Profilaktyka w szkole

Transkrypt

1 Profilaktyka w szkole 20 czerwca 2013 Lucyna Maculewicz PPP nr 3, Gdańsk

2 Wychowanie to proces wspomagania dziecka w rozwoju, ukierunkowany na osiągnięcie pełnej dojrzałości w obszarach: fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym. Profilaktyka - to proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu oraz ograniczanie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój i zaburzają zdrowy styl życia.

3 Wprowadzenie do realizacji w szkołach SZKOLNYCH PROGRAMÓW PROFILAKTYKI ( Rozporządzenie MENiS z 31 stycznia 2002r.) 2002 r r. 11 lat realizacji

4 REALIZACJA DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH W SZKOŁACH CZAS PODSUMOWAŃ... Pytania... Refleksje... Wnioski...

5 Główne problemy wymagające podejmowania interwencji w szkole: do niedawna -hałas -niewłaściwy ubiór -śmiecenie itp. dzisiaj -narkotyki -alkohol -samobójstwa -kradzieże -agresja słowna i fizyczna - przemoc

6 PROFILAKTYKA DEFENSYWNA KREATYWNA Czynności destruktywne Czynności konstruktywne piętnowanie, blokowanie i wygaszanie postaw niewłaściwych inicjowanie kształtowanie i wspieranie postaw prospołecznych Żeby chwasty nie zagłuszyły żyta Żeby żyto zagłuszyło chwasty

7 Pozytywna profilaktyka koncentruje się na czynnikach chroniących i chroniących procesach niezależnie od istniejących czynników ryzyka odkrywaniu i wzmacnianiu zasobów jednostki odkrywaniu i wzmacnianiu zasobów bliskiego środowiska (rodzinnego, szkolnego)

8 Czynniki ryzyka: warunki, sytuacje sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych (używanie środków psychoaktywnych, zachowania agresywne i przestępcze, izolacja społeczna ) Czynniki chroniące: warunki, sytuacje zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka ( silna więź emocjonalna z rodzicami, zainteresowania, pasje, przynależność do pozytywnej grupy rówieśniczej, regularne praktyki religijne )

9 Bezpieczeństwo zapewnienie stabilizacji, satysfakcjonującej zależności, opieki, uwolnienia od strachu, lęku i chaosu. Czynniki zaburzające : zewnętrzne (fizyczne) (niezależne od jednostki) wewnętrzne (emocjonalne) związane z więzią uczuciową, przywiązaniem, bezpośrednim i stałym kontaktem z bliskimi, przynależnością, wsparciem, przekonaniem o posiadaniu kogoś, kto chroni przed zagrożeniami

10 Obecna rzeczywistość coraz bardziej interesująca i przyciągająca ale też niepewna i niestabilna (migracje, wzrost bezrobocia, pauperyzacja społeczeństwa) Czynniki zagrażające bezpieczeństwu jednostki wewnątrz rodziny: - odejście od tradycyjnego wzoru rodziny - brak jasnego przekazu, co jest dobre, a co złe - wychowanie w duchu dziecko nie ma głosu lub skrajnie przeciwnie - kryzysy domowe (kłótnie, rozwody) - podwójne wzorce zachowań - chłód emocjonalny rodziców wobec dziecka - przemoc - brak dostępności do przeżyć dziecka (co robią, co piszą o sobie, do innych )

11 Czynniki związane ze szkołą: - hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość, - czas spędzany głównie w sposób ukierunkowany, - stała sytuacja oceny, - anonimowość uczniów i nauczycieli, powierzchowność relacji - zbyt liczne klasy inne: - słabo rozwinięta kontrola własnych emocji, (kłopoty z radzeniem sobie z lękiem, poczuciem krzywdy lub winy), - wzory zachowań agresywnych, - oglądanie aktów przemocy bez pokazywania/ rozumienia jej skutków

12 Trudności adaptacyjne dzieci przy przekraczaniu progów edukacyjnych Po przejściu z przedszkola do szkoły 7-8% dzieci ma kłopoty z dostosowaniem się do nowych wymagań i otoczenia. W pierwszej klasie gimnazjum trudności adaptacyjne ujawnia 20 25% uczniów (na podstawie badań Instytutu Spraw Publicznych monitorujących reformę systemu edukacji).

13 Problemy przeżywane przez uczniów doświadczających przeciwności życiowych (zagrożonych wykluczeniem) - obniżenie poczucia własnej kompetencji (ciągłe rankingi - czują się głupsi i gorsi od rówieśników), - spadek koncentracji uwagi (cierpią z powodu braku zainteresowania ich życiem i rozwojem ze strony znaczących dorosłych),

14 c.d. - poczucie bezradności i osamotnienia (skazani na towarzystwo rówieśniczych grup ryzyka, nie mają dostępu do kolegów z dobrych domów - nie są tam zapraszani, gdyż nie stać ich na rewanż itp.) - lęk i niepokój, obawa przed ośmieszeniem się przed rówieśnikami (nie mają niczego, czym mogliby się pochwalić, sukcesów w nauce lub innych dziedzinach życia, rodziny, dóbr materialnych, atrakcyjnych doświadczeń np. z wakacyjnych wyjazdów) - towarzyszące dolegliwości somatyczne.

15 c.d. - brakuje im wielu najważniejszych umiejętności psychologicznych i społecznych, - myślą pesymistycznie, nie widzą przed sobą dobrych perspektyw, nie mają motywacji do nauki i planowania własnego życia, - nie znają swojego potencjału i zasobów ( nikt im ich nie pokazał, nie pomógł odkryć)

16 Szkoła (nauczyciel) może przerwać ten negatywny łańcuch zdarzeń poprzez: odpowiednie zarządzanie klasą (wprowadzanie ładu i porządku), działania integracyjne w klasie, budowanie więzi, (dostarczanie okazji do zdobywania pozytywnych doświadczeń, osiągnięcia sukcesu) odpowiednią organizację procesu nauczania, modelowanie właściwych zachowań, udzielanie indywidualnej opieki i wsparcia uczniom przy równoczesnym stawianiu wysokich/adekwatnych oczekiwań, włączanie rodziców i kierowania ich uwagi na mocne strony dziecka

17 Piramida skutecznego radzenia sobie z trudnymi i ryzykownymi zachowaniami uczniów Specjaliści współpracujący z rodziną i nauczycielem Intensywna indywidualna interwencja Rodzice Strategie uczenia umiejętności psycholog. i społecznych Zarządzanie klasą i kreowanie pozytywnego klimatu Nauczyciele Budowanie dobrych relacji z dziećmi, rodzicami i współpracownikami

18 Dysfunkcyjna szkoła Zewnętrzni specjaliści Duża liczba uczniów sprawiających trudności wychowawcze Programy profilaktyczne Zewnętrzni realizatorzy Chaos organizacyjny, niejasność zasad i wymagań, trudne warunki Bezosobowe relacje, obojętność lub wrogość, rywalizacja, dezintegracja, odsuwanie rodziców

19 Klimat szkoły a zjawisko agresji i przemocy w szkole brak jasnych oczekiwań szkoły i przejrzystych zasad dyscypliny, niejednolity i nieczytelny dla wszystkich system oceniania osiągnięć, nadmierny rygor i restrykcje, nieuwzględnianie indywidualnych potrzeb uczniów, słaba komunikacja między nauczycielami, uczniami i rodzicami, brak pozytywnej tradycji szkoły, brak współpracy wśród nauczycieli (np. z powodu rywalizacji związanej z awansem, brak wsparcia w trudnych sytuacjach, nieujawnianie trudności wychowawczych z obawy przed uzyskaniem opinii osoby nieudolnej, brak tradycji zespołów wsparcia wychowawczego), niepodejmowanie działań z obawy o brak kompetencji lub przekroczenia granic, w obszarze fizycznym: duża szkoła, liczne klasy, niekorzystne warunki lokalowe

20 Szkolne Programy Profilaktyki Jakie?

21 Analiza efektów działań profilaktycznych, ze względu na stosowane strategie (bad. Zbigniew Gaś)

22 Strategie informacyjne (cel - dostarczanie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i umożliwienie dokonywania racjonalnych wyborów). Badania ewaluacyjne, które były prowadzone przed rozpoczęciem i po zakończeniu realizacji, wykazały, że programy informacyjne zwiększają wprawdzie poziom wiedzy uczniów, zdarza się, że wpływają nawet na zmiany postaw, ale rzadko wywołują pożądane zmiany w zachowaniu dzieci i młodzieży (młodzież udziela poprawnych odpowiedzi na pytania ankietowe, ale zachowuje się nadal tak samo, wg. starych nawyków). mało skuteczne

23 Strategię edukacyjną (cele kreacyjne uczenie umiejętności prospołecznych, komunikowania się, podejmowania decyzji, asertywnego zachowania, negocjacji, mediacji). programy profilaktyczne z wykorzystaniem tej strategii składają się zazwyczaj z bloków ćwiczeń, w których uczestnicy mogą rozpoznawać własne mocne strony oraz deficyty w zakresie różnych umiejętności i zacząć wraz z pedagogiem, psychologiem czy wychowawcą je rozwijać. najbardziej skuteczna

24 Strategie alternatyw zajęcia, realizowane w tej strategii dają szansę młodzieży na rozwijanie - zainteresowań, - odkrywanie talentów, Zapobiegają angażowaniu się w działania destrukcyjne poprzez udział w alternatywnych, dobrych sposobach spędzania czasu wolnego Powszechnie oceniane jako skuteczne. Trudno jednak w badaniach ocenić ich efektywność. efekty - po dłuższym czasie

25 Najczęstsze przyczyny nieskuteczności podejmowanych działań profilaktycznych

26 treści nieadekwatne do wieku adresatów np. wprowadzenie ćwiczeń asertywności u dzieci nie znających norm społecznych i wartości czy przenoszenie bez przeformułowania ćwiczeń dla dorosłych do programu dla dzieci i odwrotnie mylenie poziomów profilaktyki działania odpowiednie dla grupy niskiego ryzyka tracą swą efektywność w grupach podwyższonego ryzyka, a działanie skuteczne w grupach podwyższonego ryzyka mogą być szkodliwe w grupach niskiego ryzyka

27 większe koncentrowanie się na czynnikach ryzyka, mniejsze na czynnikach chroniących zbyt duża ilość działań realizowanych w strategii informacyjnej wdrażanie programu bez wcześniejszej diagnozy populacji

28 Ważne: indywidualny program wsparcia dla ucznia wymaga wspólnej pracy nauczycieli i specjalistów praktyka pracy zespołowej uczenie umiejętności prospołecznych i kontroli emocji zindywidualizowane nauczanie zwiększenie kompetencji nauczycieli w zakresie praw człowieka w szkole i korzystanie Projektowanie działań profilaktycznych na fundamentach profilaktyki pozytywnej

29 dziękuję za uwagę