aktualnie prowadzona jest działalność o innym charakterze. III. Pobieranie próbek i badania laboratoryjne W toku postępowania administracyjnego, 17 podmiotów złożyło skargi na decyzję z dnia 2 października 2010 r., do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Wszystkie skargi zostały przez sąd odrzucone z uwagi na niewyczerpanie przez strony możliwych środków zaskarżenia. Utrzymując w mocy decyzję z dnia 2 października 2010 r. Główny Inspektor Sanitarny opierał się m.in. na przekazanych przez W okresie od 2 października 2010 r. do dnia 15 września 2011 roku w ramach akcji skierowanej przeciwko tzw. dopalaczom 2551 pracowników organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) pobrało do badań analitycznych łącznie próbek. Lp. Województwo Liczba osób zaangażowanych w realizację zadania 1. podlaskie opolskie mazowieckie pomorskie podkarpackie śląskie wielkopolskie lubelskie kujawsko-pomorskie świętokrzyskie lubuskie małopolskie łódzkie zachodniopomorskie dolnośląskie warmińsko-mazurskie 103 Razem 2551 Tabela 3. Próbki dopalaczy pobrane do badań analitycznych. Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

13 Dopalacze pobrane z rynku do badań występowały w różnorodnej postaci: kapsułek, tabletek, proszku, mieszanek ziołowych oraz płynu. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że w składzie większości mieszanek ziołowych znajdowały się związki z grupy syntetycznych kannabinoidów typu JWH oraz ich pochodne pojedynczo lub w mieszaninie. Natomiast produkty w formie tabletek, kapsułek i proszków zawierały substancje z grupy pochodnych fenyloetyloaminy, fenylopiperazyny, benzylopiperazyny itp. w formie czystej lub pomieszane ze sobą i zmieszane z kofeiną, benzokainą lub lidokainą podlaskie opolskie mazowieckie pomorskie podkarpackie śląskie wielkopolskie lubelskie kujawsko-pomorskie świętokrzyskie lubuskie małopolskie łódzkie Wykres 5. Próbki dopalaczy pobrane do badań analitycznych. zachodniopomorskie dolnośląskie warmińsko-mazurskie Próbki tzw. dopalaczy zostały skierowane do badań do instytutów badawczych, wyspecjalizowanych w identyfikacji substancji szkodliwych dla zdrowia: 1. Narodowego Instytutu Leków w Warszawie; 2. Instytutu Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu; 3. Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie; 4. Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie; 5. Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi; 6. Instytutu Sportu w Warszawie; 7. Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; 8. Centrum Badawczo-Szkoleniowego Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego w Warszawie. Nazwa Instytutu Ogólna liczba próbek przekazanych do Instytutów Liczna próbek zbadanych Narodowy Instytut Leków Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich Instytut Medycyny Wsi Instytut Medycyny Pracy Instytut Sportu Instytut Ekspertyz Sądowych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego Centrum Badawczo-Szkoleniowe PTK 5 5 Suma Tabela 4. Alokacja próbek pobranych do badań analitycznych. 13

14 W ramach wykonania decyzji Głównego Inspektora Sanitarnego przekazano do instytutów badawczych do analizy próbek, z czego przebadano łącznie próbki. Największą liczbę próbek przebadał Narodowy Instytut Leków (3749 próbek) i więcej składników 3 składniki 2 składniki 1 składnik nie wykryto Centrum Badawczo - Szkoleniowe PKT Instytut Sportu Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie Wykres 8. Ilość substancji aktywnych wykrywanych w próbkach dopalaczy analizowanych w NIL, IS, IES IV. Instytut Medycyny Pracy Collegium Medicum UJ Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu 2094 Instytut Medycyny Wsi Narodowy Instytut Leków Wykres 6. Liczba próbek zbadanych przez instytuty badawcze. Analiza wyników badań pod kątem oceny narażenia życia i zdrowia ludzi Najwięcej próbek zawierało kofeinę, pochodne THC oraz różne pochodne amfetaminy. W wielu badanych próbkach stwierdzono obecność związków miejscowo znieczulających, pochodnych benzodiazepiny oraz pochodne efedryny. Dane dotychczas uzyskane w wyniku przeprowadzenia licznych badań analitycznych próbek produktów typu dopalacze, dowiodły, że stanowią one grupę różnorodnych środków lub ich mieszanin wykazujących działanie odurzające lub pobudzające. Analizę próbek dopalaczy przeprowadzono przy użyciu technik chromatografii gazowej oraz chromatografii cieczowej. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że w próbkach stwierdzono obecność różnego rodzaju substancji aktywnych, co stanowi aż 83% ogółu przebadanych próbek. Zaledwie 17% przebadanych próbek dopalaczy nie zawierała substancji wpływających na zdrowie lub życie człowieka Liczba próbek w których nie wykryto substancji aktywnych Liczba próbek w których wykryto substancje aktywne Udowodniono, że w składzie tych produktów znajdują się zarówno substancje pochodzenia naturalnego pozyskiwane z roślin, jak i produkty syntetyczne. Stwierdzono również, iż skład dopalaczy w wielu przypadkach jest odmienny od deklarowanego na opakowaniu zewnętrznym produktów. procentowy udział w całości badanych prób 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% 21,77 17,62 17,42 MDPV JWH-081 walina 17,22 17,19 11,40 8,19 RCS-4 kofeina butylon JWH MEC lidokaina substancja aktywna pfpp prolina metylon TFMPP bufedron metedron JWH-019 Wykres 9. Wyniki badań przeprowadzonych przez Narodowy Instytut Leków (dane źródłowe: NIL). 8,16 6,99 5,18 4,64 4,47 4,41 4,18 3,09 2,95 Wykres 7. Próbki, w których wykryto substancje aktywne. Analizując dane dotyczące 70% zbadanych próbek dopalaczy stwierdzono, że są to produkty złożone, zawierające często kilka lub kilkanaście substancji aktywnych, zarówno o działaniu psychotropowym, jak i farmakologicznym. Największy odsetek próbek zawierał 1 lub 4 składniki aktywne (po 26%), następnie w 23 % stwierdzono 2 składniki, 20% 3 składniki aktywne. % próbek, w których wykryto substancję aktywną 45.00% 40.00% 35.00% 30.00% 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% 44 kofeina MDPV TFMPP JWH-081 MBZP efedryna artefakt metylon butylon lidokaina metamfepramon metedron substancja aktywna pfpp pfpp DBZP etylon 3-fenyl-1H-pyrazol Wykres 10. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Sportu (dane źródłowe Instytut Sportu) MEC pentylon Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

15 procentowy udział całości badanych prób 20.00% 18.00% 16.00% 14.00% 12.00% 10.00% 8.00% 6.00% 4.00% 2.00% 0.00% kofeina JWH-081 MDPV RCS butylon JWH-122 lidokaina TFMPP MPMP JWH-210 substancja aktywna pfpp DMAA JWH-XXX BZP AM 694 Efedryna/pseudoefedryna JWH-019 Wykres 11. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ekspertyz Sądowych oraz Zakład Medycyny Sądowej Collegium Medicum UJ (dane źródłowe WSSE w Krakowie) procentowy udział całości badanych prób 20.00% 18.00% 16.00% 14.00% 12.00% 10.00% 8.00% 6.00% 4.00% 2.00% 0.00% 18 MDPV 8 8 kofeina butylon AM JWH-250,201,302 TFMPP tributyloamina EMC i/lub 4-MEC JWH -073, 076, 120, 015, 033 pfpp C11H15NO substancja aktywna Wykres 13. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Medycyny Wsi (dane źródłowe Instytut Medycyny Wsi). procentwy udział w całości zbadanych prób 30.00% 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% MDPV bk-mdea MLONE 6 4 3,4 4FPP TFMPP Lidokaina , ,5 0,5 MBZP Pentyloamina Dimetylokatynon substancja aktywna FMP 4HO-MA N-fenylopiperazyna PMEA Benzokaina Wykres 12. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich (dane źródłowe Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, stan na dzień r.). procentowy udział całości badanych prób 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% 20,8 16,89 12,75 kofeina pochodne THC (m/z 321 bez 304) pochodne THC (m/z 371) ester metylowy kwasu oktadekanowego 10,17 10 Pyrowaleron ester metylowy kwasu heksadekanowego 9,13 8,79 8,62 kwas oktadekanowy pochodne THC (m/z.321 oraz m/z304) pochodne THC (m/z 355) 7,24 6,55 kwas heksadekanowy wykryta substancja aktywna Wykres 14. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Medycyny Pracy (dane źródłowe Instytut Medycyny Pracy). NAJCZĘŚCIEJ WYKRYWANE SUBSTANCJE AKTYWNE W PRÓBKACH DOPALACZY Substancje aktywne zidentyfikowane w próbkach dopalaczy można pogrupować wg poniższej klasyfikacji chemicznej: pochodne benzylo- i fenylopiperazyny; pochodne aryloketoamin; pochodne N-pirolidynoaryloketoamin; pochodne metkatinonu; agoniści receptorów kannabinoidowych, tzw. syntetyczne kannabinoidy; pochodne naftoiloindolu, Kod JWH; pochodne naftylometylenoindolu, Kod JWH (od 175 do 199); pochodne naftoilopirolu; pochodne naftylometylidenoindenu; pochodne naftoilopirolu; pochodne fenyloacetyloindolu; pochodne cykloheksylofenolu; pochodne dibenzopiranu; inne glaucyna, kofeina, o-desmetyltramadol, pochodne betafenyloetyloaminy; fluorotropakokaina, metyloalliloamina, fluoroamfetaminy. Wybrane aktywne substancje farmaceutyczne wykryte w próbkach tzw. dopalaczy : Kofeina; Lidokaina; Tadalafil; Glaucyna; Benzokaina; Kwas acetylosalicylowy; Teobromina; Prokaina; Fenacetyna. 15

16 Wybrane kontrolowane substancje psychoaktywne wykryte w próbkach tzw. dopalaczy : JWH-250; JWH-018; Efedryna; BZP; Mefedron; JWH-200; Amfetamina; Katyna; JWH-073. CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH SUBSTANCJI AKTYWNYCH ZIDENTYFIKOWANYCH W DOPALACZACH MDPV Mechanizm działania: Mechanizm działania MDPV polega głównie na hamowaniu zwrotnego wychwytu noradrenaliny i dopaminy (DNRI dopamine-norepinephrine reuptake inhibitor). Mimo że MDPV posiada grupę metylenodioksy (podobnie jak MDMA czy MDEA), jest wyłącznie stymulantem i nie wykazuje działania empatogennego. Stymuluje centralny układ nerwowy i układ krwionośny. Aktywność farmakologiczna: Wywołuje działanie psychoaktywne, efekt euforii i sympatykomimetyczny, pobudzenie, podwyższenie koncentracji, zwiększa czujność, bezsenność, podniecenie seksualne, niepokój, nerwowość, przyspieszenie akcji serca, skoki ciśnienia tętniczego, intensywne pocenie się, brak łaknienia, nudności. Do ostrych fizycznych objawów działania MDPV należy: przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi i zaczerwienienie skóry. Psychotropowe skutki działania MDPV to: pobudzenie, wzrost zdolności percepcji, zmniejszona potrzeba jedzenia i snu. Efekty działania MDPV trwają około od 3 do 4 godzin. Niektóre z tych efektów, jak podwyższone ciśnienie krwi i łagodna stymulacja trwają od 6 do 8 godzin. Wysokie dawki powodują przedłużone ataki paniki u ludzi nietolerujących stymulantów, psychozy i przy wyższych dawkach lub częstszym używaniu uzależnienie. Przy właściwym użyciu, MDPV może działać jako afrodyzjak i przyjmuje się, że pod tym względem może być konkurentem dla metaamfetaminy. Działania niepożądane: Nadużywanie MDPV wywołuje syndrom podobny do syndromu metamfetaminowego, objawiającego się depresją, letargiem, bólem głowy i osłabieniem mięśni, niepokojem, hypotensją z zawrotami głowy. Po dłuższym okresie używania MDPV mogą wystąpić silne bóle podbrzusza związane z bólem nerek lub szczękościsk. Czas działania: 3 do 4 godzin, ale takie objawy jak tachykardia, hypertensja czy pobudzenie mogą utrzymywać się od 6 do 8 godzin. Przy zażywaniu dużych dawek przez długi czas: napady paniki i przewlekłe stany psychotyczne. JWH-081 Mechnizm działania: Działa jako kannabinoidowy agonista receptorów CB1 i CB2. Wykazuje dziesięciokrotnie większe powinowactwo do receptora CB1 niż do receptora CB2. Aktywność farmakologiczna: JWH-081 jest substancją psychoaktywną a jej połączenie z receptorami w mózgu powoduje uczucie przyjemności. Zależnie od dawki wywołuje stan głębokiego odprężenia (mała dawka), wzrost apetytu, wzrost wrażliwości na zapachy i smaki (mała dawka), wzrost wrażliwości słuchu i wzroku (średnia dawka), zaburzenia orientacji w przestrzeni, podrażnienie, stany euforyczne (duża dawka). Działania niepożądane: Przekrwienie oczu, wahania ciśnienia krwi, zaburzenia czynności ruchowych, suchość błon śluzowych, zawroty głowy, apatia; w skrajnych przypadkach: napady lęku, omamy wzrokowe i słuchowe, urojenia. Butylon Mechanizm działania: Działanie butylonu polega na hamowaniu zwrotnego wychwytu serotoniny. Wpływa na neuroprzekaźnictwo; oddziałuje z receptorami serotoninowymi 5-HTA. Aktywność farmakologiczna: Główne efekty działania butylonu to pobudzenie, euforia, empatia, intensyfikacja odbioru bodźców zewnętrznych. Działania niepożądane: Podniesienie ciśnienia krwi, suchość w ustach, halucynacje. Następnego dnia po zażyciu występuje obniżona zdolność koncentracji, senność albo drażliwość, zawroty głowy, obniżony nastrój. JWH-122 Mechanizm działania: JWH-122 jest agonistą receptorów kannabinoidowych, należących do grupy receptorów związanych z białkiem G. Jego działanie polega na hamowaniu neuroprzekaźnictwa. Aktywność farmakologiczna: JWH-122 jest substancją psychoaktywną a jej połączenie z receptorami w mózgu powoduje uczucie przyjemności. Zależnie od dawki wywołuje stan głębokiego odprężenia (mała dawka), wzrost apetytu, wzrost wrażliwości Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

17 na zapachy i smaki (mała dawka), wzrost wrażliwości słuchu i wzroku (średnia dawka), zaburzenia orientacji w przestrzeni, podrażnienie, stany euforyczne (duża dawka). Działania niepożądane: Przekrwienie oczu, wahania ciśnienia krwi, zaburzenia czynności ruchowych, suchość błon śluzowych, zawroty głowy, apatia; w skrajnych przypadkach: napady lęku, omamy wzrokowe i słuchowe, urojenia, przewlekłe choroby psychiczne wymagające leczenia szpitalnego. 4-EMC Mechanizm działania: Z farmakologicznego punktu widzenia podobnie jak metkatynon jest silnym inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny, dopaminy oraz bardzo słabym noradrenaliny. Aktywność farmakologiczna: Tak jak mefedron wywołuje pobudzenie i stan euforii. Poza tym wywołuje podniecenie i gonitwę myśli, rozszerzenie źrenic, rumieniec na twarzy, drżenie rąk, zmiany temperatury ciała i pocenie, silne pragnienie przyjęcia następnej dawki. Przy podaniu doustnym działanie rozpoczyna się już po kilku, kilkunastu minutach i nasila się po kilkudziesięciu. Działanie utrzymuje się nawet 4 6 godzin a kończy się przede wszystkim: fatalnym nastrojem, rozbiciem psychicznym, poirytowaniem, lękami i urojeniami oraz uczuciem bezsilności wobec otaczających problemów. Działania niepożądane: Nadużywanie 4-EMC może powodować lęki i psychozy, jednak są one łagodniejsze niż w przypadku amfetaminy. Po zażyciu nawet stosunkowo niewielkich dawek dosyć często zdarza się przejściowa utrata pamięci krótkotrwałej. Niektórymi ze skutków ubocznych mogą być: krwawienie z nosa, pieczenie w nosie (przy aplikacji donosowej), halucynacje, nudności, wymioty, kłopoty z krążeniem krwi, wysypki, uczucie niepokoju, paranoja, nadpobudliwość i urojenia. Lidokaina Mechanizm działania: Lidokaina powoduje zahamowanie przewodnictwa impulsów we włóknach nerwowych przez blokowanie pompy sodowo-potasowej i zahamowanie przepuszczalności błony neuronu dla jonów sodu. Charakteryzuje się stosunkowo małym wpływem depresyjnym na mięsień sercowy i nie wpływa na częstość akcji serca. Aktywność farmakologiczna: Lidokaina jest środkiem miejscowo znieczulającym. Lidokaina jest również lekiem antyarytmicznym. Skraca czas trwania potencjału czynnościowego. Wydłuża czas potencjału spoczynkowego. Nie przedłuża czasu refrakcji. Hamuje nieprawidłowy automatyzm w komorach. Działania niepożądane: Działania niepożądane lidokainy występują po przekroczeniu dopuszczalnych stężeń w płynach ustrojowych. Niepożądane reakcje mogą się objawiać: ośrodkowym uczuciem oszołomienia, nerwowością, niepokojem, szumem w uszach, euforią, zaburzeniem świadomości, zawrotami głowy, zaburzeniem widzenia, wymiotami, drgawkami, depresją oddechową, obniżeniem ciśnienia krwi, a nawet zatrzymaniem akcji serca. pfpp Mechanizm działania: Jest agonistą receptora 5-HT1A, ale wykazuje również powinowactwo do receptorów 5-HT2A i 5-HT2C. Jest również inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny i norepinefryny. Aktywność farmakologiczna: Substancja jest aktywna przy dawkach mg. Po 30 minutach od zażycia dawki ok. 50 mg wywołuje silne pobudzenie psychiczne, rozszerzenie źrenic, mrowienie ciała odczuwane jako przyjemne. Możliwe jest branie wyższych dawek, ale wtedy nasilają się niepożądane działania uboczne. Może wywołać euforię i halucynacje. Działania niepożądane: Po dużych dawkach pojawiają się: zmęczenie, migreny, skurcze mięśni, nudności i wymioty. Metylon Mechanizm działania: Metylon hamuje wychwyt zwrotny serotoniny i dopaminy zwiększając poziom tych związków mózgu. Aktywność farmakologiczna: Metylon jest empatogenną substancją psychoaktywną powodującą pobudzenie ruchowe i intelektualne, skrajne stany w zależności od dawki: euforię lub rozdrażnienie, zaniepokojenie lub poczucie spokoju, stany lękowe, brak potrzeby snu, halucynacje. Działania niepożądane: Suchość w ustach, skoki ciśnienia, nagłe przyśpieszenie akcji serca, uderzenia gorąca, rozszerzone źrenice, oczopląs, bezsenność, wymioty, szczękościsk, w skrajnych przypadkach stany psychotyczne, rozpad osobowości. 17

18 Dopalacze: Opakowanie i zawartość. Fot. NI SCORPION 0.2 oraz NI SCORPION 0.5 Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl

19 PAŃSTWOWA Raport w sprawie dopalaczy nowych narkotyków Warszawa Październik 2011 INSPEKCJA SANITARNA Stan prawny przed uchwaleniem ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Działania Ministra Zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zwalczaniu nowych narkotyków prowadzone we współpracy z MSWiA, wojewodami, Policją, służbami, inspekcjami i strażami spełniały oczekiwania i uzyskały ogromne poparcie społeczne. Decyzja Głównego Inspektora Sanitarnego wydana na podstawie art. 27 ust. 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej realizowała szczególną funkcję ochronną ochronę życia i zdrowia obywateli. Państwowa Inspekcja Sanitarna jest zobowiązana do ochrony życia i zdrowia obywateli, stosując władcze metody działania, które charakteryzują się ograniczeniem wolności jednostek, w imię interesu publicznego. W sytuacjach zagrożenia Państwowa Inspekcja Sanitarna działa w sposób swoisty i z użyciem przymusu, w często przyśpieszonych lub uproszczonych trybach. Możliwość stosowania tego specjalnego trybu wydawania decyzji jest podyktowana koniecznością podejmowania działań w sytuacji wystąpienia zagrożeń, których zakresu i skutku na etapie tworzenia prawa nie sposób przewidzieć. Po wtóre, wspomniane narzędzia muszą skutecznie chronić życie i zdrowie obywateli. Z tego też względu, takie decyzje stanowią zarówno środek ochrony i przywrócenie naruszonego bezpieczeństwa, jak i mają za zadanie odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa. Zakwalifikowanie oferowanych w sprzedaży produktów jako wyrobów podobnych było spowodowane działaniem tych substancji, które podobnie jak wyrób o nazwie Tajfun, wykazywały właściwości psychoaktywne i w ten sposób powodowały zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego. Podobieństwo to należałoby oceniać uwzględniając cechy i charakter, a przede wszystkim właściwości danego wyrobu. W przypadku dopalaczy właściwością tą było psychoaktywne działanie, a zatem oddziaływanie na organizm człowieka w podobny sposób, co produkt o nazwie Tajfun. Wskazać należy, iż treść decyzji w zakresie wyrobów podobnych musiała być w ten sposób skonstruowana, albowiem z praktycznych powodów niemożliwym było zidentyfikowanie wszystkich nazw tzw. dopalaczy. Środowiska zajmujące się wytwarzaniem takich produktów (wyrobów) charakteryzują się dynamicznością działań. Decyzja dla swej skuteczności i celu, któremu miała służyć, musiała pragmatycznie i efektywnie w swej treści ująć wszystkie wyroby, które w sposób niekorzystny działały na organizm człowieka, wywołując w nim pobudzenie, aktywne i często nieświadome reakcje. Ocena podobieństwa jest dokonywana nie tylko przy porównaniu właściwości, lecz również przy porównaniu składu i zawartości substancji używanych do wyrobu produktów. Przed przeprowadzeniem badań nad zawartością, taka ocena podobieństwa może być dokonywana z perspektywy miejsca sprzedaży tych wyrobów. Zaniechanie działania i nie wydanie decyzji z dnia 2 października 2010 r. stanowiłoby dopuszczenie do sytuacji, w której to realne zagrożenie dla bezpieczeństwa życia lub zdrowia ludzi utrzymywałoby się. Brak reakcji w tym zakresie oznaczałby zagrożenie dla zdrowia publicznego, które przy wydaniu takiej decyzji powinno stanowić priorytet. Wbrew obiegowym opiniom rynek zbytu dla dopalaczy w dużej części tworzą odbiorcy, których nie satysfakcjonuje podziemny rynek narkotyków i którzy szukając substytutów chętniej sięgają po łatwiej dostępne, legalne, tańsze substancje o pożądanym profilu doznań, podobnym do tego jakie dają nielegalne środki odurzające. Niektóre z badań nad motywacją, która popycha amatorów tzw. legal highs w ramiona psychodeli, wskazują, że użytkownicy tego typu produktów mają nadzieję, że z racji legalności 19

20 środki psychoaktywne charakteryzuje wyższa czystość i stanowią one za ich posiadanie i stosowanie (źródło: Measham F, Moore K, Newcombe R, lepszej jakości substytuty dla narkotyków sprzedawanych na ulicy. Ponadto Welch Z. Tweaking, bombing, dabbing and stockpiling: The emergence of uważają, że niosą one mniejsze ryzyko szkód zdrowotnych i uszkodzeń mephedrone and the perversity of prohibition. Drugs and Alcohol Today. psychicznych i co najważniejsze nie wiążą się z żadnymi sankcjami prawnymi 2010;10:14 21.) Dopalacze: Opakowanie i zawartość. Fot. NI SMOKE THE NEXT GENERATION 3 oraz NI SMOKE VANILLA 0.25 Główny Inspektorat Sanitarny Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: fax: inspektorat@gis.gov.pl