FUNKCJE ESEJU PEDAGOGICZNEGO

Transkrypt

1 Małgorzata Kaliszewska FUNKCJE ESEJU PEDAGOGICZNEGO w dydaktyce akademickiej na tle procesów inkluzji społecznej THE FUNCTIONS OF A PEDAGOGICAL ESSAY in Academic Teaching against the background of social inclusion processes Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego Kielce 2011

2 Spis treści Słowo wstępne Wprowadzenie Badania dydaktyczne i ich przedmiot 17 Badania w działaniu 18 Pedagogika krytyczna i emancypacyjna 19 Przydatność dydaktyczna paradygmatu systemologicznego 21 Procesy inkluzji społecznej celem rozważań o funkcjach eseju w dydaktyce akademickiej Badania w działaniu (action research) jako strategia zmian: podstawy teoretyczne i własne projekty badawcze Badania w działaniu w teorii oraz praktyce szkolnej i akademickiej Teoria krytyczna jako podstawa strategii badań w działaniu Geneza i założenia teorii krytycznej 29 Habermas i ludzkie interesy poznawcze 30 Amerykańska pedagogika krytyczna 32 Wolność i odpowiedzialność a emancypacja 34 Czym jest więc pojęcie emancypacji w pedagogice? 35 Szanse pedagogiki krytycznej i emancypacyjnej we współczesnym szkolnictwie wyższym Badania w działaniu: geneza, organizacja i zastosowania w strategii dokonywania zmian Istota i geneza strategii badań w działaniu 42 Procedury dokonywania zmian 46 Cele badań w działaniu 49 Problemy badawcze 49 Metody badań w działaniu 53 Filologiczne i pedagogiczne metody badania tekstu 54 Teksty w badaniach społecznych 56 Hermeneutyczne czytanie jako metoda badawcza 57 Triangulacja w badaniach w działaniu 60 Znaczenie raportu z badań Sprawozdanie 1: Geneza, organizacja i przebieg projektu zmiany Czas na esej! Inspiracja procesu zmiany, jej cele i przedmiot oraz przesłanki planowania pierwszego etapu BWD pierwsza rewitalizacja eseju Uczestnicy BWD Teren badań Etapy identyfikacji problemu Problematyzacja gatunku i formy eseju Fazy BWD Metody, techniki i narzędzia badań Metoda sondażu diagnostycznego z techniką ankietowania 76 Metody analizy i interpretacji tekstów esejów studenckich 76 5

3 Metody ewaluacji projektu Harmonogram organizacji i działań badawczych Uwagi o specyfice procedury badań w działaniu na gruncie akademickim Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania Podsumowanie rozdziału Studenci w procesie dokonywania zmian Student pedagogiki jako podmiot kształcenia Całościowa sylwetka studenta w procesie jego socjalizacji Młodzież na progu dorosłości 101 Specyfika socjalizacji wtórnej 103 Problemy życiowe studentów 105 Kultura i kapitał kulturowy studentów oraz ich kulturyzacja 105 Patologie w środowisku akademickim Samowychowanie i samokształcenie kierowane studentów Samowychowanie studentów 110 Problemy samokształcenia młodzieży akademickiej Podmiotowość i personalizm w rozwoju studentów Podmiotowość jako ważna kategoria pedagogiczna 112 Personalizm w pedagogice i rozwoju studentów Warsztat pisarski i komunikacyjne kompetencje studentów Warsztat pisarski przyszłych pedagogów-eseistów 117 Kompetencje przyszłych pedagogów Tożsamość osobowa i zawodowa przyszłych pedagogów Tożsamość osobowa studenta 125 Tożsamość społeczno-zawodowa studenta Bogactwo doświadczeń kluczem do rozwoju : o mobilności studentów Mobilność studentów w świetle procesu bolońskiego 128 Interdyscyplinarność tematu podróży 130 Podróżowanie jako inspiracja twórcza Doświadczenia i kompetencje tekstotwórcze studentów Szkolne przygotowanie młodzieży do zadań pisarskich na studiach Przyczyny trudności z czytaniem i pisaniem u dzieci 133 Niedostatki pracy szkół niższych szczebli Społeczno-kulturowe uwarunkowania kompetencji tekstotwórczych przyszłych pedagogów Procesy inkluzji społecznej 134 Kapitał ludzki 135 Amerykanizacja kultury i skutki ekspansji kultury popularnej 136 Dyskusje wokół kompetencji odbiorczych studentów 137 Aneks Moje szkolne doświadczenia pisarskie Sprawozdanie 2: Doświadczenia pisarskie studentów z lat szkolnych w świetle wyników badań diagnostycznych

4 Uzasadnienie potrzeby diagnostycznych badań w zakresie szkolnych doświadczeń pisarskich studentów Charakterystyka studentów na podstawie danych z kwestionariusza ankiety Moje szkolne doświadczenia pisarskie 146 Opis terenu badań Badanie ankietowe opinii o doświadczeniach szkolnych i kompetencjach pisarskich studentów pedagogiki (rok akademicki 2007/2008) Cele i problemy badawcze 148 Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania Podsumowanie Sprawozdanie 3. Funkcja kulturotwórcza eseju przez wspieranie i rozwój czytelnictwa studentów (na podstawie wyników ankiety Moje szkolne doświadczenia pisarskie oraz treści eseju pierwszego) Lektury szkolne zapamiętane przez studentów: wyniki ankiety Moje szkolne doświadczenia pisarskie Studenckie refleksje o lekturach z dzieciństwa, z lat szkolnych i obecnych, ujęte w treściach eseju pierwszego Dostęp studentów do książek: oczekiwania a realia Spory o lektury szkolne dla polskich uczniów Teoretyczne uzasadnienie i praktyczne przesłanki oraz możliwości rewitalizacji dzieł literatury pięknej oraz specjalistycznej w kształceniu przyszłych pedagogów Uzasadnienia rewitalizacji literatury zawarte w pedagogice religii 202 Nowe odczytania dawnych dzieł wielkich pedagogów oraz klasyki literackiej 203 Terapeutyczne znaczenie czytelnictwa Wizja kulturotwórczej funkcji eseju pedagogicznego: oczekiwania a możliwości Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania Posumowanie 208 Podsumowanie rozdziału Aneks Książki i studium One wyznaczały etapy mojego życia, budziły mój śmiech i płacz (fragment) Osoba i powinności zawodowe nauczyciela akademickiego Podmiotowość i tożsamość nauczyciela akademickiego Cechy i cele nauczycielskiej podmiotowości Bycie podmiotem 217 Autonomia i odpowiedzialność jako składniki podmiotowości nauczyciela Wokół tożsamości nauczyciela akademickiego Istota tożsamości osobowej i zawodowej 220 Samookreślenie zawodowe nauczyciela 221 7

5 Ogólne kompetencje nauczyciela akademickiego Wybrane kompetencje nauczyciela akademickiego 221 Refleksyjność nauczyciela jako kompetencja krytyczna 223 Aspekt etyczny kwalifikacji nauczyciela Obszary wolności: nauczyciel akademicki jako twórca, krytyk literatury specjalistycznej i badacz własnej praktyki Nauczyciel akademicki jako twórca Oblicza twórczości 226 Badania nad innowacjami pedagogicznymi Nauczyciel akademicki jako krytyk literatury specjalistycznej Postawa krytyczna 228 Funkcje krytyki naukowej 229 Personalistyczna krytyka literacka Nauczyciel akademicki jako badacz własnej praktyki Rola badacza 231 Osobiste i społeczne pożytki roli badacza Relacje między współuczestnikami procesu kształcenia Wokół modelu relacji współuczestników kształcenia Nauczyciel akademicki jako twórca dążący do mistrzostwa 233 Autorytet nauczyciela akademickiego u studentów 234 Cztery relacje według Witkowskiego 235 Nauczyciel jako kreator dialogu ze studentami Wspólnota nauczycieli i studentów w procesie badań w działaniu i ocenianiu wzajemnym Znaczenie badań w działaniu dla wzajemnych relacji 237 Wobec konieczności wzajemnego oceniania 238 Podsumowanie Sprawozdanie 4: Refleksje nad kondycją nauczyciela akademickiego w procesie dokonywania zmian Samodoskonalenie się nauczyciela akademickiego jako dydaktyka i naukowca w procesie badań w działaniu Realizacja interesów osobistych w procesie BWD 239 Projektowanie środków dydaktycznych dla potrzeb własnych 240 Dzielenie się z innymi swoją wiedzą z pozycji badacza, krytyka oraz praktyka Współpraca ze studentami i nauczycielami akademickimi: blaski i cienie dialogu edukacyjnego Od informacji do dialogu Twórczość nauczycielska inspirowana tematem badań Umiejętności nauczyciela akademickiego w procesie BWD oraz doskonalenia pisarstwa studentów Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania Podsumowanie rozdziału Esej jako przedmiot badań dydaktycznych: pierwsza rewitalizacja Esej w warsztacie zawodowym i naukowym studenta pedagogiki Czytanie, analiza i interpretacja tekstów: składniki warsztatu zawodowego i naukowego każdego studenta czy tylko umiejętności elitarne?

6 Wokół istoty czytania 261 Filozoficzne podejścia do czytania 263 Specyfika szkolnych i studenckich interpretacji tekstu Formy pisarskie i zadania pisemne w procesie kształcenia pedagogów a esej Formy pisarskie obecne na studiach pedagogicznych 269 List oficjalny 270 Notatka 270 Streszczenie 271 Referat i prezentacja 271 Recenzja 271 Artykuł naukowy, praca licencjacka i magisterska 272 Dokumentacja rozwoju zawodowego nauczyciela i pedagoga 272 Esej Esej pedagogiczny: istota, rodzaje i funkcje Istota gatunkowa i dyskusje wokół miejsca eseju w dydaktyce akademickiej 273 Klasyfikacja odmian eseju literackiego 275 Specyfika i pożądane cechy studenckich esejów pedagogicznych Rodzaje studenckich esejów pedagogicznych i ich język Podział esejów ze względu na ich zastosowanie 279 Esej formalny 280 Odmiany eseju formalnego 281 Esej nieformalny (personalny) i jego odmiany 282 Język eseju a język pedagogiki 283 Poprawność języka eseju 284 Terminologia naukowa w eseju 285 Precyzja języka eseju 286 Cechy stylu eseistycznego Założone i potencjalne a faktyczne funkcje eseju w dydaktyce akademickiej w świetle źródeł literackich i pedagogicznych Założone i potencjalne funkcje eseju Funkcje wypowiedzi językowej oraz dzieła literackiego 288 Najważniejsze funkcje eseju literackiego i naukowego a eseju pedagogicznego 289 Potencjalne funkcje eseju w dydaktyce akademickiej i całożyciowym kształceniu się człowieka 292 Funkcje kształcące (dydaktyczne) eseju Faktyczne funkcje eseju w dydaktyce akademickiej Esej jako przedmiot oraz narzędzie oceny: funkcja ewaluacyjna 296 Istota i etapy oceniania kryterialnego studenckich esejów 298 Esej jako forma twórczości naukowej w badaniach jakościowych: funkcja opisowo-interpretacyjna Sprawozdanie 5: Metodyka rewitalizacji eseju pedagogicznego jako formy wielofunkcyjnej Istota eseju studenckiego w opinii badanych i jego najbardziej przydatne typy Cele i funkcje pisania eseju Zasady, formy i metody kształcenia przydatne w doskonaleniu umiejętności pisarskich studentów Zasady 310 Formy 311 Metody Środki dydaktyczne przygotowane dla potrzeb doskonalenia umiejętności pisania eseju Ewaluacja i ocenianie umiejętności pisarskich studentów w świetle BWD Warunki organizacyjne, których spełnienie może ułatwić doskonalenie pisarstwa studentów

7 Czynnik czasu 317 Organizacja przestrzeni 319 Czynniki motywacyjne 319 Warunki prowadzenia dialogu edukacyjnego 319 Systemowość podejścia do organizacji procesu dydaktycznego 320 Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania Podsumowanie 324 Aneks Projekt warsztatów oceniania kryterialnego esejów studenckich dla nauczycieli akademickich Sprawozdanie 6: Funkcja dydaktyczna (ewaluacyjna i sprawdzająca) eseju: organizacja, przebieg i efekty egzaminów w formie eseju Wstęp Opinie studentów na temat egzaminu w formie eseju Organizacja i przebieg egzaminów Wyniki egzaminu Ograniczenia, trudności i dylematy egzaminatora Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania Podsumowanie 337 Podsumowanie rozdziału Funkcje eseju w dydaktyce akademickiej (druga rewitalizacja) na tle współczesnych funkcji uniwersytetu Z kart historii i o dniu dzisiejszym uniwersytetów Uniwersyteckie tradycje liberalne Uniwersytet humboldtowski 343 Krytyka tradycyjnego uniwersytetu Okres stalinowski i dalsze lata PRL w polskim szkolnictwie wyższym 345 Czasy stalinowskie 345 Wydarzenia lat 60., 70. i Na progu wolności: uniwersytety w Polsce po roku 1989 i dwadzieścia lat później Reformowanie polskiego uniwersytetu Lata 90. i uniwersytety na przełomie wieków 347 W stronę dalszej poprawy jakości 348 Nowe modele uniwersytetów Uczelnia a rynek pracy Oceny minionego dwudziestolecia ( ) i wizje przyszłości uniwersytetu Oceny dwudziestolecia 351 Wizje przyszłości i oczekiwania wobec uniwersytetu 352 W obronie wartości uniwersyteckich Współczesne funkcje uniwersytetów Funkcjonalizm jako tło rozważań o funkcjach uniwersytetów Jawne funkcje uczelni wyższych Wielość wyróżnionych jawnych funkcji uczelni 358 Zewnętrzne i wewnętrzne funkcje 359 Specyfika funkcji socjalizacyjnej 360 Funkcje wychowawcze 361 Funkcje wspomagające w rozwoju

8 Ukryte funkcje szkół wyższych Funkcje absorbcyjne 364 Funkcje ekonomiczne Specyfika dydaktyki akademickiej: jej komponenty, rozwój i perspektywy modernizacyjne a esej Specyfika dydaktyki akademickiej na tle procesu inkluzji społecznej 366 Społeczeństwo uczące się czy raczej koniec epoki uczenia się? 366 W stronę dydaktyki akademickiej: jej dominujące paradygmaty i zadania Próby modernizowania dydaktyki akademickiej Zmiany wynikające z procesu bolońskiego 371 Innowacje pedagogiczne 373 Próby systemowej modernizacji procesów dydaktycznych: doświadczenia własne Sprawozdanie 7: Funkcje eseju w dydaktyce akademickiej w świetle wyników badań w działaniu Faktyczne funkcje eseju w świetle obserwacji własnych Esej jako bezgatunkowa, uniwersalna forma pisarska: funkcja maskująca 383 Esej jako narzędzie ucisku/presji wobec studentów przy okazji sprawdzania ich wiedzy: funkcja represyjna Rozwiązanie problemu głównego Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania Podsumowanie Sprawozdanie 8. Trudności i niepowodzenia szkolne badanych studentów. Społeczne tło i dydaktyczne środki zaradcze. Funkcja diagnostyczna studenckiego eseju Mniejszość wymaga troski. Czas ją dostrzec Piszę, bo muszę : wypowiedzi studentów zawarte w ankiecie na temat własnych trudności, umiejętności oraz potrzeb Ocena kompetencji pisarskich, dokonana przez mgr Halinę Krywak z pozycji nauczyciela-polonisty po lekturze studenckich esejów Nauczycielska refleksja własna o poziomie prac pisemnych studentów i funkcji diagnostycznej eseju Przesłanki prawne, społeczne i pedagogiczne podejmowania pomocy uczniom i studentom z trudnościami w pisaniu Deklaracje 412 Zjawisko bezradności młodzieży i jej terapia 413 Studenci o szczególnych potrzebach edukacyjnych 416 Dysleksja 417 W Biurze ds. Osób Niepełnosprawnych UJ w Krakowie 418 Projekty ministerialne: głos w dyskusji Co można by zrobić dla przyszłych pedagogów? Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania Podsumowanie 425 Podsumowanie rozdziału Wnioski 427 Postulaty 429 Zakończenie Bibliografia

9 Spis tabel Spis rysunków, ilustracji, wykresów, diagramów i zdjęć Aneks Eseje studenckie Summary Contents