Formy i źródła finansowania samorządu gminnego w Polsce po 2004 roku

Transkrypt

1 Formy i źródła finansowania samorządu gminnego w Polsce po 2004 roku Samorząd gminny w Polsce musi realizować określone zadania. Do zadań realizowanych przez podsektor samorządowy, uszczegółowionych na podstawie kryterium przynależności, należy zaliczyć zadania własne, zadania zlecone oraz zadania powierzone (porozumienia). Zadania własne to zadania służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Zadania własne gminy mogą realizować za pośrednictwem własnych jednostek organizacyjnych albo za pośrednictwem jednostek pomocniczych 1. Drugi rodzaj zadań to zadania zlecone, które są przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego na mocy obowiązującego prawa, lecz nie tracą swego charakteru zadań z zakresu administracji państwowej. Zadania zlecone nie są wykonywane samodzielnie przez gminy 2. Oprócz zadań własnych oraz zleconych, istnieje grupa zadań powierzonych (porozumienia). Zadania te gminy przyjmują do realizacji na podstawie umowy. Mogą to być także zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego. Porozumienia określają zakres, wielkość oraz sposoby rozliczania realizowanych zadań. Każda jednostka samorządu terytorialnego może zawierać z organami administracji rządowej porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu administracji rządowej. Obecny system charakteryzuje się decentralizacją częściową zadań oraz odpowiadającą mu częściową decentralizacją zasileń finansowych z ograniczonymi możliwościami wykorzystania instrumentów dostępnych na runku finansowym. Zawsze zadania realizowane przez państwo mają służyć społeczeństwu, pomimo że mogą być realizowane za pośrednictwem różnych podmiotów, zarówno rządowych, jak i samorządowych 3. Realizacja zadań gminy wymaga nakładów finansowych. W proces ten jest włączony zarówno kapitał publiczny, jak i prywatny. Całość zasobów składa się na system finansowania jednostek samorządu terytorialnego. System finansowania jednostek to ogół zasad, reguł, decyzji, narzędzi oraz instytucji obowiązujących w danym kraju, a 1 Art. 166 ust. 1 Konstytucji RP. 2 S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s B. Filipiak, Strategie finansowania jednostek samorządu terytorialnego, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 12.

2 ustanowionych w celu stworzenia warunków oraz środków niezbędnych do zaopatrzenia w kapitał, który umożliwi funkcjonowanie oraz realizację postawionych przed jednostkami zadań 4. Na system finansowania składają się takie elementy jak: 1) Źródła finansowania, wewnętrzne lub zewnętrzne, związane z kierunkiem przepływu kapitału, jego pochodzeniem albo kreacją; 2) Instrumenty finansowe, które określają sposób postępowania, techniki, zasady albo środki służące uzyskaniu oraz realizacji zapotrzebowania na środki finansowe; 3) Sposoby finansowania, czyli formy, możliwości albo środki pozyskania kapitału na realizację konkretnego zadania przez gminę. Obowiązujący w Polsce system finansowania oparty jest na następujących głównych funduszach publicznych: Dochodach własnych; Dotacjach; Subwencjach; Środkach pochodzących z budżetu Unii Europejskiej albo z innych źródeł zagranicznych. Podstawową kategorią dochodów są dochody własne, posiadające charakter cykliczny, wynikający z prawa. Dochodami własnymi gmin są m.in. udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz podatku dochodowy od osób prawnych, które stanowią dochód budżetu państwa, a także wpływy z podatku leśnego, wpływy z opłaty skarbowej, wpływy z podatku od środków transportowych, wpływy z podatku od nieruchomości, wpływy z podatku rolnego, wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, wpływy z podatku od spadków oraz darowizn, wpływy z podatku od posiadania psów, wpływy z opłaty eksploatacyjnej, dochody z majątku gminy, odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gminy i wpłaty od zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy i inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów. Poza dochodami własnymi gmina posiada także subwencje wyrównawcze z budżetu państwa, które mają na celu 4 M. Dylewski, B. Filipiak, M. Gorzałczyńska-Koczkodaj, Finanse samorządowe. Narzędzia, decyzje, procesy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 57.

3 wyrównanie różnic, które wytworzyły się między gminami najbogatszymi oraz najbiedniejszymi i dotacje celowe, które służą do finansowania określonych zadań 5. Gmina poza dochodami posiada również wydatki, którymi są zadania publiczne, mające na celu zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Zadaniami tymi są m.in. zadania związane z oświatą, z zaopatrzeniem w energię elektryczną oraz cieplną, z kanalizacją, z wodociągami, z usuwaniem oraz oczyszczaniem ścieków komunalnych, z komunalnym budownictwem mieszkaniowym, z utrzymaniem czystości oraz porządku, z pomocą społeczną oraz ośrodkami i zakładami opiekuńczymi, z gospodarką terenami oraz ochroną środowiska, z utrzymaniem gminnych dróg i organizacji ruchu drogowego, z utrzymaniem porządku publicznego, z utrzymaniem obiektów administracyjnych i utrzymaniem gminnych obiektów oraz urządzeń użyteczności publicznej, ale także z rozpowszechnianiem kultury w gminie (biblioteki komunalne i inne placówki upowszechniania kultury). Czasami, gdy wydatki gminy są o wiele większe niż dochody gmina może się zadłużyć, lecz wysokość zadłużenia jest ograniczona ustawowo do 60% dochodów budżetowych w danym roku. Taka sytuacja nazywana jest deficytem budżetowym, w przypadku wystąpienia deficytu część wydatków musi być pokryta z przychodów 6. Budżet gminy to roczny plan finansowy dochodów oraz wydatków jednostki samorządu terytorialnego, a także przychodów oraz wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych. Konstrukcja treści budżetu wyznaczona jest przez zbiór zasad budżetowych, wśród których najważniejsze to zasady: jedności, jawności, uprzedniości, równowagi oraz szczegółowości. W zasadzie jedności gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu. Z kolei w zasadzie jawności gospodarka finansowa gminy jest jawna. Natomiast w zasadzie uprzedniości gmina zobowiązana jest uchwalić budżet do końca roku budżetowego poprzedzającego rok budżetowy. W zasadzie szczegółowości budżet jest uchwalony oraz sporządzony ze szczególnym podziałem dochodów i wydatków budżetowych. W zasadzie równowagi budżetowej gminy muszą podjąć wszystkie kroki, mające na celu doprowadzenie do zachowania równowagi budżetowej w każdym stadium prowadzenia gospodarki budżetowej. Od 1 stycznia 2004 roku podstawę gospodarki finansowej jednostek samorządy terytorialnego stanowi ustawa z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek 5 S. Owsiak, dz. cyt., s Tamże, s. 354.

4 samorządu terytorialnego 7, która zastąpiła wcześniej obowiązującą ustawę z dnia 26 listopada 1998 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach Wprowadzone zmiany wynikające z ustawy z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego odnosiły się po raz pierwszy do ustalenia subwencji ogólnej, a także dotacji celowych z budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego na 2004 rok. Rozwiązania, które zostały przyjęte w tej ustawie miały na celu zwłaszcza dalszą decentralizację zadań oraz środków publicznych, wzrost ekonomicznej odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego na drodze wzrostu udziału dochodów własnych w dochodach ogółem jednostek samorządu terytorialnego, większego związania sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego z koniunkturą gospodarki kraju oraz rozbudowę możliwości absorpcji funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności 9. Ustawa obowiązująca od 1 stycznia 2004 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego wprowadziła zmianę sposobu finansowania licznych zadań publicznych, które są realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego. Wcześniejsze dotacje celowe z budżetu państwa, które były przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego na zadania z zakresu administracji rządowej, a także na dofinansowanie oraz finansowanie bieżących zadań własnych zostały zastąpione subwencją ogólną z budżetu kraju oraz zwiększonymi dochodami własnymi jednostek samorządu terytorialnego. Kluczowym źródłem finansowania zadań, które realizują jednostki samorządu terytorialnego została subwencja ogólna oraz dochody własne, natomiast dotacje celowe zaczęły spełniać rolę uzupełniającą. Zróżnicowanie dochodowe różnych gmin jest znaczne, natomiast zadania przez nie realizowane są podobne, a nawet często jednakowe. Czasami gminy z własnych dochodów nie są w stanie realizować swoich zadań, ponieważ zgromadzone fundusze nie są wystarczające. W celu umożliwienia wszystkim gminom odpowiedniego funkcjonowania, co jest równoznaczne z zaspokojeniem potrzeb społeczno-ekonomicznych mieszkańców Ministerstwo Finansów przyznaje mniej zamożnym gminom subwencję ogólną. Jej celem jest zminimalizowanie dysproporcji w dochodach i stopniu infrastruktury gospodarczej oraz społecznej. 7 Dz. U. z 2003 r. Nr 203, poz Dz. U. z 1998 r. Nr 150, poz. 983 z późn. zm. 9 M. Korolewska, Finansowanie jednostek samorządu terytorialnego w budżecie państwa, Informacje BSiE nr 1164 (IP 108G), s

5 Subwencja ogólna, która jest zewnętrznym źródłem dochodu gminy, składa się z trzech głównych części 10 : 1. Subwencji wyrównawczej, która obejmuje kwotę podstawową i kwotę uzupełniającą; 2. Subwencji równoważącej; 3. Subwencji oświatowej. Subwencja to swego rodzaju transfer środków finansowych z budżetu kraju do budżetu części jednostek samorządu terytorialnego w celu zminimalizowania niedoborów finansowych. Subwencja posiada następujące cechy charakterystyczne: Nieodpłatność jednostka samorządu terytorialnego w zamian za uzyskanie subwencji z budżetu kraju nie musi świadczyć żadnych usług na rzecz Skarbu Państwa; Bezzwrotność odpowiednio przyznana subwencja nie podlega zwrotowi do budżetu kraju, jednak nie wyklucza to zwrotu nienależnie pobranej subwencji; Ogólność subwencja jest skierowana na finansowanie ogółu zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego; Ogólny raz uzupełniający charakter; Swoboda dysponowania tymi środkami przez władze jednostki samorządu terytorialnego. Subwencja ogólna będąca źródłem dochodów gminy spełnia trzy główne funkcje 11 : Jest formą uzupełniania dochodów określonej jednostki samorządu terytorialnego; Jest źródłem selektywnego wspierania określonych gmin, które posiadają ograniczony dostęp do źródeł dochodów własnych (funkcja ta dotyczy głównie wpłat, które są pobierane od zamożniejszych gmin, mających na celu zwiększenie puli środków budżetu kraju, które są przekazywane w formie subwencji); Stanowi instrument, który ma na celu ułatwienia utrzymania bieżącej płynności jednostek samorządu terytorialnego. Poza ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z dnia 15 listopada 2003 roku regulacją, która stanowi regulację prawną dotyczącą subwencji, szczególnego 10 A. Świrska, Subwencje jako źródło dochodów gminy, Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej nr 65/2008, s A. Hanusz, A. Niezgoda, P. Czerski, Dochody budżetu gminy, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2006, s

6 znaczenia nabiera również art. 55 ustawy o samorządzie gminnym 12, ponieważ znajdują się w nim ważne uregulowania dotycząca zobiektywizowanego trybu przyznawania tejże subwencji. Kryteria związane są z ustaleniem wysokości oraz rozdzielania subwencji na rzecz gmin zgodnie z ustalonymi zasadami. Ustawa o finansach publicznych również dotyczy w pewnym zakresie subwencji. Zgodnie z tą regulacją prawną, zamieszczenie w budżecie kraju wydatków, które są przeznaczone na subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego może stanowić podstawę roszczeń samorządów względem Skarbu Państwa. W związku z tym subwencja jest z jednej strony źródłem dochodów określonej jednostki samorządowej, z kolei z drugiej stanowi określone świadczenie Skarbu Państwa wobec samorządu, którego roszczeń można dochodzić przed sądem cywilnym 13. W tabeli 1 zaprezentowano ostateczne kwoty subwencji, które zostały wypłacone gminom w latach , a więc do momentu obowiązywania znowelizowanej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Tabela 1 Ostateczne kwoty subwencji dla gmin w latach (mln zł wartości nominalne) Wyszczególnienie Subwencja wyrównawcza: kwota podstawowa kwota uzupełniająca Subwencja równoważąca Subwencja oświatowa Razem Źródło: A. Świrska, Subwencje jako źródło dochodów gminy, Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej nr 65/2008, s W 2006 roku rozpoczęto w Polsce przygotowania do wdrożenia budżetu zadaniowego. W latach prace te były realizowane przez nowo utworzony w Kancelarii Prezesa 12 Dz. U. z 1990 r. Nr 142, poz z późn. zm. 13 A. Borodo, Samorząd terytorialny. System prawnofinansowy, Wydawnictwo Lexis Nexis, Warszawa 2006, s. 144.

7 Rady Ministrów Departamentu Budżetu Zadaniowego, współpracujący z Ministerstwem Finansów. Od 2008 roku wdrożenie budżetu zadaniowego koordynuje Departament Reformy Finansów Publicznych w Ministerstwie Finansów. Pierwsza wersja budżetu zadaniowego podsektora rządowego została przygotowana na 2008 rok, niemniej jednak budżet ten jest projektem wieloletnim, o perspektywie realizacji sięgającej 2013 roku 14. Zwieńczeniem przygotowań do wdrożenia budżetu zadaniowego było uchwalenie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych 15, która usankcjonowała wejście w życie budżetu w układzie zadań, którego efektywność oraz skuteczność podlega kontroli z wykorzystaniem mierników stopnia realizacji celów. Spośród innych zmian w przepisach o finansach publicznych dokonanych nową ustawą warto jeszcze wyróżnić ustanowienie agencji wykonawczych nowej kategorii podmiotów sektora finansów publicznych, których mechanizmy działania mają być zbieżne z tymi charakteryzującymi brytyjskie agencje wykonawcze, powoływane w połowie lat osiemdziesiątych minionego wieku 16. Artykuł 216 ustawy o finansach publicznych z 2009 zawiera regulacje dotyczące źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego (ust. 1), a także przeznaczenia wydatków budżetów samorządowych (ust. 2). Różnicą w stosunku do wcześniej obowiązującej ustawy jest dodanie do katalogu wydatków programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa EFTA oraz środków pochodzących z innych źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego, w tym również gmin, można klasyfikować z uwzględnieniem postanowień Konstytucji RP, ustawodawstwa zwykłego oraz poglądów doktryny. Ramowa klasyfikacja konstytucyjna, określona w art. 167 ust. 2 ustawy zasadniczej, wyróżnia dochody własne jednostek samorządu terytorialnego, należne im w całości, oraz subwencje ogólne i dotacje przekazywane samorządom z budżetu państw. W zakresie źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego ustawa o finansach publicznych odsyła do odrębnej ustawy. Formy prawne tytułu dochodów określa ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z klasyfikacją sformułowaną w art. 3 tej ustawy dochody jednostki samorządowej dzieli się na: 14 T. Lubińska (red.), Nowe zarządzanie publiczne skuteczność i efektywność. Budżet zadaniowy w Polsce, Difin, Warszawa 2009, s Dz. U. Nr 157, poz M. Zawicki, Nowe zarządzanie publiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 122.

8 Obligatoryjne, tj. dochody własne, subwencja ogólna, dotacje celowe z budżetu państwa, a także udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych; Fakultatywne, które mogą obejmować środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, środki pochodzące z budżetu UE oraz inne środki określone w odrębnych przepisach. W ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego ustawodawca, oprócz wskazania poszczególnych rodzajów dochodów przysługujących lub mogących zasilać budżety gmin, powiatów i województw samorządowych, określił też zasady ustalania, przekazywania i gromadzenia niektórych z nich. Do końca 2009 roku także poszczególne ustawy ustrojowe zawierały katalogi dochodów jednostek samorządu terytorialnego (w art. 54 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 56 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym 17 i art. 67 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa 18. Ich zawartość jednak nie była skorelowana ze stosownymi postanowieniami ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. To zapewne przesądziło o uchyleniu tych regulacji na mocy przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W uchwale budżetowej (w planie dochodów budżetowych) powinny być ujęte wszystkie planowane do uzyskania dochody gminy, przy czym część z nich ma charakter pewny (w sensie tytułów, w pewnym zakresie także kwot). Tak jest np. w odniesieniu do subwencji, dotacji na zadania z zakresu administracji rządowej lub inne zlecone ustawami oraz dotacji od innych jednostek samorządu terytorialnego na podstawie zawartych porozumień, udziału w podatkach dochodowych (PIT oraz CIT). Gminne jednostki samorządy terytorialnego muszą także zaplanować dochody z tytułu poszczególnych rodzajów podatków i opłat lokalnych 19. Jak pokazuje praktyka, problem pojawia się, gdy jednostka samorządu terytorialnego zaplanuje dochód, który jest nieszablonowy. Przykładowo, sąd administracyjny stwierdził, że jednostka samorządu terytorialnego nie może zaplanować w uchwale budżetowej/budżecie dochodów (wcześniej RIO stwierdziła nieważność w części dotyczących tych ustaleń) z tytułu działalności hotelarskiej i 17 Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z poźn. zm. 18 Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z poźn. zm. 19 A. Ostrowska, Dochody budżetu j.s.t. z dotacji [w:] C. Kosikowski, J.M. Salachna (red.), Finanse samorządowe 580 pytań i odpowiedzi, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s

9 restauracyjnej jej jednostki budżetowej 20. Uzasadniając to twierdzenie, wskazano, że statut tejże jednostki budżetowej nie przewiduje prowadzenia przez Ośrodek działalności w zakresie usług hotelarskich i restauracyjnych. Rozważanie zatem, czy teoretycznie gmina mogłaby poprzez tę jednostkę prowadzić tego typu działalność, jest zbędne. Już samo to niewadliwe ustalenie jest wystarczające do tego, by stwierdzić, że nie można uwzględnić w uchwale budżetowej dochodów, których realizacja zadań statutowych nie może wygenerować. W wyroku podniesiono także, iż jednostki budżetowe stanowią formę prawa budżetowego, a nie wykonywania działalności gospodarczej i mimo wyodrębnienia organizacyjnego, majątkowego i finansowego nie mają osobowości prawnej. Ponadto działalność hotelarska (i restauracyjna) nie stanowi zaspokajania/realizacji potrzeb wspólnoty. Ewentualna (dopuszczalna) działalność gospodarcza jednostek samorządu terytorialnego powinna zaś być nakierowana na potrzeby społeczne i użyteczność publiczną 21. Na tle takich tez zauważyć trzeba, że: sam fakt prowadzenia przez jednostki budżetowe jednostek samorządu terytorialnego działalności odpłatnej nie może być podważany i nie zawsze musi oznaczać prowadzenie działalności gospodarczej pomimo zbieżności rodzaju wykonywanych usług z typowymi usługami komercyjnymi; brak posiadania przez jednostkę budżetową osobowości prawnej oraz fakt, iż zarządzany przez nią majątek jest własnością jednostki samorządu terytorialnego, wskazuje jedynie na regułę, zgodnie z którą dochody pobierane przez jednostkę budżetową stanowią dochody budżetowe jednostki samorządu terytorialnego; z racji zakresu bądź rodzaju działalności jednostki organizacyjnej jednostki samorządu terytorialnego nie można wywodzić jeszcze, iż dane usługi nie służą realizacji zadań lokalnych/regionalnych o charakterze publicznym. Od momentu reaktywowania samorządu terytorialnego w Polsce jego system finansowy podlegał sukcesywnym, częstym zmianom, natomiast każda kolejna regulacja ustawowa dotycząca systemu dochodów jednostek samorządu terytorialnego miała z założenia charakter przejściowy. Odpowiednie zarządzanie finansami jednostek samorządu terytorialnego, w tym samorządu gminnego, polega na optymalnym wykorzystywaniu źródeł finansowania ich zadań. Często jednak zdarza się, iż gminy mają niewystarczający poziom 20 Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 8 września 2011 r., I SA/Ol 458/11, CBOSA. 21 Wyrok NSA z dnia 6 grudnia 2000 r., I SA/Gd 1997/99.

10 dochodów własnych i wtedy niezbędna jest pomoc państwa w zakresie wyrównywania sytuacji finansowej tych gmin. Środki pieniężne z budżetu kraju do budżetów jednostek samorządu terytorialnego są transferowane w formie subwencji ogólnej albo dotacji celowej. Rozróżnienie między tymi kategoriami pojęciowymi występuje jedynie na gruncie prawnym natomiast w ujęciu ekonomicznym obie formy wsparcia są klasyfikowane w budżecie państwa jako wydatki tego budżetu a po stronie budżetu samorządu terytorialnego jako jego dochody. Bibliografia: Akty prawne 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U Nr 78, poz. 483) 2. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2003 r. Nr 203, poz. 1966). 3. Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach (Dz. U. z 1998 r. Nr 150, poz. 983 z późn. zm.). 4. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240) 5. Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 r. Nr 142, poz z późn. zm.) 6. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z poźn. zm.) 7. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z poźn. zm.) Literatura 1. Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M., Finanse samorządowe. Narzędzia, decyzje, procesy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Filipiak B., Strategie finansowania jednostek samorządu terytorialnego, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Hanusz A., Niezgoda A., Czerski P., Dochody budżetu gminy, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2006.

11 4. Lubińska T. (red.), Nowe zarządzanie publiczne skuteczność i efektywność. Budżet zadaniowy w Polsce, Difin, Warszawa Ostrowska A., Dochody budżetu j.s.t. z dotacji [w:] C. Kosikowski, J.M. Salachna (red.), Finanse samorządowe 580 pytań i odpowiedzi, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Zawicki M., Nowe zarządzanie publiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Artykuły prasowe 1. Korolewska M., Finansowanie jednostek samorządu terytorialnego w budżecie państwa, Informacje BSiE nr 1164 (IP 108G), s Świrska A., Subwencje jako źródło dochodów gminy, Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej nr 65/2008, s Czy potrzebujesz pomocy w pisaniu pracy? Zaufaj doświadczonym redaktorom z firmy Edu Talent! W 2012 roku z naszych usług skorzystało 1000 klientów, zaś w 2013 roku planujemy pomóc 2000 klientów. Dzięki doświadczeniu zdobytemu przez lata pracy, oraz dzięki opiniom naszych klientów stworzyliśmy niepowtarzalną ofertę pomocy dla studentów studiów: magisterskich, licencjackich, inżynierskich,

12 podyplomowych. Wszystko czego brakowało Państwu w ofertach innych firm zawarliśmy w naszej ofercie: Bezpłatne poprawki błędów, Gwarancja antyplagiatową (współczynnik 1: do 20%, współczynnik 2: do 5%), Niska przedpłata, Bezpłatna próbka na temat, który Państwa interesuje, Możliwość zapłaty w ratach, Możliwość obejrzenia części pracy przed zapłatą, Możliwość podpisania umowy, Bezpłatny spis bibliograficzny, Wykorzystanie najlepszych dostępnych książek i artykułów, Możliwość spotkania w siedzibie firmy w celu omówienia szczegółów. Masz trudny temat? Nie płać za przedłużenia sesji i powtarzanie roku. Odbierz bezpłatną próbkę i zamów pomoc w pisaniu pracy już teraz! prace@edutalent.pl Telefon: Dziedziny, w których się specjalizujemy na kolejnej stronie.

13 Pomagamy z następujących dziedzin: Administracja Analiza finansowa, Analizy rynków, Automatyka, Bankowość, Budowa maszyn, Budownictwo, Dziennikarstwo, Ekonomia, Elektrotechnika, Energetyka, Etnografia, Etyka, Filologia angielska, Filologia niemiecka, Filologia polska, Filologia rosyjska, Filozofia, Finanse publiczne, Fundusze unijne, Historia, Inżynieria materiałowa, Italianistyka, Językoznawstwo, Kulturoznawstwo, Logistyka, Marketing, Metalurgia, Ochrona środowiska, Pedagogika, Pielęgniarstwo, Politologia, Polityka społeczna, Prawo, Psychologia, Rachunkowość, Rehabilitacja, Resocjalizacja, Rusycystyka, Samorząd terytorialny, Socjologia, Stosunki międzynarodowe Telekomunikacja Zarządzanie, Zarządzanie międzynarodowe, Zarządzanie strategiczne, Zarządzanie talentami, Zarządzanie zasobami ludzkimi. Odbierz darmową próbkę, a jeśli Ci się spodoba, zamów całość! prace@edutalent.pl Telefon: