Szkoła Leśna na Barbarce

Transkrypt

1

2 Szkoła Leśna na Barbarce prowadzona jest przez Toruńskie Stowarzyszenie Ekologiczne Tilia na mocy umowy z Prezydentem Miasta Torunia od 2004 roku. Stowarzyszenie jest organizacją pożytku publicznego i istnieje od 1995 roku. Pracownicy Stowarzyszenia tworzą autorskie programy edukacji ekologicznej, pozyskują fundusze na działania prośrodowiskowe oraz włączają się w ogólnopolskie i regionalne kampanie ekologiczne. Szkoła Leśna na Barbarce stanowi centrum szeroko rozumianej edukacji ekologicznej dla dzieci i młodzieży oraz dorosłych. Program Szkoły Leśnej realizowany jest m.in. poprzez: organizowanie zajęć przyrodniczo ekologicznych, historycznych i artystycznych dla różnego typu szkół, w tym organizacja tzw. zielonych szkół, organizowanie imprez, konkursów, kampanii, festynów oraz otwartych imprez okolicznościowych i rekreacyjnych, udostępnianie obszaru i obiektów Szkoły Leśnej zgodnie z ich przeznaczeniem i regulaminem użytkowania. Oferta Szkoły Leśnej ma charakter interdyscyplinarny. Dzieci i młodzież mogą korzystać z różnorodnych zajęć przyrodniczych, biologicznych, artystycznych i integracyjno-sportowych dostosowanych do pory roku, zaplecza dydaktycznego oraz wieku uczestników. Program oparty jest na bezpośrednim kontakcie uczniów z przyrodą. Taka forma kształcenia stymuluje do świadomej obserwacji i przyjęcia postawy badacza przez uczestników zajęć. Uzupełnieniem ścieżek ekologicznych są karty pracy, prezentacje multimedialne, filmy oraz gry edukacyjne. Działalność Szkoły Leśnej zaowocowała wydaniem folderów, broszur oraz zeszytów ćwiczeń z materiałami edukacyjnymi udostępnianymi bezpłatnie zainteresowanym osobom. Szkoła Leśna organizuje od kilku lat cyklicznie imprezę plenerową pn. Grzybobranie na polanie, której celem jest popularyzacja kultury grzybobrania, zapoznanie z różnorodnością biologiczną grzybów oraz znaczenia królestwa Fungi w otaczającej nas przyrodzie. W trakcie imprezy można obejrzeć pokaz gotowania dań z grzybów, spróbować potraw kuchni regionalnej pod gołym niebem i zobaczyć wyroby twórców ludowych, a główną atrakcją jest organizacja konkursu na króla i królową grzybobrania. Dla uczestników przewidziano szereg tematycznych konkursów i zabaw rodzinnych. Niniejsze wydanie opracowane zostało w ramach projektu Człowiek, środowisko, integracja - tworzenie sieci zielonych szkół, finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i przekazane zostanie bezpłatnie uczestnikom projektu.

3 Zasady korzystania z przewodnika Niniejszy przewodnik przygotowany został dla osób zainteresowanych pogłębianiem wiedzy na temat grzybów, tej niezwykle interesującej, a zarazem mało znanej grupy organizmów. Przyda się doskonale w czasie jesiennych wędrówek po lesie. Pomocny będzie podczas prowadzenia zajęć edukacyjnych z rozpoznawania grzybów. Przedstawiono w nim 32 gatunki najbardziej popularne w lasach północnej Polski. Ze względu na ogromne zróżnicowanie Królestwa Grzybów nie udało się w nim zamieścić wszystkich gatunków zbieranych przez grzybiarzy, np. z rodzaju: gołąbki. W przewodniku przedstawiono także informacje o odżywianiu się, budowie i rozmnażaniu grzybów oraz ich ochronie i zasadach grzybobrania. Identyfikację znalezionych okazów ułatwią kolorowe ilustracje z opisami cech charakterystycznych dla poszczególnych gatunków. Przy niektórych grzybach podano ich nazwy potocznie używane przez grzybiarzy. By ułatwić szybkie rozróżnienie grzybów jadalnych i niejadalnych przy każdym z gatunków zamieszczono kolorowe symbole, oraz odpowiadające im kolory nagłówków kart. Kieszonkowy format, niewielki ciężar i grube, odporne na zawilgocenie kartki sprawiają, że przewodnik jest wygodny i trwały w użytkowaniu. Do przewodnika dołączono lupę z linijką oraz lusterko, które pomogą dokładniej przyjrzeć się znalezionemu grzybowi. Zaś rozkładające się w wachlarz karty z opisem grzyba pozwolą na szybkie porównanie podobnych gatunków. Objaśnienie symboli: Grzyb jadalny Grzyb trujący Grzyb niejadalny Grzyb chroniony

4 Informacje ogólne o grzybach Szacuje się, że na świecie występuje ok. 0,5 mln gatunków grzybów, z czego sklasyfikowano ok. 100 tys. gatunków. Liczba grzybów wielkoowocnikowych (tj. takich których owocniki można zobaczyć gołym okiem) w Polsce wynosi ok. 4 tys. gatunków. Spośród nich do celów spożywczych nadaje się kilkaset. Grzyby to organizmy, które wykazują jednocześnie cechy roślin i zwierząt. Tworzą oddzielne królestwo Grzyby (Fungi). Podobnie jak rośliny charakteryzuje je brak możliwości poruszania się i obecność ściany komórkowej. Natomiast do zwierząt upodobnia je charakter heterotroficzny (cudzożywny). Wśród grzybów wyróżniamy: saprofity pobierające energię z martwych szczątków organicznych i rozkładające je do związków prostych, z których mogą korzystać następnie rośliny, np. gmatwek dębowy żyjący na próchniejących pniakach dębowych, pasożyty pobierające substancje pokarmowe z organizmu żywego: drzewa, krzewu, rośliny zielnej lub zwierzęcia, np. grzybice stóp, symbionty (grzyby mikoryzowe) współżyjące z organami roślin wyższych (mikoryza = mykos (gr) - grzyb + ryzos (gr) - korzeń), głównie drzew i krzewów; grzyby pobierają z korzeni włośnikowych substancje pokarmowe, które nie są potrzebne roślinie, a w zamian za to rośliny pobierają z grzybni wodę i sole mineralne, np. koźlarz babka mikoryzujący z brzozą. Niektóre gatunki grzybów wytwarzają owocniki ułożone w tzw. czarcich kręgach. Ich grzybnia rozrasta się w glebie od jednego punktu równomiernie na wszystkie strony i ma w przybliżeniu powierzchnię koła. Z biegiem czasu grzybnia obumiera od środka i owocniki pojawiają się tylko na obwodzie koła, które z roku na rok jest coraz większe. Znaczenie grzybów: Saprofity odgrywają ważną rolę w obiegu materii w przyrodzie. Grzyby mikoryzowe warunkują prawidłowy rozwój roślin. Owocniki grzybów są miejscem rozwoju wielu bezkręgowców. Wykorzystywane są przez człowieka w przemyśle spożywczym i do produkcji leków. Są pokarmem dla wielu zwierząt.

5 Budowa morfologiczna grzyba kapelusz kołnierz hymenofor trzon owocnik strzępki pochwa Grzybnia ciało grzyba (plecha) zbudowane ze strzępek, mających kształt nitek, sznurów, które rozgałęziają się w ściółce na kilkaset metrów i czasem zbijają się tworząc owocniki. Grzyby wielkoowocnikowe to te, które widać gołym okiem. Hymenofor część grzyba, w której mieszczą się zarodnie z zarodnikami (sporami), może mieć kształt: Rurkowaty BLASZKOWATY KOLCZASTY

6 Rozmnażanie grzybów 1. Rozmnażanie bezpłciowe: Fragmentacja strzępek sposób rozmnażania bezpłciowego polegający na podzieleniu i rozproszeniu się grzybni. Pączkowanie bezpłciowe rozmnażanie się grzybów polegające na tym, że odrywający się kawałek organizmu rodzicielskiego przekształca się w identyczną do niego kopię. Najbardziej znanym przykładem są drożdże. Rozsiewanie zarodników (spor) polega na wytworzeniu specjalnych komórek przenoszonych przez wiatr lub wodę, z których powstaje nowy organizm grzyba. 2. Rozmnażanie płciowe: Tworzenie gamet tworzenie komórek rozrodczych, które po połączeniu wytworzą organizm potomny. Wyróżniamy: izogamię - obydwie komórki rozrodcze są podobne, anizogamię komórki rozrodcze różnią się wielkością i obydwie są podobnie ruchliwe, oogamię - mała ruchliwa komórka męska zapładnia wielką nieruchomą komórkę żeńską, gametangiogamię - łączą się całe wielokomórkowe gametangia lęgnie i plemnie. Somatogamia łączenie się dwóch strzępek jednojądrowych w strzępkę dwujądrową. Po połączeniu ulega ona podziałom mitotycznym, tworząc rozległą grzybnię. To zjawisko typowe jest dla podstawczaków, takich jak pieczarka.

7 Zasady grzybobrania Zbieramy tylko znane grzyby! Nie zjadamy grzybów, co do których przydatności do spożycia mamy wątpliwości. Raczej nie zbieramy zbyt młodych i starych owocników. Młodych, dlatego że łatwo je pomylić z innymi gatunkami. Stare często są robaczywe i przeważnie spleśniałe. Nie wycinamy grzybów nożem. Staramy się je wykręcić z podłoża. Pozostawiona resztka trzonu mogłaby zgnić i zakazić resztkę grzybni. Grzyby zbieramy do koszyka. Dzięki temu, idąc przez las, rozsiewa się zarodniki. Poza tym w koszyku grzyby będą odpowiednio przewietrzone. Nie zbieramy grzybów przy trasach komunikacyjnych. Zwracamy uwagę na więcej niż jedną cechę rozpoznawczą. W czasie grzybobrania warto korzystać z kluczy do rozpoznawania grzybów i porównywać znalezione okazy z prezentowanymi w przewodniku. Jedną z cech grzybów, opisywanych w przewodnikach, bardzo pomocną przy ich oznaczaniu, jest barwa wysypu zarodników. Sprawdzimy ją, kładąc odcięty kapelusz na papierze lub folii hymenoforem do dołu i pozostawiając na kilka godzin w miejscu bez przeciągów np. szafce lub przykrywając np. gazetą. Osłona nie może być jednak szczelna, żeby grzyby nie zaparowały. Po kilku godzinach zarodniki tworzą pod kapeluszem warstwę o łatwo zauważalnej barwie. Barwę oceniamy po wyschnięciu zarodników w świetle dziennym. Pamiętamy o tym, by nie uszkadzać grzybów niejadalnych. Nie zbieramy gatunków chronionych. Nie zbieramy grzybów wcześniej wyrwanych i wyrzuconych przez inne osoby. W razie wątpliwości możemy zasięgnąć porady grzyboznawcy.

8 Ochrona grzybów Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci obserwuje się w naszym kraju zanikanie stanowisk wielu gatunków grzybów. Jest to prawdopodobnie spowodowane zanieczyszczeniami środowiska, zmianami w środowisku wywołanymi przez człowieka oraz niszczeniem wskutek jego działalności całych ekosystemów, takich jak np. torfowiska czy naturalne zbiorowiska leśne. Aby powstrzymać ten proces, konieczne jest propagowanie w społeczeństwie wiedzy na temat grzybów, co umożliwi identyfikację większej liczby stanowisk grzybów wymagających ochrony. W ochronie grzybów niebagatelny problem stanowi bowiem mała liczba informacji na temat czy liczebności poszczególnych gatunków. W 2004 spisano listę gatunków dziko występujących grzybów chronionych w Polsce. Ścisłą ochroną objęto 52 gatunki. Na szczególną ochronę zasługują grzyby, których występowanie warunkowane jest odpowiednimi cechami siedliska, np. drzewami mikoryzującymi lub żywicielskimi. Przykładem jest soplówka jodłowa, która wymaga drzewostanu jodłowego. Mimo konieczności ochrony grzybów, są one chronione jedynie niejako przy okazji ochrony ekosystemów leśnych. Brak w Polsce form ochrony obszarowej, np. rezerwatów utworzonych w celu ochrony tych organizmów. Według prawa, grzybów objętych ochroną gatunkową nie można zrywać i uszkadzać, ale również niszczyć ich siedlisk, zmieniać w nich np. stosunków wodnych czy stosować środków chemicznych.

9 Przykładowy plan zajęć z wykorzystaniem przewodnika Temat zajęć: Tajemnicze leśne organizmy grzyby Cel ogólny: Zapoznanie uczniów ze światem grzybów. (Zakres podawanych wiadomości prowadzący musi dostosować do wieku uczniów.) Termin realizacji zajęć: sierpień - październik Przebieg zajęć: 1. Prowadzący przeprowadza pogadankę na temat grzybów, prosi uczniów, by scharakteryzowali grzyby i uzupełnia ich wypowiedzi, podaje liczbę gatunków występujących na świecie i w Polsce oraz cechy grzybów. 2. Prowadzący omawia budowę morfologiczną grzybów, zwraca uwagę na różny kształt owocników, prezentuje budowę grzyba kapeluszowego na przykładzie muchomora. 3. Prowadzący przedstawia sposoby rozmnażania grzybów Prowadzący zwraca uwagę na fakt objęcia ochroną gatunkową niektórych grzybów i wyjaśnia, jak należy postępować z grzybami chronionymi. Prowadzący wprowadza podział grzybów na jadalne, niejadalne i trujące, prosi uczniów, by wymienili ich przykłady. Prowadzący omawia znaczenie grzybów w przyrodzie. Prowadzący pyta uczniów, jak należy zachowywać się w czasie grzybobrania i wspólnie z nimi omawia zasady prawidłowego zachowania. Prowadzący rozdaje przewodników do rozpoznawania grzybów. Prowadzący wychodzi w teren z uczniami. Dzieli uczniów na 4 zespoły, każda grupa wyrusza do lasu, gdzie wytycza kwadrat 10x10 metrów.

10 Przykładowy plan zajęć z wykorzystaniem przewodnika Zadaniem uczniów jest: określenie siedliska (rozpoznanie gatunków drzew i krzewów, ich liczby, składu gatunkowego runa leśnego i stopnia pokrycia, nasłonecznienia), określenie składu gatunkowego grzybów (rozpoznanie jak największej liczby gatunków grzybów, zapisanie ich liczby, 10. miejsca znalezienia, określenie rodzaju owocnika i hymenoforu). Uczniowie zbierają do kuwet po jednym owocniku z danego gatunku grzyba (nie zbierają grzybów będących pod ochroną). Po wykonaniu zadania każda z grup prezentuje swoje wyniki. Uczestnicy próbują określić jakiego typu grzyby (saprofity, pasożyty, symbionty) występują częściej na ich terenie. Prowadzący podsumowuje zajęcia i przeprowadza pogadankę na temat roli i znaczenia grzybów w ekosystemie leśnym.

11 Borowik szlachetny pot. PRAWDZIWEK Boletus edulis Rurki najpierw białe, później oliwkowozielone, nie ciemnieją po uszkodzeniu. Kapelusz śr cm, u młodych osobników barwy białej, później jasnobrązowy. Miąższ zwarty w kapeluszu, później gąbczasty, w trzonie dzielący się na pasemka, nie ciemnieje po uszkodzeniu. Trzon wys cm, rozszerzony u dołu, białawy lub jasnobrązowy, w górnej części z delikatną białawą siateczką. Termin Miejsce Wysyp zarodników czerwiec - listopad pospolity, w różnych typach lasów, zwykle pod świerkami, sosnami i dębami oliwkowobrązowy

12 Kolczak obłączasty Hydnum repandum Kapelusz śr. do 12 cm, u zrośniętych do 25 cm, o grubym miąższu, nieregularnie powyginany, z brzegiem za młodu podwiniętym, powierzchnia za młodu aksamitna. Owocnik za młodu wypukły, często pozrastany, później spłaszczony, zmiennego koloru, najczęściej kremowoochrowego lub bladopomarańczowy. Hymenofor kolczasty. Miąższ biały, uszkodzony żółknie. Starsze owocniki (z długimi kolcami) mają gorzki smak. Trzon wys. do 12 cm, o barwie podobnej do kapelusza, cylindryczny, często wygięty. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - listopad w lasach liściastych i iglastych, biały

13 POdgRZyBek BRunatny pot. CZARNY ŁEPEK Xerocomus badius kapelusz śr. do 15 cm, ciemnobrązowy, zwykle suchy, zamszowy, podczas wilgotnej pogody śluzowaty. rurki żółtozielone, po uszkodzeniu lub naciśnięciu szybko stają się zielononiebieskie. miąższ zwarty w kapeluszu, później gąbczasty, w trzonie dzielący się na pasemka. trzon wys cm, żółtawobrązowy, wzdłużnie wzorzysty jak drewno, nigdy nie posiada rysunku siateczki. termin miejsce wysyp zarodników czerwiec - listopad jeden z najbardziej popularnych grzybów, we wszystkich typach lasów, najczęściej w lasach iglastych pod sosnami i świerkami oliwkowobrązowy

14 PIePRZnIk jadalny pot. KURKA Cantharellus cibarius kapelusz śr. 1-7 cm, młody wypukły, szybko staje się lejkowaty, o nieregularnie powyginanym brzegu. Blaszki mają wygląd grubych, rzadkich, widełkowatych listewek, często poprzecznie ze sobą połączonych, daleko zbiegających się na trzonie. owocnik złotawożółty. miąższ bladożółty, zwarty i mięsisty, owocowy zapach. trzon wys. 3-6 cm, cylindryczny, ku górze rozchodzi się i przechodzi w kapelusz. termin miejsce wysyp zarodników maj listopad częsty, w lasach liściastych i iglastych, zwykle gromadnie jasnożółty

15 Podgrzybek zajączek pot. ZAJĄCZEK Xerocomus subtomentosus Kapelusz śr cm, matowy, oliwkowożółty lub szarobrązowy, najpierw półkolisty, później wypukły, zamszowaty do filcowatego. Rurki jaskrawożółte, z wiekiem ciemniejące, czasami uciśnięte, zabawiają się na niebiesko. Pory duże, kanciaste, jaskrawolub oliwkowożółte. Trzon wys cm, wysmukły, podłużnie żeberkowany, czasem tworzący brązową siateczkę o wydłużonych oczkach. Miąższ biały lub kremowy z żółtym odcieniem, mięsisty i miękki. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - październik dość pospolity, w lasach liściastych, iglastych i mieszanych brązowooliwkowy

16 OPIeŃka miodowa Armillaria mellea kapelusz śr cm, młody wypukły, później płaski, miodowożółty z ciemniejszymi łuseczkami. Blaszki białawe do brudnobrązowych, jaśniejsze od kapelusza, zatokowe lub lekko zbiegające. w stanie surowym miąższ w kapeluszu biały i cielisty, miękki i cienki, w trzonie biały i watowaty. trzon wys cm, otoczony wyraźnym mięsistym pierścieniem. termin miejsce wysyp zarodników sierpień - listopad na żywych lub martwych drzewach iglastych i liściastych w lasach i poza nimi, rośnie w kępach biały

17 Podgrzybek złotawy Xerocomus pascuus Kapelusz śr cm, żółto-, szaro-, ciemnobrązowy, u starszych osobników silnie popękany na drobne poletka, wnętrze spękań czerwonawe. Pory żółtawe, potem zielonkawe, po naciśnięciu sinieją. Miąższ za młodu twardy, szybko mięknie i staje się wodnisty, szybko się rozkłada. Trzon wys cm, o barwie podobnej do kapelusza, cylindryczny, często wygięty. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - listopad pospolity, w lasach liściastych, iglastych, pod wszystkimi drzewami zdolnymi do mikoryzy rdzawoooliwkowy

18 maślanka wiązkowa Hypholoma (Psylocybe) fasciculare Blaszki bardzo gęste, początkowo białe, później rdzawobrązowe, stare szarozielone, wąskie i przy trzonie wycięte. kapelusz śr. do 5cm, młody wypukły, potem rozpostarty, barwy pomarańczowożółtej z jaśniejszym brzegiem. miąższ jasny, siarkowożółty, w trzonie ciemny. Po uszkodzeniu owocnik z ciemnymi plamami, bardzo gorzki smak. trzon wys cm, cylindryczny, gładki, pełny, później pusty. termin miejsce wysyp zarodników niemal przez cały rok, najczęściej w okresie czerwiec-listopad wyrasta gromadnie na obumarłym drewnie drzew liściastych i iglastych, czasami w budynkach czekoladowobrązowy

19 Koźlarz babka pot. KOZAK Leccinum scabrum Kapelusz śr cm, młody półkolisty, później wypukły, miękki, barwy od żółtobrązowej do szarobrązowej. Pory początkowo biało-, później brązowoszare. Miąższ białoszary, u podstawy białozielonkawy, po przecięciu zwykle nie zmienia zabarwienia. Trzon wys. do 20 cm, białawy, smukły, pokryty ciemnymi łuseczkami. Termin Miejsce Wysyp zarodników czerwiec - listopad dość pospolity, pod brzozami, w obrębie lasu i poza nim brązowy

20 czernidłak gromadny Corprinus disseminatus kapelusz śr 0,5-1,5 cm, za młodu jajowaty, potem dzwonkowaty i rozpostarty, prążkowany, białoszary. Blaszki szare, później purpurowoczarne, cienkie i stosunkowo rzadkie. miąższ bardzo cienki, szklistobiały. trzon wys. do 6 cm, szklistobiały, bardzo cienki i wygięty. termin miejsce wysyp zarodników pospolity przez cały rok z wyjątkiem okresów suszy i mrozu, masowo od maja gromadnie na martwym drewnie i wokół niego, u podstawy żywych drzew ciemnopurpurowy, prawie czarny

21 PIaskOwIec modrzak Gyroporus cyanescens kapelusz śr cm, białawy, do słomkowożółtego. rurki białe. miąższ biały, po przecięciu lub uszkodzeniu zabarwia się silnie na niebiesko. trzon wys cm, ma barwę zbliżoną do kapelusza, na przekroju trzonu widoczne komory. termin miejsce wysyp zarodników lipiec - listopad rzadki, na glebach piaszczystych,zwłaszcza pod brzozami kremowy

22 Lakówka ametystowa Laccaria amethystea Kapelusz śr. do 5 cm, delikatnie łuseczkowaty, za młodu lekko wypukły, później postrzępiony. Owocnik cały fioletowoniebieski, bledniejący od góry. Blaszki grube, rzadkie i szerokie. Miąższ cienki bladoliliowy, smak łagodny. Trzon wys. do 10 cm. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - listopad bardzo częsty w lasach liściastych i iglastych, parkach, zadrzewionych ogrodach biały

23 goryczak ŻółcIOwy pot. SZATAN Tylopilus felleus rurki od białych do różowych, nigdy żółte lub zielone, łatwo oddzielają się od miąższu, po uciśnięciu koloru rdzawobrązowego. kapelusz śr. do 12 cm, zwykle jasnobrązowy. miąższ zwarty i biały, nigdy nie robaczywieje, bardzo gorzki smak. trzon do 12 cm, rozszerzony u dołu, na górze kremowy, niżej rdzawobrązowy z brązowawą siateczką. termin miejsce wysyp zarodników czerwiec - październik pospolity, w lasach iglastych, ale także pod dębami i bukami różowobrązowy

24 Szmaciak gałęzisty SIEDZUN SOSNOWY Sparassis crispa Owocnik śr. do 30 cm, wys. do 40 cm, kulisty, przypomina zmiętą szmatę lub kalafior, ma liczne, grube, kędzierzawo powyginane płaty końcowych odgałęzień wspólnego trzonu, młody owocnik koloru białego, na starość żółtawy do brązowego. Jeden owocnik może ważyć ponad 7 kg. Trzon krótki, zagłębiony całkowicie w ziemi. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - listopad w lasach sosnowych, u podnóża pni starych sosen ochrowy

25 gąska niekształtna SIWKA Tricholoma portentosum kapelusz śr cm, młody półkolisty, później wypukły i płaski, koloru szarego, o powyginanych jakby zniekształconych brzegach. Od garbku na środku kapelusza rozchodzą się promieniście ku brzegowi wyraźne ciemne smugi. U starszych grzybów kapelusz czasem popękany. Blaszki najpierw białe później szarawe. miąższ biały, o słabym zapachu mąki. trzon niezbyt długi, białawy. termin miejsce wysyp zarodników wrzesień - listopad lasy iglaste biały

26 PuRchawka chropowata Lycoperdon perlatum owocnik śr. do 3 cm i wys. do 5 cm, dopóki miąższ jest biały o kształcie maczugi lub odwrotnej gruszki, za młodu pokryty grubymi łatwo ścieralnymi kolcami, dojrzały bez kolców, otwiera się u szczytu umożliwiając uwolnienie zarodników, początkowo biały, później żółtawy i szarobrązowy. miąższ w główce początkowo zwarty i biały, szybko staje się watowaty i żółtawy, potem mazisty i w końcu przybiera postać oliwkowozielonego proszku. termin miejsce wysyp zarodników czerwiec - listopad bardzo częsty w lasach liściastych i iglastych, na skraju dróg i w parkach szarooliwkowy

27 Maślak zwyczajny Suillus luteus Kapelusz śr cm, czekoladobrązowy, młody półkolisty, później płaskowypukły, do rozpartego, mocno śluzowaty, skórka łatwo się z niego ściąga. Rurki za młodu bladożółtawe, potem brązowożółte. Miąższ białożółtawy, początkowo twardy, potem miękki. Trzon wys cm, bladoróżowy z fioletowobrązowym pierścieniem (pozostałość osłonki). Termin Miejsce Wysyp zarodników czerwiec - listopad częsty, pod sosnami, zwykle gromadnie żółtobrązowy

28 Tęgoskór pospolity (cytrynowy) Scleroderma citrinum Owocnik śr. do 10 cm, otoczony twardą skórką, popękaną na poletkach, często pokryte dużymi łuskami, żółtobrązowy. Miąższ za młodu żółtawobiały, później fioletowoczarny, rozpada się na oliwkowo brązowy proszek, podstawa bulwy krótka. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - listopad pospolity, w lasach liściastych, iglastych, zwłaszcza sosnowych, na bagnach brązowy

29 czubajka kania pot. SOWA Macrolepiota procera Kapelusz śr. do 30 cm, bardzo młody: kulisty i brązowy, później biały, płasko rozpostarty z lekkim garbkiem. Powierzchnię kapelusza pokrywają duże szarobrązowe, odstające łuski, które łatwo można oderwać. Blaszki gęste i miękkie. Pierścień szeroki, ruchomy. Miąższ biały, nie zmienia barwy po uszkodzeniu. Trzon wys. do 40 cm, smukły, pusty w środku, z szarym zygzakowatym wzorkiem. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - październik częsty, w widnych lasach liściastych, na skraju lasów, na polanach, porębach, na łąkach, pastwiskach, w parkach biały

30 Gwiazdosz frędzelkowaty Geastrum fimbriatum Owocnik kulisty śr. do 2 cm, rozwinięty śr. do 8 cm, jego zewnętrzna okrywa otwiera się na szczycie i odgina ku dołowi, a jej brzeg rozrywa się na wiele kawałków, wnętrze owocnika szarobrązowe. Owocnik w całości wygląda jak sztuczny kwiat. Termin Miejsce Wysyp zarodników wrzesień - październik dość częsty, w małych grupach w lasach iglastych, często wzdłuż dróg ciemnobrązowy

31 muchomor sromotnikowy Amanita phalloides kapelusz śr cm, barwy od białej do brązowej, młody prawie jajowaty lub kulisty, okryty całkowicie białą osłoną, później płaski. Blaszki białe i gęste, u młodego owocnika zakryte osłonką pierścień duży, zwisający, prążkowany, nieruchomy. trzon wys cm, smukły z bulwiastą podstawą, zwykle z oliwkozielonym zygzakowatym wzorem, nasada trzonu tkwi w jakby nieco przydużej pochwie. miąższ biały, zapach słodkawy przypominający sztuczny miód, często mylony z zieloną gąska, która nie ma pierścienia na trzonie, ani bulwiastej pochwy przy trzonie i pieczarkami, od których różni się tym, że posiada pochwę i czysto białawe blaszki. termin lipiec - październik miejsce w lasach liściastych i mieszanych, głównie pod bukami i dębami wysyp zarodników biały

32 wrośniak RóŻnOBaRwny Trametes versicolor owocnik śr. 2-8 cm, rozetkowaty lub półkolisty albo kulisty, owocniki ułożone dachówkowato jedne nad drugimi, o powierzchni zwykle aksamitnej, owłosionej i falistej, różnobarwne od białoszarych, żółtawych do czarnych jesienią, lub z brązowymi i zielonkawymi pasami, utworzonymi z bardzo krótkich włosów, strona spodnia owocnika z białymi, dużymi porami. miąższ biały, cienki, łykowato-włóknisty, skórzasty. termin miejsce wysyp zarodników przez cały rok pospolity w lasach liściastych na martwym drewnie, głównie na pniakach buków, rzadziej na drewnie drzew iglastych, również jako pasożyt, najczęściej w miejscach nasłonecznionych ciemnopurpurowy, prawie czarny

33 Muchomor cytrynowy Amanita citrina Kapelusz śr cm, początkowo półkulisty, później rozpostarty, zawsze wypukły, barwy jasnożółtej, najczęściej pokryty grubymi ciemniejszymi łatkami. Blaszki białe, miękkie i gęste. Pierścień trwały, zwisający. Miąższ perłowobiały i miękki, w bulwie gąbczasty, o zapachu surowych ziemniaków. Trzon wys cm, cylindryczny, u spodu z cebulowatą bulwą, nie objętą pochwą. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - listopad częsty w lasach iglastych biały

34 hubiak POsPOlIty pot. HUBA Fomes fomentarius owocnik śr. do 30 cm, bardzo twardy i gruby, zwykle symetryczny, konsolowaty z szeroką nasadą, z wierzchu matowy, za młodu delikatnie filcowaty, szary do brązowego. miąższ żółtobrązowy, lekki włóknisty, bardzo łatwo tlący się, pory białoszare, w młodych owocnikach plamiące po ucisku. termin miejsce wysyp zarodników przez cały rok na żywych i martwych drzewach liściastych, najczęściej na bukach i brzozach biały

35 muchomor czerwony Amanita muscaria kapelusz śr cm, początkowo niemal kulisty, otoczony całkowicie białą osłoną, później lekko wypukły, na koniec płaski lub odwrotnie miseczkowaty, na brzegu karbowany, kolor kapelusza jaskrawy, od pomarańczowego do szkarłatnego, pod skórką cytrynowożółty, z białymi łatwo odrywającymi się łatkami. pierścień biały, zwisający, szeroki, trwale przyrośnięty do trzonu. Blaszki białe, nie przyrośnięte do trzonu. miąższ biały i miękki, pod skórą kapelusza złotożółty. trzon wys cm, cylindryczny, łamliwy, u starszych osobników pusty. termin miejsce wysyp zarodników lipiec - listopad w lasach iglastych i iglastych, zwłaszcza pod świerkami i brzozami biały lub żółtawobiały

36 ŻółcIak siarkowy Laetiporus sulphureus owocniki śr. do 30 cm, dachówkowo ułożone w szeregi, lśniącożółte, miękkie, konsolowate, kapelusz płaski, wachlarzowaty, z falistym zwykle jaśniejszym brzegiem, brak trzonu. Grzybnia opanowuje rdzeń drzewa i zamienia go w kruchą brązowa masę. Gdy owocnik ukaże się na drzewie, jest ono już nie do uratowania. miąższ żółty, miękki i zwarty, bardzo soczysty, rozpada się z wiekiem. termin miejsce wysyp zarodników maj - wrzesień pasożyt drzew liściastych i iglastych, szczególnie w alejach, sadach, łęgach, najczęściej na dębach i topolach jasnożółty

37 mleczaj PłOwy Lactarius helvus kapelusz śr cm, wypukły z falisto wywiniętym brzegiem, później zagłębiony pośrodku, o matowej, ziarnistej, filcowatej powierzchni, młody ochrowoczerwonawy, potem płowobrązowy. trzon wys. do 12 cm, cylindryczny i pusty. miąższ na początku biały, później płowobrązowy z rzadkim białawym mleczkiem, o zapachu maggi. Blaszki za młodu białowopłowe, następnie koloru kapelusza, stosunkowo gęste, zbiegające na trzon. termin miejsce wysyp zarodników czerwiec - październik w lasach iglastych i mieszanych, zwykle pod sosnami, brzozami bladożółtawy

38 OZORek dębowy Fistulina hepatica owocnik śr. do 20 cm, jednoroczny, młody poduchowaty, później języczkowaty ze zwężona i mocną podstawą, na koniec konsolowaty, koloru czerwonobrązowego, powierzchnia owocnika brodawkowata, przypominająca duży język. miąższ młody soczysty, miękki, ciemnoczerwony z promienistymi żyłkami, przypominający surowe mięso, w miejscu przecięcia wypływa z niego krwistoczerwony sok, u starych owocników twardnieje i wysycha, zapach owocowy. termin miejsce wysyp zarodników sierpień - październik pasożyt i saprofit, pojedynczo lub po kilka zrośniętych owocników na pniakach i drewnie, prawie wyłącznie na dębach początkowo ochrowordzawy, później ciemnordzawy

39 Krowiak podwinięty pot. OLSZÓWKA Paxillus involutus Kapelusz śr cm, rdzawobrązowy lub oliwkowy, początkowo płaski lub lekko wypukły, brzegi prążkowane, mocno podwinięty. Blaszki cienkie, gęste, często rozwidlone, zbiegające na trzon, łatwo dające się oderwać od miąższu kapelusza, uszkodzone brązowieją. Trzon wys. 3-8 cm, cylindryczny, pełny. Miąższ rdzawobrązowy, miękki i elastyczny. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - październik bardzo częsty, we wszystkich typach lasów, w zaroślach, parkach, najczęściej pod brzozami i olszami jasnordzawobrązowy

40 ucho BZOwe Auricularia (Hirneola) auricula-judae owocnik śr. do 10 cm, kształtem przypomina małżowinę uszną, centralnie lub bocznie przyczepiony do podłoża, barwy szaro-, czerwono- lub oliwkowobrązowej, czasami czarny, powierzchnia owocnika aksamitna. miąższ wilgotny galaretowaty, suchy chrząstkowaty. termin miejsce wysyp zarodników przez cały rok, głównie od sierpnia do marca w grupach, na martwym drewnie bzu czarnego, rzadziej innych drzew liściastych biały

41 Gołąbek wymiotny Russula emetica Kapelusz śr. 2-8 cm, różowoczerwony, pośrodku wgłębiony, lśniący, skórka łatwo daje się ściągnąć. Blaszki rzadkie i białe, później z szaroniebieskawozielonkawym odcieniem. Miąższ miękki i biały, w trzonie kruchy, owocowy zapach, gorzki i palący smak. Trzon wys. 3-6 cm, szerszy u podstawy, biały, łamliwy, początkowo pełny, z wiekiem staje się pusty. Termin Miejsce Wysyp zarodników lipiec - październik lasy iglaste i liściaste, mszyste, wilgotne tereny biały

42 kubek PRąŻkOwany Cyathus striatus owocnik śr. 0,6-1,2 cm, jajowaty lub odwrotnie stożkowany, koloru szaro- lub czerwonobrązowego, od zewnątrz mocno owłosiony, prążkowany, u szczytu owocnik zamknięty białą błonką, która w czasie dojrzewania rozrywa się i ukazuje zbiorniczki zarodników, przymocowane do dna krótkimi sznureczkami. Sznureczki w miarę dojrzewania zarodników pękają, a kapsuły z zarodnikami pod wpływem kropli deszczu zostają wystrzelone z owocnika i owijają się wokół gałązek. termin miejsce wysyp zarodników czerwiec - październik w lasach liściastych i iglastych, na skraju dróg i w parkach, na leżącym na ziemi spróchniałym drewnie, często wśród chrustu przejrzyste, bezbarwny

43 ZBIERAJ TYLKO ZNANE GRZYBY! SZKOŁA LEŚNA NA BARBARCE ul. Przysiecka 13, Toruń tel./fax Sfinansowano ze środków NFOŚIGW w Warszawie Projekt: Agencja Reklamowa GALL, rys. Kamil Snochowski