Prawo autorskie. część

Transkrypt

1 Wykład nr VII Podstawy prawa i ochrona własności intelektualnej Prawo autorskie PODZIAŁ UTWORÓW część I Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Zakład Gospodarki Wodnej OPRACOWAŁ dr hab.inż.wojciech Chmielowski prof. PK

2 Podział utworów:

3 Art Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. 2. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.

4 3. Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi. 4. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem. 5. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.

5 Z punktu widzenia wykorzystania w utworze cudzych wkładów twórczych wyróżnić możemy utwory samoistne i utwory niesamoistne: Wykorzystanie w utworze cudzych wkładów twórczych Utwory samoistne Utwory niesamoistne

6 UTWORY SAMOISTNE Utwory samoistne utwory które nie zawierają elementów twórczych przejętych z innych utworów. Do utworów samoistnych zaliczamy: A. "utwory w pełni samoistne" (w tym także zestawienia materiałów nie objętych prawem autorskim - z art. 3) B. "utwory inspirowane" (art. 2 ust. 4). Utwory samoistne Utwory w pełni samoistne Utwory inspirowane

7 Ad.A Uwaga: utwory w pełni samoistne, nie inspirowane, także nie powstają w próżni intelektualnej, ich autor czerpie z dotychczasowego dorobku naukowego lub artystycznego, jednak nie nawiązuje wprost do jakiegoś, konkretnego dzieła.

8 Ad.B Utwory inspirowane (art. 8 ust. 4) powstają w wyniku pobudki dostarczonej przez inny utwór, co można stwierdzić zapoznając się z utworem inspirującym. Ten związek z cudzym utworem może się przejawiać silniej lub słabiej, w różnych elementach utworu inspirowanego, jednak musi być dostrzegalny.

9 Czasem celowe jest także wyróżnienie, obok kategorii dzieł zależnych, dzieł z zapożyczeniami, które nie mogą być zakwalifikowane ani do dzieł samoistnych, ani do zależnych. Chodzi o takie utwory, w których przytoczono całe cudze dzieło lub jego fragmenty w rozmiarach nie uzasadniających zastosowania przepisów o dozwolonym cytacie, a z drugiej strony brak jest podstaw do przyjęcia opracowania cudzego utworu.

10 Cytaty dozwolone W utworach stanowiących samoistną całość wolno przytaczać urywki utworów lub drobne utwory w całości jeżeli utwory te zostały wcześniej rozpowszechnione i przytoczenie następuje w zakresie: a) uzasadnionym wyjaśnieniem (np. swoją opinię popieramy cytatem z rozpowszechnionego utworu autora będącego autorytetem w danej dziedzinie), b) analizą krytyczną (np. jesteśmy krytykiem literackim i publikujemy artykuł o nowowydanej powieści), c) nauczaniem (np. tworzymy podręcznik szkolny wymagający umieszczenia pewnych utworów lub ich części - jednakże w tym wypadku twórca zachowuje prawo do wynagrodzenia); d) lub prawami gatunku twórczości (np. tworzymy pastisz wiersza jakiegoś poety).

11 UTWORY NIESAMOISTNE Utwory niesamoistne OPRACOWANIA ZBIORY UTWORÓW UTWORY ZBIOROWE UTWORY Z ZAPOŻYCZENIAMI

12 Utwory niesamoistne, tzw. utwory zależne. Do utworów niesamoistnych należy zaliczyć: 1. opracowania (art. 2), 2. zbiory utworów (art. 3), 3. utwory zbiorowe (art. 11) oraz 4. inne utwory (utwory z zapożyczeniami), do których wprowadzono elementy twórcze z cudzych utworów bądź "legalnie, albo na podstawie przepisów o dozwolonym użytku publicznym, albo po upływie okresu ochrony autorskich praw majątkowych, bądź z naruszeniem prawa.

13 1. Opracowania Jedna z kategorii z zakresu utworów niesamoistnych to opracowanie utworu: opracowania, zwane także "dziełami z drugiej ręki", pozostają w tak ścisłym związku przynajmniej z niektórymi elementami utworu wcześniejszego, że ich rozpowszechnianie zawsze wkracza w sferę osobistych i majątkowych praw twórcy utworu pierwotnego.

14 Do kategorii opracowań należą np.: tłumaczenia, przeróbki, adaptacje, streszczenia, dramatyzacja powieści, inscenizacja dramatu, aranżacja muzyczna, antologia, edycja krytyczna. Opracowania definiujemy jako dzieła recypujące z innego utworu treść, a zazwyczaj częściowo i formę, noszące piętno osobistej twórczości opracowującego, i służące do rozszerzenia form komunikowania treści dzieła pierwotnego poza jego formą macierzystą.

15 Tłumaczenia Edycja krytyczna Przeróbki Antologia Adaptacje Opracowanie Aranżacja muzyczna Streszczenie Inscenizacja dramatu Dramatyzacja powieści

16 Tłumaczenia Edycja krytyczna Przeróbki Antologia Opracowanie Adaptacje Aranżacja muzyczna Streszczenie Inscenizacja dramatu Dramatyzacja powieści 2. Cechy opracowania: Według art. 2 ust. 1 opracowanie cudzego utworu jest przedmiotem prawa autorskiego "bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego". Opracowanie z punktu widzenia stosunków zewnętrznych, tj. autor opracowania - podmioty eksploatujące opracowanie, jest takim samym dziełem jak utwór oryginalny, macierzysty.

17 W związku z tym prawa autorskie do opracowania powstają z momentem stworzenia i ustalenia opracowania. Dodatek "bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego" oznacza, iż przez pryzmat tego stwierdzenia można rozpatrywać zakres praw autora opracowania, niezależnych od zezwolenia. Tam gdzie wykorzystanie dzieła zależnego mogłoby prowadzić do "uszczerbku" w prawach do utworu pierwotnego, należy uzyskać zezwolenie

18 3.Przesłanka twórczości odgrywa tu zasadniczą rolę i to w dwojakim sensie: A. Po pierwsze, aby można było mówić o opracowaniu, z dzieła macierzystego muszą być zaczerpnięte elementy o charakterze twórczym, oryginalne. Nie oznacza to, że pojęcia opracowania nie można odnieść do sytuacji, gdy opracowaniu podlega dzieło niesamoistne (np. inscenizacja oparta na tłumaczonym tekście dramatu), wówczas bowiem każdy z kolejno opracowujących jest autorem uprawnionym do swojego opracowania.

19 OPRACOWANIE Tłumaczenie Antologia Edycja krytyczna Aranżacja muzyczna Inscenizacja dramatu Tłumaczenia Opracowanie Przeróbki Dramatyzacja powieści Adaptacje Streszczenie Tłumaczenie nie narusza pierwotnych praw autorskich. Oznacza to, że na własny użytek bez naruszania prawa można przetłumaczyć dowolny utwór (dokument, tekst, film, program komputerowy itp.), ale już na rozporządzanie nim i korzystanie z niego potrzebna jest zgoda autora bądź podmiotu dysponującego prawami autorskimi (np. na opublikowanie książki lub tekstu na stronie www). Takie przyzwolenie nie jest konieczne w wypadku wygaśnięcia majątkowych praw autorskich. Zgoda autora najczęściej jest wyrażana w postaci umowy określającej zakres i formę korzystania oraz rozporządzania prawami autorskimi (przeniesienie czy sprzedaż licencji). Udzielenie zgody może, ale nie musi, wiązać się z zapłatą. Warto wiedzieć, że Ustawa nakłada obowiązek umieszczenia w przetłumaczonym dokumencie nazwiska twórcy i tytułu utworu pierwotnego (najwyraźniej jest to widoczne w wypadku przekładów książek).

20 Copyright - nota copyrightowa Formuła Copyright została wprowadzona do powszechnego obrotu prawnego przez konwencję genewską z zrewidowaną w Paryżu w roku Polska przystąpiła do konwencji w roku W nocie copyrightowej zamieszcza się informację o podmiocie prawa autorskiego majątkowego Piotr Niezgodzki 2001 albo Copyright by Piotr Niezgodzki Pamiętać należy, że w przypadku gdy autor udzielił wydawcy jedynie licencji, wówczas prawa autorskie majątkowe przysługują autorowi, a nie wydawnictwu - zatem po znaku powinno znaleźć się imię i nazwisko autora, a nie nazwa wydawnictwa. Wprowadzenie powyższego zwrotu powoduje, że dzieło jest chronione prawem polskim również poza granicami naszego kraju (w około 100 państwach). Z punktu widzenia prawa polskiego powyższa nota nie ma znaczenia dla ochrony praw autorskich. Taka ochrona przysługuje niezależnie do tego, czy została umieszczona na egzemplarzach utworu i niezależnie od tego, czy informacja o podmiocie prawa jest zgodna z prawdą czy też nie.

21 OPRACOWANIE Przeróbki Antologia Edycja krytyczna Aranżacja muzyczna Inscenizacja dramatu Tłumaczenia Opracowanie Przeróbki Dramatyzacja powieści Adaptacje Streszczenie Przykład: często nabywcom projektu architektonicznego wydaje się, że nabywając projekt nabywają prawa autorskie do niego. Jest to założenie błędne. Najczęściej nabywa się od twórcy egzemplarz projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego. Istotne jest, że przedmiotem nabycia jest właśnie egzemplarz projektu, stanowiący jedynie schematyczną formę zapisu danego utworu w postaci np. pisemnego i rysunkowego opracowania. Nabywca nie uzyskuje żadnych praw w odniesieniu do projektu, oprócz prawa stosowania projektu do jednej budowy. Jeśli nabywca chce użyć tego egzemplarza w innym celu niż wzniesienie budowli, a jest to możliwe, cel ten należy określić w umowie. Po uzyskaniu zgody architekta ( stosowna umowa ) można dokonywać przeróbki, która w następnej kolejności jako opracowanie jest utworem niesamoistnym a zatem chronionym prawem autorskim

22 Prawa z adaptacją utworu. Antologia Edycja krytyczna Aranżacja muzyczna Inscenizacja dramatu Tłumaczenia Opracowanie Przeróbki Dramatyzacja powieści Adaptacje Streszczenie Adaptacja utworu chronionego prawem autorskim wymaga zezwolenia twórcy. "Adaptacja" jest przetworzeniem utworu z jednego rodzaju na drugi. Adaptacją będzie, więc np. ekranizacja książki. Adaptacje są jako takie utworami chronionymi prawem autorskim. Zwielokrotnienie i wprowadzenie do obrotu adaptacji wymaga zgody zarówno właściciela praw autorskich oryginalnego utworu jak również autora adaptacji.

23 B. Po drugie, przesłanka twórczości decyduje o przyznaniu ochrony samemu opracowaniu. Tylko twórcze wykorzystanie wartości estetycznych i intelektualnych cudzego dzieła uzasadnia autorskoprawną ochronę. Wystawienie sztuki scenicznej traktowane jest jako realizacja dzieła w tej postaci, jaką nadał mu sam twórca. W tezie do tego orzeczenia Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, "że według utrwalonych w doktrynie poglądów wystawienie utworu scenicznego jest dziełem sztuki odtwórczej i nie stanowi opracowania ani przeróbki utworu, bowiem zasadą jest, że rozpowszechnianie tego typu utworów następuje przez ich wystawianie na scenie".

24 Tłumaczenia Edycja krytyczna Przeróbki Antologia Opracowanie Adaptacje Aranżacja muzyczna Streszczenie Inscenizacja dramatu Dramatyzacja powieści Teza powyższa ma jednak bardzo ograniczony zasięg. Ocena, czy wystawienie sztuki nie polegało na twórczym opracowaniu (takim opracowaniem może być właśnie oryginalna inscenizacja), musi być zawsze dokonana w odniesieniu do konkretnego przypadku.

25 Przykład Kilka słów wyjaśnienia wymaga praca reżysera teatralnego. W razie przeróbki utworu literackiego na dramatyczny, dokonywanej przez reżysera, mamy do czynienia z oczywistą adaptacją, chronioną jako opracowanie. Praktyka od dawna wyróżnia "zwykłą reżyserię" i inscenizację (znajduje to wyraz na afiszach teatralnych).

26 O inscenizacji mówi się wówczas, gdy interpretacja dzieła nabiera cech adaptacji, tj. 1. gdy inscenizator świadomie przesuwa akcenty w dramacie (np. na pierwszy plan, nie zmieniając fabuły, wysuwa postaci drugoplanowe w oryginale), 2. zmienia konstrukcję utworu. 3. Inscenizacja polega często na przystosowaniu sztuki na potrzeby nowego odbiorcy, nowym spojrzeniu na wiele wartości zawartych w dziele teatralnym. 4.Dlatego inscenizacja jest działalnością twórczą prowadzącą do powstania opracowania.

27 W odróżnieniu od niej, zwykła reżyseria może polegać wyłącznie na prostym przygotowaniu sztuki do wystawienia na konkretnej scenie, sprawnym technicznie poprowadzeniu aktorów, nadaniu "rytmu i tempa" (także przez wprowadzenie pewnych skrótów), na zrealizowaniu zamierzonych przez dramaturga walorów teatralnych. Taka zwykła reżyseria stanowi przedmiot praw wykonawczych i wówczas reżyser powinien być zaliczony do grona artystów wykonawców.

28 Tłumaczenia Edycja krytyczna Przeróbki Antologia Opracowanie Adaptacje Aranżacja muzyczna Streszczenie Inscenizacja dramatu Dramatyzacja powieści Stopień twórczości wymagany od dzieła pretendującego do rangi opracowania jest oczywiście bardzo różny i zależny od rodzaju utworu. W przypadku antologii jest niewątpliwie niższy niż w przypadku adaptacji, gdyż ogranicza się do wymogu samodzielnego wyboru i układu.

29 Zbiór przepisów prawnych z danej dziedziny (tzw. wybór aktów prawnych), pozbawiony komentarza, nie będzie ani antologią czy wyborem w rozumieniu art. 2 - z powodu braku utworów macierzystych - ani dziełem autorskim niezależnym, utworem wyrażonym słowem - z powodu niewystarczającego stopnia twórczości, skoro elementy składowe zbioru są z góry przesądzone. Wyjątkowo tylko wybór przepisów prawnych z danej dziedziny może być potraktowany jako utwór chroniony prawem autorskim, a to wówczas gdy konieczna była indywidualna praca intelektualna polegająca na wyborze.

30 Opracowanie zbioru orzecznictwa na nośniku elektronicznym, polegające na uporządkowaniu tego orzecznictwa przez dobór słów kluczowych lub innych elementów wyszukiwawczych, stanowi niewątpliwie samodzielną twórczość autorską.

31 Wykład nr VII Podstawy prawa i ochrona własności intelektualnej Prawo autorskie PODZIAŁ UTWORÓW część I Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Zakład Gospodarki Wodnej OPRACOWAŁ dr hab.inż.wojciech Chmielowski prof. PK