KONCEPCJA SUSTAINABILITY W DZIAŁALNOŚCI OŚRODKÓW EDUKACYJNYCH SUSTAINABILITY CONCEPT IN THE ACTIVITY OF EDUCATIONAL INSTITUTIONS

Transkrypt

1 prof. dr hab. Arnold Pabian Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania KONCEPCJA SUSTAINABILITY W DZIAŁALNOŚCI OŚRODKÓW EDUKACYJNYCH SUSTAINABILITY CONCEPT IN THE ACTIVITY OF EDUCATIONAL INSTITUTIONS Streszczenie: Edukacja w koncepcji sustainability stanowi ważny nurt w młodym, dopiero rozwijającym się obszarze wiedzy, zwanym sustainable science. Sustainability, oparta na zasadach zrównoważonego rozwoju, stanowi odpowiedź na pogarszający się stan zdrowia naszej planety, spowodowany ciągłym wzrostem zagrożeń ekologicznych i społecznych. Ich głównym źródłem są postawy i zachowania producentów oraz konsumentów, zorientowane zwykle na osiąganie celów ekonomicznych (homo oeconomicus). Aby zahamować te niekorzystne tendencje, niezbędne są głębokie zmiany inspirowane koncepcją sustainability. Ich celem jest przekształcenie społeczeństw konsumpcyjnych w zrównoważone społeczeństwa, oparte na proekologicznej i prospołecznej konsumpcji oraz produkcji. Transformacja taka natrafia na liczne bariery, przebiega zbyt wolno i nie ma powszechnego charakteru. Konieczne jest przyspieszenie tego procesu. Szczególną rolę w tworzeniu zrównoważonych społeczeństw odgrywa edukacja. Koncepcja sustainability powinna być obecna na każdym jej szczeblu, począwszy od wychowania przedszkolnego, poprzez szkolnictwo średnie i wyższe, a skończywszy na wszelkiego rodzaju formach kształcenia ponadwyższego i pozaszkolnego. Ważne jest również kompleksowe objęcie nią wszystkich sfer funkcjonowania ośrodków edukacyjnych na danym szczeblu. Na bazie tych założeń autor artykułu przedstawia modelowe rozwiązania dotyczące zrównoważonego systemu edukacji oraz rozwija pojęcie zrównoważonej placówki edukacyjnej stanowiącej podstawowy element tego systemu. Zrównoważona placówka edukacyjna prowadzi działalność edukacyjną, administracyjną i obsługową zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju na bazie zrównoważonych zasobów materialnych i niematerialnych. Do zasobów tych autor zalicza przede wszystkim: zrównoważony personel oraz zrównoważone dobra podstawowe i wchodzące. W ten sposób powstaje całościowy, spójny model systemu zrównoważonej edukacji, który warto wdrażać dla dobra obecnego i przyszłych pokoleń. Słowa kluczowe: zrównoważony rozwój, zrównoważony system edukacji, zrównoważona placówka edukacyjna Summary: Education in the sustainability concept is an important trend in a young, developing area of expertise called sustainable science. Sustainability based on the principles of sustainable development is the answer to the declining health of our planet caused by increasing environmental and social threats. The attitudes and behavior of consumers and producers focused on achieving the economic goals are the main source of the threats. Changes inspired by sustainability are necessary in order to stop the negative trends. They ought to concentrate on transformation of consumer society into sustainable society based on sustainable consumption and production. Such transformation encounters many barriers, it is too slow and it is of no common nature. It is necessary to accelerate the process. Education plays very important role in the transformation of consumer society in sustainable society. Sustainability concept ought to be realized on each of its levels including pre-schools, primary, secondary and high schools and other kinds of education. Also it is important to extend this idea to all the spheres of activity of educational institutions which operate at every levels. Taking into account the circumstances the author of the article presents the model solutions concerning sustainable education system and he develops the idea of sustainable educational institution which is the foundations of the system. A sustainable educational institution acts in all its areas in accordance with the principles of sustainable development on the base of sustainable personnel and sustainable basic and incoming assets. This creates a complete and consistent model of sustainable education system which should be implemented for the benefit of present and future generations. Keywords: sustainable development, sustainable education system, sustainable educational institution Wstęp Stan zdrowia naszej planety ustawicznie się pogarsza na skutek wzrastających zagrożeń ekologicznych i społecznych. Fakt ten potwierdzają dane zawarte w najnowszym Living Planet Report Biodiversity, biocapacity and better choices. Większość wskaźników przedstawionych w rozdziale 1 tego raportu zatytułowanym The state of the planet świadczą o spadku bioróżnorodności na naszej planecie oraz nadmiernej eksploatacji jej zasobów naturalnych. Global living planet index zmniejszył się o 28% w latach co oznacza poważne ubytki w populacji ssaków, ptaków, gadów, płazów i ryb. Ecological overshoot osiągnął wartość 50% w 2008 r., a więc obecnie eksploatacja zasobów naturalnych przekracza o 50% możliwości Ziemi. Jeżeli nie nastąpią radykalne zmiany, to liczba ta szybko wzrośnie w 2030 roku nawet dwie planety nie wystarczą ludzkości na zaspokojenie jej potrzeb. Również problemy społeczne (ubóstwo, choroby, bezrobocie, przestępczość, narkomania, alkoholizm itp.) mają tendencje wzrostowe w wielu państwach i regionach świata. Jest więc oczywiste, że obecny system rozwoju ludzkości, oparty na wzrastającej

2 konsumpcji i kopalnych paliwach, w połączeniu z wzrastającą liczbą ludności i słabym zarządzaniem, w tym naturalnymi zasobami, jest niezrównoważony (unsustainable) 1. Realizowane od wielu lat na świecie, w Europie i w Polsce przedsięwzięcia z zakresu zrównoważonego rozwoju (sustainable development), także wynikające z dokumentu Europa 2020 oraz Krajowego Programu Reform, nie nadążają za skalą i tempem eksploatacji i niszczenia środowiska, którego człowiek jest częścią. Niezbędne jest z punktu widzenia obecnego i przyszłych pokoleń przyśpieszenie działań mających na celu zahamowanie tych destrukcyjnych zmian. Ma się do tego przyczynić przekształcenie społeczeństw konsumpcyjnych (consumer society) w społeczeństwa zrównoważone (sustainable society), co wymaga gruntownej zmiany postaw i zachowań obywateli skutkującej przejściem z tradycyjnej produkcji i konsumpcji na ich zrównoważone odpowiedniki. Taka transformacja jest bardzo trudna, ponieważ wiąże się z wieloma wyrzeczeniami, a te nie leżą w naturze większości ludzi i organizacji, w tym przedsiębiorstw. Podstawę tworzenia zrównoważonych społeczeństw stanowi edukacja oparta na zasadach zrównoważonego rozwoju. Powinna być obecna na wszystkich szczeblach szkolnictwa, kształtując proekologicznego i prospołecznego obywatela, który będzie stosował zasady zrównoważonego rozwoju zarówno w swoim gospodarstwie domowym, jak również w miejscu pracy. Modelowym rozwiązaniom z tego zakresu poświęcono niniejszy artykuł. Autor przedstawia w nim koncepcję zrównoważonego systemu edukacji (na przykładzie systemu obowiązującego w Polsce) oraz zrównoważonej placówki edukacyjnej stanowiącej podstawowy jego element. Zrównoważone społeczeństwo przyszłości Andre Kuipers, astronauta reprezentujący European Space Agency stwierdził: Nasza planeta to piękne i kruche miejsce chronione jedynie przez cienką warstwę atmosfery, która umożliwia na niej życie [ ]. To jest mój dom, dom mojej rodziny i przyjaciół oraz 7 mld innych ludzi. To jest także dom wspaniałych lasów, gór, sawann, oceanów, jezior, rzek i wszystkich gatunków tam żyjących [ ]. Możemy chronić ten dom. Nie tylko dla swoich korzyści lecz przede wszystkim dla przyszłych pokoleń [ ]. Każdy może mieć swój wkład w tą ochronę dokonując lepszych wyborów rządząc, produkując, konsumując 2. Najważniejszym wkładem współczesnego pokolenia w taką ochronę powinno być przekształcenie (jeżeli nie całkowite to chociaż częściowe) społeczeństw konsumpcyjnych w społeczeństwa zrównoważone oparte na zrównoważonej produkcji i konsumpcji. Istotę takiej transformacji przedstawiono na rysunku 1. Rysunek 1. Transformacja społeczeństw konsumpcyjnych w społeczeństwa zrównoważone SPOŁECZEŃSTWO KONSUMPCYJNE ZRÓWNOWAŻONE SPOŁECZEŃSTWO ZRÓWNOWAŻONA KONSUMPCJA ZRÓWNOWAŻONA PRODUKCJA Zrównoważeni konsumenci Zrównoważeni producenci Ekonomiczni konsumenci Ekologiczni konsumenci Społeczni konsumenci Ekonomiczni producenci Ekologiczni producenci Społeczni producenci Źródło: opracowanie własne Zrównoważone społeczeństwo w znacznym stopniu jest przeciwieństwem współczesnych społeczeństw konsumpcyjnych złożonych głównie z aspołecznych i zorientowanych wyłącznie na osiąganie celów ekonomicznych konsumentów i producentów (homo oeconomicus). Podstawowym składnikiem zrównoważonego społeczeństwa jest zrównoważony obywatel. Pełni on dwie podstawowe role: zrównoważonego nabywcy i konsumenta w życiu prywatnym (reprezentując gospodarstwo domowe) oraz zrównoważonego nabywcy instytucjonalnego i pracownika (reprezentując organizację w której jest zatrudniony). Działalność tych ludzi zarówno w życiu prywatnym jak również w miejscu pracy podporządkowana jest zasadom zrównoważonego rozwoju. Ważniejsze jej aspekty wyszczególniono w tabeli 1. 1 WWF International, Living Planet Report 2012,, Switzerland 2013, s. 6, 10, 18, WWF International, Living Planet Report 2012,, Switzerland 2013, s. 5.

3 Tabela 1. Ważniejsze aspekty działalności zrównoważonych konsumentów i producentów ZRÓWNOWAŻONE SPOŁECZEŃSTWO Zrównoważeni konsumenci Zrównoważeni producenci ograniczają konsumpcję, w tym ilości zużywanych redukują wielkość produkcji dóbr wytwarzają bezpieczne, trwałe i oszczędne preferują bezpieczne, trwałe i oszczędne produkty produkty są gotowi dzielić się produktami z innymi osobami zakupują produkty podlegające recyclingowi uczestniczą w szkoleniach wyjaśniających, jak używać zakupionych produktów w ekologiczny preferują czystą produkcję (clean production) angażują się w kampanie społeczne oczekują ekologicznej i społecznej wrażliwości od swoich dostawców i biznesowych partnerów sposób inicjują oraz włączają się w akcje społeczne Źródło: opracowanie własne Charakterystyczną cechą zrównoważonych konsumentów jest potrójna orientacja koncentrowanie się na własnych potrzebach oraz na społecznych i ekologicznych potrzebach obecnego i przyszłych pokoleń. Zrównoważony konsument stanowi syntezę trzech osobowości: konsumenta ekonomicznego, ekologicznego oraz społecznego. Tego typu ludzie włączają się w odpowiedzialną konsumpcję, będąc świadomi dalekosiężnych skutków swoich decyzji związanych z zakupem, użytkowaniem i pozbywaniem się zużytych produktów. Rozumieją problemy ekologiczne i społeczne swoich środowisk. Podejmują działania, mające na celu zapobieżenie groźbie globalnej katastrofy, wywołanej dewastacją środowiska i zmianami klimatu oraz narastającymi problemami społecznymi. Zrównoważeni konsumenci preferują produkty, które są bezpieczne w użytkowaniu, trwałe i energooszczędne. Interesują się możliwościami poddawania ich w fazie poużytkowej recyclingowi i rozkładowi zgodnie ze standardami ochrony środowiska. Są skłonni ograniczać swoje potrzeby konsumpcyjne, a nawet rezygnować z zakupu niektórych towarów. Wykazują chęć dzielenia się produktami (product-sharing), ponieważ prowadzi ono do spadku sprzedaży, a więc zmniejsza obciążenia środowiska. Ich wrażliwość społeczna uzewnętrznia się w konkretnej działalności charytatywnej i woluntarystycznej. Zrównoważeni konsumenci w swoim miejscu pracy przekształcają się w zrównoważonych pracowników. Pracownicy tworzący tą grupę uznają odpowiedzialne wytwórstwo za fundament rozwoju swojej organizacji, w tym przedsiębiorstw. Czysta produkcja (clear production) to jeden z najważniejszych celów ich aktywności proekologicznej. W taki sposób dobierają technologie oraz kształtują park maszynowy, aby zminimalizować szkody wyrządzane środowisku naturalnemu człowieka oraz marnotrawstwo czynników produkcji. Włączają się również w różnego rodzaju akcje społeczne. Zrównoważeni pracownicy stanowią podstawę rozwoju zrównoważonych przedsiębiorstw (sustainable enterprises), które przyczyniają się do rozwoju zrównoważonych społeczeństw 3. Kooperanci i dostawcy takich podmiotów gospodarczych muszą również wykazywać się wrażliwością ekologiczną i społeczną. Kreowanie postaw będących podstawą zrównoważonego społeczeństwa wymaga, jak twierdzą F. Belz i K. Peattie, głębokich zmian w zachowaniu i sposobach myślenia obywateli. Zmiany te powinny zmierzać m.in. w następujących kierunkach: od egocentryzmu do altruizmu, od konserwatyzmu do otwartości na zmianę, od technocentryzmu do ekocentryzmu, od antropocentryzmu do biocentryzmu, od materializmu do post-materializmu 4. Tworzenie zrównoważonego społeczeństwa jest trudne co najmniej z trzech powodów. Po pierwsze, wynika z ograniczonych możliwości oceny przez człowieka zagrożeń ekologicznych i społecznych. Po drugie, jest następstwem kształtowanego od stuleci stereotypu ciągłego rozwoju. Rozwój gospodarczy, wzrost produkcji, wzrost sprzedaży, wzrost konsumpcji to cechy utożsamiane z sukcesem państwa, przedsiębiorstwa, jednostki natomiast ich brak oznacza porażkę. Trzecia ważna bariera wynika z cech natury ludzkiej, które ujawniają się zarówno w życiu osobistym jak również w pełnieniu ról pracowniczych. Wielu ludzi nie jest aktywnych społecznie i nie podejmuje działań na rzecz ochrony środowiska, ponieważ: liczą, że nie zostanie to zauważone i jakoś ukarane (efekt gapowicza), mniej troszczą się o wspólne dobro niż o prywatną własność (dylemat wspólnego pastwiska), trudno jest im zrobić cokolwiek dla wspólnoty, jeżeli sami na tym stracą (dylemat więźnia) 5. Te niekorzystne uwarunkowania sprawiają, że tworzenie zrównoważonego społeczeństwa jest trudnym przedsięwzięciem. Zrównoważonego społeczeństwa nie zbuduje się na bazie okazjonalnych kampanii oraz zakazów i nakazów. Jego budowa wymaga przemyślanych, długoterminowych strategii i programów, których celem powinna być przede wszystkim zmiana postaw i zachowań człowieka. Takie strategie i programy trzeba wdrażać na wszystkich szczeblach edukacji począwszy od przedszkola, a skończywszy na studiach wyższych i dalszym edukowaniu człowieka (studia podyplomowe, studia doktoranckie itd.). Jak wskazano w 3 patrz szerzej: A. Pabian, Sustainable personel pracownicy przedsiębiorstwa przyszłości, Zarządzanie Zasobami Ludzkimi 2011, nr 5, s F. Belz, k. Peattie K., Sustainability marketing, John Wiley & Sons, UK 2010, s A. Pabian, Działalność edukacyjna ośrodków akademickich w koncepcji sustainability, Nauka i Szkolnictwo Wyższe 2012, nr 1/39, s. 127.

4 raporcie 2050 Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu edukacja to jeden z trzech kluczowych czynników efektywnej i długoterminowej zmiany w kierunku zrównoważonego rozwoju (obok innowacyjności i współpracy). Absolwenci przychodzą do firm z nieaktualną wiedzą w niektórych dziadzinach. Często brak im też podstawowej wiedzy o wybranych zagadnieniach, takich jak chociażby kwestie zrównoważonego rozwoju. Niewiele uczelni, szkół podstawowych i średnich zwraca bowiem uwagę na wyzwania zrównoważonego rozwoju, ich wpływ na jednostkę i poszczególne organizacje 6. W dalszej części artykułu autor przedstawia koncepcję zrównoważonego systemu edukacji w Polsce wraz z prezentacją rozwiązań dotyczących funkcjonowania zrównoważonych placówek edukacyjnych. Te modelowe rozwiązania stanowią pożądany stan docelowy, do którego należy zmierzać. Czy pełna transformacja społeczeństw konsumpcyjnych w społeczeństwa zrównoważone zostanie kiedykolwiek na świecie, a także w Polsce osiągnięta? Czy obecne systemy edukacji będą w stanie skutecznie wspierać ten kierunek rozwoju dla którego przy obecnym stanie wiedzy i techniki nie ma alternatywnych rozwiązań? Autor artykułu w swoich publikacjach zwraca uwagę na liczne trudności związane z transformacją społeczeństw konsumpcyjnych w społeczeństwa zrównoważone. Wykazuje nawet, że pełne respektowanie zasad sustainability w skali globalnej nie zostanie osiągnięte nawet w perspektywie długoterminowej ze względu na znaczne różnice kulturowe między narodami i ich wpływ na postrzeganie i realizację koncepcji zrównoważenia 7. To nie może oznaczać całkowitej rezygnacji z jej wdrażania, gdyż nawet częściowy postęp w tym obszarze przyczynia się do ochrony naszej planety przed groźbą globalnej katastrofy, będącej następstwem przekroczenia granic tolerancji natury. Edukacja na potrzeby zrównoważonego społeczeństwa System edukacji w Polsce obejmuje edukację przedszkolną, kształcenie obowiązkowe (szkoła podstawowa, gimnazjum szkoła średnia I stopnia), kształcenie ponadobowiązkowe (szkoły średnie II stopnia i szkoły policealne) oraz szkolnictwo wyższe. W tabeli 2 przedstawiono liczbę najważniejszych placówek edukacyjnych wraz z liczbą uczęszczających do nich osób w roku szkolnym/akademickim 2011/2012. Szczebel edukacji Tabela 2. Placówki edukacyjne w Polsce Liczba placówek Rok szkolny/akademicki 2011/2012 Liczba uczniów/studentów Przedszkole Szkoła podstawowa Gimnazjum (3-letnia szkoła średnia I stopnia) Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne Liceum ogólnokształcące Liceum profilowane i technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Szkoła policealna Uczelnie (publiczne i niepubliczne) RAZEM Źródło: Jak wynika z tabeli 1, w rozpatrywanym okresie uczęszczało do ponad 51 tysięcy organizacji zajmujących się edukacją około 7 milionów osób. To pokolenie dzieci, uczniów i studentów stanowić będzie w przyszłości trzon polskiego społeczeństwa kreując następne pokolenie Polaków. Ich postawy i zachowania decydować będą o kierunku i tempie przekształcania się społeczeństwa konsumpcyjnego w zrównoważone. Jednym z warunków takiej transformacji jest zastąpienie tradycyjnego systemu edukacji jej zrównoważonym odpowiednikiem. Koncepcję zrównoważonego systemu edukacji dostosowanego do polskich uwarunkowań zawiera tabela Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu, s , 8 lipiec A. Pabian, B. Pabian, Perspektywy rozwoju koncepcji sustainability w aspekcie różnic kulturowych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2012, nr 2, s. 3-9.

5 Zrównoważony system edukacji Źródło: opracowanie własne Tabela 3. Zrównoważony system edukacji Zrównoważone przedszkole Zrównoważona szkoła podstawowa Zrównoważone gimnazjum Zrównoważone licea ogólnokształcące, licea profilowane, technika, zasadnicze szkoły zawodowe i szkoły policealne Zrównoważone uczelnie Inne zrównoważone placówki edukacyjne Znamienną cechą zrównoważonego systemu edukacji jest występowanie na każdym jego szczeblu zrównoważonych placówek edukacyjnych. Struktura i działanie tego typu organizacji zostało opisane w następnym podrozdziale tego artykułu. Zrównoważona placówka edukacyjna Każda placówka edukacyjna wyszczególniona w tabeli 1 rozpoczynając od przedszkola a kończąc na szkole wyższej posiada podobną strukturę zasobów i profil działalności. Składają się na nie następujące główne elementy: personel, który stanowią nauczyciele oraz pracownicy administracyjni i obsługi; można ich podzielić na kierowników i pracowników zatrudnionych na stanowiskach niekierowniczych, dobra podstawowe, do których autor artykułu zalicza infrastrukturę oraz wszelkie rzeczy stanowiące jej wyposażenie, w tym budynki, środki trwałe, sprzęt biurowy, dobra wchodzące, a więc to wszystko co placówka edukacyjna zakupuje i zużywa w trakcie swojej bieżącej działalności edukacyjnej, administracyjnej i obsługowej (np. materiały biurowe, produkty na potrzeby stołówek szkolnych, materiały do bieżących napraw i konserwacji). Oczywistym jest, że rodzaje tych zasobów będą się różnić w zależności od szczebla kształcenia. Przykładowo w szkolnictwie podstawowym dominują nauczyciele z wykształcenie wyższym natomiast w uczelniach pracownicy naukowo-dydaktyczni ze stopniami (doktor, doktor habilitowany) i tytułami naukowymi (profesor). Najważniejszą część infrastruktury przedszkolnej stanowią sale przedszkolne z miejscami do zabawy i kącikami tematycznymi gdy tymczasem w uczelni będą to sale wykładowe, komputerowe i laboratoryjne. Jak wynika z treści poprzedniego podrozdziału oraz z tabeli 2, zrównoważony system edukacji składa się wyłącznie ze zrównoważonych placówek edukacyjnych. Autor pod pojęciem zrównoważonej placówki edukacyjnej rozumie organizację, która korzystając ze zrównoważonego personelu oraz zrównoważonych dóbr podstawowych i wchodzących prowadzi działalność edukacyjną, administracyjną i obsługową zgodną z zasadami zrównoważonego rozwoju. Jej koncepcję przedstawiono na rysunku 2. Rysunek 2. Zrównoważona placówka edukacyjna ZRÓWNOWAŻONA PLACÓWKA EDUKACYJNA Zrównoważony personel (nauczyciele, pracownicy administracji i obsługi) Zrównoważone dobra podstawowe Zrównoważone dobra wchodzące Zrównoważona działalność edukacyjna, administracyjna i obsługowa Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Pabian, Zrównoważona produkcja w gospodarce przyszłości. Perspektywy i bariery rozwoju [w:] pr. nauk. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, pod red. Sokołowskiego J., Rękas M., Węgrzyn G., p.t.: Ekonomia, nr 245, Wyd. U.E. we Wrocławiu, Wrocław 2012, s. 363; A. Pabian, F. Bylok R. Kucęba, M. Zawada, Sustainable Organizations of the Future in the European Union Structure, International Journal of Management and Computing Sciences Vol. 3 Number 1, January-March 2013, Canada, s. 6. Poniżej omówiono w ujęciu modelowym ważniejsze aspekty wyposażenia i funkcjonowania zrównoważonej placówki edukacyjnej. Zrównoważona placówka edukacyjna zlokalizowana jest w budynku, który został zaprojektowany i wzniesiony zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. To budowla przyjazna dla środowisku i nie wyrządzająca szkód społecznych. Wzniesiono ją wykorzystując procesy czystej produkcji (clear production) na bazie zdrowych materiałów (np. drewna, cegły). Konstrukcja takiego budynku wyposażona jest w elementy świadczące o jej proekologicznym oraz prospołecznym charakterze (np. zielone dachy, udogodnienia dla osób niepełnosprawnych). Jej eksploatacja wymaga zużycia niewielkiej ilości energii. Modelowe rozwiązanie to budynek autonomiczny, a więc konstrukcja, do której nie jest dostarczana żadna energia z zewnątrz. Zrównoważony budynek korzysta ze źródeł odnawialnej energii. Kolektory i ogniwa słoneczne zamieniają światło słoneczne na ciepło, służące podgrzewaniu wody i ogrzewaniu pomieszczeń (solartermia) oraz prąd (fotowoltaika). Możne również czerpać energię z turbin wiatrowych lub przyobiektowych

6 biogazowni. Oprócz bieżącej eksploatacji także konserwacje, remonty i modernizacje takiego obiektu prowadzone są zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Wyposażenie budynku zrównoważonej placówki edukacyjnej (meble, urządzenia biurowe, baza laboratoryjna, komputery itp.) stanowią wyłącznie trwałe, bezpieczne i zdrowe produkty (durable, safe and health products). Bezpieczny i zdrowy produkt nie zagraża życiu, ani nie szkodzi zdrowiu człowieka. Oszczędny produkt w zależności od swojego przeznaczenia zużywa niewielkie ilości energii elektrycznej, wody, gazu lub innych czynników niezbędnych w jego eksploatacji. Zrównoważone produkty cechuje wysoka trwałość, co umożliwia ich użytkowanie przez długi czas. Długie okresy użytkowania pozwalają ograniczać produkcję tego typu wyrobów oraz zmniejszyć ilość śmieci ze wszystkimi pozytywnymi ekologicznymi i społecznymi konsekwencjami tych działań. Nie tylko dobra podstawowe należące do zrównoważonej placówki edukacyjnej lecz również wchodzące powinny mieć zrównoważony charakter. Są wśród nich materiały biurowe wykorzystywane przez nauczycieli i personel administracyjny, produkty żywnościowe, dostarczane do stołówek i sklepików szkolnych, środki czystości, z których korzystają służby, dbające o porządek i higienę pomieszczeń, materiały konserwacyjno-naprawcze i inne artykuły, potrzebne na poszczególnych stanowiskach pracy oraz w działalności dydaktycznej. Zrównoważona placówka edukacyjna nabywa je tylko od tych producentów i dostawców, których cechuje wysoka wrażliwość ekologiczna i społeczna, a ich produkty zostały wytworzone zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Najważniejszym zasobem zrównoważonej placówki edukacyjnej jest zrównoważony personel. Zrównoważony personel to pracownicy zorientowani nie tylko na cele ekonomiczne lecz również aktywni ekologicznie i społecznie. Aktywność ekologiczna i społeczna uzewnętrznia się w trzech obszarach ich działalności: realizacji celów placówki edukacyjnej, wykonywaniu pracy, zachowaniach. Chodzi w tym przypadku zarówno o nauczycieli jak również o pracowników administracji i obsługi, w tym osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych i niekierowniczych. Szczególną rolę w strukturze zrównoważonej placówki odgrywają kierownicy, w tym dyrektorzy szkół, przedszkoli, rektorzy uczelni oraz podlegli im kierownicy niższych szczebli zarządzania. Bez ich inicjatyw, dawania przykładu i angażowania się w zrównoważony rozwój kierunek ten prawdopodobnie nie będzie realizowany lub natrafi na poważne bariery. Najważniejszą i najliczniejszą grupę pracowników zatrudnionych w placówce edukacyjnej stanowią nauczyciele. W zrównoważonej placówce wrażliwi ekologicznie i społecznie nauczyciele realizują zadania dydaktyczne respektując wymogi zrównoważonego rozwoju oraz przekazując dzieciom (przedszkola), uczniom (szkoły średnie) i studentom (uczelnie) wiedzę i umiejętności wynikające ze zrównoważonych programów nauczania. Programy takie obok eksponowania najnowszej wiedzy zawierają przedmioty i treści mające na celu kształtowanie proekologicznych i prospołecznych postaw i zachowań. Zakończenie Ernst Ulrich von Weizsacker stwierdził: wiek XXI stawia ludzkości wielkie wyzwania; stoimy na rozwidleniu dróg wiodących do epoki zrównoważonego rozwoju lub do epoki globalnych wojen o klimat i zasoby 8. Trudno zaprzeczyć temu stwierdzeniu, zważywszy, że Ziemia stanowi izolowany, nie przyrastający system, którego eksploatacja przekroczyła już granice tolerancji natury. Ten system w dłuższym czasie nie można zużywać więcej zasobów i emitować więcej odpadów niż da się zregenerować 9. W tych okolicznościach i przy obecnym poziomie techniki wybór drogi zrównoważonego rozwoju stanowi praktycznie jedyną rozsądną alternatywę dla obecnego i przyszłych pokoleń. Przyśpieszenie tempa tego rozwoju i jego upowszechnienie w społeczeństwie wymaga nowej kategorii obywateli zrównoważonych konsumentów i producentów dla których cele ekologiczne i społeczne są tak samo ważne jak cele ekonomiczne. Aby to osiągnąć niezbędny jest zrównoważony system edukacji złożony ze zrównoważonych placówek. Tylko taki system oparty na zasadach zrównoważonego rozwoju i respektujący je w swojej codziennej działalności jest predestynowany do kształtowania prawdziwie zrównoważonych postaw i zachowań. Od jego budowy trzeba rozpoczynać tworzenie zrównoważonych społeczeństw przyszłości, także w Polsce. Aby taki cel zrealizować, niezbędny jest jeszcze jeden warunek: zastąpienie symbolicznej polityki zrównoważonego rozwoju jej realnym odpowiednikiem. Polityka symboliczna sprawia złudne wrażenie, że rozwiązuje problemy, w rzeczywistości jednak ogranicza się do środków, które tak naprawdę nie zmieniają warunków ramowych 10. Deklaracje słowne i pisemne wciąż dominują nad rzeczywistymi działaniami w sferze zrównoważonego rozwoju. Warto zmienić te proporcje dla dobra obecnego i przyszłych pokoleń. Literatura 1. Belz F., Peattie K., Sustainability marketing, John Wiley & Sons, UK Cohen S., Sustainability Management, Columbia University Press, New York Jones M., Sustainable Event Management, Earthscan, London Muller-Christ G., Sustainable Management, Springer, Berlin H. Rogall, Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2010, s H. Rogall, Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2010, s. 134, H. Rogall, Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2010, s. 234.

7 5. Pabian A., Bylok F., Kucęba R., Zawada M., Sustainable Organizations of the Future in the European Union Structure, International Journal of Management and Computing Sciences Vol. 3 Number 1, January-March 2013, Canada. 6. Pabian A., Marketing w koncepcji sustainability, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2010, nr Pabian A., Sustainable personel pracownicy przedsiębiorstwa przyszłości, Zarządzanie zasobami ludzkimi 2011, nr Pabian A., Działalność edukacyjna ośrodków akademickich w koncepcji sustainability, Nauka i Szkolnictwo Wyższe 2012, nr 1/ Pabian A., Ecological Aspects of Sustainability in Building Industry [w:] Proceedings of the 3 rd International Conference on Contemporary Problems in Architecture and Construction, Beijing, China Pabian A., Bylok F., Rajczyk J., Rajczyk M., Sustainable Development of the European Union Role of Sustainable Management in Creation of Future European Society, International Journal of e-education, e- Business, e-management and e-learning, Singapore, Vol. 2, No. 4, August Pabian A., Pabian B., Perspektywy rozwoju koncepcji sustainability w aspekcie różnic kulturowych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2012, nr Pabian A., Zrównoważona produkcja w gospodarce przyszłości. Perspektywy i bariery rozwoju [w:] Ekonomia pod red. J. Sokołowski, M. Rękas, G. Węgrzyn, prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 245, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław Pabian A., Strategia produktu w zrównoważonej działalności marketingowej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu nr 172, Pabian A., Zarządzanie przedsiębiorstwem w koncepcji sustainability [w:] Rozwój nauk o zarządzaniu. Kierunki i perspektywy. Praca zbiorowa pod redakcją R. Kucęba, W. Jędrzejczyk, K. Smoląg, seria monografie nr 255, Częstochowa Pabian A., Zrównoważony marketing na rynku przedsiębiorstw [w:] Zeszyty Naukowe nr 226 Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu pod red. Z. Waśkowski, M. Zieliński, Trendy i koncepcje w marketingu i sprzedaży business to business, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań Rogall H., Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu, s , WWF International, Living Planet Report 2012,, Switzerland www. eurdice.org.pl.