Ochrona i kształtowanie przyrody w przestrzeniach miejskich

Transkrypt

1 Ochrona i kształtowanie przyrody w przestrzeniach miejskich Katowice, r. dr Leszek Trząski mgr inż. arch. Agnieszka Gieroszka Główny Instytut Górnictwa Sfinansowano ze środków Narodowego Sfinansowano ze Funduszu środków Ochrony Narodowego Środowiska Funduszu Ochrony i Gospodarki Środowiska Wodnej i Gospodarki Wodnej

2 Ochrona i kształtowanie przyrody w przestrzeniach miejskich

3 Ciągłośd przestrzeni przyrodniczej

4 Formy prawne Rezerwat przyrody Las Murckowski w Katowicach y/2008/ochrprzyr.pdf Rezerwat Segiet w Bytomiu

5 Przemysłowe dziedzictwo przyrody i kultury Żabnie Doły w Chorzowie Zalewisko pogórnicze na Pieczyskach Nieczynna Hałda - Murcki Dolomity Sportowa Dolina w Bytomiu

6 Zielono-niebieska infrastruktura Zielone rozwiązania inżynieryjne Wodny Plac Zabaw NaturSpie/Raum Rzeka Ślepiotka w Katowicach Staw na wody deszczowe - Katowice Rzeka Neckar w Stuttgarcie

7 Zielone rozwiązania inżynieryjne

8 Zielone rozwiązania inżynieryjne Źródło: Regenwasserbewirtschaftung in Neubaugebieten

9 Uprawa i utrzymanie drzew przydrożnych

10 Ochrona/kreacja w dokumentach planistycznych Strategia rozwoju Program ochrony środowiska Plan gospodarki odpadami Plan zagospodarowania przestrzennego Program małej retencji Programy ochrony powietrza nieruchomosci.pl/

11 Dzikie zwierzęta w mieście Ptaki w mieście

12 Wpływ remontów aspekty prawne Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działań naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia (Dz.U nr 103 poz. 664)

13 Przepisy prawne, najczęściej łamane Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną W Rozporządzeniu wyspecyfikowano (par. 6.1,3,5 i par.7.2) zakaz niszczenia gniazd ptasich ich jaj i ptaków młodych, także mających gniazda na budynkach. 6. W stosunku do dziko występujących zwierząt należących do gatunków, o których mowa w 2-4, wprowadza się następujące zakazy: ( ) 3) niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych; 4) niszczenia ich siedlisk i ostoi; ( ) 7. Zakazy, o których mowa w 6, w stosunku do dziko występujących zwierząt należących do gatunków, o których mowa w 2 i 3, nie dotyczą: ( ) 2) usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd ptasich z obiektów budowlanych i terenów zieleni, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa lub sanitarne;

14 Przepisy prawne, najczęściej łamane Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz Dz.U. z 2004 r. Nr 69, poz. 625 Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 Dz.U. z 2004 r. Nr 96, poz. 959 Art Nieuzasadnione lub niehumanitarne zabijanie zwierząt oraz znęcanie się nad nimi jest zabronione. 2. Przez znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpień, a w szczególności: 1) umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia, niestanowiące dozwolonego prawem zabiegu lub doświadczenia na zwierzęciu Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm. tekst jednolity na , z późn. zmianami

15 Co należy robid? zabezpieczanie ostoi i stanowisk przed zagrożeniami zewnętrznymi wykonywanie zabiegów utrzymujących właściwy stan siedlisk zwierząt, poprzez ich odtwarzanie, budowanie sztucznych miejsc rozrodu dostosowywaniu terminów i sposobów wykonywania prac budowlanych, remontowych i innych do okresów lęgu, rozrodu lub hibernacji obserwowanie i dokumentowanie (monitoring)

16 Dzikie zwierzęta w mieście Samica wróbla w otworze stropodachu (M. Luniak). Dorosła pustułka wróciła do Oknówki przy gnieździe. Przed pobrudzeniem Sfinansowano ze środków Narodowego gniazda, Funduszu w którym czekają Ochrony Środowiska ściany odchodami i Gospodarki chroni Wodnej półeczka pod pisklęta. (M. Luniak) gniazdem (A.Benko,

17 Dzikie zwierzęta w mieście Źródło: Zasady Ochrony Ptaków Zasiedlających Obiekty Budowlane; Kazimierz Walasz Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytet Jagielloński budki dla jerzyków

18 Dzikie zwierzęta w mieście Skrzynka trocinobetonowa dla wróbli, zamontowana na warstwie ociepliny (po lewej) lub pod nią (po prawej) Źródło: salamandra.org.pl

19 Przykładowy schemat rozmieszczenia skrzynek dla ptaków i nietoperzy na budynkach

20 Dzikie zwierzęta w mieście Mroczek późny występuje prawie wyłącznie w pobliżu siedzib ludzkich (AK) Skrzynka podocieplinowa dla nietoperzy Źródło: Docieplanie budynków w zgodzie z zasadami ochrony przyrody; Poznań 2009 Wersja przygotowana na potrzeby Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Schemat budowy podtynkowego schronu dla nietoperzy

21 Harmonogram prac dociepleniowych

22 Dlaczego potrzebujemy drzew w mieście? Jedno duże drzewo liściaste zmniejsza powierzchniowy odpływ wody z nieruchomości o litrów rocznie; Jedna średniej wielkości topola uwalnia poprzez liście litrów wody rocznie Jedna średniej wielkości topola pobiera z wody glebowej 2-3 gramów azotu na dzień 10 metrowe drzewo liściaste uwalnia około 120 kg tlenu na rok (bilans procesów fotosyntezy i oddychania). Człowiek zużywa około 170 kg tlenu rok Jeden średniej wielkości klon usuwa z zanieczyszczonej przydrożnej gleby w ciągu roku 60 mg kadmu, 140 mg chromu, 820 mg niklu i 5200 mg ołowiu, Drzewa posadzone wśród budownictwa wielorodzinnego obniżają poziom agresji wśród mieszkańców o około 50-55% Korony drzew ocieniając ulice chronią asfalt przed przegrzaniem, co wydłuża trwałość nawierzchni z około 7 do około 20 lat.

23 Dlaczego potrzebujemy drzew w mieście? efektywni czyściciele powietrza, naturalne klimatyzatory latem i zimą, funkcje retencyjne (ograniczanie spływu wody do kanalizacji), nisza dla innych organizmów (tworzenie siedlisk przyrodniczych), piękno (wartości estetyczne, psychologiczne a nawet duchowe), ciągłość korytarzy zieleni walory kulturowe

24 Korzyści z drzew w mieście Skala Kategoria korzyści Rodzaj korzyści Zmniejszenie powierzchniowego odpływu wody i zagrożenia powodziowego Poprawa jakości powietrza Lokalna zlewnia rzeczna, dzielnica miasta Środowiskowe Poprawa jakości wody i gleby Zmniejszenie erozji koryt rzecznych i skarp Zapewnienie siedlisk dla rodzimych gatunków roślin oraz dla zwierząt lądowych i wodnych Ochrona rodzimych zasobów bioróżnorodności (ekotypów) Zmniejszenie letnich ekstremów temperatury powietrza i wody

25 Korzyści z drzew w mieście Skala Nieruchomość Kategoria korzyści Ekonomiczne Środowiskowe Społeczne Rodzaj korzyści Zmniejszenie kosztów ogrzewania Zmniejszenie kosztów budowy i obsługi (związanych z usuwaniem drzew, grodzeniem, wprowadzaniem nawierzchni, odprowadzaniem wód deszczowych) Zwiększenie wartości nieruchomości Pozytywny wpływ na zachowania kontrahentów Zmniejszenie efektu wyspy ciepła Lepsze funkcjonowanie urządzeń retencjonujących i podczyszczających wody deszczowe Kreowanie miejsc spotkań Poprawa zdrowia i poczucia dobrobytu Ograniczanie promieniowania UV Zapewnianie cienia Łagodzenie hałasu Zwiększenie możliwości rekreacji Zwiększenie walorów estetycznych

26 Dorodne, zdrowe drzewa mogą zwiększyd wartośd rynkową i atrakcyjnośd nieruchomości Źródło: L. Trząski, W. Szendera, Rola i znaczenie drzew rosnących w środowiskach zurbanizowanych - materiały szkoleniowe.

27 Drzewa w mieście Na usunięcie drzew lub krzewów posiadacz nieruchomości musi mieć zezwolenie, w którym ustala się opłatę za usunięcie drzew lub krzewów oraz termin ich usunięcia, przesadzenia lub posadzenia innych (art. 83, 84 ustawy o ochronie przyrody) Wydanie zezwolenia może zależed od: - przesadzenia drzew lub krzewów w miejsce wskazane przez wydającego zezwolenie - zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami, w liczbie nie mniejszej niż liczba usuwanych drzew lub krzewów

28 Zasady współistnienia drzew i miasta dbać o drzewa już rosnące nigdy nie sadzić drzew tuż koło budynków - minimalna odległość powinna wynosić co najmniej połowę średnicy korony, jaką średnio osiąga dany gatunek drzewa obok krótkowiecznych drzew szybko rosnących sadzić drzewa długowieczne, ale rosnące wolniej, z założeniem (gdy te pierwsze zaczną zamierać, zostaną usunięte i ustąpią miejsca pozostałym) drzewa, które osiągają znaczne rozmiary sadzić przede wszystkim na rozległych przestrzeniach terenów rekreacyjnych (parki, zieleńce, bulwary, promenady) oraz w strefach ochronnych przy zakładach przemysłowych grupy zieleni z wysokimi, rozłożystymi drzewami sadzić na zewnątrz osiedli mieszkaniowych - będą stanowiły osłonę przed zanieczyszczeniami, zmniejszą uciążliwość hałasu i silnych wiatrów. we wnętrzach osiedlowych między budynkami zakładać trawniki, sadzić ozdobne krzewy i rośliny kwitnące, a drzewa raczej takie, które nie osiągają dużych rozmiarów,

29 Zasady współistnienia drzew i miasta do zabudowy zwartej wprowadzać silnie rosnące pnącza, które mogą zastąpić drzewa (winobluszczowi porastającemu ścianę budynku wystarcza 0,5 m² gruntu, a już po kilku latach wytwarza taką ilość liści jak średniej wielkości drzewo), przy wąskich trasach komunikacyjnych sadzić odmiany drzew o niewielkich, zwartych koronach, przy szerokich trasach komunikacyjnych, obok których poprowadzono ciągi piesze i jest dostatecznie dużo miejsca sadzić, zwłaszcza po stronie południowej i zachodniej, drzewa wyższe, osiągające znaczne rozmiary koron. Takie drzewa rzucają głęboki cień obniżający temperaturę i wspomagający wymianę zanieczyszczonego spalinami, rozgrzanego powietrza znad jezdni na chłodniejsze i czystsze powietrze z pasa zieleni, sadzić atrakcyjne odmiany drzew: o ozdobnych liściach lub obficie kwitnące, bo z takimi mieszkańcy wiążą się emocjonalnie i bardziej o nie dbają.

30 Dobra praktyka w budownictwie: ochrona dużego drzewa przy placu budowy

31 Pozostawienie zbyt małej przestrzeni dla korzeni może doprowadzić do zniszczenia przez drzewo nawierzchni parkingu, nawet jeśli jest to wylewka betonowa

32 Prawne zasady wykonywania cięd w koronach drzew Według Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku (z późniejszymi zmianami) o ochronie przyrody: Zabiegi w obrębie koron drzew na terenach zieleni lub zadrzewieniach mogą obejmować wyłącznie: usuwanie gałęzi obumarłych, nadłamanych lub wchodzących w kolizje z obiektami budowlanymi lub urządzeniami technicznymi, kształtowanie korony drzewa, którego wiek nie przekracza 10 lat, utrzymywanie formowanego kształtu korony drzewa. Źródło:

33 Prawne zasady wykonywania cięd w koronach drzew Cięcie koron drzew możliwe jest tylko w ściśle określonych przypadkach. Jednak ustawodawca nie przewidział sankcji za niestosowanie się do przepisów. Otwiera to furtkę dla nieprzemyślanych działao szkodzących naszemu otoczeniu. Źródło:

34 Skrócenie ciętej gałęzi Dobrze Źle!

35 Nie przycinaj przewodnika Odetnij jedną trzecią Przerzedzanie zbyt gęstej korony Usuń złamaną gałąź Usuń stłoczone gałęzie

36 Różne formy materiału do nasadzeo: każda ma swoje plusy i ograniczenia

37 Korzenie nie są podziemnym lustrem korony drzewa, lecz mają zasięg zwykle 2-3 razy większy Zasięg korzeni

38 Cel - rodzaj cięcia - sposób 1 2 3

39 Cel - rodzaj cięcia - sposób Drzewo przed cięciem: naturalny pokrój Podkrzesanie korony, redukcja o około 30 %; drzewa przy ulicach, chodnikach Redukcja korony z zachowaniem pokroju cel: przywrócenie bezpiecznej statyki drzewa Prześwietlenie korony, redukcja o 5-15 %, max. 20 %; cel: odmłodzenie drzewa

40 W którym miejscu należy poprowadzid cięcie?

41 W jaki sposób wykonuje się cięcie?

42 Wniosek o zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów Wniosek o wydanie zezwolenia powinien zawierać: - imię, nazwisko i adres albo nazwę i siedzibę posiadacza i właściciela nieruchomości, - tytuł prawny władania nieruchomością (akt notarialny lub wypis z rejestru gruntów), - nazwę gatunku drzewa lub krzewu, - obwód pnia drzewa mierzonego na wysokości 130 cm, - wielkość powierzchni z której zostaną usunięte krzewy, - przeznaczenie terenu na którym rośnie drzewo lub krzew, - przyczynę i termin zamierzonego usunięcia drzewa lub krzewu, - rysunek lub mapę określającą usytuowanie drzewa lub krzewu w stosunku do granic nieruchomości i obiektów budowlanych istniejących lub budowanych na tej nieruchomości.

43 Nie jest wymagane pozwolenie na usunięcie drzew lub krzewów: owocowych, o ile nie jest to nieruchomość wpisana do rejestru zabytków ani teren w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody (na obszarach nieobjętych ochroną krajobrazową), na plantacjach drzew i krzewów, których wiek nie przekracza 10 lat, usuwanych w ramach działania ogrodów botanicznych lub zoologicznych, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu z terenu między linią brzegu, a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, z wałów przeciwpowodziowych i z miejsc położonych bliżej niż 3 m od stopy wału, utrudniających widoczność sygnalizatorów i pociągów, lub utrudniających eksploatację urządzeń kolejowych albo powodujących tworzenie na torowiskach zasp śnieżnych, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu, stanowiących przeszkody lotnicze, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu ze względu na potrzeby związane z utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, w lasach.

44 Usunięcie drzew lub krzewów: Stawki opłat obowiązujące w 2012 roku Usuwanie drzew: w stawce ukryte są współczynniki (od 1,00 do 12,96) różnicujące stawki w zależności od obwodu pnia i rodzaju drzewa Lp. Wielkość obwodu pnia w cm Maksymalne stawki opłat za 1 cm w zł w roku do ,40 2 od 26 do ,03 3 od 51 do ,13 4 od 101 do ,02 5 od 201 do ,52 6 od 301 do ,32 7 od 501 do ,12 8 powyżej ,55 Usuwanie krzewów: 236,60 zł za 1 m2 powierzchni pokrytej krzewami

45 Stawki opłat dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew rok 2012 Lp. Rodzaje, gatunki i odmiany drzew 1 topola, olsza, klon jesionolistny, wierzba, czeremcha amerykańska, grochodrzew 2 kasztanowiec, morwa, jesion amerykański, czeremcha zwyczajna, świerk pospolity, sosna zwyczajna, daglezja, modrzew, brzoza brodawkowata, brzoza omszona 3 dąb, buk, grab, lipa, choina, iglicznia, głóg forma drzewiasta, jarząb, jesion wyniosły, klon z wyjątkiem klonu jesionolistnego, gatunki i odmiany ozdobne jabłoni, śliwy, wiśni i orzecha, leszczyna turecka, brzoza (pozostałe gatunki i odmiany), jodła pospolita, świerk (pozostałe gatunki i odmiany), sosna (pozostałe gatunki i odmiany), żywotnik (wszystkie gatunki), platan klonolistny, wiąz, cyprysik 4 Jodła (pozostałe gatunki i odmiany), tulipanowiec, magnolia, korkowiec, miłorząb, metasekwoja, cis, cypryśnik, bo bożodrzew zł za 1 cm obwodu pnia (zł) 12,80 34,81 84,67 319,40 Źródło: L. Trząski, W. Szendera, Rola i znaczenie drzew rosnących w środowiskach zurbanizowanych - materiały szkoleniowe.

46 Nie jest pobierana opłata za usunięcie drzew i krzewów (art. 86 ustawy o ochronie przyrody): 1) na których usunięcie nie jest wymagane zezwolenie; 2) na których usunięcie osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej; 3) jeżeli usunięcie jest związane z odnową i pielęgnacją drzew rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków; 4) które zagrażają bezpieczeństwu ludzi lub mienia w istniejących obiektach budowlanych lub funkcjonowaniu urządzeń do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych podobnych urządzeń; 5) które zagrażają bezpieczeństwu ruchu drogowego oraz kolejowego albo bezpieczeństwu żeglugi; 6) w związku z przebudową dróg publicznych i linii kolejowych; 7) które posadzono lub wyrosły na nieruchomości po zakwalifikowaniu jej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele budowlane;

47 Nie jest pobierana opłata za usunięcie drzew i krzewów (art. 86 ustawy o ochronie przyrody): 8. z terenów zieleni komunalnej, z parków gminnych, z ogrodów działkowych i z zadrzewień, w związku z zabiegami pielęgnacyjnymi drzew i krzewów; 9. które obumarły lub nie rokują szansy na przeżycie, z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości; 10. topoli o obwodzie pnia powyżej 100 cm, mierzonego na wysokości 130 cm, nienależących do gatunków rodzimych, jeżeli zostaną zastąpione w najbliższym sezonie wegetacyjnym drzewami innych gatunków; 11. jeżeli usunięcie wynika z potrzeb ochrony roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową lub ochrony siedlisk przyrodniczych; 12. z grobli stawów rybnych; 13. jeżeli usunięcie było związane z regulacją i utrzymaniem koryt cieków naturalnych, wykonywaniem i utrzymaniem urządzeń wodnych służących kształtowaniu zasobów wodnych oraz ochronie przeciwpowodziowej w zakresie niezbędnym do wykonania i utrzymania tych urządzeń

48 Tereny zieleni Zgodnie z art. 5 ustawy o ochronie przyrody: Tereny zieleni to tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie wsi lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe Są to w szczególności: parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, ogrody jordanowskie i zabytkowe cmentarze, zieleń towarzysząca ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, zieleń towarzysząca lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym

49 Kara za usunięcie drzew lub krzewów: wysokość trzykrotnej opłaty za ich usunięcie (art. 89 ustawy o ochronie przyrody) Stawka kary w 2012 r. za zniszczenie 1 m 2 terenu zieleni wynosi: 54,41 zł/m 2 trawników 467,29 zł/m 2 kwietników

50 Podstawowe akty prawne określające gospodarkę drzewami w mieście Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz. U. Nr 151/2009 r., poz. 1220, ze zm. art Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 13 października 2011 r. w sprawie stawek opłat za usunięcie drzew i krzewów oraz stawek kar za zniszczenie zieleni na rok 2012 M.P. Nr 95/2011 r., poz. 963 dobry podręcznik przycinanie polskie:

51 Przydatne adresy Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, ul. św. Huberta 35, Katowice, tel. (32) (zakres działalności: gromadzenie danych faunistycznych, badania terenowe, interwencje, opieka nad nietoperzami, edukacja ekologiczna). Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach, ul. Powstańców 41a, Katowice, tel. (32) , (zakres działalności: wydawanie decyzji na podstawie Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, przeprowadzanie postępowań i wykonywanie innych zadań, o których mowa w Ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, współpraca z organami samorządu terytorialnego w sprawach ocen oddziaływania na środowisko i ochrony przyrody).

52 Przydatne adresy Schronisko dla Dzikich Zwierząt Leśne Pogotowie, Jacek Wąsiński, ul. Kościuszki 70, Mikołów, tel. (32) , (zakres działalności: opieka nad nietoperzami, edukacja ekologiczna). Śląski Ogród Zoologiczny, Dział Hodowlany, Promenada Gen. Jerzego Ziętka 7, Chorzów, tel. (32) (zakres działalności: edukacja ekologiczna, hodowla gatunków egzotycznych). Wojewódzki Inspektorat Weterynarii w Katowicach (Śląski Wojewódzki Lekarz Weterynarii), ul. Brynowska 25a, Katowice, tel. (32) (zakres działalności: prowadzenie spraw i nadzór nad przestrzeganiem przepisów z zakresu ochrony zwierząt i ochrony zdrowia zwierząt, zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt i monitorowanie chorób odzwierzęcych, interwencje w przypadkach pogryzienia przez nietoperze).

53 Dziękuję za uwagę Sfinansowano ze środków Narodowego Sfinansowano ze Funduszu środków Ochrony Narodowego Środowiska Funduszu Ochrony i Gospodarki Środowiska Wodnej i Gospodarki Wodnej