Gmina Magnuszew Cudze chwalicie swego nie znacie. Gmina Magnuszew. Zaprasza

Transkrypt

1 Zaprasza Cudze chwalicie swego nie znacie Europejski Fudusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Publikacja opracowana przez Urząd Gminy Magnuszew. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 - Leader Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

2 Przydworzyce Rzeka Wisła 2. Magnuszew Droga krajowa nr 79 leży w południowej części województwa mazowieckiego. Jest jedną z siedmiu gmin należących do powiatu kozienickiego, położoną w widłach trzech rzek: Wisły, Pilicy i Radomki. Powierzchnia gminy wynosi 140,92 km 2. Użytki rolne zajmują ha, natomiast 2264 ha zajmują lasy. Teren gminy zamieszkuje 6647 osób, co daje jej trzecie miejsce w powiecie pod względem zaludnienia. W skład gminy wchodzą małe wsie, liczące poniżej 300 mieszkańców. Największą miejscowością jest miejscowość gminna Magnuszew, którą zamieszkuje 981 osób. Przez teren gminy na osi północ-południe przebiega droga krajowa nr 79 łącząca Magnuszew z Warszawą, leżącą w odległości 63 km na północ, Kozienicami, odległymi o 24 km w kierunku południowym oraz Sandomierzem i Tarnobrzegiem. W kierunku zachodnim biegnie droga wojewódzka nr 736 zapewniająca połączenie z Warką a dalej drogą E77 relacji Warszawa-Kraków. Uzupełnieniem sieci komunikacyjnej są drogi powiatowe i gminne, które w sposób bezpośredni bądź pośredni stanowią powiązania wewnątrz gminy oraz łączą teren gminy z sąsiednimi ośrodkami gminnymi, powiatowymi i innymi województwami. Teren gminy położony jest w pobliżu linii kolejowych. Najbliższa trakcja kolejowa przebiega przez sąsiadujące z Magnuszewem gminy: Grabów nad Pilicą i Warka. 1

3 2Historia Ziemie na których położona jest gmina Magnuszew określano mianem Zapilcza. Do 1343 wchodziły w skład Mazowsza. Następnie Zapilcze od 1349 roku przyłączono do ziemi sandomierskiej. Po inkorporacji (włączeniu) Mazowsza do państwa polskiego w roku 1526, Zapilcze należało od powiatu wareckiego, wchodzącego w skład ziemi czerskiej, województwa sandomierskiego. Taki podział przetrwał do upadku Polski w 1795 roku. W wyniku rozbiorów tereny te znalazły się pod panowaniem Austrii. Po utworzeniu przez Napoleona Księstwa Warszawskiego, Magnuszew znalazł się w jego granicach i wchodził w skład departamentu radomskiego. Upadek Napoleona skutkował zniesieniem Księstwa Warszawskiego. Na kongresie wiedeńskim powstało kadłubowe państwo polskie zależne od Rosji o nazwie Królestwo Polskie. Zapilcze, a wraz z nim Magnuszew, znalazło się w granicach nowo utworzonego państewka, będąc częścią województwa sandomierskiego z siedzibą w Radomiu. W 1832 roku car Mikołaj I ogłosił Statut Organiczny, mocą którego inkorporował Królestwo Polskie do Cesarstwa Rosyjskiego jako swoją prowincję. Ukazem carskim z 7 marca 1837 roku województwa przemianowano na gubernie. Po upadku powstania styczniowego Magnuszew terytorialnie należał do guberni radomskiej. Po odzyskaniu niepodległości, od 1925 roku Polska została podzielona na 17 województw. Magnuszew i okolice wchodził w skład powiatu kozienickiego województwa kieleckiego. W wyniku agresji niemiecko-radzieckiej i podziału Polski między dwóch agresorów, znalazł się pod okupacją niemiecką w Generalnym Gubernatorstwie. Należał wówczas do dystryktu radomskiego. Po zakończeniu wojny Magnuszew podlegał administracyjnie województwu kieleckiemu. 1. Magnuszew Pomnik Braterstwa Broni 2. Anielin Pomnik Walk Powstańczych z 1863 r. 3. Rozniszew Pomnik Orła Białego, upamiętniający Powstańców Styczniowych 4. Rozniszew Pomnik Poległym, Pomordowanym, Zaginionym w latach Trzebień Cmentarz Żołnierzy Austriackich 5 4 3

4 Nowy podział administracyjny Polski na 49 województw w 1975 roku sprawił, że Magnuszew znalazł się w województwie radomskim. Od 1999 roku przynależy do województwa mazowieckiego. Udokumentowane dzieje miejscowości gminnej Magnuszew sięgają XIV wieku. W 1377 roku Świętosław (Stanisław) zwany Reczywa (Krzeczywa, Krzeczyjawa) uzyskał od księcia mazowieckiego Siemowita III (Ziemowita III) przywilej na założenie miasta Magnuszewa na prawie niemieckim. Mikołaj Powała z Taczowa, uczestnik bitwy pod Grunwaldem, kupił Magnuszew i otrzymał od ks. Janusza Mazowieckiego w 1424 roku potwierdzenie przywilejów zezwalających na targi i jarmarki, nadanych Świętosławowi. Następnie Magnuszew stał się własnością Magnuszewskich herbu Ogończyk. W kolejnych latach przeszedł we władanie Potockich i Zamoyskich. W XVI wieku przestał być miastem. Pomimo tego faktu, jego korzystne położenie na ważnym trakcie handlowym i pocztowym biegnącym z Krakowa do Warszawy sprawiało, że zachował niektóre funkcje miejskie (przykomórek celny, stacja pocztowa, piękna austeria). Andrzej Zamoyski, X ordynat, kupił dobra magnuszewskie od Wincentego Potockiego. Założył tu swoją drugą stolicę i odtąd sygnował się: Andrzej na Bieżuniu i Magnuszewie. W 1776 roku Stanisław August Poniatowski podniósł Magnuszew ponownie do rangi miasta, na prośbę Andrzeja Zamoyskiego, doceniając jego zasługi i pracę włożoną w ogólny rozwój Rzeczpospolitej. Miasteczko miało podlegać sądowi asesorskiemu. Otrzymało prawo magdeburskie, a inne, wcześniejsze prawa i zwyczaje zostały mu odebrane. Ordynat Zamoyski, mając na uwadze rozwój miasta, doprowadził do powstania manufaktury sukienniczej. W początkach XIX wieku jego fabryka miała 4 warsztaty, zatrudniała 10 osób i produkowała 12 tys. łokci sukna rocznie. Manufaktura magnuszewska w najlepszym porządku utrzymywana, produkowała sukno w różnych gatunkach. Pierwszy kościół w Magnuszewie powstał około 1378 roku. Nie wiadomo, kto był jego fundatorem, ani jak przebiegała jego pierwotna erygacja. Najprawdopodobniej w 1655 roku podczas pożaru, w czasie tzw. potopu, spłonął Magnuszew, a wraz z nim kościół i dokumenty erygacyjne. Na jego miejscu, w 1680 roku postawiono nową, drewnianą świątynię. Na terenie parafii w 1766 roku funkcjonowały dwa kościoły, obydwa pod wezwaniem Jana Chrzciciela. Pierwszy będący już w bardzo złym stanie znajdował się przy gościńcu. Msze odprawiano w nim rzadko, a obok niego grzebano zmarłych. Nowy kościół ufundowany został przez Stanisława Potockiego w 1758 roku. Niestety istniał jedynie 20 lat. Spłonął 28 listopada 1778 roku. Z pożogi ocalał jedynie murowany skarbiec, który stał się pomieszczeniem dla sług kościelnych, a później służył za publiczną kaplicę. Po pożodze przyszedł czas na wybudowanie murowanej świątyni. Dzieła tego dokonano na polecenie ks. Konstancji z Czartoryskich Zamoyskiej w roku 1786(87). Nadwornym budowniczym i projektantem był Joachim Hempel. Murowany, z cegły palonej, w stylu późnobarokowym, wzniesiony został pośród lip i topoli. Posiadał facjatę i był pokryty dachówką. Przez teren gminy podczas Insurekcji Kościuszkowskiej w czasie marszu na Warszawę przeszły wojska Tadeusza Kościuszki, które odpoczywały w Rozniszewie. Pamiątką po tamtych wydarzeniach jest usypany przez mieszkańców w 1917 roku, w setną rocznicę urodzin wodza insurekcji, Kopiec Kościuszki. Częste pożary mieszkań i budynków gospodarczych, wylewy Wisły, szczególnie w latach 1839 i 1844, brak oświaty, wyjazd z Magnuszewa rzemieślników w poszukiwaniu lepszego życia, klęska roku i niewystarczające wykorzystywanie postępu technicznego w rolnictwie doprowadziły do upadku miasta. Rok 1863 to okres walk powstańczych partii (oddziałów partyzanckich) z wojskiem zaborczym. Polacy pod dowództwem płk. Władysława Kononowicza stoczyli w okolicach Magnuszewa zwycięskie potyczki. W miasteczku w 1867 roku powstała szkoła elementarna. W grudniu następnego roku magistrat Magnuszewa został zniesiony, a miasto przyłączono do gminy Trzebień. Od 1 stycznia 1869 roku Magnuszew funkcjonował już jako osada. W okresie I wojny światowej wioska była świadkiem licznych manewrów i starć wojennych. Ciągłe przemarsze obcych wojsk, związane z tym rekwizycje i rabunki oraz bardzo wysokie podatki na utrzymanie władzy okupacyjnej rujnowały miejscową ludność. W 1939 roku okolice Magnuszewa były miejscem działania Wileńskiej Brygady Kawalerii pod dowództwem pułkownika Konstantego Druckiego-Lubeckiego. Podczas okupacji Niemcy stosowali terror wobec ludności cywilnej. W Magnuszewie zorganizowali przejściowe getto na tzw. Paciejowie. 28 października 1943 roku, po brutalnym śledztwie zamordowali w Magnuszewie 12 osób. Kolejnej zbrodni dokonali 30 lipca 1944 roku. Wówczas z ich rąk zginęło 5 osób. Na początku sierpnia 1944 roku wojska 8 Armii Gwardii wchodzące w skład I Frontu Białoruskiego pod dowództwem marszałka Konstantego Rokossowskiego, uchwyciły przyczółek pomiędzy ujściem Pilicy i Radomki do Wisły (przyczółek warecko-magnuszewski). Walki na przyczółku trwały do 12 września 1944 roku. Wojska radzieckie były wspierane przez jednostki polskie wchodzące w skład I Armii Wojska Polskiego. Na miejscowym cmentarzu znajduje się kwatera poległych 356 żołnierzy polskich walczących w tej okolicy w 1939 i 1944 roku. Dla upamiętnienia tamtych dramatycznych wydarzeń w 1977 roku na rynku w Magnuszewie ustawiono pomnik Braterstwa Broni polsko-radzieckiej oraz haubicoarmatę, prawdopodobnie jedną z tych, jakie brały udział w walkach na przyczółku. Magnuszew Cmentarz żołnierski - mogiły z września 1939 oraz z 1944 roku 4 5

5 6 Rolnictwo Przemysł jest gminą typowo rolniczą. Zdecydowały o tym cechy środowiska przyrodniczego tj.: jakość gleb, warunki wodne, położenie przestrzenne, klimat. 70 % ogółu zatrudnionych na terenie gminy, to osoby pracujące w rolnictwie. Użytki rolne zajmują ha powierzchni. Produkcja rolna oparta jest na uprawie warzyw i zbóż. Olbrzymią rolę odgrywa w gminie sadownictwo i ogrodnictwo. Rolnictwo w gminie ma dobre warunki rozwoju. Gleby na obszarze gminy cechują się wysoką przydatnością do produkcji rolniczej. Przeważają gleby IV klasy i stanowią one ponad 37% wszystkich użytków rolnych. W gminie Magnuszew funkcjonuje ponad 1100 gospodarstw indywidualnych. Gospodarstwa te charakteryzują się dużym rozdrobnieniem. Najliczniejszą grupę stanowią gospodarstwa do 5 ha. Liczba dużych gospodarstw w ostatnich latach wzrasta, a część z nich zwłaszcza gospodarstwa sadownicze, zmierzają ku specjalistycznej produkcji wielkotowarowej z przeznaczeniem nie tylko na rynek krajowy ale i eksport. Głównymi uprawami są: sady jabłoniowe, truskawki, warzywa kapustne, pomidory i ogórki hodowane pod osłonami oraz zboża i ziemniaki. jest gminą wiejską, 70 % jej mieszkańców pracuje w rolnictwie. Pozostałe 30 % ogółu zatrudnionych na obszarze gminy, to osoby pracujące poza rolnictwem głównie w przetwórstwie rolnym, oświacie i usługach dla ludności. Na terenie gminy Magnuszew nie ma dużego przemysłu. Obecnie w gminie jest zarejestrowanych 330 średnich i małych podmiotów gospodarczych. Największe podmioty gospodarcze na rynku lokalnym to:» Z.P.H.U. Witamina Szczypek Mirosław - Mniszew» Z.P.H.U Multi Smak Miśkiewicz Mieczysław - Mniszew» Przetwórstwo Tworzyw Sztucznych Sławomir Moczulski - Magnuszew» P.H.U. Produkcja opakowań foliowych - Waldemar Suszka - Chmielew» P.P.H.U. Meble Kutyła Ryszard Kutyła - producent mebli - Magnuszew» Z. K. TRANSOIL Kurzepa Zenobiusz - sprzedaż paliw - Magnuszew» Chodyra Stefan - sprzedaż materiałów budowlanych i opału - Wilczkowice.» Usługi Transportowe - Kutyła Wojciech - Wilczkowice Dolne W celu poprawy opłacalności i centralizacji sprzedaży, dostosowania produkcji rolniczej do wymogów handlowych oraz wspólnego wprowadzania jej na rynki hurtowe krajowe i zagraniczne, na terenie gminy zostały utworzone grupy producenckie. W maju 2011 roku otwarto halę sortowniczo - magazynową z linią sortującą Grupy Producentów Nasz Owoc Sp. z o.o. Kolejną grupą, która rozwija swoją działalność jest Grupa Sad. O rozwoju gospodarczym gminy Magnuszew świadczy fakt, że w ostatnim dziesięcioleciu prawie dwukrotnie wzrosła liczba przedsiębiorstw. Rozwój działalności gospodarczej należy traktować jako priorytet rozwoju gminy. Niewątpliwie ważnym elementem wpływającym na rozwój gminy jest pożądany przemysł rolno-spożywczy. Gmina ma w tym zakresie duże możliwości. Czynnikami, które mogłyby przyciągnąć inwestorów są:» dobre połączenia komunikacyjne z dużymi miastami w tym z Warszawą;» partnerska postawa władz gminy wobec przedsiębiorców;» niskie ceny gruntów;» względnie duży zasób siły roboczej;» stosunkowo niskie wymagania płacowe pracowników. 7

6 Placówki Oświatowe Magnuszew Zespół Szkół i Placówek Oświatowych 2. Rozniszew Publiczna Szkoła Podstawowa 3. Mniszew Publiczne Gimnazjum Bardzo ważnym elementem w naszej rzeczywistości jest kształcenie dzieci i młodzieży. Na terenie gminy Magnuszew odbywa się ono w czterech szkołach podstawowych i dwóch gimnazjach. Szkoły podstawowe znajdują się w Magnuszewie, Chmielewie, Przydworzycach i Rozniszewie. Publiczne gimnazja są w dwóch miejscowościach: Mniszewie i Magnuszewie. Absolwenci gimnazjum mają możliwość pobierania nauki w istniejącym na terenie gminy liceum ogólnokształcącym w Magnuszewie. Ponadto od 2007 roku funkcjonuje zaoczne liceum ogólnokształcące dla dorosłych oraz zaoczne studium o kierunku technikogrodnik. Do szkół na terenie gminy uczęszcza 916 uczniów. Największą placówką edukacyjną gminy jest Zespół Szkół i Placówek Oświatowych w Magnuszewie, w którym naukę pobiera 596 uczniów i słuchaczy. Szkoła posiada dobrze wyposażoną bazę sportową: salę gimnastyczną, boisko futbolowe i korty tenisowe. W 2011 roku został oddany do użytku kompleks boisk sportowych Orlik usytuowany przy ZSiPO. Ochrona Zdrowia Na terenie gminy od 1999 r. funkcjonują niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej powstałe na bazie placówek publicznych. W Magnuszewie medyczną opiekę nad pacjentami sprawuje Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej MAGMEDIC, w Mniszewie NZOZ OPTIMUM Renata Rybińska-Gąsiorek. Opiekę stomatologiczną sprawują:» Prywatna Praktyka Stomatologiczna A. Kawecka-Piwońska - Magnuszew» Gabinet Stomatologiczny MODENT - Mniszew» Gabinet Stomatologiczny M i R Żbikowscy - Kłoda 4 Na terenie gminy działa jedna instytucja kultury - Gminna Biblioteka Publiczna - Centrum Kultury w Magnuszewie. Jej księgozbiór liczy woluminów. Obok ciekawych pozycji beletrystycznych w zbiorach biblioteki znajduje się literatura dla dzieci. Uczniowie i studenci znajdą wiele wartościowych pozycji literatury naukowej i popularno-naukowej. Oprócz gromadzenia i udostępniania księgozbioru GBP-CK, prowadzi dosyć szeroką działalność kulturalno-oświatową. Jest organizatorem licznych wystaw artystycznych, promujących sztukę całego regionu kozienickiego, wielu literackich spotkań autorskich i imprez okolicznościowych. Prowadzi dziecięce koło muzyczne Nutka, jest opiekunem zespołu wokalnego seniorów Melodia. Organizuje warsztaty plastyczne dla dzieci, prowadzi zajęcia teatralne z dziećmi i dorosłymi. Organizuje dla mieszkańców wyjazdy krajoznawcze, do muzeów oraz do kin i teatrów. W okresie wakacji oraz ferii zimowych organizuje czas wolny dzieciom i młodzieży. W roku 2011 podjęła administrowanie Skansenem Bojowym I Armii Wojska Polskiego w Mniszewie Funkcjonująca od wielu lat w Publicznej Szkole Podstawowej w Rozniszewie Galeria na Piętrze, organizuje dla uczniów i mieszkańców liczne wystawy artystyczne z wielu dziedzin sztuki: fotografii, rzeźby, malarstwa i rysunku. Swoje prace wystawiali tu m.in.: Józef Wilkoń, Maria Ekier, Dorota Łoskot-Cichocka, Joanna Sedlaczek, Mateusz Dąbrowski. Na terenie gminy dobrze rozwija się kultura fizyczna. Przejawem jest działający klub sportowy LZS Magnuszew. W Magnuszewie rokrocznie odbywa się kilka imprez kulturalnych i sportowych. Na stałe do kalendarza wszedł festyn z Okazji Gminnego Dnia Dziecka i Dni Magnuszewa, zawody jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej organizowane z okazji Dnia św. Floriana, czy Dożynki Gminne oraz ligowe rozgrywki w piłkę nożną drużyn klubu sportowego LZS Magnuszew Magnuszew Zawody strażackie 5. Magnuszew Wystawa prac Hafciarki w GBP-CK 6. Magnuszew Gminna Biblioteka Publiczna 7. Magnuszew Wycieczka do Muzeum Kolejnictwa Kultura 8 9

7 Walory Przyrodnicze 1 O zaletach turystycznych Gminy Magnuszew decyduje jej nietypowe położenie w widłach trzech rzek Wisły, Pilicy i Radomki oraz bliskie sąsiedztwo Puszczy Kozienickiej i Puszczy Stromieckiej. Walory środowiska przyrodniczego gminy to przede wszystkim lasy i woda ha powierzchni gminy zajmują lasy w większości sosnowe i mieszane ale także brzozowe, olchowe i dębowe. Jest to rejon atrakcyjny przyrodniczo i krajobrazowo, z malowniczymi zakolami rzek, starorzeczami i udziałem łąk. Szerokie, nieuregulowane koryta rzek z licznymi wyspami stwarzają dogodne warunki do życia wielu gatunków fauny i flory. Znajdują się tu liczne siedliska bobrów, znajdziemy orła bielika i czaplę siwą. Z tych powodów rozległe tereny gminy włączono do Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura Liczne walory przyrodnicze, krajobrazowe oraz klimatyczne przyciągają na teren gminy coraz więcej turystów i letników, budujących tu domy letniskowe. Na terenie gminy występują: - Obszar Chroniony Krajobrazu Dolin Pilicy i Drzewiczki utworzony w 1983 roku o obszarze ha. Jest to naturalny korytarz ekologiczny o randze krajowej, łączący obszar węzłów ekologicznych: Świętokrzyskiego z Doliną Pilicy. - Rezerwat przyrody Olszyny, utworzony w 1980 roku, o powierzchni 28,79 ha. - Zabytkowy Park Podworski w Trzebieniu, założony w po- łowie XIX wieku przez rodzinę Zamoyskich o powierzchni 5,56 ha. - Duża kolonia rozrodcza nietoperzy wpisana w 1999r. na listę ostoi przyrodniczych o znaczeniu europejskim Programu CORINE - biotopes, mająca siedlisko na strychu budynku starej szkoły w Magnuszewie. Od 1974 roku Magnuszew posiada status uzdrowiska. Przeprowadzone w 1958 roku prace badawcze wykazały na terenie gminy istnienie wód mineralnych. Najbardziej wartościowe z nich są solanki chlorkowo-wapniowe silnie zmineralizowane o dużej zawartości jodu i o podwyższonej temperaturze ok. 35 stopni Celsjusza. Woda ta może być wykorzystywana leczniczo do kąpieli w rehabilitacji pourazowej, przy schorzeniach wieku dziecięcego; do inhalacji górnych dróg oddechowych i przy leczeniu alergii. Daje to możliwość budowy basenów termalnych, uzdrowiska oraz zakładu przyrodo-leczniczego. Jednak tak małej gminy rolniczej (z niewielkim budżetem) nie stać na tego rodzaju przedsięwzięcia. Rozwiązaniem byliby inwestorzy z zewnątrz, którym gmina będzie sprzyjać np. udostępniając grunty pod lokalizację inwestycji Przyrodnicze zakątki gminy Magnuszew

8 Dziedzictwo historyczne W gminie Magnuszew turyści mogą spotkać wiele ciekawych zabytków historycznych i obiektów powstałych w ubiegłym stuleciu. Należą do nich: - Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela w Magnuszewie wybudowany w latach według projektu Jana Hempla; - Zespół Pałacowo-Parkowy w Trzebieniu rodziny Zamoyskich wybudowany w pierwszej połowie XIX wieku; - Pomnik walk powstańczych z 1863r. w Anielinie; - Kopiec Tadeusza Kościuszki w Rozniszewie; - Kościół parafialny w Rozniszewie z I połowy XX w.; - Skansen Bojowy I Armii Wojska Polskiego w Mniszewie; - Cmentarz parafialny w Magnuszewie - mogiły z września 1939 oraz z 1944 roku; - Mogiły z Września 1939 w miejscowościach Zagroby i Rozniszew; - Pomnik Braterstwa Broni w Magnuszewie; - Pomnik Poległym i Pomordowanym w II Wojnie Światowej w Rozniszewie; - Kościoły pw. św. Rocha i św. Józefa w Mniszewie. W roku 2009 dla upamiętnienia postaci miejscowego lekarza Mieczysława Roszkowskiego społeczeństwo gminy Magnuszew ufundowało obelisk z tablicą. Posadowiony on został na skraju ulicy M. Roszkowskiego w Magnuszewie i stanowi dowód uznania i podziękowania za ofiarną i peł- ną poświęcenia pracę doktora w latach dysponuje bazą gastronomiczną i noclegową. Największą ilością miejsc noclegowych dysponuje hotel-restauracja Sarmacka w Mniszewie (40 miejsc noclegowych) oraz gospodarstwo agroturystyczne pana Jarosława Piwońskiego w Kłodzie (12 miejsc noclegowych). 1. Rozniszew Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii z I połowy XX wieku 2. Magnuszew Kościół pw. św. Jana Chrzciciela 3. Rozniszew Kopiec Tadeusza Kościuszki 4. Mniszew Skansen Bojowy I Armii Wojska Polskiego 5. Trzebień Zespół Pałacowo-Parkowy

9 Miejscowości gminy Magnuszew na przestrzeni dziejów Mniszew Pierwsze ślady ludzkiej działalności na obszarze Mniszewa odnaleziono w epoce brązu. Na dnie Pilicy odkryto wielozwojowe, taśmowe naramienniki ze spiralnie pozawijanymi końcami, do wykonania których użyto techniki wytłaczania. Osada Mniszew położona była u ujścia Pilicy do Wisły, na obszarze zwanym Zapilicze, na dawnej ziemi czerskiej. Powstała ona w XIII wieku na terenach Rozniszewa. W 1382 roku Mniszew został lokowany na prawie niemieckim i stał się miasteczkiem. Działo się to za sprawą księcia Janusza Mazowieckiego, który ówczesnemu właścicielowi Mniszewa rycerzowi Ciborowi nadał przywilej lokacyjny. W ciągu wieków Mniszew wielokrotnie zmieniał swoich właścicieli. W pamiętnym roku 1410 dziedzicem Mniszewa był Paweł zwany Koracz. W pierwszym ćwierćwieczu 1 XV wieku Mniszew, Podole i Rękowice stały się własnością wójta czerskiego Jakuba Prusina. Niektóre źródła mówią, że Mniszew odkupili od niego Kinnicy, herbu Prawdzic. Z czasem ród Kinnickich przyjął nazwisko Mniszewskich. Ostatnim dziedzicem z tego rodu był Adam Mniszewski, który wybudował w 1603 roku kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła [przetrwał do wielkiego wylewu Wisły w 1767 roku]. Kolejnymi dziedzicami Mniszewa zostali Parysowie, którzy władali tymi ziemiami do roku Następnie dobra mniszewskie stały się własnością księcia Stanisława Olbrachta Radziwiłła. W roku 1731 książę Michał Radziwiłł sprzedał je książętom Franciszkowi Ferdynandowi i Antoniemu Benedyktowi Lubomirskim. W 1794 roku dziedzicem Mniszewa został książę Franciszek Sapieha, od którego w roku 1797 Mniszew odkupili Jan i Feliks Heryngowie. W 1841 roku dobra mniszewskie nabył od Heryngów dr Wilhelm Malcz. W dziejach zapamiętany został jako wielki dobroczyńca i doskonały gospodarz, dzięki któremu okolica przeżywała swój rozkwit. Po śmierci doktora Malcza, dobra mniszewskie w 1855 roku kupił Jan Babski. W następnym roku odsprzedał je Beniaminowi i Michałowi Kassmanom. W okresie reformy rolnej [1925] ziemia dworska została sprzedana miejscowym rolnikom. W 1945 roku grunta folwarku mniszewskiego rozparcelowano. Mniszew na przestrzeni wieków nie był wolny od działań wojennych. W historii postrzegany jest jako świadek wielu bitew i potyczek stoczonych w obronie wolności i niepodległości państwa polskiego. Henryk Sienkiewicz w Potopie opisał jedną z rozgrywających się na terenie Mniszewa walk, mającą miejsce po bitwie pod Warką 7 kwietnia 1656 roku. Polacy pod dowództwem Stefana Czarnieckiego wycięli w pień uciekających szwedzkich muszkieterów [ i słońce miało się już dobrze ku schyłkowi, gdy pierwsze oddziały jazdy poczęły ukazywać się od strony lasu i Mniszewa. Wracały ze śpiewem i szumem, wyrzucając w gore czapki, paląc z bandoletów. Prawie wszystkie wiodły ze sobą tłumy powiązanych w łyka jeńców. Henryk Sienkiewicz, Potop]. Pod Mniszewem w czasie powstania listopadowego Polacy dowodzeni przez gen. Dwernickiego sforsowali po lodzie Wisłę i skierowali się pod Stoczek, gdzie stoczyli zwycięską bitwę. Kilka dni po bitwie gen. Dwernicki z wojskiem stanął pod Mniszewem i połączył się z gen. Sierakowskim aby ruszyć na oddziały rosyjskiego generała Kreutza stacjonujące pod Nową Wsią. Podczas I wojny światowej, na skutek działań zbrojnych w Mniszewie spłonęło wiele budynków mieszkalnych i pałac wybudowany przez ostatniego króla Polski. Zniszcze Mniszew Kościół pw. św. Rocha 2. Mniszew Kościół pw. św. Józefa 3. Rozniszew Mogiła zbiorowa Żołnierzy 3 niu uległ także dach na plebanii i obraz świętego Rocha. W 1944 roku podczas walk na przyczółku warecko-magnuszewskim pociski zapalające doszczętnie rujnując Mniszew zniszczyły zabytkowy modrzewiowy kościół z 1768 roku. Dala upamiętnienia walk na przyczółku, w 1977 roku w Mniszewie powstał skansen, w którym zgromadzono część sprzętu wojskowego, jakim posługiwano się w czasie działań zbrojnych. Rozniszew W okresie średniowiecza istniał pod nazwą Ornaszewo, jako własność klasztoru Norbertanek na Zwierzyńcu pod Krakowem. Wieś Ornaszewo (Rozniszew) zapisana została w Roczniku Wielkopolskim z 1249 roku. Kolejne informacje dotyczące miejscowości pojawiają się w roku 1363, gdy Siemowit III nadaje dwie wsie Petroneli i Mikołajowi z Rozniszewa. W 1390 roku Dobiesław z Rozniszewa - sędzia ziemski czerski i warszawski dzieli się majątkiem ze swoim bratankiem Mikołajem z Zalesia i staje się właścicielem Rozniszewa. Córka Dobiesława poślubia Andrzeja Ciołka i tym samym Rozniszew przechodzi w ich posiadanie. W 1425 roku trzej synowie Andrzeja Jan, Andrzej i Piotrdzielą się ziemią. Rozniszew przypada w udziale Janowi, który w 1437 roku przekazuje go swoim potomkom: Dobiesławowi i Mścisławowi. W XVI wieku Ciołkowie utracili Rozniszew na rzecz Giżyckich herbu Gozdawa. Ostatnim znanym właścicielem Rozniszewa z rodu Giżyckich był Teodozjusz Giżycki, kasztelan wyszogrodzki, łowczy ziemi czerskiej. Ród Giżyckich przyczynił się miedzy innymi do wybudowania w Rozniszewie w 1591 roku modrzewiowego kościoła krytego gontem. Od 1819 roku miejscowość była własnością Czaczkowskich, którzy ufundowali mur wokół kościoła. Następnie Rozniszew wszedł w posiadanie Więckowskich i Mireckich. Jako jego ostatniego właściciela źródła podają Stalkowskiego. Stary drewniany kościół okazał się zbyt mały, dlatego też postanowiono wybudować nowy. Pan Józef Więckowski, dziedzic Rozniszewa i Anielina przeznaczył na ten cel 18 tys. rubli. Budowę nowej świątyni rozpoczął proboszcz ks. Jozef Chybowski

10 Od państwa Gostkowskich, właścicieli majątku w Gruszczynie otrzymał pokłady gliny, którą wykorzystano do budowy. Chybowski doprowadził budowę kościoła do wysokości okien. Po nim prace budowlane kontynuował ks. Piotr Papiewski. Ostatecznie dzieła dokonał ks. Józef Fajkowski w 1895 roku. Powstał kościół murowany z czerwonej cegły, zbudowany w stylu neogotyckim, który wiernym służy do dziś. Konsekracji kościoła dokonał biskup sandomierski, ks. Antoni Sotkiewicz 6 października 1895 roku. W XIX wieku wydzielono z posiadłości kościelnych ziemie dla biednych chłopów. Tę cześć wsi nazwano Księżyzną. W tym czasie Rozniszew pełnił funkcję miejscowości gminnej. Urząd gminy miesił się w Wilczkowicach. Gmina Rozniszew obejmowała swoim obszarem 10, 875 mórg. Z tego na ziemię dworską przypadało 6032 morgi. Gmina posiadała 397 domów (w tym 24 murowane) i 3848 mieszkańców. Na jej obszarze występowały rozległe lasy i 5 małych jezior. W skład gminy wchodziły następujące miejscowości.: Anielin, Boguszków, Chmielew (Chmielów), Chmielówek, Dębowa Góra, Dąbrówka, Gruszczyn, Gruszczyńska Kępa, Holendry Wilczkowskie, Kępa za pałacem w Gruszczynie, Mniszów (Mniszew), Mniszew Nowy, Odcinki, Osiemborów, Piaski, Rękowice, Rozniszew, Rozniszew Nowy, Tarnowska Wólka, Urszulin, Wielkolas, Wilczkowie Dolne, Wodanówka, Wymysłów, Zagroby, Zakrzów, Zosin i Żelazna. Na terenie gminy funkcjonowała szkoła elementarna założona w 1868 roku. Społeczeństwo Rozniszewa w swojej historii przejawiało postawy patriotyczne. Miejscowi chłopi pomagali wojskom Stefana Czarnieckiego. W okresie powstania styczniowego ludność czynnie wspierała polskich żołnierzy. Dla upamiętnienia tych wydarzeń w 1928 roku na miejscowym cmentarzu postawiono pomnik poświęcony poległym w czasie powstania z terenów gminy. Kilka lat wcześniej w roku 1917 w Rozniszewie usypano kopiec ku pamięci Tadeusza Kościuszki w jego setną rocznicę śmierci. W czasie okupacji niemieckiej na terenie Rozniszewa mieściła się Placówka nr 21 AK, której dowódcą był Józef Kowalski, ps. Wisła. Po pewnym czasie zastąpił go Władysław Sękulski ps. Roch. W okresie okupacji niektórzy mieszkańcy należący do ruchu oporu ukończyli kurs podchorążych piechoty zorganizowany przez AK Obwodu Głuszec. Podczas walk w 1944 roku miejscowość uległa wielkim zniszczeniom. Trzebień W pierwszej połowie XV wieku Mikołaj Powała z Taczowa - stolnik i podkomorzy sandomierski kupił Trzebień. Jego dwaj synowie dali początek linii Powałów - Magnuszewskich [ Mikołaj] i Powałów - Trzebieńskich [Stanisław]. Powałowie Trzebieńscy, herbu Ogon władali Trzebieniem i Dębowolą oraz innymi śródleśnymi osadami na południe i zachód od Magnuszewa. Trzebieńscy toczyli często spory sądowe o dobra ziemskie ze swoimi krewniakami Magnuszewskimi. W 1539 roku zawarli pomiędzy sobą ugodę. W tamtym okresie Trzebieńscy zaprzestali używania przydomka rodowego Powała, a swój herb nazywali Ogończykiem. Dziedzicem Trzebienia był także Jan Gołuchowski, od którego Wilhelm Eustachy Grothus w 1701 roku odkupił Trzebień razem z Wilczą Wolą. Dzieci Wilhelma: Hieronim i Franciszka stali się właścicielami osady w 1710 roku. Antoni Grothus, pisarz grodzki księstwa żmudzkiego, sekretarz Rady Nieustającej w departamencie sprawiedliwości, sprzedał w roku 1790 bratu Tadeuszowi połowę Trzebienia i Wilczej Woli. Następnie dobra trzebieńskie przeszły w ręce Potockich, a później stały się własnością Zamoyskich. Grunty w Trzebieniu należały częściowo do włościan, a częściowo do folwarku. Włościanie w drugiej połowie XIX wieku posiadali 596 mórg zaś dwór 780. W XIX i XX wieku Trzebień był siedzibą gminy. Obejmowała ona obszar mórg. Z tego mórg należało do dworu. W gminie było wówczas 508 domów w tym jedynie 13 murowanych. Społeczność gminna liczyła 5489 mieszkańców, z czego 919 osób stanowili wyznawcy judaizmu, a 237 ewangelicy. W tamtym okresie w skład gminy wchodziły następujące miejscowości: Adamów, Basinów, Bożówka, Dębowa Wola, Dziecinów, Edwardów, Grzybów, Holendry, Kłoda, Kurki, Latków, Łękawica, Magnuszew, Wola Magnuszewska, Magnuszewskie Holendry, Ostrów, Paprotnia, Przewóz Tarnowski, Przydworzyce, Studzianki, Staniszówka, Suchowola, Trzebień, Tyborów, Wilcza Wola, Wygoda i Zawada. W drugiej połowie XIX wieku w Trzebieniu wybudowano pałac w stylu eklektycznym (mieszanka różnych stylów) z elementami architektury późnego renesansu francuskiego. Od 1913 roku pałac był rezydencją Jana Zamoyskiego, właściciela dóbr magnuszewskich. W 1933 roku właścicielem pałacu i dóbr ziemskich został Stanisław Zamoyski, który dokonał w tym samym roku przebudowy rezydencji. Podczas działań wojennych pałac uległ częściowemu zniszczeniu. Po wojnie zdewastowano dalszą jego część. Obecnie znajduje się w rękach prywatnych i jest sukcesywnie odbudowywany i przywracany do dawnej świetności. W okresie okupacji w murach pałacu znalazł schronienie Jerzy Wassowki. Po wojnie został znanym artystą i współzałożycielem Kabaretu Starszych Panów. W Trzebieniu znajdowała się Placówka nr 20 AK, której komendantem był ppor. Stanisław Owsianowski ps. Stach. Od 1943 roku jego miejsce zajął pchor. Antoni Frączek ps. Ramzes. Nauczyciele z Trzebienia w czasie II wojny światowej dawali świadectwo odwagi i poświęcenia. Wśród osób, które na tajnych kompletach nauczały polską młodzież znaleźli się: Stanisław Różycki, Maria Różycka i Stanisław Rentowski. Wilczkowie Miejscowość położona przy trakcie pocztowym kozienicko-warszawskim będąca kiedyś własnością rodziny Wilczkowskich. W 1455 roku z jednym z członków rodu procesował się Mikołaj Powała z Magnuszewa, podkomorzy sandomierski. W 1464 roku zawarł układ z rodzeństwem Wilczkowskich przyznając ich matce pewną sumę pieniędzy w celu załagodzenia konfliktu. Według regestru poborowego powiatu wareckiego z 1576 roku, Wilczkowice znajdowały się w parafii Magnuszewo i były własnością Czelejewskich (Celejewskich) herbu Rawicz. Jan Celejewski był dziedzicem części Celejewa i Wilczkowic. Jego syn Feliks od 1618 roku był właścicielem Wiczkowic. Wilczkowice były przez pewien czas również w posiadaniu Magnuszewskich i Rosnowskich. Właścicielem wioski do 1903 roku był Józef Lipiński. Jego mogiła znajduje się na miejscowym cmentarzu. W 1827 roku we wsi mieszkało 260 mieszkańców. Kilkadziesiąt lat później Wilczkowice rozrosły się do 38 domów i 402 mieszkańców. Od roku 1870 w Wilczkowicach funkcjonował zarząd gminny (gmina Rozniszew) i kasa zakładowo-pożyczkowa. Fundusz wspomnianej kasy z kar gminnych wynosił w 1870 roku 315 rubli srebrnych (rs) i do 1880 roku wzrósł do rs. We wsi istniał folwark. W 1876 roku folwark Wilczkowice Dolne obejmował 865 mórg gruntów ornych, z czego 587 przypadało na ogrody, 97 na łąki, 19 na pastwiska, 111 na lasy i 51 na nieużytki. Gruszczyn Należał niegdyś do rodu Gruszczyńskich, którego dziedzicem był Pakosz z Gruszczyna. W drugiej połowie XV wieku Gruszczyn stał się własnością Lesiewskich h. Ogończyk. Jan z Lesiewa ożenił się się z Elżbietą córką Pawła z Gruszczyna, która wniosła w posagu cześć Gruszczyna, Woli Gruszczyńskiej i Grzybowa. Joachim Lesiewski w 1569 roku wraz ze swoimi braćmi stryjecznymi przeprowadził dział (podział) Gruszczyna. Marcin Lesiewski w 1621 roku sprzedał część Gruszczyna i Woli Gruszczyńskiej Krzysztofowi Dębińskiemu. Zapoczątkowaną przez Lesiewskiego sprzedaż Gruszczyna kontynuowali w roku 1626 Aron, Andrzej, Florian, Teofil Lesiewscy, którzy sprzedali dalszą jego część Andrzejowi Dębińskiemu. W 1638 roku część Gruszczyna i Wola Gruszczyńska stały się własnością Jana Zygmunta Pniewskiego. Kolejne dwie części wsi zostały sprzedane przez braci Lesiewskich: Abrahama i Waleriana. Abraham Lesiewski sprzedał w 1641 roku swoją część Remigianowi Okęckiemu, a w 1679 roku Walerian odsprzedał drugą Puchale. W 1748 roku Gruszczyn odziedziczyła rodzina Wąsowiczów. Następnie stał się własnością księcia Franciszka Lubomirskiego. Książę Lubomirski w 1764 roku wybudował w Gruszczynie murowaną kaplicę. Po jego śmierci dobra gruszczyńskie nabył bogaty kupiec i bankier Klemens Bernau. Kolejnym właścicielem tych dóbr został dziedzic Magnuszewa Stanisław Zamoyski. Od niego w 1829 roku Gruszczyn wraz z Olszakiem, Chmielewem i Wolą Gruszczyńską nabył Konstanty Zamoyski, kapitan wojsk polskich w czasie powstania listopadowego. W 1858 roku nowym właścicielem Gruszczyka, został kapitan kwatermistrzostwa Marcin Klemensowski, który w 1867 roku sprzedał kilka osad okolicznym włościanom (Chmielew, Dębową Górę, Dąbrówkę). Jego syn Ludwik przejął po ojcu majątek. W 1889 roku Gruszczyn kupił od córki Ludwika Gostowskiej, Józef Zahorski. Za jego gospodarowania został włączony do parafii mniszewskiej. Zahorski rozparcelował większość majątku pozostawiając sobie Kępę Gruszczyńską, pałac z parkiem i niewielką część gruntów. Te pozostałości dawnego majątku odkupił od niego Piotr Libiszowski, który gospodarował nimi do 1914 roku, a następnie sprzedał majątek Kassmanom. W XIX wieku Gruszczyn należał do gminy Rozniszew. Wieś liczyła w tym czasie 6 domów i 44 mieszkańców. Obejmowała obszar 600 mórg. Dobra gruszczyńskie składały się z folwarków Gruszczyn i Chmielew oraz następujących wsi: Wola Gruszczyńska, Olszak, Holendry, Kolonia Gruszczyn, Kępa Gruszczyńska, Wielgolas, Odcinki, Dębowa Góra, Dąbrówka i Chmielówek. Łącznie obejmowały obszar 1570 mórg. W Gruszczynie znajdował się pałac, który przetrwał do 1944 roku. Zawierucha wojenna dokonała na nim dzieła zniszczenia. Żelazna W XVI wieku wieś leżała w powiecie wareckim na ziemi czerskiej. Nazwa miejscowości pochodzi być może od nazwiska Żelescy, które widnieje w regestrze z 1576, i któremu przypisane jest posiadanie dwóch łanów gruntu na tym obszarze. Jako jednego z pierwszych znanych posiadaczy Żelaznej wymienia się Ogrodzińskiego, który w 1672 roku odsprzedał część miejscowości Remigianowi Magnuszewskiemu

11 W 1728 roku Wawrzyniec, syn Remigiana, darował Żelazną swojej matce Konstancji Śmiałeckiej. Franciszek Salezy Gordon kupił w 1786 Żelazną i Osiemborów od spadkobierców chorążego kijowskiego Kajetana Gozdawy Giżyckiego: Antoniego, Franciszka, Adama, Bartłomieja i Tadeusza Giżyckich, za sumę 109 tys. złotych polskich. W latach 1801 i 1803 nabył również Wolę Magnuszewską. Na mocy postanowienia sądowego z 3 kwietnia 1827 roku doszło do podziału masy spadkowej. Osiemborów otrzymała córka Urszula, Wolę Magnuszewską Ewa, a Żelazną syn Karol. Według inwentarza dóbr Żelaznej w 1822 roku w wiosce było 8 gospodarzy (włościan) i jeden komornik (nie posiadał własnego mieszkania, zamieszkiwał u któregoś z gospodarzy). Nazywał się Maciej Rybak. Nie oddawał żadnych danin, ale jego obowiązkiem było odpracować 2 dni pańszczyzny pieszej w tygodniu. Łącznie gospodarze musieli odrobić (w wymiarze tygodniowym) 24 dni pańszczyzny ciągłej [przy użyciu sprzężaju] i 18 pieszej [kobiecej]. Inwentarz podaje następujące nazwiska włościan: Tomasz Kowalski, Filip Niemiec, Wojciech Kreczmański, Marcin Niemiec, Ignacy Sobota, Jan Staszewski, Andrzej Kucharczyk i Piotr Sobota. Wymienieni gospodarze byli zobligowani do uiszczania daniny w jajach (80 sztuk), grzybach (8 kop) i mannie (8 kwart). Oprócz w/w powinności włościanie musieli pełnić stróże nocne oraz wypasać trzodę chlewną dworską w ściśle określonej kolejności. Wieś nie posiadała lasu, a jej mieszkańcy mieli jedynie prawo do zbierania chrustu w lesie dziedzica. W latach na gruntach w Żelaznej wysiewano następujące zboża (średnia w roku): - żyta ozimego 16 korcy i 24 garnce, - pszenicy ozimej 18 korcy i 17 garncy, - jęczmienia 17 korcy i 14 garncy, - owsa 21 korcy i 10 garncy, - tatarki 2 korce i 2 garnce. W ogrodach uprawiano: gruszki, jabłka, śliwki, wiśnie, morwy, agrest, porzeczki. Sadzono truskawki ananasowe, szparagi, włoszczyznę. Z łąk uzyskiwano 187 fur siana. Ziemię uprawiano metodą trójpolówki. Z dzierżawy dwor- skiej dziedzic otrzymywał ko. 900 złp. dochodu. W 1827 roku we wsi było 12 domów i 146 mieszkańców. W drugiej połowie XIX wieku miejscowość rozbudowała się do 20 domów, zamieszkałych przez 167 osób. W tym czasie Żelazna należała do gminy Rozniszew. Posiadała 350 mórg gruntów dworskich i 159 włościańskich. Grzybów Grunta grzybowskie były w historii związane z Magnuszewem. Należały do tzw. klucza magnuszewskiego zwartego zespołu dóbr ziemskich. W 1415 roku dziedzicami Grzybowa i Chmielewa byli Pakosz i Trojan Grzybowscy h. Powała. Piotr, syn Pakosza i Anny, w 1426 roku podzielił się Grzybowem ze swoim bratem Stanisławem. Wnuk Pakoszów- Jan, sprzedał w 1468 roku bratu stryjecznemu Stanisławowi z Tarnowa część Grzybowa. Ponieważ wioska wchodziła w skład dóbr magnuszewskich, jej właścicielami byli także Magnuszewscy. Pochodzący z ich rodu Andrzej i Franciszek odsprzedali w 1616 i 1618 roku część Grzybowa Glinieckim. Posiadaczami Grzybowa byli również Trzebieńscy, krewni Magnuszewskich. W 1749 roku wieś przeszła w ręce Potockich. Następnie stała się własnością Zamoyskich. W 1759 roku Grzybów był zamieszkały przez 29 gospodarzy. Mężczyźni musieli odrabiać w tygodniu 61 dni roboczych pańszczyzny sprzężajnej, zaś kobiety 159 dni pańszczyzny pieszej. Wszyscy musieli oddawać 35 kapłonów i 101 jajek. Czynsz w pieniądzu płaciło tylko dwóch gospodarzy: Marcin Maichrzak i Jan Kowal. Obaj po 40 zł. Płacono również dziesięcinę w zbożu (decima zbożna), która wynosiła 7 korcy żyta i 6 korcy jęczmienia. Trzynastu gospodarzy było zwolnionych z dziesięciny. Pogłówne na jedną ratę wynosiło 61 zł. i 24 grosze. Dziesięciu gospodarzy nie płaciło tej daniny. W XVIII wieku w folwarku grzybowskim przeznaczono na zasiew następującą ilość zboża: - 60 i ćwierć korca żyta ozimego, - 39 korcy owsa, - 21 i 2 ćwierci korca tatarki. W 1827 roku w Grzybowie stały 34 domy zamieszkane przez 200 osób. W drugiej połowie XIX wieku wieś zmniejszyła się do 20 zabudowań mieszalnych i 122 osób. Ziemia, która w tamtym okresie należała do włościan obejmowała powierzchnię 165 mórg. Chmielew W początkach XV wieku dziedzicami Chmielewa (Chmielowa) i Grzybowa byli Trojan i Pakosz Powałowie z Chmielewa. Po nich miejscowością zarządzał od 1421 roku syn Pakosza, Sasin. Od 1447 roku dziedzicem wsi został Adam Powałka Chmielewski. Jego wnukowie - Andrzej i Elżbieta w 1534 roku odsprzedali bratankom Leonardowi i Stanisławowi swoją część Chmielewa. Leonard był dziedzicem w Chmielewie i Żelaznej. Jego syn, Jerzy w 1566 roku zabezpieczył posag swojej żonie Katarzynie Ganeckiej. Wnukowie Leonarda w 1589 roku dopełnili działu dóbr Chmielewa. Prawdopodobnie ostatnim dziedzicem Chmielewa z rodu Chmielewskich był Mikołaj, który zarządzał tymi dobrami od 1637 roku. W 1746 roku ówczesny właściciel Chmielewa Maciej Kłopocki h. Rawicz sprzedał go wraz z Żelazną generałowi majorowi wojsk saskich Jakubowi Błędowskiemu. Od Błędowskiego w następnym roku zakupione dobra odkupił Giżycki- dziedzic Rozniszewa. Chmielew - Publiczna Szkoła Podstawowa Chmielew w swojej historii należał do parafii magnuszewskiej i mniszewskiej. W parafii magnuszewskiej znalazł się najprawdopodobniej za przyczyną Zamoyskich. Decyzją biskupa Sotkiewicza w 1894 roku Chmielew i Gruszczyn zostały odłączone od parafii Magnuszew i dołączone do parafii Mniszew. W XIX wieku istniał w Chmielewie folwark, który obejmował 189 mórg. W tym samym czasie wioska Chmielew liczyła 24 osadników i zajmowała obszar 176 mórg. Spis ludności z roku 1889 wykazał, że wioskę zamieszkiwało 306 osób. Osiemborów Był kiedyś własnością Osiemborowskich. Pierwszym dziedzicem odnotowanym w aktach czerskich z roku 1418 był Krystyn Osiemborowski. Od 1564 roku wieś przechodziła kolejno w posiadanie Adama, Marcina i Stanisława Osiemborowskich. W roku 1608 wsią zarządzał Rosłan. Kolejnym dziedzicem od 1621 roku był Stanisław Osiemborowski, syn Kacpra, elektora z ziemi czerskiej. Miejscowość była także w rękach rodu Giżyckich. Jeden z jego przedstawicieli Stanisław otrzymał Osiemborów w 1635 roku od swojego ojca Mikołaja. Wspomniany Stanisław został kanonikiem kruszwickim, a od 1655 roku plebanem w Magnuszewie. W 1663 roku Giżyccy toczyli z Osiemborowskimi proces o prawo do wsi. W 1769 roku Franciszka Romerówna - wdowa po kasztelanie wyszogrodzkim Bartłomieju Giżyckim wzięła w posiadanie Osiemborów. Jej synowie Kajetan i Tadeusz w 1771 roku zostali panami dóbr Rozniszewa, Osiemborowa i Żelaznej. W 1782 roku dokonali podziału powyższych dóbr. Trzy lata później prawo do Osiemborowa i Żelaznej uzyskała wdowa po kasztelanie wyszogrodzkim Kajetanie Giżyckim, Katarzyna z Rakowskich. Jej syn Antoni Giżycki, miecznik kijowski, wspólnie ze stryjem Tadeuszem sprzedali w 1786 roku Osiemborów i Żelazną Franciszkowi Salezemu Gordonowi. W 1827 roku doszło do podziału majątku Franciszka Gordona. Osiemborów otrzymała jego córka Urszula. W XIX wieku Osiemborów należał do gminy Rozniszew. W 1827 roku zamieszkany był przez 195 włościan. W drugiej połowie XIX wieku liczba ludności wzrosła do 275 osób. We wsi był folwark, który obejmował 390 mórg ziemi. Do włościan należało 515 mórg. Rękowice Pierwsze informacje dotyczące wsi pochodzą z 1297 roku. Bolesław ks. Mazowiecki w akcie wydanym w tymże roku, wymienił miedzy posiadłościami biskupów poznańskich wieś Rękowice (Recovici). Wspomniany książę zatwierdził przywileje nadane przez swoich poprzedników dla posiadłości biskupa poznańskiego Jana, w tym dla Rękowic. W 1326 roku książę mazowiecki Trojden właściciel Domaniewa zamienił się wsią z biskupem Janem i wszedł w posiadanie Rękowic. Tym sposobem Rękowice znalazły się pod zarządem książąt czerskich. Przez następne wieki wieś była historycznie związana z Mniszewem. Dobra Rękowic wchodziły w skład klucza mniszewskiego, a właścicielami Rękowic byli dziedzice Mniszewa. W 1827 roku wieś należała do gminy Rozniszew. Posiadała wówczas 10 domów i 111 mieszkańców. Kilkadziesiąt lat później liczba domów wzrosła do 18, a liczba mieszkańców do 139 osób. Spis ludności z 1889 roku wykazał, że w Rękowicach (we wsi i na folwarku) miesz

12 kało 223 osoby. W 1941 roku miejscowość zamieszkiwało 225 osób. Ziemia dzieliła się na dworską i włościańską. 457 mórg należało do dworu, a 127 do włościan. Na przestrzeni dziejów Rękowice zawsze należały do parafii Mniszew. Kurki W XIX wieku wioska należała do gminy Trzebień i parafii Magnuszew. Jej obszar stanowiło 168 mórg gruntu. W roku 1827 Kurki były zamieszkane przez 60 osób. Po kilkudziesięciu latach liczba ludności wzrosła do 180 mieszkańców. W miejscowości znajdował się wiatrak. W 1759 roku Kurki zamieszkałe były przez trzech gospodarzy: Adama Przęczkę, Marcina Kurka i Jakuba Kurka. Adam Przęczka miał dwoje dzieci, Marcin Kurek był bezdzietny, a Jakub posiadał czworo dzieci. Gospodarze w ciągu roku byli zmuszeni odrobić 312 dni pańszczyzny sprzężajnej i 345 pieszej. Musieli również oddać 4 kapłony i zapłacić 9 zł. i 24 grosze pogłównego, przeznaczonego na królewski regiment gwardii pieszej. Pańszczyznę sprzężajną wykonywali od rana do wieczora. Musieli również pełnić stróże i wypasać dworską trzodę. Poddani z Kurek nie płacili dziesięciny. Na Kurkach w tamtym okresie wysiewano 33 korce owsa oraz 18 korcy i 3 ćwierci tatarki. Ostrów Miejscowość należała do rodziny Ostrowskich h. Grzymała. Dziedzicem Ostrowa w 1564 roku był Mikołaj Ostrowski. Po nim od 1580 roku wsią zarządzali Jan i Stanisław Ostrowscy. W 1689 roku osada przeszła na własność Hieronima Ostrowskiego. Ponieważ Ostrów wchodził w skład klucza magnuszewskiego, w pewnym okresie historycznym jego właścicielami byli także posiadacze Magnuszewa. W XVIII wieku w Ostrowie było sześciu gospodarzy: Kazimierz Trzeciak, Adam Kuczała, Wojciech Molęda, Roch Kądziela, Wach Kądziela i Jędrzej Kądziela. Włościanie musieli odrabiać pańszczyznę sprzężajną. Wyznaczono dwa terminy na wykonanie pracy: 10 tygodni przypadających na okres od św. Jakuba do św. Michała (18 dni tygodniowo) i 42 tygodnie (12 dni tygodniowo) na czas od św. Michała do św. Jakuba. Łącznie mężczyźni z Ostrowa musieli odpracować 684 dni na polu swojego pana. Kobiety w tych samych terminach musiały odpracować 372 dni pańszczyzny pieszej. Do innych powinności wobec dworu i kościoła należało: oddać 6 kapłonów, 90 sztuk jajek, 6 korcy chmielu, zapłacić decymę pieniężną (dziesięcinę) w wysokości 15 zł. a także 40 zł. pogłównego. W Ostrowie w 1759 roku wysiewano : - 33 korce żyta ozimego, - 6 i ćwierć korca pszenicy jarej, - 25 i ćwierć korca jęczmienia, - 3 ćwierci grochu, - 6 i 3 ćwierci korca prosa. Wilczowola To niegdyś osada o nazwie Wilcza Trzebińska a następnie Wilcza Wola. Wola - nazwa dawana wsiom rolniczym pojawiającym sie już w XIII wieku i stanowiącym w stosunku do innych odrębną kategorię osad, ze wglądu na ludność używaną do zasiedlania (ludność wolna, często obcokrajowcy, zwolniona od opłat na okres 20-u lat). Gdy stopniowo zatracała się różnica miedzy ludnością wolną, a przytwierdzoną do gleby, nazwa Wola zaczęła znaczyć świeżo założoną osadę, wolną na pewien czas od podatków. W tym też znaczeniu używana będzie nazwa Wólka. Należąca do Trzebieńskich Wilczowola została w części zakupiona przez Wojciecha Magnuszewskiego w 1646 roku. W drugiej połowie XVII jej właścicielem został Jan Gołuchowski, który w 1701 roku odsprzedał ją Wilhelmowi Eustachemu Grothusowi. Hieronim, syn Wilhelma przejął majątek w 1710 roku i został posiadaczem Wilczowoli. W 1749 roku część Wilczowoli kupił Potocki. Wilczowola w posiadanie Zamoyskich weszła prawdopodobnie za przyczyną Tadeusza Grothusa, chorążego buławy mniejszej litewskiej, który w 1790 sprzedał ją wraz z Trzebieniem. W 1759 roku część Wilczowoli należała do dóbr magnuszewskich. Zamieszkiwało ją wówczas dwóch gospodarzy: Jakub Przączka i Marcin Przączka. Marcin był gajowym i z tego względu nie musiał odrabiać pańszczyzny. Gospodarze płacili pogłówne w wysokości 3 zł., 11 groszy i 1 szeląga. Jakub odrabiał w tygodniu 2 dni pańszczyzny sprzężajnej, a jego żona 3 dni pieszej. Łącznie z części Wilczowoli odrabiano 104 dni pańszczyzny sprzężajnej i 63 pieszej. Wola Magnuszewska W XIX wieku funkcjonowała jeszcze pod nazwą Wólka Magnuszewska. W 1827 roku zamieszkana była przez 140 mieszkańców. We wspomnianym roku stało tam 19 domów. Wierni z tych terenów należeli do parafii Magnuszew. Wólka Tarnowska Miejscowość w drugiej połowie XIX wieku nazywała się Wola Tarnowska. W 1576 roku wieś Wola Tarnowska leżała w parafii Tarnów (Tarnówek), w powiecie garwolińskim. Zarządzana była przez rodzinę Tarnowskich. Jeden z członków tego rodu - Jan Tarnowski pełnił urząd cześnika czerskiego. Boguszków Miejscowość należała do rodziny Boguszkowskich (Boguszowskich). W 1499 roku właścicielem wsi był Wojciech Boguszkowski. Znanymi dziedzicami Boguszkowa byli: Jakub z Boguszkowa, Jan żonaty z Katarzyną z Grabowa, Gotard z Boguszkowa. W 1537 roku posiadaczem wioski był Krystyn, zaś w 1550 roku jego syn Jan, żonaty z Anną z Wysokińskich. Boguszków w 1555 roku należał do Macieja, który był bratem Jana. Jeszcze w XVII wieku Boguszków pozostawał w posiadaniu rodziny Boguszkowskich. Wieś Boguszków od zawsze położona była w parafii Rozniszew. W 1827 roku miejscowość liczyła 9 domów mieszkalnych i 100 mieszkańców. W II połowie XIX wieku liczba domów zwiększyła się o jeden, a liczba mieszkańców spadła do 98. W tamtym czasie wieś posiadała 311 mórg ziemi, które należały do włościan. Kłoda Kłoda to miejscowość położona nad Radomką na południowym krańcu gminy Magnuszew. W 1827 roku było tam 95 domów i 110 mieszkańców. W drugiej połowie XIX wieku liczba domów wzrosła do 18 budynków, zaś liczba mieszkańców do 187. Ziemia niemalże całkowicie należała do włościan, którzy wówczas posiadali 410 mórg. Jedynie 1 morga w tamtym czasie należała do dworu. Po zlikwidowaniu magistratu w Magnuszewie Kłoda znalazła się na obszarze gminy Trzebień w parafii Magnuszew. Latków Latków, wieś położona niegdyś w gminie Trzebień, jednak od zawsze związana z parafią Magnuszew. Miejscowość obejmowała obszar 97 mórg. W XIX wieku znajdowało się w Latkowie 7 mieszkań, w których żyło 60 mieszkańców. Kolonie ( Kolonia Rozniszew) Kolonie to nazwy drobnych osad powstających z rozdzielenia większych obszarów folwarcznych na małe kilkunastomorgowe części, nabywane przez włościan, albo przybyszów z sąsiednich prowincji. Dawniej takie wsie nazywano holendrami lub rumunkami. Obecnie noszą nazwę kolonii. Położone nad Wisłą Wilczkowskie Holendry należące 20 21

13 obecnie do Wilczkowic przynależały niegdyś do gminy Rozniszew. Osada posiadała 2 domy i była zamieszkana przez 34 mieszkańców, którzy swojej dyspozycji mieli 18 mórg gruntu. Kępa (Kępa Skórecka, Kępa Gruszczyńska) Kępa to zwykle część wybrzeża rzeki oderwanego od lądu przez wytworzenie się bocznego koryta lub też wyspa powstała przez nagromadzenie się piasku i mułu. Kępą nazywa się również suche kawałki gruntu wśród błot i bagien. Wisła i wpadające do niej rzeki utworzyły dużo kęp noszących nazwy od przyległych wiosek i osad. W gminie Magnuszew położona jest Kępa Skórecka. Na obszarze gminy istniała również Kępa Gruszczyńska, która została zatopiona przez Wisłę w 1891 roku. Znajdowało się tam 7 domów mieszkalnych, w których żyło 35 osób. Osada obejmowała obszar 38 mórg. Przewóz Tarnowski i Przewóz Stary Przewóz Tarnowski i Przewóz Stary dawniej należały do gminy Trzebień. W 1827 roku było w obu wsiach 18 domów i 55 mieszkańców. Kilkadziesiąt lat później ilość domów wzrosła do 22, a liczba ludności do 199. Łącznie mieszkańcy uprawiali 134 morgi ziemi włościańskiej. Przydworzyce Przydworzyce, wieś włościańska wchodząca dawniej w skład dóbr magnuszewskich. W przeszłości należała do gminy Trzebień. Od zawsze przynależy do parafii Magnuszew. W pierwszej połowie XIX wieku w Przydworzycach stało 24 domy, w których mieszkało 167 osób. W drugiej połowie XIX liczba domów zmniejszyła się o jeden, zaś liczba mieszkańców wzrosła ponad dwukrotnie do 348 osób. Mieszkańcy w tamtym czasie posiadali ziemię o powierzchni 476 mórg. Tyborów Tyborów należał niegdyś do gminy Trzebień i parafii Magnuszew. W XIX wieku w Tyborowie było 12 domów zamieszkałych przez 87 osób. Gospodarowali na 219 morgach gruntu ziemi włościańskiej. Zagroby Niegdyś ziemie tej miejscowości wchodziły w skład dóbr rozniszewskich. W 1827 roku we wsi było 10 domów i 83 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku liczba mieszkańców wzrosła do 219, a liczba domów do 17. Na grunty dworskie przypadało 30 mórg, zaś na włościańskie 436. W XVI wieku Zagroby były w posiadaniu Giżyckich. Dziedzic Marcin Giżycki płacił z Zagrób podatek z 3,5 łana kmiecego. Anielin Anielin to wieś i folwark, który w XIX wieku należał do gminy i parafii Rozniszew. Na 9 domów i 97 mieszkańców we wsi przypadało 200 mórg dworskiej niwy i 112 włościańskiej. W czasie powstania styczniowego w lasach Anielina płk Władysław Kononowicz toczył zwycięskie potyczki z wojskami rosyjskimi. W miejscowości znajduje się pomnik z wymownym napisem Narodu mego krwią pisane czyny, który upamiętnia tamte wydarzenia. Basinów Miejscowość należąca administracyjnie do połowy XX wieku do gminy Trzebień. Wierni z tej wioski należeli do parafii Magnuszew. W pierwszej połowie XIX wieku na 94 morgach ziemi utrzymywało się 108 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 13 domów

14 Wydawca VEGA Studio Adv., Tomasz Müller Kwidzyn, ul. Grudziądzka 22/3A Zespół Redakcyjny Marek Kozłowski, Barbara Sobota, Elżbieta Wachnik Zdjęcia Bogdan Kocyk, Archiwum Gminnej Biblioteki Publicznej - Centrum Kultury w Magnuszewie Archiwum Urzędu Gminy w Magnuszewie Archiwum LGD Kozienice Opracowanie graficzne i przygotowanie do druku Remigiusz Dalecki Marketing Katarzyna Schwertfeger Wydano na zlecenie Gminy Magnuszew adres Urzędu Gminy: ul. Saperów 24, Magnuszew tel. (48) , fax (48) VEGA Studio Adv. Wszelkie prawa zastrzeżone / All rights reserved Printed in Poland Kwidzyn 2011 Przedruk i powielanie w jakiejkolwiek formie jest zabronione. ISBN Bibliografia 1. Boniecki A., Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899 [t. III, VII, X, XIV, XV]; 2. Chorązki W., Symbolika Gminy Magnuszew, Kraków 2007 (maszynopis); 3. Dąbkowski W., Powstanie styczniowe w Puszczy Kozienickiej, Warszawa 1974; 4. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata ; 5. Guldon Z., Miasta Zapilcza w XVI-XVIII wieku, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. V, Radom 1999; 6. Jaroszek K., Inwentarz ekonomiczny dóbr Żelazna z 1822 roku, [w:] Z dziejów Radomia i regionu radomskiego w XVIII i XIX w., t. XXXII, Radom 1997; 7. Jaworski E., Kozienice. Wędrówka przez stulecia. Kozienice 2002; 8. Marczak B., Dzieje szkoły elementarnej w Rozniszewie od 1868 do 1914 roku., Warszawa 1998; 9. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W., t. I, Warszawa 1880 [ t. II, III, IV, V, VI, VII, IX, XII, XIII, XV,]; 10. Topor W., Okupacja i konspiracja w V Rejonie Armii Krajowej Północ, [w:] Ziemia Kozienicka, Kozienice 2006; 11. Uruski S., Rodzina, Herbarz szlachty polskiej, t. II, Warszawa 1905 [t. IV, XIII,]; 12. Wiśniewska J., Dzieje parafii pod wezwaniem św. Rocha w Mniszewie w latach , Radom Lublin 1997; 13. Wiśniewski J., Dekanat kozienicki, Radom 1913; 14. Zieliński S., Inwentarz dóbr magnuszewskich z 1759 r., [ w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczpospolitej, t. II, Radom 1996; 15. Zwolski Cz., Radom i region radomski, Radom 2003; Strony www 24