Przykładowy rozdział książki: Skrywane oblicza II Rzeczypospolitej Spis treści

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp... 7 Józef Piłsudski Edward Śmigły-Rydz Władysław Sikorski Kazimierz Sosnkowski Wincenty Witos... l 09 Walery Sławek Władysław Grabski F e licjan Sławoj Składkowski Józef Beck Lucjan Żeligowski... l89 Tadeusz Kasprzycki Tadeusz Jordan-Rozwadowski Gustaw Orlicz-Dreszer Stefan Dąb-Biernacki Bolesław Wieniawa-Długoszowski Włodzimierz Ostoja-Zagórski Zakończenie Bibliografia

2 Wstęp Historię państw i narodów wyznaczają ich przywódcy poliyczni i wojskowi. Z reguły są to ludzie wybitni i powszechnie ;zanowani. Oficjalne biografie tych osób na ogół pokazują ich 11ajważniejsze dokonania i cechy charakteru, mające stanowić wzorce do naśladowania; tymczasem były one niepozbawione słabości, a niekiedy i małostkowości w działaniu, także w życiu prywatnym. Były też i takie, które przejawiały zachowania niekonwencjonalne. Osoby te były często kreatorami wydarzeń mających znaczenie państwowe, a nawet i międzynarodowe, ale mało znane i upowszechniane -jednak to nie one decydowały o ich wizerunku, zwłaszcza tym publicznie kreowanym. Generalnie rzecz biorąc, praktycznie nie istnieją ludzie o zupełnie "kryształowych" życiorysach lub też stanowiący wzorce postępowania w każdych okolicznościach. Dobrze jest poznać i te słabsze strony ich charakterów i działań albo też godne upowszechnienia epizody z życia. Wydaje się, że to właśnie one budzą szczególne zainteresowanie tych Czytelników, którzy lubują się w sensacjach, a niekiedy nawet nie stronią od plotek; ale nie tylko ich - wielu innych chce się także zapoznać z mało znanymi faktami. Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że również przywódcy II Rzeczypospolitej, i to nawet ci z "najwyższej pułki", mają w swych szczegółowych życiorysach pewne sensacyjne epizody, mogące wzbudzać zainteresowanie współczesnego odbiorcy. Stąd powstał zamysł napisania takiej książki. 7

3 Elita polityczna II Rzeczypospolitej, zwłaszcza po przewrocie majowym 1926 r., miała dość jednorodny rodowód. Wywodziła się ona przede wszystkim z byłych legionistów i peowiaków, czyli z wojskowych, i to niezależnie od tego, czy pełnili oni stałą służbę wojskową, czy też nie mieli przydziałów wojskowych lub byli osobami emerytowanymi bądź znajdującymi się w stanie spoczynku (wyjątek to gen. Tadeusz Jordan-Rozwadowski, gen. Lucjan Żeligowski i gen. Włodzimierz Ostoja -Zagórski). Stąd nie może dziwić fakt, że z dokonanego wyboru 16 osobistości tylko dwóch - trzykrotny premier Wincenty Witos i dwukrotny premier Władysław Grabski - nie należało do tego grona. Powyższy wybór nie jest przypadkowy czy losowy. Wszyscy oni odgrywali ważną, niekiedy zaś zdecydowanie priorytetową rolę w dziejach II Rzeczypospolitej. Na ogół w historiografii prezentowane są tylko ich wiodące dokonania, zaś pomijane okazywane ułomności, wrodzone cechy charakterologiczne. epizody z życia prywatnego czy wreszcie kontrowersyjne decyzje- nie pasują one bowiem do obrazu nieskazitelnego bohatera, niekiedy idola. Jako profesjonalny historyk daleki jestem od fetyszyzowania pewnych mitów, legend czy podawania zmyślonych opowiastek- stąd będę starał się na tle ogólnego życiorysu wybranych osobistości prezentować tylko te bardziej lub mniej znane, a niekiedy może i sensacyjne informacje, które znajdują potwierdzenie w zachowanej dokumentacji czy funkcjonujących opracowaniach, ale tych opierających się na zasadach obowiązujących w badaniach historycznych. Dlatego nie będą to z pewnością kolejne mity czy legendy lub wymyślone historyjki. Czynię to z myślą o potrzebie "odbrązowienia" niektórych życiorysów ważnych osobistości życia politycznego i wojskowego ówczesnej polskiej elity państwa. Wyjaśnienia wymaga cezura czasowa opracowania, obejmująca dzieje II Rzeczypospolitej. Nie traktuję jej, to zwykle się

4 czyni, tylko jako okresu lat Z formalnoprawnego patrzenia na legalizm sprawowanej władzy i uznanie międzynarodowe, jej końcowa granica to lato 1945 r. W niektórych przypadkach w niewielkim stopniu wykraczam też poza datę początkową (przedstawienie dokonań opisywanych osobistości dla sprawy odzyskania przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 r.). lata funkcjonowania rządu polskiego na emigracji, tj , jak i incydentalnie - końcową (lata po II wojnie światowej); są one bowiem ważne dla rekonstrukcji obrazu omawianej sylwetki. Generalnie jednak pokazane są dokonania w okresie dwudziestolecia międzywojennego. W uszeregowaniu prezentacji wybranych postaci kierowałem się ich rangą w życiu politycznym i wojskowym Polski i piastowanymi stanowiskami oraz posiadanymi stopniami wojskowymi, a nie kryterium alfabetycznym; tak więc kolejność wyboru jest zamierzona. Jako pierwsi zaprezentowani zostali marszałkowie Józef Piłsudski i Edward Śmigły-Rydz -Wodzowie Naczelni Wojska Polskiego. Pierwszy był do tego niekwestionowanym liderem Połski, zwłaszcza w latach , drugi zaś o miano takowe zabiegał w łatach i nieformalnie uznawany był w tym czasie za osobę decydującą o funkcjonowaniu państwa. Kolejny duet tworzą generałowie Władysław Sikorski i Kazimierz Sosnkowski - Naczelni Wodzowie Połskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, z których pierwszy był równocześnie premierem rządu polskiego na emigracji, powszechnie uważanym za przywódcę Polaków w okresie ich okupacji. Następna grupa to premierzy rządu w osobach Wincentego Witosa, Walerego Sławka, Władysława Grabskiego i Felicjana Sławoja Składkowskiego. W grupie tej najważniejsze miejsca zajmowali Witos i Sławek. Pierwszy to nie tylko lider ludowców, ale trzykrotny premier, i to w ważnych dla Polski okresach historycznych, drugi zaś był liderem "grupy pułkowników", sprawującym władzę w łatach , a także trzykrotnym 9

5 premierem. Natomiast dwukrotnie premierem był Władysław Grabski- twórca polskiego systemu walutowego (złoty polski) i stabilizacji waluty, wybitny ekonomista. Z kolei gen. Składkowski to barwna postać obozu piłsudczykowskiego, ostatni premier rządu polskiego w kraju. W dalszej kolejności zaprezentowani zostali ministrowie spraw zagranicznych i wojskowych: płk Józef Beck, który przez krótki czas piastował stanowisko wicepremiera w gabinecie Piłsudskiego, i generałowie Lucjan Żeligowski i Tadeusz Kasprzycki. Postacią nietuzinkową w życiu politycznym Polski międzywojennej był zwłaszcza ten pierwszy- kreator i wykonawca polityki zagranicznej, i to zarówno za życia Piłsudskiego,jak i po jego śmierci, ubiegający się o miano najważniejszej osoby w Europie Środkowo-Wschodniej w obszarze polityki międzywojnia. Wśród ministrów spraw wojskowych z pewnością "barwną" postacią o różnych obliczach i poglądach był gen. Żeligowski, znany przede wszystkim z niekonwencjonalnego opanowania Wilna i Wileńszczyzny jesienią 1920 r.. ale też radykalnej zmiany poglądów politycznych pod koniec życia. Gen. Kasprzycki w zasadzie niewiele się wyróżniał w pracy zawodowej, natomiast słynny był ze słabości do płci pięknej. co zakończyło się tragiczną śmiercią samobójcząjego żony. Nietuzinkową postacią w początkach II Rzeczypospolitej. zwłaszcza w przełomowym okresie wojny polsko-rosyjskiej r. i pierwszej połowie lat dwudziestych, był gen. Tadeusz Jordan-Rozwadowski. To na jego barkach spoczywało kierowanie pierwszą fazą bitwy na przedpolach Warszawy w sierpniu 1920 r., a następnie koordynowanie działaniami wojsk polskich na kierunku ukraińskim. W maju l 926 r. dowodził on wojskami rządowymi, usiłującymi zlikwidować zamach wojsk wiemych Piłsudskiemu. Wybór jego osoby do niniejszego opracowania wynika także z jego tragicznego losu po opisywanym wydarzeniu (więzienie) i zagadkowych okoliczności śmierci. lo

6 Do kolejnej grupy zaliczeni zostali inspektorzy armii, generałowie Gustaw Orlicz-Dreszer i Stefan Dąb-Biemacki -z uwagi na nietuzinkowe zachowania zarówno na zajmowanych wysokich stanowiskach w wojsku, jak i ze sfery obyczajowej. Drugi zasłynął też z haniebnej postawy we wrześniu 1939 r., doprowadzając swą nieudolnością do likwidacji odwodu strategicznego Naczelnego Wodza i przyspieszenia klęski Wojska Polskiego w tej kampanii. Powyższy wykaz byłby ubogi w przypadku pominięcia tak barwnej postaci, jaką był gen. Władysław Wieniawa-Długoszowski. Jego "wyczyny" znała niemal cała Polska. Doszedł do tego tragiczny finał jego życia. l wreszcie uznałem za celowe zakończyć prezentowanie tej galerii portretów tragicznymi losami gen. Włodzimierza Ostoi -Zagórskiego, którego tajemnicze zniknięcie nie zostało nigdy wiarygodnie wyjaśnione. Wcześniej odgrywał on ważną rolę w tworzeniu zrębów wolnej Polski, w wojnie polsko-rosyjskiej r. i podczas służby w pokojowych strukturach Wojska Polskiego. Był osobą mogącąposiadać dokumenty dotyczące J. Piłsudskiego, obciążające go zarzutem współpracy z wywiadem austriackim. Tezę tę uprawdopodabnia bezwzględne potraktowanie generała po zamachu majowym. Do tej pory w historiografii najczęściej podawane są te z dokonań wymienionych postaci, które stanowiły o ich wyjątkowej pozycji w państwie czy wojsku i prawości charakteru; nie poruszano natomiast spraw, które nie pasowały do ich nieskazitelnych życiorysów. Na tym tle wskazać należy na odbiegające od tej konwencji publikacje Darii i Tomasza Nałęcza w odniesieniu do sylwetki Piłsudskiego czy też Zbigniewa Cieślikawskiego o Ostoi-Zagórskim, które zostały przybliżone w tekście tej książki. Na koniec stwierdzić należy, że Czytelnicy wini mieć także dostęp do wiedzy nie zawsze jednoznacznie oceniającej pewne zachowania liderów polskiej sceny politycznej II Rzeczypo- 11

7 spolitej. Dlatego w niniejszej publikacji znalazły swe przedstawienie także sprawy dotąd mało znane lub zupełnie pomijane. Autor jest świadomy subiektywizmu dokonanego wyboru, jak i tego, że wiele z innych znanych osobistości o ciekawych życiorysach nie zostało przedstawione w tej książce. Może doczekają się innych opracowań? Wydaje się, że książki w tej konwencji są też potrzebne dla obiektywizmu wyobrażeń o bohaterach II Rzeczypospolitej.

8 l. Marsz. Józef Piłsudski Urod::.il się w 18671: w lulawie pow. Święciany na ziemi litewskiej. \l' rod::.inie ::.iemiańskiej. ale dotkniętej restrykcjami po pmrstaniu styc::.niov.:rm r. Po zdaniu matury krótko studiowal medycynę. Studia przerwał wobec zaangażowania w d::.ialalność niepodległościową. W 1887 r. został aresztowany ::.a tę d::.ialalność i zesłany na 5 lat na Syberię. Od 1893 r. pelnil c::.olowe funkcje we władzach PPS. W 1900 r. został ponownie aresztowany, ale przed v.ytoczeniem sprav.y karnej udało mu się ::.biec i przybyć do Galicji. W latach by/ przywódcą Organizacji Bojowej PPS, zaś od 1906 r. stanął na czele PPS- Frakcja Rewolucyjna. Był organizatorem ruchu strzeleckiego w Galicji. W latach był komendantem f Brygady Legionów, a następnie w Tymczasowej Radzie Stanu. Więziony przez Niemców w Magdeburgu, w listopadzie 1918 r. został przewieziony do Warszawy i wyznaczony Tymczasov.ym Naczelnikiem Państwa (Naczelnikiem Państwa) oraz Naczelnym Wodzem WP. Dowodził w wojnie polsko-rosyjskiej r. W grudniu 1922 r. szefsztabu Generalnego. Od lipca 1923 r. udał się na emigrację wewnętrzną w Sulejówku, v.ycofując się z działalności wojskowej i politycznej. W 1926 r. stanął na czele tzw. zamachu majowego. W latach pelnil funkcje: ministra spraw wojskowych, generalnego inspektora sil zbrojnych i dwukrotnie premiera. Zmarł 12 maja 1935 r. lostal pochowany na Wawelu. 13