Przebieg ciąży fizjologicznej

Transkrypt

1 Przebieg ciąży fi zjologicznej 45 Przebieg ciąży fizjologicznej Agnieszka M. Bień, Marta Grudzińska Cel główny Omówienie przebiegu ciąży fi zjologicznej oraz charakterystyka poszczególnych trymestrów jej rozwoju. Cele szczegółowe 1. Przedstawienie rozwoju płodu z podziałem na poszczególne trymestry. 2. Charakterystyka zmian w organizmie kobiety w poszczególnych trymestrach ciąży. 3. Przedstawienie wysokości dna macicy w poszczególnych tygodniach ciąży. Rozwój dziecka przed urodzeniem dzieli się na trzy okresy: okres zagnieżdżania (implantatio, nidatio), w którym dochodzi do całkowitego wniknięcia zapłodnionego jaja w przygotowaną pod wpływem progesteronu błonę śluzową macicy (endometrium); okres ten trwa od czasu zapłodnienia do 11. dnia ciąży; okres zarodkowy, który trwa od momentu implantacji (zagnieżdżenia zapłodnionego jaja) do końca 7. tygodnia ciąży; okres płodowy, w którym wykształcają się całkowicie poszczególne narządy; trwa od 8. tygodnia ciąży do urodzenia dziecka. Ciąża ze względu na dynamikę procesów zachodzących w organizmie kobiety ciężarnej została podzielona na trzy trzymiesięczne okresy, zwane trymestrami, charakteryzujące się pewną specyfiką zmian somatycznych i psychicznych. I trymestr ciąży I trymestr ciąży trwa od poczęcia do tygodnia ciąży i charakteryzuje się dużymi zmianami w organizmie kobiety oraz bardzo szybkim rozwojem mającego urodzić się dziecka. Rozwój dziecka W 1. miesiącu po zapłodnieniu przez plemnik komórka jajowa dokonuje szybkich podziałów. Rozpoczyna się wędrówka zapłodnionego jaja z jajowodów do jamy macicy, gdzie następuje implantacja. W wyniku szybkich podziałów

2 46 Ciąża prawidłowa rozpoznanie i przebieg komórek pod koniec pierwszego miesiąca zarodek jest 10 tysięcy razy większy niż na początku podziałów. W tym okresie tworzą się zawiązki większości układów wewnętrznych, a od 21. dnia bije serce płodu. W czwartym tygodniu zarodek mierzy ok. 4 6 mm długości. W 2. miesiącu obecne są już zawiązki wątroby, nerek, trzustki, żołądka, tchawicy, płuc, kończyn, jamy ustnej, uszu i nosa. W 6. tygodniu głowa staje się największą częścią ciała i pojawia się elektryczna aktywność mózgu. Około 41. dnia można już zauważyć odruchy nerwowe świadczące o rozpoczęciu współdziałania układu nerwowego z układem mięśniowym. W 7. tygodniu ciąży ustala się gonadalna tożsamość płciowa, pojawiają się pierwsze ruchy dziecka. Bardzo intensywnie rozwija się narząd wzroku oko; od tygodnia zaczynają działać nerwy, które przewodzą impulsy z oka do mózgu. Pod koniec 8. tygodnia głowa zarodka stanowi połowę długości całego ciała, wyraźne są rysy twarzy, kształtują się powieki, oczy przesuwają się z boków do przodu. Tworzą się przegrody zewnętrzne nosa, a także grasica, tarczyca i nadnercza. Pod koniec drugiego miesiąca zarodek mierzy ok. 3,5 cm i waży ok g. W 3. miesiącu ciąży ciało płodu przybiera bardziej wyprostowaną postawę, wydłużają się kończyny, zwłaszcza ręce, a na palcach rąk i nóg pojawiają się zawiązki paznokci. Zaczyna funkcjonować szpik kostny. Wykształcone są już płuca, trzustka i narząd słuchu. Serce pompuje krew do wszystkich narzą- Tabela 2.1. Różnicowanie się narządów i układów płodu oraz ich wykształcenie (wg 8) Narząd Różnicowanie Ostateczne wykształcenie Rdzeń kręgowy 3 4 tygodnie 20 tygodni Mózg 3 tygodnie 28 tygodni Narząd wzroku 3 tygodnie tygodnie Narząd węchu 4 5 tygodni 8 tygodni Narząd słuchu 3 4 tygodnie tygodni Układ oddechowy 5 tygodni tygodni Serce 3 tygodnie 6 tygodni Przewód pokarmowy 3 tygodnie 24 tygodnie Wątroba 3 4 tygodnie 12 tygodni Nerki 4 5 tygodni 12 tygodni Układ rozrodczy 5 tygodni 7 tygodni Twarz 3 4 tygodnie 8 tygodni Kończyny 4 5 tygodni 8 tygodni

3 Przebieg ciąży fi zjologicznej 47 dów ciała. Rozwija się zmysł dotyku. Dziecko zaczyna połykać wody płodowe i reagować na ich smak. Pojawiają się próbne ruchy oddechowe klatki piersiowej. Płód staje się coraz bardziej aktywny, a jego ruchy są bardziej skoordynowane i mają większy zakres. Pod koniec 3. miesiąca dziecko mierzy ok. 9 cm i waży ok g. Zmiany w organizmie matki W organizmie kobiety w ciągu trzech pierwszych miesięcy ciąży również następują duże zmiany. Na początku ciąży mogą wystąpić zmiany samopoczucia, które najczęściej objawiają się zmęczeniem, sennością, drażliwością i pobudliwością psychiczną. Bardzo często występuje brak łaknienia lub nadmierny apetyt na niektóre potrawy. Mogą też wystąpić objawy wynikające z pobudzenia autonomicznego układu nerwowego: nudności, wymioty, ślinotok, zgaga. Poranne nudności i wymioty najczęściej mijają po tygodniu ciąży. Zmienia się budowa ciała kobiety. Piersi powiększają się, kobieta ma uczucie ich bolesności, ciężkości i przepełnienia. Na brzuchu, piersiach i nogach pojawia się więcej prześwitujących przez skórę naczyń krwionośnych, co obrazuje zwiększony transport krwi. Stopniowe powiększanie się macicy i jej ucisk na pęcherz moczowy powoduje częste oddawanie moczu. II trymestr ciąży II trymestr ciąży rozpoczyna się w tygodniu ciąży i trwa do jej tygodnia. Jest to czas, gdy większość dolegliwości występujących na początku ciąży już minęła, zmienia się natomiast widocznie sylwetka ciała kobiety. Rozwój dziecka W 4. miesiącu długość ciemieniowo-siedzeniowa wynosi ok.12 cm, a masa ciała 110 g i jest to okres największego tempa wzrostu w ciągu całej ciąży. Znacznie zmienia się proporcja między głową a resztą ciała płodu. Między 3. a 5. miesiącem ciąży głowa stanowi 1 / 3 całej długości ciała płodu. W 4. miesiącu ciąży zwiększa się ilość płynu owodniowego, co pozwala na utrzymanie stałej temperatury w środowisku wewnątrzmacicznym oraz stanowi ochronę dla płodu przed urazami fizycznymi. W tym okresie dziecko połyka wody płodowe w celu ćwiczenia mięśni potrzebnych po narodzinach do

4 48 Ciąża prawidłowa rozpoznanie i przebieg jedzenia, wydawania głosu i oddychania. Odczuwa smak płynu i reaguje na jego zmianę spowodowaną zmianą diety matki. W czasie doby dziecko może połknąć ok. 1 l płynu owodniowego. W 15. tygodniu dziecko trenuje także swoje ręce, zaciskając je, początkowo bez kciuka, potem razem z kciukiem, i ćwicząc w ten sposób ruchy chwytne. Na palcach pojawiają się linie papilarne inne u każdego człowieka. Między 14. a 15. tygodniem cała powierzchnia ciała staje się wrażliwa na dotyk, z wyjątkiem czubka i boków głowy, co stanowi naturalną ochronę przed bólem w trakcie porodu. Dzięki receptorom dziecko potrafi reagować na zmianę nacisku wód płodowych wywołaną uciskiem na brzuch matki. Na początku 5. miesiąca matka zaczyna odczuwać delikatne ruchy dziecka. W związku ze zwiększającą się ilością płynu owodniowego dziecko ma coraz więcej miejsca na wykonywanie swobodnych ruchów. Narządy wewnętrzne płodu ulegają ciągłemu rozwojowi i doskonaleniu. Na skutek rozwoju serca i wątroby płód przyjmuje pozycję wyprostowaną. W pełni ukształtowane są już dłonie, stopy, palce oraz paznokcie u rąk i nóg. Gruczoły łojowe zaczynają swoją pracę, produkując maź płodową, która będzie chroniła skórę dziecka przed działaniem płynu owodniowego. Całe ciało porośnięte jest meszkiem, części chrzęstne zaczynają kostnieć i widoczne są ośrodki kostnienia. Oczy są całkowicie ukształtowane, dziecko otwiera i zamyka powieki. W tym okresie możliwe jest określenie płci płodu podczas badania ultrasonograficznego. U płodów męskich jądra przesuwają się w kierunku moszny, nie zstępując całkowicie. W zachowaniu dziecka można też zauważyć reakcję na wibracje, dźwięki dochodzące ze świata zewnętrznego i zmianę temperatury wywołaną przez szybkie picie zimnych i gorących napojów przez matkę lub w momencie kąpieli. Gwałtowne zmiany w środowisku wewnątrzmacicznym mogą powodować u płodu objawy ogólnego niepokoju, manifestujące się przyspieszeniem czynności serca i szybką zmianą pozycji, wyraźnie odczuwaną przez matkę. Pod koniec 5. miesiąca dziecko mierzy ok. 25 cm i waży ok. 400 g. W 6. miesiącu życia płodowego dziecko staje się bardzo energiczne. Jego ruchy mają charakter cykliczny, a matka wyraźnie odczuwa, kiedy dziecko śpi lub staje się aktywne. Płód nadal ćwiczy ruchy chwytne i umiejętność ssania przez chwytanie kciuka wargami. Wykształcają się komórki odpowiedzialne za świadome myślenie, dziecko jest bardziej wrażliwe na dźwięk i ruch dochodzący z zewnątrz. Postępujący rozwój gałek ocznych powoduje, że płód rozpoznaje zmianę natężenia światła. Płód na bodziec bezwarunkowo reaguje zmianą częstotliwości czynności serca. Odruchy bezwarunkowe ćwiczone w życiu płodowym są wrodzoną reakcją na bodźce, a po porodzie umożliwiają ocenę prawidłowego rozwoju psychoruchowego noworodka.

5 Przebieg ciąży fi zjologicznej 49 Pod koniec 6. miesiąca wszystkie narządy i układy wewnętrzne rozpoczynają swoją prace, choć nadal nie mogą funkcjonować samodzielnie. W niektórych przypadkach, dzięki fachowej opiece medycznej i specjalistycznym urządzeniom, dziecko jest w stanie przeżyć w środowisku pozamacicznym. Pod koniec II trymestru dziecko waży już g i mierzy cm. Zmiany w organizmie matki Dla kobiety II trymestr ciąży to okres spokoju i wyciszenia. Męczące dolegliwości I trymestru minęły, a dziecko nie jest jeszcze na tyle duże, aby stanowić obciążenie fizyczne dla matki. Wygląd zewnętrzny matki ulega znacznym zmianom. Piersi powiększają się, zmniejsza się ich bolesność i obrzęk. Na brzuchu pojawia się zmiana pigmentacji skóry w postaci pionowej brązowej linii biegnącej od spojenia łonowego do pępka. W tym okresie rozwoju ciąży kobieta zaczyna odczuwać silniejszy instynkt macierzyński. Jej uwaga częściej koncentruje się na dziecku niż na własnej osobie. Zmiany w postrzeganiu dziecka spowodowane są coraz bardziej odczuwalnymi ruchami. Doświadczona matka potrafi w tym okresie rozpoznać zmiany aktywności dziecka spowodowane np. jego snem. Czas odczuwania pierwszych ruchów płodu związany jest z liczbą przebytych ciąż. W przypadku pierworódki pierwszych odczuwalnych ruchów dziecka można spodziewać się ok. 20. tygodnia ciąży, w przypadku kolejnych ciąż jest to tydzień. Wskazane jest, aby kobieta zapisała dokładną datę pojawienia się pierwszych ruchów płodu, co pozwoli na dokładniejsze określenie daty porodu. Podczas każdej wizyty kontrolnej kobieta może usłyszeć bicie serca swojego dziecka lub też zobaczyć jego sylwetkę podczas badania USG. Takie doznania bardzo wzbogacają przeżycia macierzyńskie każdej kobiety. Matki często w tym okresie nawiązują kontakt słowny z dzieckiem. Dolegliwościami towarzyszącymi kobiecie w II trymestrze ciąży są: ból pleców i kurcze nóg spowodowane przesunięciem się środka ciężkości ciała oraz rozluźniającego wpływu hormonów na mięśnie i stawy. W tym okresie ciąży może dojść do wzmożonego zapotrzebowania na żelazo, ze względu na wzrost objętości krwi krążącej w organizmie matki, oraz na wapń potrzebny do rozwoju tkanki kostnej płodu.

6 50 Ciąża prawidłowa rozpoznanie i przebieg Po 20. tygodniu ciąży pojawiają się dwa rodzaje skurczów: skurcze/fale Alvareza, czyli nieskoordynowana czynność skurczowa macicy o małej amplitudzie wynoszącej 0,2 0,4 kpa (2 3 mm Hg); skurcze Braxtona-Hicksa, czyli nieregularne, bezbolesne twardnienie macicy, o amplitudzie wynoszącej 2 4 kpa (15 30 mm Hg); skurcze te przygotowują macicę do porodu, a ich liczba zwiększa się pod koniec ciąży. Zmienia się także reakcja otoczenia na kobietę ciężarną zmiana ta spowodowana jest widoczną już dla osób postronnych ciążą. Często bliscy starają się wyręczać kobietę z niektórych obowiązków, w sklepie przyznaje się jej pierwszeństwo w zakupach. Widok kobiety ciężarnej w wielu osobach wyzwala bardzo pozytywne emocje. Kobieta zauważa, że jest inaczej traktowana i przez to czuje się wyjątkowa. III trymestr ciąży III trymestr ciąży rozpoczyna się w tygodniu ciąży i trwa do jej końca. Rozwój dziecka Na początku III trymestru, czyli w 7. miesiącu ciąży, płód waży g i mierzy cm. W tym okresie obserwuje się nadal jego intensywny wzrost i przybieranie na wadze. Tworzy się podściółka tłuszczowa, która po porodzie będzie pełniła funkcję izolującą, utrzymującą ciepło, oraz będzie dostarczała energii. Z powodu coraz mniejszej wydolności łożyska w tym okresie dziecko magazynuje coraz większe ilości substancji potrzebnych do wzrostu i rozwoju poza organizmem matki. Podczas godziny płód potrafi wypić ok ml płynu owodniowego, dostarczając w ten sposób swojemu organizmowi 40 kcal dziennie. Potrafi on już dokładnie rozpoznać smak płynu owodniowego. Przez połykanie wód dziecko nadal doskonali mięśnie klatki piersiowej, bardzo potrzebne do oddychania zaraz po porodzie. Następuje aktywny rozwój życia psychicznego za sprawą doskonalenia się układu nerwowego. Nie przybywa już komórek nerwowych, natomiast zmiany mają charakter jakościowy. W tym czasie dochodzi do rozwoju części mózgu i ośrodków odpowiedzialnych za kontrolę ruchów oddechowych i połykania oraz regulację temperatury ciała. Doskonalenie się układu nerwowego polega na tworzeniu się bruzd na półkulach mózgowych oraz na mielinizacji włókien nerwowych. Powstają niezbędne do życia pozałonowego ośrodki: wzroku, powonienia, mowy i ruchu.