Henryk Oskar Kolberg

Transkrypt

1 Henryk Oskar Kolberg Oskar Kolberg - polski folklorysta, etnograf i kompozytor. Urodził się 22 lutego w 1814 roku w Przysusze, w powiecie opoczyńskim.

2 Był synem przybyłego do Polski z Prus w 1798 roku inżyniera-kartografa, Juliusza Kolberga i urodzonej pod Warszawą Karoliny Mercoeur, pochodzącej z rodziny francuskiej. Kolbergowie mieli pięciu synów. RODZICE OSKARA KOLBERGA Po kilkuletnim pobycie w Opoczyńskiem Juliusz Kolberg został powołany na stanowisko profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzina na trwałe związała się ze środowiskiem intelektualnym i artystycznym Warszawy (atmosfera domu miała wyraźny wpływ na wychowanie Oskara). Kolbergowie zamieszkali w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego sąsiadując m.in. z Chopinami. OFICYNA PAŁACU KAZIMIERZOWSKIEGO

3 W latach Oskar uczęszczał do Liceum Warszawskiego. Uczniami tej szkoły byli także dwaj jego bracia: starszy Wilhelm - przyszły inżynier, młodszy Antoni - późniejszy malarz, a także Fryderyk Chopin (z którym Wilhelm pozostawał w bliskiej przyjaźni). W okresie licealnym Kolberg pobierał naukę gry na fortepianie (T. Głogowski, F. Vetter). Lata obfitowały w dramatyczne wydarzenia, które zaważyły na psychice młodego Oskara - wybucha powstanie listopadowe, zamknięte zostaje liceum, umiera jego ojciec. Mając 16 lat Kolberg podjął pracę urzędnika bankowego, kontynuując równocześnie studia muzyczne u J. Elsnera (1830), I. F. Dobrzyńskiego ( ), a następnie (w latach ) u K. F. Girschnera i K. Rungenhagena w Berlinie (tam też uczęszczał na kursy buchalterii w akademii handlowej). Po powrocie do Polski, zachęcony świetną opinią Elsnera, który zaliczył go "do rzędu znakomitszych artystów miasta Warszawy", zaczął komponować. Jego debiut kompozytorski, który miał miejsce w 1836 roku (ballada Talizman i Valse na fortepian), przeszedł jednak bez echa. W zaistniałej sytuacji Kolberg zmuszony był udzielać lekcji gry na fortepianie (choć sam nie był wybitnym pianistą) - stanowiły one podstawę jego egzystencji materialnej. Jako nauczyciel przebywał na Łotwie, Białorusi i Warszawie. W tym też okresie ( ) zaczął przejawiać zainteresowanie folklorem muzycznym - urządzał wyprawy z przyjaciółmi, aby nawiązać kontakt z ludem, notował melodie; w latach 40-tych publikował artykuły o tematyce ludowej. W roku 1845 objął posadę buchaltera w zarządzie powstającej warszawsko-wiedeńskiej kolei żelaznej.

4 Przez 12 lat praca biurowa zapewniała mu niezależny byt. Równolegle prowadził działalność folklorystyczną i kompozytorską; pisał artykuły do czasopism (także z zakresu historii muzyki), a w latach podjął stałą współpracę z Encyklopedią powszechną S. Orgelbrandta do której napisał ok. 150 haseł. Dochody z publikacji i lekcji fortepianu pozwoliły mu zerwać z pracą biurową - porzucił ją w 1862 roku. Kolberg cały czas odbywał wędrówki po kraju, powiększał i porządkował materiały etnograficzne. W 1965 roku wydany zostaje I tom jego wielkiego dzieła: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Przez kolejne lata bezskutecznie poszukuje mecenasów, którzy umożliwiliby mu wydanie dalszych tomów. W 1971 roku opuszcza Warszawę i przenosi się na stałe do Krakowa; zamieszkuje najpierw w Mogilanach u swego przyjaciela Józefa Konopki, a następnie u jego brata - Juliana w Modlnicy. Wiąże się z naukowym środowiskiem Krakowa, ma dostęp do bibliotek i archiwów; od 1873 roku zostaje członkiem-korespondentem Krakowskiej Akademii Umiejętności, a rok później przewodniczącym sekcji etnologii Komisji Antropologicznej. Wyjeżdża na wystawy do Wiednia, Paryża (wystawa światowa w 1787 roku), gdzie z powodzeniem eksponuje swoje wydawnictwa. Od francuskiego ministra handlu otrzymuje dyplom i medal pamiątkowy, a Stowarzyszenie Dziennikarzy i Pisarzy Portugalskich powołuje go na swego swojego członka. OSKAR KOLBERG

5 W 1884 roku przenosi się do Krakowa, gdzie żyjąc w ascetycznych warunkach intensywnie pracuje nad kolejnymi tomami monografii regionalnych. Zamieszkuje kolejno przy ul. Pędzichów 3, Długiej 3 oraz Sławkowskiej 23. Ul. SŁAWKOWSKA 23 W KRAKOWIE - TU MIESZKAŁ I ZMARŁ OSKAR KOLBERG W 1885 roku odbywa swą ostatnią podróż etnograficzną. Stopniowo podupada na zdrowiu i traci wzrok. Pomagają mu przyjaciele. Kolberg umiera 3 czerwca 1890 roku, w domu swego przyjaciela, lekarza I. Kopernickiego. Kraków uczcił jego śmierć uroczystym pogrzebem; został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Na pomniku umieszczono napis: Oskarowi Kolbergowi, zasłużonemu Ojczyźnie - rodacy. Polskę całą przeszedł, lud poznał i ukochał. Zwyczaje jego i pieśni w księgi złożył. GRÓB O. KOLBERGA Z POPIERSIEM DŁUTA T. BŁOTNICKIEGO

6 TWÓRCZOŚĆ KOMPOZYTORSKA Równolegle do działalności folklorystyczno-artystycznej, Kolberg komponował własne utwory. Jako stały bywalec salonów często grywał na fortepianie i na ten instrument głównie tworzył. Jego muzyka znajdowała chętnych wydawców i odbiorców. Szczytowy okres sukcesów Kolberga jako kompozytora muzyki fortepianowej przypada na lata 40-te. Największym powodzeniem cieszyły się stylizowane tańce polskie - krakowiaki, polonezy, mazurki, a zwłaszcza kujawiaki; utrzymane były we wczesnoromantycznym stylu brillant. Oprócz tego skomponował 2 walce, marsza, polkę, fantazję i kontredanse. Oprócz utworów fortepianowych tworzył i publikował również pieśni (gł. do słów J. B. Zaleskiego i S.Witwickiego); w sumie napisał ich ponad 20.

7 W tym samym czasie odniósł również skromny sukces w zakresie muzyki scenicznej. W 1853r. w wykonaniu amatorów odbyły się - zorganizowane prywatnie - premiery dwóch obrazów z życia ludu: Króla pasterzy do libretta T. Lenartowicza (opera w I akcie) i Sceny w karczmie na podstawie Janka spod Ojcowa J. K. Gregorowicza. Król pasterzy doczekał się wystawienia w Teatrze Wielkim z niemałym powodzeniem (7 przedstawień); opublikowany został również wyciąg fortepianowy tej kompozycji. Głosy krytyki i brak większego sukcesu na niwie kompozycji spowodowały, że Kolberg zaniechał dalszych działań w tym kierunku i skierował się na drogę naukową.

8 D Z I E Ł O Ż Y C I A Niemal całe swoje życie poświęcił Kolberg badaniom spuścizny ludowej. Już pod koniec lat 30-tych zaczął zapisywać pieśni i melodie ludowe (pierwszą wyprawę badawczą na Mazowsze odbył w 1839 r.). W latach 40-tych zaczął publikować artykuły o tematyce ludowej oraz zebrane pieśni na głos z fortepianem. Początkowo uważał, iż melodie należy "przyozdobić i ubrać w przegrywki, przystroić w harmonię." Pierwszy zbiór Pieśni ludu polskiego, opracowany w ten właśnie sposób, spotkał się jednak z krytyką, za naruszenie prostoty melodii ludowych. Kolejne wydanie Pieśni ludu polskiego (lata 50-te), zawierało ponad 400 ballad i tyleż melodii tanecznych. Zbiór ten, w którym muzyka ludowa podana była w formie autentycznej, bez opracowania harmonicznego, został ówcześnie bardzo wysoko oceniony. Kolberg planował wydawanie dalszych tomów pieśni, ostatecznie jednak zmienił plany wydawnicze i w roku 1865 ukazała się pierwsza część jego wielkiego dzieła zatytułowanego Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Odtąd konsekwentnie realizował tę nową koncepcję poprzez serie monografii regionalnych, tworzących obraz XIX-wiecznej kultury ludowej.

9 Lud... stał się jednym z pierwszych w Europie modeli monografii etnograficznej. Choć sam Kolberg miał świadomość, że właściwie dostarcza tylko podstaw dla przyszłej etnografii, której trzeba rozwinięcia materiałów. Własną pracę określał tedy skromnie, że niczym prawie jeszcze innym nie będzie, jak skrzętnym ich nagromadzeniem. Przede wszystkim postanowiłem sobie takowe zabytki uporządkować i usystematyzować, nim się do ich opracowania i dalszych wniosków przejść będzie mogło. Badania i zbiory objęły nie tylko kulturę ludową wszystkich regionów Polski, lecz także wschodnich obszarów przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, dzisiejszej Litwy, Białorusi i zachodniej Ukrainy a także Słowian zachodnich i południowych. Kolberg na potrzeby monograficznego opracowania wyodrębniał regiony, a niekiedy podregiony np. Mazowsze Polne, Mazowsze Leśne, Mazowsze Stare. Podstawą opisu i lokalizacji obrzędów, pieśni, tańców i in. była nie tylko wieś, ile okolica wyznaczona jedną lub kilkoma miejscowościami. Układ terytorialny był zmienny, granice regionów nie określone wyraźnie. Kolberg był zapalonym zbieraczem, osobiście prowadził badania na rozległych terenach. Latem często diabeł etnograficzny wypędzał go z domu na wiele tygodni. Starannie przygotowywał wyjazdy. Nawiązywał wcześniej kontakty w terenie, zapewniał sobie życzliwe przyjęcie światłych osób i przy pomocy gościnnego i uczynnego gospodarza przyjaźnił się z miejscowymi grajkami i śpiewaczkami, wyszukiwał sobie starych bajarzy, doświadczone swachny weselne, lekarki itp., których usłużność, cierpliwość, wymowę, gadatliwość i otwartość musiał zwykle zdobywać grzecznym poczęstunkiem, podarunkami i zapłatą. Po zakończeniu badań starał się jeszcze pozyskać w miejscowych osobach stałych korespondentów i przenosił się na inne miejsce. Kolberg miał wielu współpracowników terenowych, rzeczywistych współtwórców jego dzieła. Byli wśród nich profesjonaliści, amatorzy i dyletanci, sawantki, panie z dworów i dworków, ziemianie i inteligenci pracujący zawodowo, nauczyciele i księża, literaci i lekarze, studenci i badacze folkloru, naukowcy i pasjonaci. Wykorzystywał również prace innych folklorystów oraz dawne kroniki, pamiętniki, informacje z prasy, kalendarzy itp.

10 Kolbergowski model monografii zawiera 11 elementów: 1. KRAJ - ukazany w perspektywie geograficzno-historycznej; uwzględnia tu także legendy i podania związane z miejscowościami i zabytkami. 2. LUD - tu Kolberg koncentruje się na mieszkańcach regionu, opisuje ich wygląd zewnętrzny, sposób zachowania i myślenia, wiarę, cechy charakteru, stroju, pożywienie, budownictwo, sprzęty domowe, narzędzia, prace. 3. ZWYCZAJE - ich opis jest w układzie chronologicznym, poczynając od Bożego Narodzenia; obejmuje widowiska, gry, zabawy oraz towarzyszące im pieśni i tańce. SOBÓTKA

11 4. OBRZĘDY- narodziny (chrzest), wesele, śmierć (pogrzeb) oraz towarzyszące im śpiewy, muzyka i tańce. "[...] Dziecię płci męskiej trzyma zwykle chłop (kum) na ręku i kładzie na stopnie ołtarza zataczając je w kółko, poczem odbiera takowe baba i oddaje akuszerce. Dziecię płci żeńskiej trzymane znów jest przez babę kuma, która z niem tak samo się obchodzi [...]" 5. PIEŚNI - powszechne, niezwiązane z obrzędami, zwyczajami, zabawami i tańcami, np. miłosne. 6. PIEŚNI - szlacheckie i mieszczańskie. 7. TAŃCE - przyśpiewki, melodie instrumentalne. 8. WIERZENIA - opisuje tu wyobrażenia ludowe związane z demonami, gusłami, wróżbami, medycyną ludową itp. " [...] Pokazują się duchy, stukają i przeszkadzają na strychach domów w Warszawie. Mają ogromną głowę z wyłupiastymi oczami, a na niej trójgraniasty kapelusz, nóżki zaś słomiane. [...]" 9. BAJKI - opowiadania, przysłowia; w bajkach śpiewanki z melodiami. " [...] Raz chłop idąc w pole spotkał trzech wędrowników w drodze, a tymi byli: Mróz, Wiatr i Słońce. Ci trzej mówią doniego: "Do kogo z nas przystajesz i komu chcesz służyć?" Chłop odpowiedział: "Do Wiatru". Wówczas Mróz powiada: "To ja cię zamrożę!" A Wiatr odpowie: "Ale ja wówczas wezmę cię w obronę i wcale wiać nie będę." Na to Słońce znów odzywa się: "A ja cię spalę!" Wiatr odpowie: "A ja wówczas z całych sił powieję, aby ci słońce nie szkodziło [...]" 10. GRY, zabawy, wyliczanki, śpiewanki. 11. JĘZYK - tu słowniczki i materiały gwaroznawcze np. miejscowe zawołania na zwierzęta.