Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych. w szuwarach turzycowych Parku Narodowego Ujście Warty. Wstęp

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych. w szuwarach turzycowych Parku Narodowego Ujście Warty. Wstęp"

Transkrypt

1 Studia Limnologica et Telmatologica Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych 2 (Stud. Lim. et Tel.) w szuwarach 1 turzycowych Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych w szuwarach turzycowych Parku Narodowego Ujście Warty Mariusz Gałka¹, Małgorzata Denisiuk² ¹Zakład Biogeografii i Paleoekologii UAM, Dzięgielowa 27, Poznań, gamarga@wp.pl ²Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, ul. Lubicz 46, Kraków, mdenisiuk@tlen.pl Abstrakt: Badania paleoekologiczne w Parku Narodowym Ujście Warty, na które złożyły się wiercenia geologiczne oraz analizy paleobotaniczne, pozwoliły na cząstkową rekonstrukcję historii wybranych obszarów ujściowego odcinka doliny Warty. W trakcie sondowań geologicznych natrafiono na rozległe zbiorniki akumulacji biogenicznej torfowiska o zróżnicowanej genezie. Jedno z nich powstało przez zlądowienie kopalnego zbiornika wodnego. Rozwój drugiego związany jest z zabagnieniem podłoża mineralnego. Wykonana analiza składu botanicznego umożliwiła stwierdzenie 48 taksonów roślin, które w przeszłości występowały na badanym terenie. Tworzyły one zbiorowiska wodne i telmatyczne, które według współczesnych kryteriów geobotanicznych można zaliczyć do immersyjnych fitocenoz hydrofitów oraz lądowych szuwarów trzcinowo-pałkowo-turzycowych. Aktualnie występują tu szuwary turzycowe należące do dwóch głównych zespołów Caricetum ripariae i Caricetum gracilis. Słowa kluczowe: Park Narodowy Ujście Warty, paleoekologia, osady biogeniczne, szuwary turzycowe Wstęp Podjęcie badań paleoekologicznych na tym obszarze motywowane było dwoma czynnikami. Pierwszym jest realizacja projektu badawczego pt. Właściwości morfologiczne i biologiczne turzyc stanowiących biotopy ptaków wodno-błotnych Parku Narodowego Ujście Warty objętego Konwencją Ramsarską, którego kierownikiem jest współautorka niniejszego artykułu, zajmująca się ochroną roślinności w parkach narodowych i rezerwatach (Denisiuk M. 2002, Denisiuk M., Denisiuk Z. 2001, 2002, 2006, 2007, Denisiuk, Bartoszewicz 2008). Drugim są zainteresowania naukowe dolinami rzecznymi niektórych pracowników Zakładu Biogeografii i Paleoekologii UAM (Kowalewski i in. 2002, Kowalewski 2003, Lamentowicz 2005, Gałka 2007a,b, Gałka, Kalisz 2008, Tobolski, Gałka 2008a,b,c), koncentrujące się na procesach rozwoju torfowisk w ich obrębie. Podjęte badania paleobotaniczne, jako pierwsze na terenie PN Ujście Warty, mogą mieć duże znaczenie dla poznania historii przyrody tego obszaru, objętego szczególną ochroną o znaczeniu międzynarodowym. Wykonane przez nas badania i zaprezentowane w tym artykule wyniki należy traktować jako niewielki, na razie, wkład w rozwój badań nad przeszłością tej części doliny Warty. W badaniach założono kilka celów. Pierwszym było określenie typu osadów zalegających pod najbardziej rozległymi obszarowo zbiorowiskami roślinności szuwarowej. Chodzi tutaj głównie o zespół turzycy brzegowej Caricetum ripariae, bardzo rozpowszechniony w PN Ujście Warty, który na obszarach objętych wyżej przytoczonym projektem badawczym osiągnął rzadko spotykane rozmiary i wykazuje niebywałą dynamikę (Denisiuk M. 2002). W celu wyjaśnienia, czy osady na których rośnie ta turzyca w jakiś szczególny sposób, chociażby swym typem, wpływają na postać zespołu, postanowiono wykonać sondowania geologiczne. Drugim celem było określenie czasu egzystencji Carex riparia i ewentualnie innych gatunków turzyc na tym terenie. Wykonanie analizy składu botanicznego pobranego osadu miało wykazać, czy turzyca brzegowa na tym stanowisku rośnie już od dłuższego czasu, czy też jest młodym przybyszem. Kolejnym celem, który łączy się z problem turzycy brzegowej była rekonstrukcja kopalnej roślinności, która w przeszłości występowała na badanych stanowiskach. Ich sukcesja również wpływała na postać akumulowanych osadów. Wykonując wiercenia geologiczne staraliśmy się dotrzeć do podłoża mineralnego, wyznaczającego początek akumulacji biogenicznej. Pozwoliło to na określenie miąższości osadów biogenicznych, a tym samym na określenie zdolności niektórych roślin do wykształcania złóż torfu w dolinach rzecznych. Podjęte badania, wynikające z tak zakrojonych celów należy traktować jako początkowe i sondażowe, zmierzające w przyszłości do poznania zdarzeń, jakie rozegrały się w tej dolinie rzecznej nie tylko w ostatnich stuleciach, ale w

2 4 Gałka M., Denisiuk M. przeciągu tysięcy lat. Chodzi, przede wszystkim, o odtworzenie zmian krajobrazu doliny rzecznej, które następowały w sposób naturalny, a zostały przerwane poprzez zakrojone na wielką skalę osuszanie mokradeł i regulację wielu koryt rzecznych Warty w jej ujściowym odcinku, rozpoczęte w II poł. XVIII w. (Piasecka 1974, Kaniecki 2004, Denisiuk M., Denisiuk Z. 2001, Denisiuk Z., red. 2002). Stanowiska badań, metodyka Wiercenia geologiczne, w trakcie których pobrano dwa ciągłe, o nie zaburzonej strukturze rdzenie z osadami organiczno-mineralnymi, wykonano w dwóch, odległych od siebie około 6 km (w linii prostej) stanowiskach (ryc.1). Pierwsze (o symbolu UWA I/07) położone jest w północnej części parku (Polder Północny), na południe od miejscowości Kamień Mały. Dojście prowadzi ok. 3,5 km na południe wzdłuż Kamieńskiej Grobli, a następnie ok. 1,5 km na zachód Bobrową Drogą. Wiercenie wykonano w zespole Caricetum ripariae na południe od tej drogi. Drugie sondowanie (o symbolu UWA II/07), przeprowadzono w części południowej, którą określamy jako Polder Południowy, gdzie dominuje szuwar turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis. Stanowisko to znajduje się w kompleksie torfianek otoczonych szuwarami na zachód od Słońska i jest położone ok. 1,2 km od wieży widokowej na wydmie Czarnowska Górka oraz ok. 0,5 km na północ od szosy, między torfiankami po wschodniej stronie polnej drogi. Wybór tego stanowiska wynikł z obecności torfianek, których istnienie dowodzi, iż w przeszłości na tym terenie były złoża torfu. Dlatego też, wykonane wiercenie pozwoliło nie tylko określić miąższość jego pokładu w tej części doliny Warty, ale również poznać jego typ oraz gatunki (lub rodzaje) roślin torfotwórczych, dzięki którym powstał. Sondowania przeprowadzono laską holenderską oraz ręcznym świdrem torfowym typu InsTorf o średnicy puszki 5 cm, którym pobierano również rdzenie do analiz laboratoryjnych. W celu ustalenia, czy osady zawierają związki węglanu wapnia, w warunkach laboratoryjnych polewano je 10% HCl. Miało to również na celu, po wykonaniu analizy składu botanicznego, rozpoznanie ewentualnych preferencji środowiskowych roślin, które pozostawiły ślady swej obecności na danym terenie w postaci generatywnych makrofosyliów. Analizą składu botanicznego objęto utwór organiczno-mineralny o łącznej miąższości 800 cm. Sprowadzała się ona do rozpoznania spoczywających w tym osadzie makrofosyliów roślinnych, głównie w postaci owoców lub nasion. Określono również procentową zawartość części wegetatywnych (głównie radicelli i epiderm) w celu rozpoznania typu torfu. Stwierdzone taksony roślin niższych i naczyniowych przedstawiono na diagramach oraz w formie listy florystycznej, którą zamieszczono na końcu pracy. Aby poznać wiek osadów biogenicznych, a zwłaszcza początek ich akumulacji pobrano próby na datowanie palinologiczne. Ekspertyzy palinologiczne wykonał prof. Kazimierz Tobolski. Niestety, określenie czasu depozycji osadów, chociażby przynależności do danego okresu w postglacjalnej historii rozwoju roślinności, okazało się niemożliwe. Wynikało to z powodu niskiej frekwencji drzew liściastych oraz ogromnej ilości pyłku sosny w osadzie. Świadczy to najprawdopodobniej o niespokojnej sedymentacji osadów, co uniemożliwiło w znacznym stopniu rekonstrukcję historii rozwoju roślinności badanego obszaru w oparciu o mikrofosylia roślin. Zróżnicowane warunki akumulacji osadów świadczą o ich heterogeniczności w obrębie jednego zbiornika, zwłaszcza w zbiorniku na stanowisku pierwszym (ryc. 2). Nie zamyka to jednak możliwości datowania zdarzeń, jakie rozegrały się w przeszłości na tym obszarze, przy użyciu metody palinologicznej. Podczas kolejnych badań paleoekologicznych należałoby znaleźć zbiornik akumulacji biogenicznej, w którym osady organiczne powstawały w warunkach mniejszego ruchu wody. Wobec zakłóconego zapisu palinologicznego, nie podjęto datowań osadów metodą radiowęglową. Spowodowane to jest brakiem możliwości weryfikacji otrzymanych wyników z tego typu datowań, jaka ma miejsce przy równoczesnym określaniu wieku powstania osadów analizą palinologiczną. Na stanowiskach, na których przeprowadzono wiercenia profili glebowych wykonano zdjęcia fitosocjologiczne występujących tam zbiorowisk roślinnych Caricetum ripariae (stanowisko UWA I/07) i Caricetum gracilis (UWA II/07). Przy opisie współczesnej roślinności posłużono się powszechnie stosowaną w fitosocjologii metodą Braun-Blanqueta, omówioną przez Matuszkiewicza (2005), według którego przyjęto też nazewnictwo syntaksonów. Natomiast nazwy gatunkowe roślin przyjęto za Mirkiem i in. (2002). Dla porównania wykonano również zdjęcia fitosocjologiczne tych fitocenoz z innych stanowisk, nie objętych badaniami paleobotanicznymi (tab. 1, ryc. 1). W miejscach notowań i badań pobrano materiał roślinny i dokonano pomiaru wielkości części wegetatywnych i generatywnych dominujących gatunków turzyc, a także zmierzono odczyn (ph) metodą potencjometryczną przy użyciu ph-metru Elmetron (CP-104) z elektrodą kombinowaną (EPP-2) oraz natlenienie wody stagnującej na powierzchni gruntu metodą Winklera. Wybrane miejsca do badań paleobotanicznych posiadają specyficzne warunki siedliskowe. Wynika to z faktu, że rozwijające się tam fitocenozy Caricetum ripariae (UWA I/07) i Caricetum gracilis (UWA II/07) nie reprezentują typowych postaci, co uwidacznia się w różnicy wielkości gatunków turzyc z tych stanowisk, w porównaniu do pozostałych na obszarze PN Ujście Warty.

3 Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych w szuwarach turzycowych... 5 Ryc. 1. Obszar badań: 1 stanowiska zdjęć fitosocjologicznych, 2 stanowiska poboru osadów do analiz laboratoryjnych (1 UWA I/07, 2 UWA II/07), 3 granica PN Ujście Warty, 4 granica PK Ujście Warty, 5 sieć wodna, 6 drogi Współczesny stan roślinności szuwarowej badanego terenu Badania współczesnej roślinności torfowiskowej i bagiennej doliny Warty mają dosyć długą historię. Pierwsze prace monograficzne odnoszące się do szuwarów turzycowych i trawiastych ukazały się w latach 60. ubiegłego stulecia. Z badań Denisiuka (1967a,b) wynika, że pół wieku temu dolina rzeczna w dolnym biegu Warty była silnie zabagniona i na znacznych obszarach pokryta szuwarami turzycowymi, wypełniającymi duże, bezodpływowe obniżenia ze stagnującą wodą, ubogą w tlen, zalegającą na powierzchni przez długi czas sezonu wegetacyjnego. Dominował wtedy zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis przy współudziale innych szuwarów, jak Caricetum elatae, C. rostratae, C. vesicariae, C. ripariae, C. acutiformis, C. vulpinae. Potwierdził to również Szoszkiewicz (1967), który badał szuwary trawiaste rozpowszechnione na terenach zalewowych z przepływającą, natlenioną wodą. W tamtych latach powszechnie występowały tu szuwary trzcinowo-pałkowe Phragmitetum communis i Typhetum latifoliae, szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae i mannowy Glycerietum maximae, a także wilgotne łąki wyczyńcowe Alopecuretum pratensis. Ze względu na płaskie ukształtowanie i rozległość doliny rzecznej w latach 60. XX w. teren ten był przygotowywany do osuszenia i wprowadzenia intensywnej gospodarki łąkowo-pastwiskowej. Z czasem jednak władze polityczne odstąpiły od tych planów i po zaniechaniu inwestycji melioracyjnych teren uległ wtórnemu zabagnieniu, wskutek czego zachowały się, a nawet rozprzestrzeniły zbiorowiska bagienne (Borysiak 1994, Denisiuk M. 2002, Denisiuk M., Denisiuk Z. 2001, 2002, 2006). W latach istniał tu duży rezerwat faunistyczny Słońsk (4166 ha), który ze względu na bogactwo ptaków i rozmaitość siedlisk bagiennych został wpisany na listę obiektów Konwencji Ramsar o obszarach wodno-błotnych mających międzynarodowe znaczenie szczególnie jako siedliska ptaków terenów wodnych i bagiennych (Dobrowolski, Lewandowski (red.) 1998, Ehrnsberger i in. (red.) 1999, Lesicki i in. (red.) 2000). W 2001 r. rezerwat ten włączono do nowo powołanego Parku Narodowego Ujście Warty (7956 ha), który skupia tereny zalewowe doliny Warty po obydwu stronach biegu rzeki Polder Północny (PN) i Południowy (PS). Oczywiście postanowienia wynikające z Konwencji Ramsar nie straciły na aktualności (Denisiuk, Bartoszewicz 2008).

4 6 Gałka M., Denisiuk M. Stanowisko Miejscowość/przysiółek Data Pow. zdj./pow. łanu (m 2 ) UWA PS PN I/07 B PN C PS D A (PS1) E Kamień Mały / Kamień Mały UWA II/07 F PS (PS2) G PN H PN I Dąbroszyn Torfianki Torfianki Torfianki Torfianki Dąbroszyn Kamień Mały / / / / / / / / Głębokość podtopienia (cm) (20) (20) Zwarcie roślin (%) Wysokość roślin (cm) Pora fenologiczna średnia maksymalna Kwit. Udział roślin kwit. lub (%) Struktura fitocenozy Użytkowanie koszenie brak koszenie brak koszenie brak koszenie koszenie koszenie Lp. Wykaz gatunków Caricetum ripariae Caricetum gracilis Ch. Magnocaricion 1. Carex gracilis Carex riparia Carex vesicaria Galium elongatum Iris pseudacorus Peucedanum palustre Phalaris arundinacea Ch. Phragmitetea i Phragmitetalia 8. Equisetum fluviatile Glyceria maxima Oenanthe aquatica Rumex hydrolapathum Sium latifolium Sparganium erectum + + Gat. towarzyszące 14. Bidens tripartita Caltha palustris Calystegia sepium Epilobium palustre Lathyrus palustris Lemna minor Lycopus europaeus Lysimachia vulgaris Lythrum salicaria Myosotis palustris Polygonum amphibium Ranunculus repens Solanum dulcamara Stachys palustris Symphytum officinale Urtica dioica

5 Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych w szuwarach turzycowych... 7 We współczesnej szacie roślinnej zdecydowanie dominują zbiorowiska nieleśne (wodne, szuwarowe, łąkowe, pastwiskowe i wydmowe), przy minimalnym udziale (poniżej 0,5%) lasów. Podobnie jak dawniej największy udział mają telmatyczne zespoły bagien i torfowisk, przy czym najszerzej wykształconym zespołem jest szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae, pokrywający tereny zalewowe z krótkotrwałym przepływem wody. Towarzyszy mu, zajmując znacznie mniejsze rozmiary, szuwar mannowy Glycerietum maximae, a na bardziej wyniesionych gruntach rośnie łąka wyczyńcowa Alopecuretum pratensis. Tereny wyraźnie obniżone, zaklęśnięte i bezodpływowe są domeną szuwarów turzycowych, które opanowały rozległe powierzchnie, zwłaszcza na Polderze Północnym i częściowo Południowym, gdzie woda na powierzchni gruntu utrzymuje się przez dłuższą część okresu wegetacyjnego. Jest to woda o niskiej zawartości tlenu 0,64-7,0 mg/l (średnio 2,7 mg/l) i odczynie (ph) w granicach 6,6-7,7 (średnio 7,2). Wiosną jej głębokość dochodzi do 50 cm, latem opada do poziomu zerowego, a w niektórych miejscach w szuwarach turzycowych woda zaznacza się na poziomie cm pod powierzchnią gruntu. Głównym zespołem Polderu Północnego jest szuwar turzycy brzegowej Caricetum ripariae, który występuje na terenach silnie i długotrwale podtapianych (nawet do 50 cm w okresie wiosennym), jednak w połowie lub pod koniec lata woda ustępuje i teren staje się dostępny do mechanicznego koszenia w ramach planu ochrony Parku (Pawlaczyk i in. 2001). Turzyca brzegowa wykazuje tu niezwykłą żywotność, objawiającą się intensywnie rozwiniętymi częściami nadziemnymi (łodygi i liście) oraz podziemnymi (korzenie i rozłogi). Fitocenozy Carex riparia tworzą osobniki osiągające wysokość ponad 2 m (średnia wysokość 176 cm, maksymalna wysokość 204 cm) i rosnące w silnie zwartej, gęstej masie, całkowicie ocieniającej podłoże. Liście turzycy mają szerokość ponad 2,5 cm (średnio 1,9 cm), na brzegach są ostro piłkowane. Kłosy żeńskie mają grubość około 1,2 cm ( 1,5 cm). Kwiatostany zebrane w okazałe kłosy osiągają średnią długość blisko 38 cm ( 50 cm) i umieszczone są na szczycie sztywnej, silnej łodygi, której grubość pod kwiatostanem wynosi średnio 0,4 cm ( 0,5 cm). Na pierwszym stanowisku badawczym (UWA I/07) zaobserwowano jednak, że okazałe osobniki wytwarzają bardzo duże, wręcz nienaturalnej wielkości, kruche orzeszki, w których rozwija się grzybnia pasożytniczej głowni Anthracoidea subinclusa (Ellis M.B., Ellis J.P. 1985). Występowanie tego grzyba, którego strzępki rozwijają się w częściach generatywnych rośliny i tam też wytwarzają zarodniki, wpływa na ograniczenie lub całkowicie uniemożliwia generatywną reprodukcję turzycy (Paulech, Magic 2002). Wpływa to stymulująco na wegetatywny sposób rozmnażania się tego gatunku, który wytwarza liczne, bardzo grube rozłogi. Tak bujnych szuwarów turzycy brzegowej nie spotyka się poza Polderem Północnym Parku Narodowego. Również w części południowej Parku można zaobserwować nieliczne zbiorowiska z tym gatunkiem, w których jednak turzyca brzegowa osiąga mniejsze wskaźniki biometryczne organów wegetatywnych i generatywnych (tab. 2). Skład florystyczny zespołu Caricetum ripariae jest dosyć ubogi, co przedstawia zestawienie czterech zdjęć fitosocjologicznych Tabela 1. Zestawienie zdjęć fitosocjologicznych zespołów Caricetum ripariae i Caricetum gracilis na obszarze PN Ujście Warty. Gat. sporadyczne: Magnocaricion: Carex elata (G), Galium palustre (G), Oenanthe fistulosa (E), Scutellaria galericulata (A); Phragmitetea i Phragmitetalia: Acorus calamus (D), Alisma plantago-aquatica (G), Rorippa amphibia (F), Typha latifolia (I), Schoenoplectus lacustris (F), Veronica anagallis-aquatica (G); Gat. towarzyszące: Cirsium arvense (A), Equisetum telmateia (C), Filipendula ulmaria (I), Galeopsis sp. (B), Galium aparine (A), Juncus effusus (E), Lemna trisulca (D), Mentha aquatica (G), Polygonum hydropiper (F), Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium (G), Ranunculus flammula (G), Rorippa sylvestris (G), Scirpus sylvaticus (B), alictrum flavum (F), Valeriana officinalis (F). Objaśnienia skrótów: UWA I/07 i UWA II/07 pierwsze i drugie stanowisko pobrania osadów organiczno-mineralnych, PN Polder Północny, PS Polder Południowy, kwit. kwitnienie, owocowanie. Lokalizacja zdjęć: A Płat w ogromnym kompleksie szuwarów turzycowych, oddalony 4,6 km od miejscowości Kamień Mały, 3,6 km Kamieńską Groblą do rogatki po prawej stronie, ok. 1km za szlabanem po południowej stronie Bobrowej Drogi (ścieżka ekologiczna), B Kompleks szuwarów 4,6 km od miejscowości Kamień Mały w kierunku Wału Północnego Warty, niedaleko na N sztuczny zbiornik wodny. Płat po stronie S drogi równoległej do Wału Północnego, C Kompleks szuwarów turzycowych, 2,8 km od Dąbroszyna, 200m na N od Wału Północnego Warty. Stanowisko ok. 150 m na W za szlabanem w widłach dwóch rowów, D Przysiółek Torfianki na W od Słońska, 0,5 km od wieży widokowej na wydmie Czarnowska Górka. Około 1 km na N od szosy, w szerokim rowie (4 m) po E stronie grobli (między 2 i 3 przeprawą przez rów), E Kompleks torfianek na W od Słońska, 0,5 km od wieży widokowej na wydmie Czarnowska Górka. 100 m na N od szosy po W stronie grobli (1 przeprawa przez rów), F Kompleks torfianek na W od Słońska, 0,5 km od wieży widokowej na wydmie Czarnowska Górka. 0,5 km na N od szosy po E stronie grobli (2 przeprawa przez rów), G Kompleks torfianek na W od Słońska, 0,5 km od wieży widokowej na wydmie Czarnowska Górka. 1 km na N od szosy, ok. 50 m na W od grobli (3 przeprawa przez rów), H Kompleks szuwarów turzycowych 2,8 km od Dąbroszyna, 160 m od granicy, mostku i tablicy PN UW w prawo za drugim mostkiem, 450 m na N od Wału Północnego Warty. Stanowisko w widłach dwóch rowów, za szlabanem w prawo, I Kompleks szuwarów 4,6 km od miejscowości Kamień Mały w kierunku Wału Północnego Warty, niedaleko na N sztuczny zbiornik wodny. Płat ok. 150 m na S od drogi równoległej do Wału Północnego.

6 8 Gałka M., Denisiuk M. Tabela 2. Zestawienie cech biometrycznych części wegetatywnych i generatywnych turzycy brzegowej Carex riparia z Północnego (UWI/07) i Południowego Polderu (PS1a) oraz turzycy zaostrzonej Carex gracilis z południowej części Parku Narodowego (UWII/07), (PS2) i (PS1b). Stanowisko/ zbiorowisko Długość liści [cm] Szerokość liści [cm] Długość pędu [cm] Długość kwiatostanu złożonego [cm] Liczba kłosów Liczba kłosów Długość kłosów [cm] Grubość kłosów [cm] Grubość pędu pod kwiatostanem [cm] Gatunek UWA I/07 1 Zespół Caricetum ripariae PS1a 2 Zespół Caricetum gracilis z Carex riparia UWA II/07 3 Zespół Caricetum gracilis Carex riparia 183,0 223,0 1,9 2,6, 175,9 204,0 37,7 50,0 2,7 3,6 4,5 5,5 9,2 11,5 1,2 1,5 0,4 0,5 144,4 183,2 1,9 2,2 146,1 182,0 27,2 38,3 3,5 4,5 4,7 5,7 6,3 9,0 1,1 1,5 0,3 0,4 140,0 154,0 0,7 0,8 130,0 160,0 22,8 29,1 2,9 4,0 2,7 3,0 7,5 9, PS2 4 Zespół Caricetum gracilis Carex gracilis 166,8 189,0 0,7 0,9 173,0 180,0 25,7 35,5 3,6 4,0 2,6 4,0 6,4 7,4 0,6 0,8 0,3 0,4 PS1b 5 Zespół Caricetum gracilis z Carex riparia 1-5 opis stanowisk jak do tab. 1. (PS1a=PS1b) ,7 202,0 27,7 32,3 3,0 4,0 3,2 4, ,5 0,6 0,2 0,2 z północnej (w tym z pow. UWA I) i południowej części Parku (tab. 1). Pod tym względem nie różni się on wiele od tego samego, a także od innych szuwarów turzycowych z innych regionów Polski (Denisiuk, Bartoszewicz 2008, Denisiuk M., Denisiuk Z. 2006, Denisiuk Z. 1967a, 1980, Tomaszewicz 1979, Radwan, Kornijów (red.) 1999, Radwan, Płaska 2005). Dla porównania przedstawiono również listę florystyczną zespołu Caricetum gracilis z udziałem Carex riparia z Polderu Południowego (PS1) (tab. 1), który jest bogatszy w gatunki i występuje na obszarze o dłużej trwającym okresie podtopienia. Tereny z dłużej utrzymującym się na powierzchni, niewysokim stanem wody są bardziej sprzyjające dla drugiego dominującego zespołu, jakim jest szuwar turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis, który przeważa na Polderze Południowym. Zespół Caricetum gracilis rozprzestrzeniony jest w całym Parku, także na Polderze Północnym, ale największe tereny zajmuje w lewobrzeżnej Dolinie Warty, na zachód od Słońska. Należą do niego ogromne, wielohektarowe tereny podmokłych łąk gdzie, podobnie jak Caricetum ripariae, uzyskał on bardzo okazałą formę. Wprawdzie rośliny nie osiągają tak imponujących rozmiarów, jak Carex riparia, to jednak miejscowe warunki siedliskowe sprzyjają rozwojowi zespołu Caricetum gracilis, w związku z czym warstwa nadziemna szuwaru jest bardzo gęsta i trudna do przebycia. Wysokość roślin dochodzi do 2 m (średnio 173 cm). Liście mają średnią szerokość 0,7 cm ( 0,9), łodygi mają grubość średnio 0,3 cm ( 0,4), a złożone kwiatostany osiągają długość 35,5 cm. Parametry te, w odniesieniu do Caricetum gracilis, które znalazło się w miejscu wiercenia na drugiej powierzchni (UWA II/07) są odpowiednio mniejsze, tzn. średnia wysokość Carex gracilis wynosi około 130 cm ( 160 cm), liście mają średnią szerokość 0,7 cm ( 0,8), a kwiatostany mierzą średnio 23 cm ( 29) (tab. 2). Jest to prawdopodobnie związane z bliskim sąsiedztwem torfianek, do których spływa woda gruntowa, co powoduje obniżenie poziomu podtopienia najbliższych fitocenoz, a tym samym wpływa na wielkość wykształcanych przez nie organów nadziemnych i podziemnych. W okresie roztopów i wiosennych wezbrań woda na powierzchni gruntu stagnuje do około 20 cm, latem natomiast opada poniżej powierzchni wtedy szuwary te są wykaszane w ramach planu ochrony Parku. Terenem występowania tego szuwaru są torfowiska niskie, które w przeszłości (najprawdopodobniej w latach XX w.) były eksploatowane w celach opałowych. Po tych zabiegach pozostały do dziś dużych rozmiarów (po kilkanaście arów)

7 Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych w szuwarach turzycowych... 9 torfianki wypełnione wodą, w których rozwijają się takie zespoły, jak Hydrocharitetum morsus-ranae, Nupharo-Nymphaeetum albae, Lemnetum trisulcae oraz zbiorowisko z osoką aloesowatą Stratiotes aloides. Liczącym się zespołem szuwarowym jest również kępiasty szuwar turzycy sztywnej Caricetum elatae, występujący na Polderze Północnym, na południe od Dąbroszyna. Zwarte niewielkie płaty tego zespołu znajdują się także na południu Parku, gdzie występują wzdłuż rowów z wodą i na brzegach dołów torfowych, jako zbiorowiska ekotonowe między szuwarem Caricetum gracilis, a zespołami roślin wodnych (np.: Hydrocharitetum morsus-ranae, Lemnetum trisulcae). Marginalne znaczenie ma szuwar turzycy błotnej Caricetum acutiformis, spotykany tylko na odosobnionych stanowiskach między kanałami, a głównym korytem Warty na Polderze Północnym. W stadium zanikowym jest zespół turzycy pęcherzykowatej Caricetum vesicariae, która rośnie raczej sporadycznie w domieszce zespołu Caricetum gracilis (tab. 1). W niektórych miejscach, zazwyczaj na wyniesionych obrzeżach kanałów rzadziej ulegających podtopieniu, zachowały się nieduże płaty zespołu Caricetum distichae z gęsto rosnącą turzycą dwustronną (Carex disticha). Na terenie Parku Narodowego nie rośnie już zespół turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae, który w środkowej i północnej Polsce należy do najczęściej notowanych zbiorowisk roślinnych (Denisiuk 1980). W miejscach wyraźnie suchszych, zwłaszcza w północnej części parku występują jeszcze płaty zdegradowanego zespołu turzycy lisiej Caricetum vulpinae. W lokalnych, niedużych mokrych zagłębieniach ostały się jeszcze płaty zespołu sitowia leśnego (Scirpetum sylvatici). W szacie roślinnej Parku Narodowego zaliczane są one do jednostek wzbogacających różnorodność biocenotyczną i siedliskową, umożliwiającą gniazdowanie i rozmnażanie się ptaków wodno-błotnych. Wyniki badań paleobotanicznych i dyskusja Pobrane w trakcie wierceń próby osadów, w postaci rdzeni, różnią się od siebie. Odmienność dotyczy typu ich osadów oraz składu botanicznego, jaki w nim stwierdzono. Wynika to z różnych warunków środowiska, w którym się wykształciły. Osady na pierwszym stanowisku (rdzeń UWA I/07 o długości 450 cm) akumulowały się w dwóch różnych środowiskach. Początek powstania osadu wiąże się z jego sedymentacją w zbiorniku wodnym. Być może było to starorzecze, którego obecność potwierdzają nie tylko osady w postaci gytii grubodetrytusowej (z dodatkami mułku lub piasku i mułku), ale również spoczywające w nim makrofosylia roślin wodnych (ryc. 2). W osadzie na głębokości cm natrafiono na owoce: wywłócznika kłosowego (Myriophyllum spicatum) i włosienicznika (Batrachium sp.) oraz nasiona: grążela żółtego (Nuphar lutea), grzybienia białego (Nymphaea alba) i rzęsy drobnej (Lemna minor), której obecność w osadach naszych szerokości geograficznych, w postaci nasion jest bardzo rzadko notowana (Landolt 1986). O tym, że nie był to zbiornik głęboki (bo zaledwie kilkumetrowy) świadczą, poza wyżej wymienioną obecnością kopalnych roślin, również pozostałości fosyliów osoki aloesowatej (Stratiotes aloides) w postaci kolców, pochodzących z brzegów jej liści. Niestety, nasion osoki aleosowatej dość rzadkich w osadach holoceńskich (Tobolski 2000) nie znaleziono. Kopalne nasiona w gytiach holoceńskich podają Gałka (2007a,b) oraz Gałka i Onuch (2007). Ciekawym epizodem w rozwoju tego zbiornika był okres, gdy powstała w nim kilkucentymetrowa warstewka osadów jeziornych w postaci gytii wapienno-detrytusowej z mułkiem. Osady zawierające węglan wapnia, zostały zanotowane tylko w rdzeniu UWA I/07 na głębokości ,5 cm (ryc. 2). Obecność związków wapnia w środowisku wodnym spowodowała kolonizację podłoża ówczesnego zbiornika wodnego przez ramienice Chara sp., których oospory zalegały tylko w tej warstwie. Na obrzeżach lądowiejącego, stopniowo wypełniającego się osadami organiczno-mineralnymi zbiornika rosły liczne gatunki szuwarowe. W osadach natrafiono m.in. na makroszczątki pałki (Typha sp.), oczeretu jeziornego (Schoenoplectus lacustris), kropidła wodnego (Oenanthe aquatica) i żabieńca babki wodnej (Alisma plantago-aquatica). Z powodu mocnego stopnia rozkładu torfu oraz niewielkiej w nim reprezentacji makrofosyliów roślin rosnących na torfowisku niskim, rozwiniętym na osadach jeziornych, nie można dokładnie określić, które rośliny torfotwórcze wykształciły torf. Można jednak posłużyć się zapisem ich obecności, jaki powstał w trakcie funkcjonowania na tym obszarze zbiornika wodnego. Oprócz nasion i owoców roślin wodnych do zbiornika trafiały również makrofosylia roślin rosnących w jego sąsiedztwie. Z tego też względu możemy stwierdzić, że najprawdopodobniej torfowisko rozwinęło się w wyniku procesu torfotwórczego, w którym brały udział turzyce, bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata) i karbieniec pospolity (Lycopus europaeus). W przeszłości na tym obszarze rosły współcześnie chronione rośliny zielne, tj.: włosienicznik Batrachium sp. (obecnie występują: w. rzeczny B. fluitans, w. tarczowaty B. peltatum, w. pędzelkowaty B. penicillatum, w. skąpopręcikowy B. trichophyllum), Nuphar lutea, Nymphaea alba i Menyanthes trifoliata. Ważnym wynikiem jest stwierdzenie, iż na pierwszym badanym stanowisku (UWA I/07) nie stwierdzono w osadach, na których współcześnie rośnie Carex riparia, jej generatywnych makrofosyliów w postaci owoców (orzeszka lub pęcherzyka). Można zatem przypuszczać, że Carex riparia jest stosunkowo młodym przybyszem w tej części Parku. Brak obecności orzeszków tego gatunku w starszych i młodszych osadach może świadczyć również o długotrwałym pasożytnictwie głowni Anthracoidea subinclusa, która została stwierdzona na tym obszarze na tym gatunku turzycy. Obecność grzyba uniemożliwia wykształcenie trwałych,

8 10 Gałka M., Denisiuk M. Ryc. 2. Diagram makroszczątków roślinnych ze stanowiska UWI/07: 1 mocno rozłożony torf (Sh4, +, Gmin+ - Sh2, Gmin2, +,), 2 gytia grubodetrytusowa (Ld2, Dh1, Dg1, Gmin+), 3 piasek z gytią grubodetrytusową (Gmin2, Ld1, Dh1, Dg+), 4 mułek z gytią detrytusową (Ag2, Ld1, Dh1, Dg+, 5 mułek z piaskiem (Ag2, Gmin2, Dh+, Dg+), 6 gytia detrytusowa z mułkiem i piaskiem (Ld2, Ag1, Gmin1, Dh+, Dg+), 7 gytia wapienno-detrytusowa z mułkiem (Lc1, Ld1, Dh1, Ag1, Dg+), 8 piasek (Gmin4, Dh+, Dg+), o owoce, otr owoce trójznamieniowe, odw owoce dwuznamieniowe, n nasiona, oos oospory, k kolce z brzegu liścia.

9 Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych w szuwarach turzycowych Ryc. 3. Diagram makroszczątków roślinnych ze stanowiska UWII/07: 1 mocno rozłożony torf (Sh4, +, Gmin+ - Sh3, 1, Gmin+), 2 średnio rozłożony torf zielny ( 2, Sh2), 3 słabo rozłożony torf zielny ( 3, Sh1), 4 piasek z torfem zielnym (Gmin2, 2 Gmin3, 1), 5 piasek (Gmin4), o owoce, otr owoce trójznamieniowe, odw owoce dwuznamieniowe, n nasiona, oos oospory, past pastorały.

10 12 Gałka M., Denisiuk M. zdolnych do rozsiewu orzeszków z pęcherzykami, a przez to ogranicza generatywną reprodukcję (Chlebicki 2004), w związku z czym zachodzi tu głównie wegetatywny sposób rozmnażania, co uzasadnia wykształcanie przez Carex riparia obfitych części podziemnych (korzeni i rozłogów) na tym stanowisku badań. Historia rozwoju drugiego badanego zbiornika akumulacji biogenicznej jest inna. Jego początek związany jest z wtórnym zabagnieniem mineralnego podłoża, wskutek podniesienia poziomu wód gruntowych. Szerszy opis, wraz ze schematem rozwoju takiego torfowiska podali m.in. Overbeck (1975) i Tobolski (2003). Paludyfikacja tego obszaru przyczyniła się do jego kolonizacji przez rośliny torfotwórcze, tj.: turzyce, trzcinę, pałkę oraz bobrek trójlistkowy, które rozpoczęły wykształcać podkład torfu. Najbardziej produktywne były jednak turzyce, których korzenie są najliczniejszym składnikiem torfu, miejscami (głębokość cm) przekraczając 80% ogólnej masy torfu. Trzcina, której liczną obecność wegetatywnych organów stwierdzono w spągu analizowanego rdzenia, na głębokości cm, była obok turzyc drugim najważniejszym komponentem budującym torf. Powierzchnia torfowiska podczas jego rozwoju znajdowała się, co najmniej kilkakrotnie, pod wodą lub była mocno podtopiona. Świadczą o tym znajdowane w torfie owoce i nasiona roślin szuwarowych. Największą ich obecność stwierdzono na głębokościach cm w przypadku Schoenoplectus lacustris oraz na głębokości cm dla Typha sp. (ryc. 3). Występowanie okresów, w których doszło do znacznego zwiększenia wilgotności podłoża potwierdzają również spoczywające w torfie oospory ramienic, których największe nagromadzenie zanotowano na głębokości cm. W trakcie analizy składu botanicznego pobranych rdzeni z osadami organiczno-mineralnymi oznaczono 48 kopalnych taksonów roślin, w tym 35 gatunków. Zestawiono je w listę florystyczną (tab. 3), z podziałem na grupy w zależności od wymagań środowiskowych, głównie wilgotnościowych, roślin. Wnioski W wyniku przeprowadzonych badań ekologicznofitosocjologicznych oraz paleobotanicznej analizy osadów organiczno-mineralnych w szuwarach turzycowych Parku Narodowego Ujście Warty, można wysunąć następujące wnioski: 1. Rozwój torfowisk w ujściowym odcinku Warty rozpoczął się poprzez lądowienie obszarów wodnych (starorzeczy) oraz w wyniku zabagnienia powierzchni mineralnych. 2. Wobec braku makrofosyliów Carex riparia w badanych osadach, można wstępnie przypuszczać, iż jest ona świeżym przybyszem na terenie badanych stanowisk. Nieobecność orzeszków może również wskazywać na długotrwałe pasożytowanie głowni Anthracoidea subinclusa na tym gatunku turzycy w obszarze badawczym. 3. Na terenie zbiorników akumulacji biogenicznej rosło w przeszłości, co najmniej, 48 taksonów roślin. Część z nich należy do roślin torfotwórczych. 4. Ze składu florystycznego, ustalonego na podstawie makrofosyliów można wnioskować, że w dawnym zbiorniku wodnym występowały zbiorowiska immersyjne, złożone z takich hydrofitów jak Batrachium sp., Hippuris vulgaris, Myriophyllum spicatum i Chara sp., które współcześnie obecne są w zbiornikach wód stojących. 5. Lustro wody lądowiejącego zbiornika prawdopodobnie pokrywały także rośliny pływające na powierzchni, lecz zakorzenione w mule dennym, jak: Nuphar lutea, Stratiotes aloides, Nymphaea alba, Sagittaria sagittifolia, tworzące zespoły roślinne podobne do współcześnie istniejących. 6. Prawdopodobnie w zarośniętych zbiornikach wytworzyły się telmatyczne zespoły roślinne o charakterze szuwarów, w których dominowały takie gatunki, jak: Phragmites australis, Schoenoplectus lacustris, S. tabernaemontani, Typha sp., Oenanthe aquatica, Carex pseudocyperus, Carex sp. (C. gracilis?), Sparganium emersum, S. erectum, Scirpus sylvaticus, Peucedanum sp., Ranunculus lingua, R. sceleratus i inne. 7. Jednym z ogniw w zarastaniu zbiorników wodnych były prawdopodobnie niskoturzycowe młaki torfowiskowe. Wskazują na to takie gatunki, jak: Carex nigra, Comarum palustre, Menyanthes trifoliata, Ranunculus flammula, Juncus articulatus. 8. Współcześnie na terenie Parku Narodowego Ujście Warty na rozległych obszarach występują dwa dominujące zespoły szuwarów turzycowych: zespół turzycy brzegowej Caricetum ripariae oraz zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis tworzące okazale wykształcone fitocenozy, stanowiące biotopy ptaków wodnobłotnych, znajdujących tu dogodne warunki do gniazdowania i rozrodu. Literatura Borysiak J Struktura roślinności lądowej środkowego i dolnego biegu Warty. Wyd. Nauk. UAM w Poznaniu, Biologia, 52: Chlebicki A Od pasożytnictwa do mutualizmu, konsekwencje długotrwałych interakcji. Kosmos 53, 1: Denisiuk M Przyroda Parku Narodowego Ujście Warty w okresie wysokiej fali powodziowej. W: Denisiuk Z. (red.) Strategia zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej obszarów przyrodniczo cennych dotkniętych klęską powodzi. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: Denisiuk M., Denisiuk Z Park Narodowy Ujście Wary w systemie parków narodowych w Polsce. Chrońmy Przyr. Ojcz. 57, 5:

11 Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych w szuwarach turzycowych Denisiuk M., Denisiuk Z Obszary chronione znajdujące się w zasięgu nawalnych deszczów i zagrożeń powodziowych. W: Denisiuk Z. (red.) Strategia zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej obszarów przyrodniczo cennych dotkniętych klęską powodzi. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: Denisiuk M., Denisiuk Z Ochrona obszarów wodno-błotnych w parkach narodowych. Chrońmy Przyr. Ojcz. 62, 2: Denisiuk M., Denisiuk Z Ochrona przyrody i krajobrazu w parkach narodowych. Eduk. Biolog. i Środow. 4, 24: Denisiuk M., Bartoszewicz M Szuwary turzycowe jako biotopy ptaków wodno-błotnych w Parku Narodowym Ujście Warty. Parki Nar. Rez. Przyr. (w druku). Denisiuk Z.1967a. Roślinność łąk turzycowych w dolinie Warty (klasa Phragmitetea). Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Pr. Kom. Biol. 32, 2: Denisiuk Z. 1967b. Roślinność łąk turzycowych w dolinie Warty (klasa Scheuzerio-Caricetea fuscae). Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Pr. Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauk Leśn. 23, 2: Denisiuk Z Łąki turzycowe Wielkopolski (Klasa Phragmitetea). Studia Naturae, A, 20: Denisiuk Z. (red.) Strategia zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej obszarów przyrodniczo cennych dotkniętych klęską powodzi. Inst. Ochr. Przyr., Kraków: Dobrowolski K.A., Lewandowski K. (red.) Ochrona środowisk wodno-błotnych w Polsce. Stan i perspektywy. Ofic. Wyd. Inst. Ekol. PAN, Dziekanów Leśny: Ehrnsberger R., Dabert J., Błaszak Cz. (red.) Przyroda rezerwatu Słońsk. Wyd. Acarus, Poznań: Ellis M.B, Ellis J.P Microfungi on Land Plants: an Identification Handbook, Croom Helm. Gałka M. 2007a. Geograficzno-historyczne studium mokradeł południowo-wschodniej części Ziemi Świeckiej, Prace Zakładu Biogeografii i Paleoekologii UAM, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: Gałka M. 2007b. Zmiany jeziorno-torfowiskowe w ujściowym odcinku Strugi Siedmiu Jezior. Bogucki, Wyd. Nauk. Poznań: Gałka M, Onuch M Zbiornik południowy i pogrzebane złoża bagienne. W: Grygorowicz A., Milecka K., Tobolski K. (red.) Architektoniczno-przestrzenne i przyrodnicze podstawy rekonstrukcji wczesnośredniowiecznych założeń obronnych Giecza, Wyd. Politech. Poz.: Gałka M., Kalisz B. 2008: Szczątki roślin kopalnych w glebach mułowych sandru mazursko-kurpiowskiego. Roczniki Gleboznawcze (w druku). Kaniecki A Poznań. Dzieje miasta wodą pisane. Wyd. PTPN, Poznań: Kowalewski G., Schubert T., Tobolski K Geologia i historia niektórych torfowisk Tucholskiego Parku Krajobrazowego. W: Ławrynowicz M., Rózga B. (red.) Tucholski Park Krajobrazowy Wyd. Uniw. Łódzkiego: Kowalewski G Przeobrażenia jezior i mokradeł w strefie oddziaływania Zbiornika Koronowskiego. Prace Zakładu Biogeografii i Paleoekologii UAM. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: Lamentowicz M Geneza torfowisk naturalnych i seminaturalnych w Nadleśnictwie Tuchola, Prace Zakładu Biogeografii i Paleoekologii UAM. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: Landolt E e family of Lemnaceae a monographic study [w:] Biosystematic investigations in the family of duckweeds (Lemnaceae), 2, Zürich. Lesicki A., Błaszak Cz., Dabert J., Ehrnsberger R. (red.) Results of Zoological, Botanical and Hydrological Investigations in the Słońsk Nature Reserve in Years Biolog. Bull. of Poznań, 37, 2: Matuszkiewicz W Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wyd. Nauk. PAN, Warszawa. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A checklist. W. Szafer Inst. of Botany, PAS, Kraków. Overbeck F Botanisch-geologische Moorkunde. Wachholz. Neummünster. Paulech P., Magic D Antracoidea subinclusa (Körn.) Bref. (Ustilaginales) na Carex distans L. na Slovensku. Bull. Slov. Bot. Spoločn., Bratislava, 24: Pawlaczyk P., Wołejko L., Jermaczek A., Stańko R Poradnik ochrony mokradeł. Wyd. Lubusk. Klubu Przyr., Świebodzin: Piasecka J.E Zmiany stosunków hydrologicznych w dolinie Warty, Czas Geograf. 2: Radwan S., Kornijów R. (red.) Problemy aktywnej ochrony ekosystemów wodnych i torfowiskowych w Polskich Parkach Narodowych. Wyd. UMCS, Lublin. Radwan S., Płaska W Zasady ochrony ekosystemów wodno-torfowiskowych w świetle Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej. W: Chmielewski T. J. (red.) 15 lat Poleskiego Parku Narodowego. Monografia. Pol. Park. Nar., Warszawa, Lublin, Urszulin: Szoszkiewicz J Zbiorowiska roślinne łąk łęgowych w dolinie Warty. Cz. A. Zbiorowiska klasy Phragmitetea i Plantaginetea. Pr. Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauk Leśn. PTPN, 23, 2: Tobolski K Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych, PWN, Warszawa. Tobolski K Torfowiska na przykładzie Ziemi Świeckiej, Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Świecie: Tobolski K., Gałka M. 2008a. Wstępne rezultaty badań historii roślinności okolic Barcina i Łabiszyna, Przyroda okolic Barcina i Łabiszyna (w druku). Tobolski K., Gałka M. 2008b. Tymczasowa wiadomość o genezie i paleoekologii zatorfionej doliny Noteci koło Barcina, Studia Limn. et Telm. (w druku). Tobolski K., Gałka M. 2008c. Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus) w dolinie Brdy przy ujściu do jeziora Widoczno (Zaborski Park Krajobrazowy), (w tym tomie). Tomaszewicz H Roślinność wodna i szuwarowa Polski. Rozpr. Uniw. Warszaw., 160:

12 14 Gałka M., Denisiuk M. Tabela 3. Lista kopalnych taksonów roślin stwierdzonych na terenie dwóch stanowisk w Parku Narodowym Ujście Warty Drzewa I II Gatunki torfowisk niskich I II 1. Alnus glutinosa Alisma plantago-aqatica Betula sec. albae Carex pseudocyperus Sambucus nigra Carex nigra + Rośliny zielne 25. Carex sp. (odw) + + Gatunki wodne 26. Carex sp. (otr) Batrachium sp Cirsium sp Chara sp Comarum palustre + 6. Hippuris vulgaris cf. Epilobium palustre + 7. Lemna minor Juncus articulatus + 8. Myriophyllum spicatum Lycopus europaeus + 9. Nuphar lutea Lythrum salicaria Nymphaea alba Mentha aquatica Sagittaria sagittifolia Mentha sp Stratiotes aloides Menyanthes trifoliata + + Gatunki szuwarowe 36. Peucedanum sp Oenathe aquatica Potentilla sp Phragmites australis Ranunculus flammula Schoenoplectus lacustris Ranunculus lingua Schoenoplectus tabernaemontani Ranunculus repens Sparganium emersum Ranunculus sceleratus Sparganium erectum Ranunculus sp Typha sp Rumex sp. + Gatunki terrestryczne 44. Scirpus sylvaticus Urtica dioica Solanum dulcamara Poaceae Stachys palustris Thelypteris palustris Valeriana officinalis + Objaśnienia: I stanowisko UWA I/07, II stanowisko UWA II/07, odw owoce dwuznamieniowe, otr owoce trójznamieniowe

Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus) w dolinie Brdy przy ujściu do jeziora Witoczno (Zaborski Park Krajobrazowy)

Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus) w dolinie Brdy przy ujściu do jeziora Witoczno (Zaborski Park Krajobrazowy) Studia Limnologica et Telmatologica Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium 2 mariscus) 1 (Stud. Lim. et Tel.) w dolinie Brdy... 27-32 2008 27 Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus)

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5655 UCHWAŁA NR XXVI/116/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

Raport z inwentaryzacji botanicznej etap III, rok 2014

Raport z inwentaryzacji botanicznej etap III, rok 2014 Raport z inwentaryzacji botanicznej etap III, rok 2014 wykonanej na wybranych starorzeczach na odcinku od miejscowości Tyniec do wsi Otałęż, w ramach realizacji projektu Rewitalizacja, ochrona bioróżnorodności

Bardziej szczegółowo

Raport z waloryzacji botanicznej etap II, rok 2013

Raport z waloryzacji botanicznej etap II, rok 2013 Raport z waloryzacji botanicznej etap II, rok 2013 wykonanej na wybranych starorzeczach na odcinku od miejscowości Tyniec do wsi Otałęż, w ramach realizacji projektu Rewitalizacja, ochrona bioróżnorodności

Bardziej szczegółowo

MIGAWKI Z POLSKICH TORFOWISK

MIGAWKI Z POLSKICH TORFOWISK MIGAWKI Z POLSKICH TORFOWISK Kazimierz Tobolski Zamieszczone fotografie obrazują wybrane przykłady torfowisk podobnych układów ekologicznych (fot. 4-5 i 7-8). Sa to zarówno fotografie z lotu ptaka, różne

Bardziej szczegółowo

Raport z inwentaryzacji botanicznej etap I, rok 2012

Raport z inwentaryzacji botanicznej etap I, rok 2012 Raport z inwentaryzacji botanicznej etap I, rok 2012 wykonanej na wybranych starorzeczach na odcinku od, w ramach realizacji projektu starorzeczy, - autor: Joanna Zalewska- 1 METODYKA Etap I inwentaryzacji

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5656 UCHWAŁA NR XXVI/117/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXVI/117/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH. z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny Mokradło Budy

UCHWAŁA NR XXVI/117/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH. z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny Mokradło Budy UCHWAŁA NR XXVI/117/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny Mokradło Budy Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku

Bardziej szczegółowo

Opole, dnia 14 września 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU. z dnia 13 września 2016 r.

Opole, dnia 14 września 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU. z dnia 13 września 2016 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Opole, dnia 14 września 2016 r. Poz. 1882 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5650 UCHWAŁA NR XXVI/111/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi i niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera na obszarach Natura 2000 "Dolina Górnej Rospudy" oraz "Ostoja Augustowska" Opracowanie: Lech

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5652 UCHWAŁA NR XXVI/113/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

OCENA ODDZIAŁYWANIA WYPASU KRÓW RASY CZERWONA POLSKA NA AVIFAUNĘ I ZBIOROWISKA ROŚLINNE W NARWIAŃSKIM PARKU NARODOWYM

OCENA ODDZIAŁYWANIA WYPASU KRÓW RASY CZERWONA POLSKA NA AVIFAUNĘ I ZBIOROWISKA ROŚLINNE W NARWIAŃSKIM PARKU NARODOWYM OCENA ODDZIAŁYWANIA WYPASU KRÓW RASY CZERWONA POLSKA NA AVIFAUNĘ I ZBIOROWISKA ROŚLINNE W NARWIAŃSKIM PARKU NARODOWYM Część florystyczna: Mgr Iwona Laskowska Zespół do spraw ochrony przyrody Narwiański

Bardziej szczegółowo

Omawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego.

Omawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego. Wstęp Planowana inwestycja polega na rozbudowie budynku chlewni na dz. nr 274 w miejscowości Różyce Żurawieniec 24, gmina Kocierzew Południowy, powiat łowicki. W gminie Kocierzew Południowy udział powierzchni

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5654 UCHWAŁA NR XXVI/115/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA: 1. Załącznik nr 1: Schemat obsadzenia wegetacyjnych mat kokosowych

ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA: 1. Załącznik nr 1: Schemat obsadzenia wegetacyjnych mat kokosowych ARPLAN Biuro Projektowe Strona 2 A. CZĘŚĆ OPISOWA: ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA: 1. Charakterystyka terenu opracowania 2. Opis projektu 3. Bilans terenu 4. Szczegółowy dobór gatunkowy B. CZĘŚĆ GRAFICZNA: 1. Załącznik

Bardziej szczegółowo

Bydgoszcz, dnia 25 sierpnia 2015 r. Poz UCHWAŁA NR X/233/15 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO. z dnia 24 sierpnia 2015 r.

Bydgoszcz, dnia 25 sierpnia 2015 r. Poz UCHWAŁA NR X/233/15 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO. z dnia 24 sierpnia 2015 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO Bydgoszcz, dnia 25 sierpnia 2015 r. Poz. 2554 UCHWAŁA NR X/233/15 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO z dnia 24 sierpnia 2015 r. w sprawie Obszaru

Bardziej szczegółowo

Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych.

Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych. Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych. Na obszarze gminy Poświętne znajduje się wiele powierzchni siedlisk przyrodniczych kwalifikujących

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5653 UCHWAŁA NR XXVI/114/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

Ochrona przyrody w Nadleśnictwie Mińsk w perspektywie rozwoju Lasów Państwowych

Ochrona przyrody w Nadleśnictwie Mińsk w perspektywie rozwoju Lasów Państwowych Ochrona przyrody w Nadleśnictwie Mińsk w perspektywie rozwoju Lasów Państwowych Powierzchnia Nadleśnictwa Mińsk wynosi 9500 ha, rozrzuconych w 410 kompleksach. Lasy nadzorowane stanowią pow. 17340 ha.

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr XCI/1603/10 RADY MIEJSKIEJ w ŁODZI z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Źródła Neru.

UCHWAŁA Nr XCI/1603/10 RADY MIEJSKIEJ w ŁODZI z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Źródła Neru. UCHWAŁA Nr XCI/1603/10 RADY MIEJSKIEJ w ŁODZI z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Źródła Neru. Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 1, art. 18 ust. 2 pkt 15 oraz

Bardziej szczegółowo

Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu

Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu Szczecińskiego oraz archipelagu przybrzeżnych wysp stał się pierwszym

Bardziej szczegółowo

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Rezerwaty przyrody czas na comeback! Rezerwaty przyrody czas na comeback! OCHRONA REZERWATOWA W WOJ. WIELKOPOLSKIM RADOSŁAW JAROS WOJEWÓDZTWO WIELKOPOLSKIE drugie co do wielkości w kraju, a zarazem jedno z najmniej zalesionych (lasy stanowią

Bardziej szczegółowo

Szczególnej ochronie podlegają rezerwaty przyrody; "PONIKWA

Szczególnej ochronie podlegają rezerwaty przyrody; PONIKWA Zagadnienia ochrony i kształtowania środowiska w planie gminy rozpatrywane są w dwóch płaszczyznach Pierwsza dotyczy poprawy stanu środowiska poprzez przyjęcie ustalonych zasad. Ważnym elementem jest budowa

Bardziej szczegółowo

RenSiedTorf. Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego

RenSiedTorf. Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego RenSiedTorf Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego Termin realizacji projektu: 01.04.2011-31.03.2013 Koszt całkowity projektu: 4

Bardziej szczegółowo

Leszek Kucharski SZATA ROŚLINNA GLEB HYDROGENICZNYCH KUJAW POŁUDNIOWYCH II. ZESPOŁY I ZBIOROWISKA SZUWAROWE

Leszek Kucharski SZATA ROŚLINNA GLEB HYDROGENICZNYCH KUJAW POŁUDNIOWYCH II. ZESPOŁY I ZBIOROWISKA SZUWAROWE ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA BOTANICA 11 3-32 1996 (Acta Univ. Lodz., Folia bot.) Leszek Kucharski SZATA ROŚLINNA GLEB HYDROGENICZNYCH KUJAW POŁUDNIOWYCH II. ZESPOŁY I ZBIOROWISKA SZUWAROWE PLANT

Bardziej szczegółowo

Maciej Głąbiński. Szkolenie regionalne Natura 2000 a turystyka wodna i nadwodna Krutyń, 11 października 2011 r.

Maciej Głąbiński. Szkolenie regionalne Natura 2000 a turystyka wodna i nadwodna Krutyń, 11 października 2011 r. Maciej Głąbiński Szkolenie regionalne Natura 2000 a turystyka wodna i nadwodna Krutyń, 11 października 2011 r. Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Puszcza

Bardziej szczegółowo

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Rezerwaty przyrody czas na comeback! Rezerwaty przyrody czas na comeback! OCHRONA REZERWATOWA W WOJ. LUBUSKIM ANDRZEJ JERMACZEK, MAREK MACIANTOWICZ Stan na 20.01.2017 Według stanu na koniec roku 2016 w województwie lubuskim były 64 rezerwaty

Bardziej szczegółowo

Wykonały Agata Badura Magda Polak

Wykonały Agata Badura Magda Polak Wykonały Agata Badura Magda Polak 3a obszar lądowy, na którym rośnie zwarta roślinność zielna z dominacją lub znacznym udziałem traw. W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie zbiorowiska trawiaste

Bardziej szczegółowo

Carex limosa L. in the Western Bieszczady Mts. (Polish Eastern Carpathians)

Carex limosa L. in the Western Bieszczady Mts. (Polish Eastern Carpathians) 351 R. G. Prędki Holly Krzyże Ruch turystyczny i kapliczki ROCZNIKI przydrożne... w Bieszczadzkim BIESZCZADZKIE Parku... 21 (2013) str. 351 355 Doniesienia i notatki Anna Koczur Received: 19.10.2012 Instytut

Bardziej szczegółowo

1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny)

1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny) 1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny) Przedmiotowe siedlisko przyrodnicze składa się z dwóch podtypów: 1150-1 Zalewy 1150-2 Jeziora przybrzeżne W roku 2008 prowadzono badania jezior przybrzeżnych,

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5648 UCHWAŁA NR XXVI/109/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

KONSPEKT LEKCJI BIOLOGII KLASA II GIMNAZJUM

KONSPEKT LEKCJI BIOLOGII KLASA II GIMNAZJUM KONSPEKT LEKCJI BIOLOGII KLASA II GIMNAZJUM Temat: Mokre tematy - Mokradła Cele kształcenia: Uczeń potrafi: A. omówić proces powstawania torfu B. wskazać na mapie Polski dwa przykłady obszarów znajdujących

Bardziej szczegółowo

ISTNIEJĄCE SIEDLISKA HYDROGENICZNE ( duże wg kryteriów podanych w p.3 ) REGION WODNY ŚRODKOWEJ ODRY Tabela nr I/3

ISTNIEJĄCE SIEDLISKA HYDROGENICZNE ( duże wg kryteriów podanych w p.3 ) REGION WODNY ŚRODKOWEJ ODRY Tabela nr I/3 REGION WODNY ŚRODKOWEJ ODRY Tabela nr I/3 Nr obiektu Nazwa siedliska Lokalizacja ) a lub nr ewidencyjny złoża torfowego I/352 Dolina rz. Łomianki I/353 Złoża torfu Mierków Gubin Krosno Odrz. Lubsko Mierków

Bardziej szczegółowo

Gmina: Chocz (n. Chocz, Olesiec Nowy, Olesiec Stary) Celem inwestycji jest budowa obwodnicy miasta Chocz w ciągu drogi wojewódzkiej nr 442

Gmina: Chocz (n. Chocz, Olesiec Nowy, Olesiec Stary) Celem inwestycji jest budowa obwodnicy miasta Chocz w ciągu drogi wojewódzkiej nr 442 I.47. Droga nr 442 m. Chocz. 47 Droga nr 442 m. Chocz Lokalizacja przedsięwzięcia Charakterystyka ogólna i cel przedsięwzięcia Powiat pleszewski Gmina: Chocz (n. Chocz, Olesiec Nowy, Olesiec Stary) Celem

Bardziej szczegółowo

Przyrodnicze walory wtórnie zabagnionych użytków zielonych. Teresa Kozłowska, Anna Hoffmann-Niedek, Krzysztof Kosiński

Przyrodnicze walory wtórnie zabagnionych użytków zielonych. Teresa Kozłowska, Anna Hoffmann-Niedek, Krzysztof Kosiński Przyrodnicze walory wtórnie zabagnionych użytków zielonych Teresa Kozłowska, Anna Hoffmann-Niedek, Krzysztof Kosiński Przedmiotem badań były nizinne użytki zielone o zróżnicowanych warunkach siedliskowych,

Bardziej szczegółowo

Bydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY

Bydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO Bydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz. 2248 ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY w sprawie ustanowienia

Bardziej szczegółowo

dotychczasowych lustracji terenu rezerwatu, plan urządzenia lasu, miejscowy plan zagospodarowania

dotychczasowych lustracji terenu rezerwatu, plan urządzenia lasu, miejscowy plan zagospodarowania Załącznik nr 1 ZAKRES DOKUMENTACJI 1. Wykaz publikowanych i niepublikowanych opracowań przydatnych do sporządzenia projektu planu (w tym dokumentacja dotycząca rezerwatu zgromadzona przez Zamawiającego,

Bardziej szczegółowo

Wykonanie: Koplin Małgorzata i Szmyt Konstancja Kl. 3 IM

Wykonanie: Koplin Małgorzata i Szmyt Konstancja Kl. 3 IM Wykonanie: Koplin Małgorzata i Szmyt Konstancja Kl. 3 IM Jest to obszar chroniony ze względu na swoje walory, głównie przyrodnicze. W Polsce obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,

Bardziej szczegółowo

Aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa

Aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa Aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa Liczba i lokalizacja powierzchni monitoringowych Gatunek występuje wyłącznie w regionie kontynentalnym, co determinowało lokalizację badań monitoringowych.

Bardziej szczegółowo

1) w 1. a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:

1) w 1. a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: ROZPORZĄDZENIE NR 37 /2008 WOJEWODY ŁÓDZKIEGO z dnia 17 listopada 2008 r. zmieniające rozporządzenie Wojewody Łódzkiego w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Rogatek sztywny. Pływacz zwyczajny. Ceratophyllum demersum. Utricularia vulgaris. Występowanie

Rogatek sztywny. Pływacz zwyczajny. Ceratophyllum demersum. Utricularia vulgaris. Występowanie Rogatek sztywny Ceratophyllum demersum Śródlądowe wody stojące całego świata. W polsce pospolity z wyjątkiem wysokich gór Rogatek sztywny rośnie w żyznych jeziorach, stawach i starorzeczach. Nie ma korzeni;

Bardziej szczegółowo

Temat: Zielona Infrastruktura Otwarty krajobraz kulturowy Zespół: Andrzej Mizgajski, Iwona Zwierzchowska, Damian Łowicki

Temat: Zielona Infrastruktura Otwarty krajobraz kulturowy Zespół: Andrzej Mizgajski, Iwona Zwierzchowska, Damian Łowicki Temat: Zielona Infrastruktura Otwarty krajobraz kulturowy Zespół: Andrzej Mizgajski, Iwona Zwierzchowska, Damian Łowicki Zielona infrastruktura Istota podejścia Zielona infrastruktura - strategicznie zaplanowana

Bardziej szczegółowo

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody Ochrona przyrody ma w Polsce długie tradycje. Według niektórych źródeł pierwsze decyzje związane z nią pochodzą z X wieku - np. w sprawie ochrony bobrów. W kolejnych wiekach zaczęto chronić nadmiernie

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości

Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości Temat lekcji: Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości Poziom: Czas trwania: Przedmiot: 5-6 klasa szkoły podst. 45 min. (1 godz. lekcyjna) przyroda 1. Cele lekcji: Podsumowanie i powtórzenie

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK 5 Obszary chronione na obszarze objętym Programem Żuławskim a plany ochronne

ZAŁĄCZNIK 5 Obszary chronione na obszarze objętym Programem Żuławskim a plany ochronne ZAŁĄCZNIK 5 Obszary chronione na obszarze objętym Programem Żuławskim a plany ochronne Forma Ptasi Raj Mewia Łacha Ujście Nogatu Zatoka Elbląska Jezioro Druzno W trakcie opracowania - X/XI 2009 W trakcie

Bardziej szczegółowo

(KOD 1528) NA STANOWISKACH GÓRNEJ BIEBRZY

(KOD 1528) NA STANOWISKACH GÓRNEJ BIEBRZY Raport z monitoringu skalnicy torfowiskowej (Saxifraga hirculus) (KOD 1528) NA STANOWISKACH GÓRNEJ BIEBRZY przygotowany w ramach realizacji zadania Monitoring przyrodniczy prace terenowe i kameralne realizowanego

Bardziej szczegółowo

Ogólna charakterystyka zlewni górmej Zgłowiączki (Kanału Głuszyńskiego)

Ogólna charakterystyka zlewni górmej Zgłowiączki (Kanału Głuszyńskiego) Ogólna charakterystyka zlewni górmej Zgłowiączki (Kanału Głuszyńskiego) Zygmunt Miatkowski Karolina Smarzyńska IMUZ Falenty Wielkopolsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy Projekt finansowany przez

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE NR 53/2007 WOJEWODY ŁÓDZKIEGO z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Dębowiec

ROZPORZĄDZENIE NR 53/2007 WOJEWODY ŁÓDZKIEGO z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Dębowiec ROZPORZĄDZENIE NR 53/2007 WOJEWODY ŁÓDZKIEGO z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Dębowiec Na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004

Bardziej szczegółowo

Projekt Poznajemy Jezioro Bukowskie

Projekt Poznajemy Jezioro Bukowskie Projekt Poznajemy Jezioro Bukowskie Cele projektu: Podniesienie poziomu wiedzy na temat funkcjonowania ekosystemów jeziornych Poznanie zależności i procesów zachodzących w zlewni jeziora Zapoznanie się

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wielkopolski, dnia 31 sierpnia 2012 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 33/2012 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

Gorzów Wielkopolski, dnia 31 sierpnia 2012 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 33/2012 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Gorzów Wielkopolski, dnia 31 sierpnia 2012 r. Poz. 1610 ZARZĄDZENIE NR 33/2012 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM w sprawie ustanowienia

Bardziej szczegółowo

Obszary Natura 2000 szansą rozwoju dla naszej gminy

Obszary Natura 2000 szansą rozwoju dla naszej gminy Obszary Natura 2000 szansą rozwoju dla naszej gminy gmina Siennica województwo mazowieckie Konkurs pn. Obszar Natura 2000 szansą dla rozwoju naszej gminy realizowany w ramach projektu "Natura 2000 naszą

Bardziej szczegółowo

MAŁŻE CZĘŚĆ I. Opracowała: Katarzyna Zając

MAŁŻE CZĘŚĆ I. Opracowała: Katarzyna Zając Waloryzacja malakologiczna starorzeczy górnej Wisły i terenów bezpośrednio przyległych wraz z oceną zagrożeń i propozycją zadań ochronnych dla miejsc szczególnie cennych przyrodniczo MAŁŻE CZĘŚĆ I Opracowała:

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 2 do ogłoszenia o przetargu nieograniczonym/umowy dzierżawy Wymagania obligatoryjne obowiązujące wszystkich dzierżawców: Dzierżawca jest

Załącznik nr 2 do ogłoszenia o przetargu nieograniczonym/umowy dzierżawy Wymagania obligatoryjne obowiązujące wszystkich dzierżawców: Dzierżawca jest Załącznik nr 2 do ogłoszenia o przetargu nieograniczonym/umowy dzierżawy Wymagania obligatoryjne obowiązujące wszystkich dzierżawców: Dzierżawca jest zobowiązany do przestrzegania obowiązującego prawa,

Bardziej szczegółowo

Założenia do opracowania projektu planu ochrony dla Drawieńskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony dla obszaru Natura 2000

Założenia do opracowania projektu planu ochrony dla Drawieńskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony dla obszaru Natura 2000 Założenia do opracowania projektu planu ochrony dla Drawieńskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony dla obszaru Natura 2000 I. Teren objęty projektem Planuje się wykonanie projektu

Bardziej szczegółowo

Historia torfowisk Puszczy Drawskiej w świetle badań stratygraficznych

Historia torfowisk Puszczy Drawskiej w świetle badań stratygraficznych Historia torfowisk Puszczy Drawskiej w świetle badań stratygraficznych Jolanta Kujawa-Pawlaczyk W ramach przedsięwzięcia Kontynuacja ekosystemów mokradłowych w Puszczy Drawskiej, dofinansowanego przez

Bardziej szczegółowo

Zakres i metodyka prac terenowych. Część II

Zakres i metodyka prac terenowych. Część II Zakres i metodyka prac terenowych Część II Obowiązujące pomiary Dla wszystkich drzew (stojące i leżące, żywe i martwe) o wysokości powyżej 130 cm należy określić pierśnice. Gatunki drzew należy podać zarówno

Bardziej szczegółowo

BARBARA NAGENGAST, JOANNA OSTAPIUK. Z Zakładu Ochrony Wód Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

BARBARA NAGENGAST, JOANNA OSTAPIUK. Z Zakładu Ochrony Wód Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXIII (24) BARBARA NAGENGAST, JOANNA OSTAPIUK ROŚLINNOŚĆ WODNA I BAGIENNA DROBNYCH ZBIORNIKÓW ŚRÓDPOLNYCH OKOLIC TARNOWA PODGÓRNEGO Z Zakładu Ochrony Wód Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

628 i 842, z 2014 r. poz. 805, 850, 1002, 1101 i 1863, z 2015 r. poz. 222.

628 i 842, z 2014 r. poz. 805, 850, 1002, 1101 i 1863, z 2015 r. poz. 222. projekt ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY z dnia... 2015 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Uroczysko Koneck Na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wielkopolski, dnia 4 sierpnia 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

Gorzów Wielkopolski, dnia 4 sierpnia 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Gorzów Wielkopolski, dnia 4 sierpnia 2016 r. Poz. 1663 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM z dnia 2 sierpnia 2016 r.

Bardziej szczegółowo

ochrona przyrody 80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU

ochrona przyrody 80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU 80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU 6 ochrona przyrody Na tle ukształtowania powierzchni kraju małopolskie jest województwem najbardziej zróżnicowanym wysokościowo, mając

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO. Kraków, dnia 20 marca 2012 r. Poz UCHWAŁA NR XVIII/295/12 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO. Kraków, dnia 20 marca 2012 r. Poz UCHWAŁA NR XVIII/295/12 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO Kraków, dnia 20 marca 2012 r. Poz. 1190 UCHWAŁA NR XVIII/295/12 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XV/93/12 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA. z dnia 10 września 2012 r. w sprawie użytków ekologicznych

UCHWAŁA NR XV/93/12 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA. z dnia 10 września 2012 r. w sprawie użytków ekologicznych UCHWAŁA NR XV/93/12 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA w sprawie użytków ekologicznych Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591;

Bardziej szczegółowo

ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS

ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS Źródło informacji Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego

Bardziej szczegółowo

Operat ochrony szaty roślinnej i grzybów. Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu

Operat ochrony szaty roślinnej i grzybów. Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu Operat ochrony szaty roślinnej i grzybów Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu Zespół autorski Dr Bartosz Piwowarski zbiorowiska nieleśne, analiza florystyczna, opracowanie

Bardziej szczegółowo

Formy ochrony przyrody w powiecie kutnowskim. 15 grudnia 2017 roku

Formy ochrony przyrody w powiecie kutnowskim. 15 grudnia 2017 roku Formy ochrony przyrody w powiecie kutnowskim 15 grudnia 2017 roku Powiat kutnowski Położony jest w centrum kraju, w północnej części woj. Łódzkiego. Zajmuje powierzchnię 886 km2, co stanowi 4,9% powierzchni

Bardziej szczegółowo

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Rezerwaty przyrody czas na comeback! Rezerwaty przyrody czas na comeback! OCHRONA REZERWATOWA W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM Anna Cwener Wiaczesław Michalczuk Zgodnie z podziałem Kondrackiego (1998) obejmuje on fragmenty trzech megaregionów fizycznogeograficznych

Bardziej szczegółowo

Projektowana ulica CZERNIAKOWSKA BIS Ochrona Środowiska

Projektowana ulica CZERNIAKOWSKA BIS Ochrona Środowiska Projektowana ulica CZERNIAKOWSKA BIS Ochrona Środowiska Raport opracowuje: Towarzystwo WIR s.c. Biuro Studiów Ekologicznych ul.poznańska 14/44; 00-680 Warszawa KONSULTACJE SPOŁECZNE DOT. ŚRODOWISKA Wstępnie

Bardziej szczegółowo

Ekologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne

Ekologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne Ekologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod przedmiotu

Bardziej szczegółowo

Monitoringu zagrożeń środowiska i oceny możliwości restytucji terenów zdewastowanych w wyniku budowy autostrad

Monitoringu zagrożeń środowiska i oceny możliwości restytucji terenów zdewastowanych w wyniku budowy autostrad Monitoringu zagrożeń środowiska i oceny możliwości restytucji terenów zdewastowanych w wyniku budowy autostrad Dominik Kopeć 1, Jacek Forysiak 2, Beata Woziwoda 1, Łukasz Sławik 3, Agnieszka Ptak 3, Edyta

Bardziej szczegółowo

Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy

Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego się klimatu Andrzej Ruszlewicz Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego

Bardziej szczegółowo

Poznań, dnia 5 października 2016 r. Poz UCHWAŁA NR XXII/579/16 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO. z dnia 26 września 2016 r.

Poznań, dnia 5 października 2016 r. Poz UCHWAŁA NR XXII/579/16 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO. z dnia 26 września 2016 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Poznań, dnia 5 października 2016 r. Poz. 5827 UCHWAŁA NR XXII/579/16 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO z dnia 26 września 2016 r. w sprawie obszaru chronionego

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wielkopolski, dnia 28 kwietnia 2014 r. Poz. 938

Gorzów Wielkopolski, dnia 28 kwietnia 2014 r. Poz. 938 DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Gorzów Wielkopolski, dnia 28 kwietnia 2014 r. Poz. 938 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM i REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 24 kwietnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 15 kwietnia 2015 r.

Warszawa, dnia 24 kwietnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 15 kwietnia 2015 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Warszawa, dnia 24 kwietnia 2015 r. Poz. 3952 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w WARSZAWIE z dnia. 2014 r.

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w WARSZAWIE z dnia. 2014 r. ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w WARSZAWIE z dnia. 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Torfowiska Czernik PLH140037 Na podstawie art. 28

Bardziej szczegółowo

Załącznik 2. Schematy rozmieszczenia roślinności występującej na starorzeczach Wisły, inwentaryzowanych w roku autor: J.

Załącznik 2. Schematy rozmieszczenia roślinności występującej na starorzeczach Wisły, inwentaryzowanych w roku autor: J. Załącznik 2 Schematy rozmieszczenia roślinności występującej na starorzeczach Wisły, inwentaryzowanych w roku 2015 autor: J. Zalewska-Gałosz STARORZECZE NR 351 241700 241600 - woda - Potametum crispi 578200

Bardziej szczegółowo

Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP. Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym

Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP. Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Zagadnienia wprowadzające czyli przypomnienie - po trochę o wszystkim

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Załącznik nr 1 OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA 1. Przedmiot zamówienia Przedmiotem zamówienia jest: Wykoszenie roślinności (głównie trzciny) w rezerwacie przyrody Bocheńskie Błoto wraz z usunięciem i zagospodarowaniem

Bardziej szczegółowo

Nauka Przyroda Technologie

Nauka Przyroda Technologie Nauka Przyroda Technologie ISSN 1897-7820 http://www.npt.up-poznan.net Dział: Melioracje i Inżynieria Środowiska Copyright Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 2009 Tom 3 Zeszyt 3 KAROL PIETRUCZUK

Bardziej szczegółowo

Celem inwestycji jest budowa obwodnicy m. Świeca w ciągu drogi wojewódzkiej nr 444

Celem inwestycji jest budowa obwodnicy m. Świeca w ciągu drogi wojewódzkiej nr 444 I.50. Droga nr 444 m. Świeca. 50 Droga nr 444 m. Świeca Lokalizacja przedsięwzięcia Charakterystyka ogólna i cel przedsięwzięcia Powiat ostrowski Gmina: Odolanów (Świeca, Huta, Mościska) Celem inwestycji

Bardziej szczegółowo

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Rezerwaty przyrody czas na comeback! Rezerwaty przyrody czas na comeback! OCHRONA REZERWATOWA W WOJ. MAŁOPOLSKIM STAN na Dorota Horabik Magdalena Bregin WIĘCEJ: www.kp.org.pl Na terenie województwa małopolskiego powołano 85 rezerwatów przyrody

Bardziej szczegółowo

Ostateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to:

Ostateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to: WYDZIAŁ: GEOLOGII, GEOFIZYKI I OCHRONY ŚRODOWISKA KIERUNEK STUDIÓW: OCHRONA ŚRODOWISKA RODZAJ STUDIÓW: STACJONARNE I STOPNIA ROK AKADEMICKI 2014/2015 WYKAZ PRZEDMIOTÓW EGZAMINACYJNYCH: I. Ekologia II.

Bardziej szczegółowo

ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH I GATUNKÓW ROŚLIN Ewa Jabłońska wraz z zespołem botanicznym

ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH I GATUNKÓW ROŚLIN Ewa Jabłońska wraz z zespołem botanicznym PRZYGOTOWANIE PROJEKTÓW PLANÓW ZADAŃ OCHRONNYCH DLA OBSZARÓW NATURA 2000: SOO DOLINA BIEBRZY I OSO OSTOJA BIEBRZAŃSKA ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH I GATUNKÓW ROŚLIN Ewa Jabłońska

Bardziej szczegółowo

NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R.

NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R. NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R. Normy DKR obowiązujące w 2016 r. NIEZGODNOŚĆ z normą N.01 Na obszarach zagrożonych erozją wodną

Bardziej szczegółowo

Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi na terenie gminy Raczki (powiat suwalski)

Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi na terenie gminy Raczki (powiat suwalski) Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi na terenie gminy Raczki (powiat suwalski) Opracował: Lech Krzysztofiak krzysztofiak.lech@gmail.com Krzywe, 2015 Opracowanie zawiera dane dotyczące

Bardziej szczegółowo

Siedliskowe uwarunkowania sukcesji roślinności na wypalonym torfowisku niskim Biele Suchowolskie

Siedliskowe uwarunkowania sukcesji roślinności na wypalonym torfowisku niskim Biele Suchowolskie AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Siedliskowe uwarunkowania sukcesji roślinności na wypalonym torfowisku niskim Biele Suchowolskie Marcin Sulwiński Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska, Wydział Biologii,

Bardziej szczegółowo

ZLEWNIE RZEK BUGU I NARWI

ZLEWNIE RZEK BUGU I NARWI ZLEWNIE RZEK BUGU I NARWI ZASOBY WODNE I PRZYRODNICZE MONOGRAFIA pod redakcją Jana Dojlido i Bohdana Wieprzkowicza WARSZAWA 2007 SPIS TREŚCI WSTĘP 7 1. ZASOBY WODNE 9 1.1. EWOLUCJA POGLĄDÓW NA GOSPODARKĘ

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM z dnia 27 czerwca 2016 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Uroczysko Grodziszcze. Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Gospodarcze wykorzystanie parków narodowych na przykładzie Parku Narodowego Ujście Warty. Roman Skudynowski Park Narodowy Ujście Warty

Gospodarcze wykorzystanie parków narodowych na przykładzie Parku Narodowego Ujście Warty. Roman Skudynowski Park Narodowy Ujście Warty Gospodarcze wykorzystanie parków narodowych na przykładzie Parku Narodowego Ujście Warty Roman Skudynowski Park Narodowy Ujście Warty Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ Zwierzyniec otwarty PZŁ

Bardziej szczegółowo

Park Krajobrazowy Dolina Słupi

Park Krajobrazowy Dolina Słupi Park Krajobrazowy Dolina Słupi O Nas Park Krajobrazowy Dolina Słupi - został utworzony w 1981 roku na obszarze 7 gmin (Słupsk, Kobylnica, Dębnica Kaszubska, Kołczygłowy, Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka)

Bardziej szczegółowo

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Rezerwaty przyrody czas na comeback! Rezerwaty przyrody czas na comeback! Wyniki prac w roku 2017 w woj. mazowieckim Sławomir Chmielewski Według stanu na 23.01.2018 w województwie mazowieckim wykonano prace terenowe na 5 obszarach, kwalifikujących

Bardziej szczegółowo

Różnorodność florystyczna i walory przyrodnicze eutroficznego śródpolnego oczka wodnego

Różnorodność florystyczna i walory przyrodnicze eutroficznego śródpolnego oczka wodnego Łąkarstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 19, 109-120 Copyright by Polish Grassland Society, Poznań, 2016 PL ISSN 1506-5162 Różnorodność florystyczna i walory przyrodnicze eutroficznego śródpolnego

Bardziej szczegółowo

dr inż. Elżbieta Dusza dr Michał Kupiec

dr inż. Elżbieta Dusza dr Michał Kupiec Inwentaryzacja przyrodnicza terenu pod planowaną inwestycję: Budowa słupowej stacji transformatorowej 15/0,4kV z powiązaniami energetycznymi 15kV i 0,4kV w miejscowości Chełpa na działkach 1/1, 6, 12/4,

Bardziej szczegółowo

Poznań, dnia 23 października 2013 r. Poz. 5742 UCHWAŁA NR XXXVII/728/13 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO. z dnia 30 września 2013 r.

Poznań, dnia 23 października 2013 r. Poz. 5742 UCHWAŁA NR XXXVII/728/13 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO. z dnia 30 września 2013 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Poznań, dnia 23 października 2013 r. Poz. 5742 UCHWAŁA NR XXXVII/728/13 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO z dnia 30 września 2013 r. w sprawie utworzenia

Bardziej szczegółowo

Roślinność obrzeży przyujściowego odcinka Wisły w obrębie Żuław Wiślanych (Polska północna). Część I. Zbiorowiska wodne i szuwarowe

Roślinność obrzeży przyujściowego odcinka Wisły w obrębie Żuław Wiślanych (Polska północna). Część I. Zbiorowiska wodne i szuwarowe Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17(2): 361 376, 2010 Roślinność obrzeży przyujściowego odcinka Wisły w obrębie Żuław Wiślanych (Polska północna). Część I. Zbiorowiska wodne i szuwarowe MAGDALENA LAZARUS

Bardziej szczegółowo

Rośliny wodne do zbiorników wodnych, oczyszczalni przydomowych i stref filtracyjnych

Rośliny wodne do zbiorników wodnych, oczyszczalni przydomowych i stref filtracyjnych Rośliny wodne do zbiorników wodnych, oczyszczalni przydomowych i stref filtracyjnych Sprzedaż hurtowa roślin wodnych z uprawy ekologicznej producent Specjalizujemy się w produkcji roślin wodnych do stawów

Bardziej szczegółowo

WPŁYW CZŁOWIEKA NA FUNKCJONOWANIE I WALORY PRZYRODNICZE TORFOWISKA NISKIEGO W OKOLICACH BYCZYNY (WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE)

WPŁYW CZŁOWIEKA NA FUNKCJONOWANIE I WALORY PRZYRODNICZE TORFOWISKA NISKIEGO W OKOLICACH BYCZYNY (WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE) Klara Tomaszewska 1, Katarzyna Kołodziejczyk 1, Magda Podlaska 1 WPŁYW CZŁOWIEKA NA FUNKCJONOWANIE I WALORY PRZYRODNICZE TORFOWISKA NISKIEGO W OKOLICACH BYCZYNY (WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE) Streszczenie. Badaniom

Bardziej szczegółowo

Gdańsk, dnia 7 grudnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 13 listopada 2015 r.

Gdańsk, dnia 7 grudnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 13 listopada 2015 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk, dnia 7 grudnia 2015 r. Poz. 3770 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie ustanowienia planu

Bardziej szczegółowo

Inwentaryzacja i monitoring roślinności trwałych użytków zielonych powiązane z monitoringiem ornitofauny

Inwentaryzacja i monitoring roślinności trwałych użytków zielonych powiązane z monitoringiem ornitofauny Inwentaryzacja i monitoring roślinności trwałych użytków zielonych powiązane z monitoringiem ornitofauny w ramach projektu KIK/25 Ochrona różnorodności gatunkowej cennych przyrodniczo siedlisk na użytkach

Bardziej szczegółowo

Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 19 grudnia 2014 r.

Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 19 grudnia 2014 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 19 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu

Bardziej szczegółowo